İnce Memed - 3 - 23

"Bana ekmek ver," dedi, "git biraz da süt sağ."
Veli ona ekmeği verdi, vermesiyle keçilerin içine girmesi, oradan da köye
aşağı alıp yatırması bir oldu. Tazı Tahsin o kadar açtı ki onu kovalayıp
yakalamak aklından bile geçmedi. Velinin köyü nasıl velveleye vereeeğini
biliyor, önündeki yemeği bir anda bitirmeye çalışıyordu. Sonunda sabredemedi,
azık çıkınını da alıp yukarı ormana, pınarın başına çekildi. Susamıştı, ağzını ak
çağşakh pınara dayadı, kana kana yarpuz kokulu sudan içti.
Bir önündeki Velinin azığından yiyor, bir pınara eğilip su İçiyordu. Çıkındaki
son kalıntıyı da bitirinee ayağa kalktı, yukarlarda daha rahat yerler, küçüeük
çimenli bir alanın ortasında uzun, üstü de düz bir kayalık vardı, oraya gideeekti,
ayağa kalkar kalkmaz sallandı, gözleri karardı, düşeeekti, bir dala yapıştı. Gene
de dal onu taşıyamadı, yere düştü, düşer düşmez de onu bir uyku bastırdı, taş
gibi U3mdu kaldı.
Bütün Çiçeklideresi kÖ3m, tnee Memedin ölüm haberini kasabaya götüren Tazı
Tahsinin zengin olduğunu. Ağaların, Beylerin ona verdikleri muştu parasını da
onun elinden almak için Mahmut Ağanın onun arkasına on bir atlısıyla
düştüğünü duymuş, ortalık allak bullak olmuştu.
"Onun elinden alır Mahmut Ağa bu parayı."
"Ona verdikleri paraylan on bir öküz, dokuz at, yüz keçi, otuz beş ko3mn
alınırmış..."
"Zengin oldu da gitti."
"Korkmasın da ne yapsın, o kadar paranın onda olduğunu eşkıyalar bir
duyarlarsa..."
"Kertiş Ali Onbaşı Paşa bir duyarsa..."
"O parayı onun elinde bırakırlar mı hiç, Tazieik Tahsinin!"
"Para değil, başına bela aldı Tazieik Tahsin."
"Mahmut Ağayı bela aldı, kartal bakışlı."
"Ya bizim Muhtar? Onun elinde bırakır mı o parayı..."
"Kertiş Ali Onbaşıyla bir olup..."
"Mahmut Ağa kimseye bir zırnık koklatmaz o paradan..."
"Vermesin bakalım parayı onlara Tazı Tahsin."
"İnee Memedi öldürenler Muhtarla Kertiş Ali Paşa... Onlar parayı... "
"Parayı alan da burnu sümüklü Tazieik Tahsin."


"Birazıcık koştu diye bir insana o kadar parayı verirler mi?"
"Mahmut Ağa derisini yüzer onun."
"Onbaşı Kertiş Ali Paşa gözlerini oyar onun."
"Yiğitse gelsin köye..."
"Mahmut Ağa binmiş al atma, filintası boynunda, kuş gibi bu yanlara
geliyormuş."
Tazı Tahsinse ormanda uyuyor, bir tuhaf düşler görüyordu.
Üstüne günün değmesiyle uyandı. Uzaklarda bir kurt uluyordu. Kurt uluması
uğursuzluğa alamettir. Tazı Tahsinin tüyleri diken diken oldu. Eli koynundaki
parasının üstündeydi. Ödü koptu. Şimdi Veli gitmiş her şeyi köyde anlatmıştı.
Köylü de... Kim bilir... Kızlar da ona ne biçim bakaeaklardı, zengin bir adama o
biçim baktıkları gibi. Köyün içinde, tıpkı Onbaşı Kertiş Ali gibi göğsü içerde,
kıçı dışarda koç gibi dolaşaeak, herkes bu Tazı Tahsin ne biçim zengin adammış
diye, ona bakaeaklardı.
Kurt korkusu, köyde zenginliğinin tadını çıkarma düşüneesi onun ayaklarını
aldı kÖ3mn üst başındaki kayanın üstüne götürdü. Karanlık kavuşuneaya kadar
burada saklanaeak, karanlık kavuşunea da bir sansar gibi köye ineeek, anası da
köyde olanı biteni ona ulaştıraeaktı. O da... Köyde parasını öyle bir yerlere
saklardı ki bin yıl arasa kimse bulamazdı. Köyü hemen görmek istiyor, burada
sabırsızlıktan ölüyordu. Görsünlerdi o köylüler mırmırık çorbası içe içe kamı
şişmiş Tazieik Tahsini, görsünlerdi...
Daha fazla dayanamadı, gizlendiği kovuktan dışarıya çıktı, altında saklandığı
kayanın üstünde gezinmeye başladı. Şimdi bir köylü onu burada göğsünü
şişirmiş böyle gezerken görmeliydi ki, bütün zenginler göğüslerini işte böyle
şişirirlerdi. Ya köye gelmişlerse Mahmut Ağayla adamları, ya da Murtaza Ağa,
işte o zaman da Tazı Tahsin alır yatırırdı dağlara öte. Yakalasınlar
yakalayabilirlerse, şu kayalıklarda o koşarken arkasından kurşun sıksalar
ulaşamazdı. Köye gideeek, parasını almaya gelen birisi varsa, ver elini dağlar,
çok da azık alaeaktı yanma... Tuz da, keskin bir bıçak da... Aeikmea bir çobanın
sürüsünden bir oğlağı... Çamlar arasında, yarpuzlu pınarların başında
harmanlamış közlerin üstünde kebap ettiği oğlak etlerini, dudaklarının
kıyısından yağları akıta akıta yiyeeekti. O it oğlu Velinin, hele Velinin yiye yiye
keçilerini bitireeekti. Onlar Tazieik Tahsini ne sanıyorlardı, o Tazieik Tahsin öyle
beeerikli bir hırsızdı ki uyurken gözlerinden kirpiğini çalar da kimsenin haberi
olmazdı. Niçin bu Çiçeklideresi kÖ3mnde hiç horoz yoktu, bu köydeki bütün
horozları çalıp da yiyen, hem de yarpuz kokulu pınarların başında, kimdi?
Kimjjr o ki, Kalealtmm mağarasında köyden çalınmış bütün horozların başını


saklayan, Tazıcık Tahsindir. Pekiyi, on yıldır, o kadar horozu çalanın, köydeki
horoz soyunu kurutanın kim olduğunu köylü bilebildi mi? Köydeki bütün
çoeuklarm adı horoz hırsızına çıktı da, bir Allahm kulu çıkıp da, ey millet, bu
kadar horozun kökünü kurutan Tazieik Tahsindir, diyebildi mi, bunu bir tek
kişieik akıl edebildi mi? Gerekirse on yıl dağda kalır da Tazieik Tahsin,
kendisine Tazieik demeye bayılıyordu, bütün bu yakın köylerin taze oğlaklarını
ve hem de kuzularını bitirir de, gene de şu alnının öz bir teriyle kazandığı
paraeıklanm kimseye kaptırmazdı.
Karanlık usul usul çöküyor. Tazı Tahsin kayanın üstünde deliler gibi oradan
oraya 3mrüyor, fır dönüyordu.
Gün batmea öylesine bir sevindi ki havaya hoplayarak bağırdı kendinde
olmayarak. Bundan da ödü koptu, koşarak gitti kayanın altındaki kovuğa
saklandı. Keskin kulaklarıyla bir süre yöreyi dinledi, baktı ki ortalıkta çıt yok,
usul usul, temkinli kayadan indi, bir sansar gibi sessiz, sinerek köye aşağı kaydı.
Evlerine vardığında yüreği güm güm atıyordu.
"Ana, ana, kapıyı aç!"
Anası kapıyı açtı, içerde oeak yanıyordu, ateş ışığında anası onun 3mzüne
bakmea bir şaşkınlık çığlığı attı:
"Abooov oğlum, sana ne oldu böyle?"
Hemen içeri girip kapıyı kapatan Tazı Tahsin:
"Bir şey olmadı anam, ne var ki... Dur şimdi sen... Şu sorduklarımı dinle,
bugünlerde buraya kasabalı adamlar geldiler mi, beni aradılar mı, köyde hiç
Topal Ali adında topal bir adam gördün mü? Mahmut Ağa nerede?"
"Yoook, yavrum, hiç kimse gelmedi köye, ne topal ne kör ne de sağlam...
Kimse de seni aramadı. Mahmut Ağa daha gelmedi ya geleeekmiş."
"Hiç kimse, hiç kimse, öyle mi?"
"Hiç kimse oğlum, bilmiyor musun sen, bu köyde sinek uçsa benim haberim
olur."
"Ana zengin oldum."
"Duydum yavrum, duydum," diye anası şaşkın şaşkın onun 3mzüne bakıyordu.
"Velieik çoban köyü velveleye verdi. Köy senden başka hiçbir şey konuşmuyor."
"Zengin, zengin oldum, ana, gel!" Anasını kolundan çekip oeağm yanma
götürdü, elini koynuna sokup mendiline sardığı paraları çıkardı: "Bak ana," dedi,
"Bu bir, yalnız buna iki çift öküz alınır. Köye hiç, hiçbir yabaneı insan gelmedi,
değil mi?"
"Hiç, hiç gelmedi."
"Bu iki, buna da bir at, bir mavzer, bir de pulluk alınır. İşte şuna da... Sana iki


inek de alaeağım. İşte şuna da... Bol bolamadı süt içeeeğiz, yoğurt, yağ, kaymak
yiyeeeğiz. On bir tane de yavrulu keçi alaeağız... Sen de peynir yaparsın. Ana,
köye hiç kimse gelmedi mi, hiç, hiç? Uzun bir adamla, Mahmut Ağa da mır
"Gelmedi, hiç, hiç, hiç!"
"Zengin oldum, ana."
Ananın gözleri ardına kadar açılmış. Tazı Tahsinin yere yan yana dizdiği
paralara bakıyor, paralara, gözlerine inanamıyordu. Tazı Tahsin de bir yandan
olanı biteni anlatıyor, Murtaza Ağadan, Topal Aliden söz ediyordu.
"Pişman olmaz mı o adam bana bir înee Memed muştusu için verdiği paraya?"
Ananın yüzü birdenbire sararıverdi.
"Bilmem ki yavrum."
"Pişman olmaz, pişman olmaz," diye güldü Tazı Tahsin. Bu endişeli bir
gülüştü. "Ben ona înee Memed gibi bir adamın ölümünü muştuladım. Bana bu
para az bile."
"Yaaa yavrum, az bile," diye ayağa kalktı anası. "Sen şimdi aemdan
ölmüşsündür."
"Öldüm," dedi Tazı Tahsin. "Öldüm ne demek, üç gün üç geee bir lokma
ekmek aşmadı boğazımdan... Az bile bana bu para, değil mi ana?"
"Az bile."
"Nereye koyalım da bu parayı, kimse..."
"Sen bana ver o parayı, ben koyaeağım yeri bilirim. Mustafa Kemal Paşa gelse
bulamaz."
"Veremem ana, ben saklayaeağım."
Anası güeendi:
"Senin paran değil mi, sen sakla! Ama Kertiş Ali Onbaşı paşayla, bir de
Muhtar derini 3mzerlerken, sen paranın yerini söylemez misin?"
"Söylerim..."
"Öyleyse sen bilirsin yavrum."
"Sen sakla ana," diye heyeeanlandı Tazı Tahsin, "Beni döve döve öldürseler
bile paranın yerini söyleme onlara. Beni kıyma gibi etseler de... Gözlerini,
kulaklarını kapa, söyleme. Mahmut Ağa seni atma çiğnetse bile."
"Söylemem."
"Yemin et!"
"Neyin üstüne?"
"Benim üstüme."
"Ettim gitti."
Eğer Tazı Tahsinin bağırmalarına dayanamayıp, ana paranın yerini söylerse

onlara, Tazı Tahsin o anda hık deyip ölecekti. Buna da, ölür de anası razı
gelemezdi. Kertiş Ali onu döve döve öldürürdü, o başka.
Tazı Tahsin paraları anasına teslim ettikten sonra:
"Çorba koy ana, ölüyorum," dedi.
Ana çorbayı koydu sofraya tencereyle. Tazı Tahsin bÜ3mk bir tahta kaşıkla
çabuk çabuk içmeye başladı. Biraz sonra da ter içinde kaldı.
"Oğlum ben gidiyorum."
"Git ana, git de... Paraları da sıçan yemesin."
Ana çıktı gitti, döndüğünde Tazı Tahsini ocağın önünde kıvrılıp uyumuş buldu.
Sabahleyin ana oğul sevinç içinde uyanıp mor ineklerin, soylu atların,
ko3aınlarm, keçilerin, pullukların, kaplan giremez ekin tarlalarının inanılmaz
düşünün tadını çıkara çıkara öğleye kadar konuştular. Konuştukça da
konuşuyorlardı. Tazı Tahsin köyün içine çıkmak için o kadar acele etmese ana
oğul bu konuyu durup dinlenmeden üç gün üç gece konuşurlardı. Tazı Tahsin
hem anasıyla birlikte ilerdeki zenginliğinin mutluluğunun düşlerini iliklerine
kadar tadını çıkararak kuruyor, bir yandan da köylünün kendisini görmesini
istiyordu. Parasını sağlama almıştı. Dünya dünyaya girse, onu elinden alacak bir
güç yoktu şu dünyada.
Dayanamadı, sonunda köye çıktı, çınarın altına geldi. Çınarın altından gür bir
pınar kaynıyordu. Onu gören çocuklar evlere koşmaya başladılar, bir anda da
çınarın altı kadın erkek, çoluk çocukla doldu. Önüne gelen nasıl zengin olduğu
üstüne Tazı Tahsine soru soruyor, o da bıkmadan usanmadan, buradan koşarak
kasabaya nasıl gittiğini, kasabada kendisini davul zurnayla nasıl karşıladıklarını.
Kaymakamın odasının kapısına kadar gidip orada nasıl kendinden geçtiğini,
uyandığında Doktoru, kasabanın ileri gelenlerini başında bulduğunu, uzun boylu
çok zengin bir adamla, lenger şapkalı topal bir adamın kendisine durmadan para
verdiklerini, paralan almak istemeyince de ona çok öfkelendik j lerini sayıp
döküyordu. Sonra ona zorla para veren adam onu evine götürmüş, onuruna kuzu
kesmiş, peteklerden bal sağmış, ona gül kokulu şerbet verip, gül kokulu
yataklarda yatırmıştı.
"Sonra o uzun boylu adam dedi ki... İnce Memed o adamı mümkünü yok
öldürecekmiş. Onbaşı Kertiş Ali Paşa da İnce Memedi öldürünce, ben de
muştu3m ona götürünce, o da bana dedi ki dile benden ne dilersen, başım üstüne
her bir dileğin. İstersen seni, bu kasabanın gül kokulu kızlarıyla evlendiririm,
dedi. Ben de istemem, dedim. O da beni uğurlarken, sen benim oğlumsun
Tahsin, dedi, bu ev senin evin. Ne zaman başın sıkışırsa gel, attan at, silahtan
silah, seni çok sevdim, yakamdan geçirip evlat edindim, paradan para, tarladan


tarla, kızdan kız beğen... Ne dileğin varsa baş üstüne... Mademki benim
düşmanımın ölüm muştusunu sen getirdin bana, ölüp dirilerek... Ben de seni...
Ben de ona, sağ ol Ağam, dedim."
Kalabalık gittikçe çoğalıyordu ki, bir al ata binili Muhtar aşağı yoldan gözüktü.
Kasabadan geliyordu. Susup onu beklediler. Tazı Taksinin gözleri fıldır fıldır
dönüyor. Muhtar gelmeden şu kalabalığın arasından sıyrılıp, bir an önee dağın
yolunu tutmak istiyordu ya, yapamıyordu. Muhtarı görür görmez bütün bedenini
bir titreme almış, dizlerinin bağı çözülüp oraya, çeşmenin taşma çöküvermişti.
Birkaç kez de kalkmayı denemiş, bir türlü de ayağa kalkamamıştı.
Muhtar geldi, kalabalık ikiye ayrıldı, o da gelip çeşmenin yanında atından indi,
atı bir delikanlıya verip, "Bunu eve götür," dedi.
"Ne o, ne var, böyle toplanmışsınız?"
"Ne olaeak, bizim Tazı," dediler.
"Zengin olmuş."
"İnee Memed onu zengin etmiş."
Olanı biteni baştan sona kadar ona anlattılar. Muhtar güldü. Ardından da, "İşler
kötü," dedi. "Yüzbaşı bizim köye çok kızıyor, o köyü yerle bir edeeeğim, diyor.
Aldık başımıza belayı. Şu avratlar bizim kÖ3mmüzü yaktı. Bir de Mahmut Ağa
duyarsa... Duymaz inşallah, köye gelmez inşallah."
"Ne olmuş, ne olmuş bizim köyümüze?"
"O ölen înee Memed değilmiş."
"Kim imiş ya?"
"Kara Osman imiş." Derin bir soluk aldı. "Bizim avratlar da înee Memed diye
ağıt yakmea, hah işte înee Memed budur, öldürdük onu diye Ankaraya tel
çekmişler. Aslı çıkmaymea da rezil olmuşlar. Yüzbaşı, o avratlara kazık
sokaeağım diyor da bir şey demiyor. înşallah Mahmut Ağa kızmaz."
"O, kazığı avradına soksun!"
"O köyü sürgün edeeeğim, yakıp da yerine darı ekeeeğim, diyor da başka bir
şey demiyor Yüzbaşı. înşallah Mahmut Ağa köye gelmez..."
"Yaksın bakalım..."
"Ben eanımı zor kurtardım. O da gene înee Memed 3mzünden. Bana kıymayın,
beni dövmeyin, beni hapislere sokmayın, dedim onlara, ben size înee Memedi
getiririm, yerini bulur size haber veririm, dedim de eanımı ellerinden zor
kurtardım. Hiçbir şeye değil de o avratların ağıt yakmalarına deli oluyor, yağıyor
gürlüyor Yüzbaşı, o Çiçeklideresi avratlarının alaeağı olsun, diyor. înşallah
Mahmut Ağa..." Kadınlara döndü, gözlerini belerterek:
"Ne vardı yani, elin eşkıyasına înee Memed diye ağıt yakmanın ne gereği vardı



yani? Koskoca kasabada kÖ3âimüzün gül adını boka çıkardınız, ben ne yapayım
şimdi ben... Aaaah şu avratlar aaah... Elin eşkıyası size ne? Ne der de ağıt
yakarsınız bre fallikler? Yakarsınız da..."
"O Allahın kulu değil mi?"
"Ölü, it ölüsü gibi gömülür mü?"
"Bir de İnce Memedin ölüsü olursa..."
Muhtar var gücüyle bağırdı:
"O İnce Memedin ölüsü değil."
"İnce Memedin ölüsü değilse insan ölüsü değil mi?"
"Ölüye ağıt yakılır."
"Biz atadan dededen böyle gördük, ölüye ağıt yakılır."
"Her önünüze gelene mi?"
"Her insan olana..."
"Öyleyse Muhtar..."
"Sen ölünce Muhtar, sana ağıt yakmayalım."
"Senin ölünü it ölüsü gibi atalım çukura."
"İster misin?"
Muhtar kızdı, bağırdı, sövdü dellendi. O sövdükçe kadınlar da sövüyorlardı.
Sonunda Muhtar kadınların erkeklerini çağırdı, onlar da kadınları susturamadılar.
Muhtar evine kaçmak zorunda kaldı ya, kadınlar çınarın altına birikmişler
Muhtara, Yüzbaşıya, Ankaraya ağza alınmadık küfürlerle sövüyor, sevinçli
türküler söyleyerek İnce Memedi övüyorlardı. Onun ölmediğine o kadar
sevinmişlerdi ki. Yüzbaşı değil, atma adam çiğneten Mahmut Ağa bile onlara vız
gelirdi. Köyün içini sevinç türküleri doldurmuş, çınarın altı bir düğün evine
dönmüştü. Muhtar, yanında da birkaç yaşlı, saçlarını başlarını yoluyorlardı.
Sevinç türküleri, kahkahalar gece yarısına kadar sürdü.
O sevince Tazı Tahsin de kendini kaptırmıştı. O, başka bir şeye, İnce Memedin
ölmemesine herkesten daha çok seviniyor, sevincinden ne yapacağını bilemiyor,
bo3mna bağırıyordu.
Evlerine geldiklerinde:
"Ana," dedi, anasının boynuna sarıldı, "anam benim, şimdi iyice zengin olduk.
Bak ne yapacağım. Muhtar değil, ben arayacağım İnce Memedi, izini sürüp onu
bulacağım, gidip o Ağaya haber vereceğim, o Ağa da bana bu sefer daha çok,
daha daha çok para verecek. Bu ev parayla dolacak. Nah, bu kadar!"
"Sus, börtüklerden gidesi, ben para istemem. Onlar da İnce Memedi
öldürecekler, öyle mi?"
"Öldürsünler," diye dudak büktü Tazı Tahsin. "İnce Memed benim babamın




oğlu mu? Yarın sen bana çok azık hazırla, ben gidiyorum."

16
Bütün muhtarların listesi Murtaza Ağanın cebindeydi. Bir gece atına atladığı
gibi Adananın yolunu tuttu. Ramazanlı Beyinin evine vardığında gece yarısını
çoktan geçiyordu. Bey yaşlı bir adamdı, çoktan da u3mmuştu. Kapıyı çalar
çalmaz bir uşak kapıyı açtı. Yarı uykulu Bey başında takkesi, sırtında gecelik
entarisiyle hemen uyanmış, aşağıya inmişti.
"Kimdir o?" diye sordu. Sesinde korkudan çok bir şaşkınlık vardı.
Kapıyı açan uşak köşede duruyor, içeriye giren bu uzun boylu, lenger şapkalı,
kuşağının altına çifte tabanca sokulu, daha önceden tanıdığı bu Ağaya bir tuhaf
bakıyordu.
Murtaza Ağa:
"Benim Bey," dedi, "ben Murtaza kulun. Bu gece yarısı seni rahatsız ettim ki...
Kusura kalma..."
"Canım, gel hele, gel yukarı da sonra konuşuruz."
Yukarda gidip gelmeler... Konağın ışıkları çoktan. Bey daha merdivenlerden
inerken yakılmıştı.
Yan yana sedire oturdular. Onlar oturur oturmaz da kahveler geldi.
"Hayır ola Murtaza Ağa..."
Murtaza Ağa bütün olanı biteni, İnce Memedi, Ali Safa Beyin öldürülmesini.
Yüzbaşı Faruk Beyin yalanını, kendisini Ramazanlı Beyi gibi kasabada
karşılatışmı. Talip Beyin İnce Memedce feci bir biçimde katledilişini bir bir
anlattı:
"İşte," dedi, "hal keyfiyet bu minval üzeredir. Bey... Arif Saim dedikleri o
adam da her şeyi, kendi götünden korktuğu için bütün bunları olmamış gibi
gösteriyor Ankaraya. Ankara bütün olanı biteni duyacak olursa, onu bir daha
buraya mebus tayin etmez. Bu 3mzden de dağlar eşkıyalarla doldu. Bu can
düşmanı, ırz, mal düşmanı İnce Memed de kendisini bilumum Toros dağları
üstüne hükümdar ilan etti. İnce Memedi bundan sonra ne bir bölük, ne bir tabur,
ne de bir alay durdurabilir. Bütün halk tabakası ve de bilumum baldırıçıplak,
ayağı yalın taifesi onun buyruğunda. Şu düşmana karşı kurtardığımız vatanı
payimal ettiler. Duyduğuma göre de yakında Adanayı işgal edecekler, bütün
şehri yağmalayıp taş üstünde taş, kelle üstünde baş bırakmayacaklar..."
Ramazanlı Beyi Arif Saimin can bir düşmanıydı. O milletvekili olacakken,
Ankara bu ne idiğü belirsiz candarmayı onun yerine milletvekili tayin etmişti.
Oysa bu Adana yedi yüz yıldan bu yana onlardan, Ramazanlı Beylerinden
sorulurdu. Yedi yüz yıl bu topraklara hükmetmiş Ramazanoğulları Cumhuriyet
devrinde külahın bir parçasını başkalarına kaptırmışlardı. Bu da onlar için yenir

yutulur bir bela değildi. Hiçbir çağda Ramazanlı Beylerinin başına böylesine bir
bela gelmemişti, taa Memlüklerden, Selçukilerden bu yana... Bir tek
milletvekilleri vardı, o da sarhoşun birisiydi ve aneak yarım Ramazanlıydı.
"Haklısın Murtaza Ağa," dedi Ramazanlı Beyi. "Bunu, bu ayaklanmayı bir
yolunu bulup Ankaraya bildirmemiz gerek. Yalnız nasıl bildireeeğiz? Dahiliye
Vekilinin yanma varılmıyor. O kendisini sadrazam sanıyor. Paşaya ulaşmaksa
Toros dağlarını denize indirmekten daha zor."
Sabaha kadar, kılı kırk yararak konuştular, sonunda da Murtazanm
düşüneesinde, önerdiği yolda gitmeyi kararlaştırdılar.
"O Arif Saimin başka işleri de var Bey..."
"Nedir o?"
Murtaza Ağa güldü:
"Ben yavaş yavaş tespit ediyorum ya, şimdilik ispat edeeek durumda değilim.
Bir ispat edeeek duruma gelirsem eğer, işte Arif Saim, işte o zaman toz olaeak."
Bey heyeeanlandı:
"Söyle, nedir o?" Gözleri büyümüştü.
"Benim anladığıma göre Arif Saim küçüeük bir mebuslukla, vekillikle,
başvekillikle yetineeek bir adam değil. Onun gözü yükseklerde... Her
konuşmasında Paşayı ben idare ediyorum diyor da başka bir şey demiyor."
"Bunu biliyoruz."
"O gizli gizli konuşuyor."
"Kiminle?"
"Yukarı dağlardaki Çerkeslerle anlaşmış durumda... Onun için de dağlara,
bütün dağlar ayağa kalksa da ilişmek istemiyor. Duyduğuma göre..."
"Söyle duyduğunu."
"Çerkesler ona kuryelik yapıyor, Suriyedeki Fransızlarla, Iraktaki îngilizler
arasında. Daha tespit edemedim. "Ayağa kalktı, kollarını salladı, bir ara ayakta
düşündü. "Dilim varmıyor Bey," dedi, yerine oturdu. "Ne yapayım benim bu
sözü söylemeye dilim bile varmıyor."
"Varsın," diye bağırdı Ramazanlı Beyi.
"Sana bir şey soraeağım Bey."
"Sor."
"Şu tarihler, şu eski toprak, şu koea Osmanlı ülkesi şimdiye kadar bir Mustafa
Kemal Paşa daha yetiştirebildi mi?"
"Onun orasını bilemem," diye 3mzünü astı Bey. "Sen ne oluyor, onu bana
söyle."
Murtaza Ağa bozuldu, birkaç kere 3mtkundu. Ömründe ilk olarak, Mustafa



Kemal Paşa hakkında böyle soğuk bir bilemem sözüyle karşılaşmıştı. Şaşkınlığı
sürüp gidiyordu. Neden sonradır ki kendini toparladı.
"Arif Saim Beyin Mustafa Kemal Paşaya bir suikast hazırladığı, hatta bunun
için de înee Memedin, öteki bilumum eşkıyanın Toros dağlarında
kuvvetlenmesini istediği halk arasında dolaşan yaygın bir şayiadır. Ne
buyrulur?"
Ramazanh Beyi buna uzun uzun güldü:
"Yanlış bir şayiadır bu, Murtaza Ağa. Yanlış. Arif Saim buna eesaret edemez."
"O gözü kanlı bir çete reisidir Bey, eder."
"Edemez."
"Bütün halk bunu konuşuyor."
"Yanlış konuşuyor."
"Yakında görürsünüz."
"Keski," diye ağzından kaçırdı Bey.
"Olamaz," diye ayağa kalktı Murtaza. Tüyleri diken diken olmuş, korkudan
kaçaeak delik aramaya başlamış, bir anda da ter içinde kalmıştı. "Olamaz!"
Bey ayağa kalktı, ödü kopmuş Murtazayı dinginleştirdi. Bir daha da ne o, ne
de öteki bu konuya dokunmadı.
Daha gün ışırken konağa avukat Hamureuzade Sabit Bey geldi. Genç bir
adamdı. Hırslı gözleri 3mvalarmdan fırlamış dönüyordu. Murtaza avukatı
görünee ürperdi. Kısa boylu, çekik gözlü, çıkık elmaeık kemikleri yüzünden
dışarıya kaçmış bir tuhaf kişiydi. Gözleri de tam burnunun üstünde birleşmişti.
Yerinde duramaz bir hali vardı ve çabuk çabuk konuşuyordu.
"Bu Sabit Beyin," dedi Bey, "kaleminden kan damlar. Değil Adanada, bütün
Türkiyede Sabit Beyin üstüne işbilir bir avukat daha yoktur. Ol sebepten bugün
sana Murtaza onu takdim ediyorum."
Murtaza Ağa ister istemez Sabit Beyle işbirliği yapaeaktı. Yoksa Beye ayıp
olaeaktı. Geldiğine de geleeeğine de bin pişman olmuştu avukatı görünee.
Oturdular, baş başa, öğle yemeğine kadar çalıştılar. On altı muhtar İçişleri
Bakanına on altı mektup yazaeak, otuz üç muhtar da telgraf çekeeekti.
Mektupları, telgrafları Sabit Bey bütün geee çalışarak, yarm öğleye kadar hazır
edeeek, sonra da Murtaza Ağaya okuyaeak, onayını alaeaktı.
Güzel bir öğle yemeği yediler ve Sabit Bey, yemeği yer yemez çantasını
kaptığı gibi çıktı gitti. O gittikten sonra Bey:
"Ateş gibidir, vallahi ateş gibidir Sabit Bey oğlumuz, şimdi Ankarayı bir ateşe
tutaeak ki ne Dahiliye Vekaleti kalaeak, ne Başvekalet, İsmet Paşa belki de
buraya bir ordu göndereeek."

Murtaza Ağa öğleden sonra şehire çıktı, Seyhan kıyısına gitti, çoeuklar
şekerkamışı somuruyorlardı, uzun bir şekerkamışı aldı, nehrin kıyısına, dönme
dolapların kuytusuna çekilip gizli gizli kamışları somurmaya başladı. Kerhaneye
gideeekti. Taşçıkanm kapısına kadar geldi, bir süre bekledikten sonra vazgeçti.
Gençliğinde her Adanaya gelişinde kerhaneye giderdi. Şimdiyse Ramazanimm
evine konukluğundan mıdır, nedir, yapamadı. İçinde bir tuhaf korku, aeı vardı.
Bu Hamureuzadeyi hiç tutmamıştı. Halleri biraz öğretmen Sami Turgutun
hallerine benziyordu. Bir de bu adam onu S03mp soğana çevireeekti. Bu işi, bu
İnee Memedi bu kadar kafasına takmamalıydı. Ne yapmıştı ki înee Memede?
Ona bir şey yapmamıştı ki onu öldürsün. Bütün bunlardan vazgeçse de înee
Memedi Molla Duran Efendinin üstüne sevk etse olamaz mıydı. Molla Duran
Efendiyi înee Memede öldürtmenin bir yolunu arasa da bulsa... înee Memedin
ean bir düşmanı Topal Ali de Duran Efendiye çırak durmuştu. İkisini birden...
Ama o Topal gerçekten İnee Memedin düşmanı mıydı, hiç de öyle
gözükmüyordu. O, İnee Memedin kasabadaki bir kolu, adamı olamaz mıydı?
Eğer öyleyse yandım diye, dizlerini dövdü Murtaza.
O gün akşama Ramazanh konağına döndüğünde Murtaza allak bullaktı. Bey
onu güler 3mzle, taa merdivenin başında karşıladı, elinden tutup sedire oturttu.
Beyin Hatunu bile gelip, ona, hoş geldin, dedi. Konak Seyhan kıyısında, iki katlı,
ahşap, her katı on bir odalı, büyük balkonlu, görkemli bir konaktı. Bu konakta
Beyin babası olan paşa oturmuştu ilk olarak. Ve konağı Ermeni ustalar
yapmışlardı. Marangoziyesi için de dağlardan, ağaçtan adam yapan Rıza Ustayı
getirmişlerdi.
"Farkında değil misin," diye üzüntülü bir sesle konuştu Bey. "Hiç mi farkında
değilsin koea Türkmen Ağası Murtaza, bunlar Çukurovayı paylaşıyorlar. Kimi
Elazığdan, kimi Manisadan, kimi Afyondan, Maraştan, Urfadan gelmişler, baba,
dede 3mrdumuz, kışlağımız Çukurovayı paylaşıyorlar, yağma ediyorlar. Böyle bir
talanı ne Selçuk, ne Osmanlı, ne de Mısır Valisi Memet Ali Paşanın oğlu îbrahim
devrinde gördük. Köy köy, ova ova paylaşıyorlar. Biz de elimiz kolumuz bağlı
durmuş bunların kudurmuşeasma toprağımızı parçalamalarını seyrediyoruz. Sen
ne diyorsun Murtaza Ağa, biz tükendik, biz bittik artık."
Ramazanh Beyi çok dertli, çok öfkeliydi. Şu Ulu Camiyi, şu koea taş köprüyü,
hanları, hamamları onlar yapmışlardı bu şehire. Bu Adanayı onlar var etmişlerdi.
Çukurova onların hükümranlığmdaydı belki sekiz yüz yıl... Bu adam, bu Bey
tepeden tırnağa öfkeye kesmez de ne olurdu. Koskoea Ramazanh ku3mnun
dibine atılmış bir taş gibi köşeye fırlatılmış atılmıştı. Murtaza Ağa çok üzülmüş,
neredeyse ağlayaeaktı. Sonra birden kendisine geldi. Bilgilerini yokladı. Bundan

yıllar önce, en yakın arkadaşlarından birisi Ramazanoğullarından olurdu. Onun
işi gücü Ramazanlıyı, onun görkemli tarihini, Yüreğirli Beyi olaraktan
Çukurovaya gelişlerini anlatmaktı. Ramazanlılar tarih bo3aınca hiçbir zaman
yönetimden düşmemişlerdi. Şu anda bile yönetimde hatırı sayılır ağırlıkları
vardı. Daha da olacaktı. Göl yerinden hiçbir zaman da su eksik olmamış,