Robinzon Kruzo - Turkmen - 20

ýerlikli pikiri bilen ylalaşdym. Şonuň üçinem, gämidäkiler hüjüme geçip, ýogumyza
ýanmankalar, olary aldawa salyp, duzaga düşürmegiň bir alajyny tapmalydy, onda-da
tiz tapmalydy. Onsoň, gämidäki deňizçileriň basym öz ýoldaşlaryna we barkasa näme
bolandygy bilen gyzyklanyp başlajakdyklary kelläme geldi. Olaryň başga bir gaýyk
bilen ada tarap ýüzüp gaýtjakdygy indi köre-hasady. Ýaraglanyp geläýseler-ä, ber
onsoň habaryňy. Gämibaşy hem meniň bu pikirlerimi makullady.
Şol wagt, men gozgalaňçylaryzyna alyp gitmez ýaly, öňi bilen, kenardaky barkasyň
azaryndan dynmalydygymyzy aýtdym. Biz onuň ähli akyr-ukurlaryny aýryp, ýüzüp
172
bolmaz ýaly edip goýmagy müwessa bildik. Soňra biz maslahaty jemläp, barkasyň
ýanyna gitdik-de, onuň içinde goýlan ýaraglary, başga-da elimize ilen zatlary
oljaladyk. Oljalaryň arasynda bir çüýşe brendi, ýene bir bir çüýşe rom, az-owlak
kakadylan külçe, bir şah däri, ýelken bölegine dolanylgy ullakan bir tokga gant bardy.
Gandyň agramy bäş-alty funt çemesi bolmalydy.Bularyň barysy maňa kemje-kerdem
sowgat bolmady, ylaýta hem, brendi bilen gant tüýs hoşuma geldi, sebäp diýseň,
ganda zar bolup ýörenime indi ençeme ýyl bolupdy.
Bu goş-golamlaryň ählijesini kenara çekenimizden soňra (kürekler, bogaldak we
ýelken, öň aýdyşym ýaly, eýýäm aýrylgydy), barkasyň düýbüni hoňkaryp deşip
goýduk. Sebäbi, bardygeldi biz duşmandan asgyn gelip, yza çekiläýenimizde-de, olar
bu barkasy äkidip biljek däldiler. Dogrymy aýtsam, gämini basyp almaga güýjümiz
ýeter öýdüp güman hem etmeýärdim. Ýöne, eger olar bu ullakan barkasy taşlap
gidäýseler, biz ony ýaňadan öňki durkuna getirip biljekdik. Onsoň, meniň hyýalym
Ýele tarapdaky Antil adalaryna bakan ýüzüşe çykyp, ýüzugrumyza ispan
dostlarymyzy hem alyp geçmekdi.Olar hemişe meniň ýadymdady.
XVIII BAP
Şeýlelikde, biz bar güýjümiz bilen işe girişdik we öňi bilen, barkasy süýräp, daşgyn
gelen wagty akyp gidibermezligi üçin, kenaryň suw ýetmejek beýigräk bir ýerine
eltdik. Soňra, gaýygyň düýbüni bäri-bärde ýamap bolmaz ýaly giň edip deşdik-de,
«indi näme ederkäk» diýen terzde oýurganyp, çägesöw kenarda dyz epdik. Edil şol
pursatda, biz gämiden gümmürdäp top atylandygyny eşitdik we gämidäkileriň signal
hökmünde baýdak galgadyp, barkasy dolanyp gelmäge çagyrýandygyny saýgardyk.
Barkas geler ýerde gelmänsoň, gozgalaňçylar ýene birnäçe sapar top atyp, baýdak
galgatdylar.
Ahyrsoňy, top atyşlaryndan we signallardan netije çykmansoň, olar barkasyň
ýerinden gozganmaýandygyna göz ýetirdiler. Men dürbim bilen synlap durşuma,
gozgalaňçylaryň gämidäki gaýygy suwa düşürip, bäriligine ýüzüp gaýdandyklaryny
gördüm. Gaýyk kenara ýakynlaşyp ugran pillesi, onuň içinde, bolmady diýeniňde, on
sany tüpeňli deňizçiniň oturandygy bize äşgär boldy.
Gämi kenardan iki liga çemesi uzakda labyr taşlapdy, şonuň üçinem, gaýykly ýüzüp
gelýänleri arkaýyn synlap durduk, hatda olaryň ýüz keşplerini hem aýyl-saýyl edip
bilýärdik. Daşgynyň akymy gaýygy barkasyň duran ýerinden az-kem gündogar tarapa
sowaşak düşürendigi sebäpli, gozgalaňçylar öz şepeleriniň gelip düşen, indem
barkasyň duran ýerine düşmek üçin, kenaryň ýakasyny syryp, kürekleýärdiler.
Şeýlelikde, ýaňky aýdyşym ýaly, biz gozgalaňçylary doly görüp durduk.Kapitan
gaýykda oturanlaryň barysynyň kimdigine, hüý-häsiýetleriniň nähilidigine bäş
barmagy belet ekeni. Ol üç sany gozgalaňçynyň örän akýürekli deňizçidigini aýdyp,
olary beýleki topalaňçylaryň gorkuzyp, haýbat atyp dildüwşüge gatnaşmaga mejbur
eden bolmagynyň juda ähtimaldygyna kepil geçdi. Ýöne welin, gaýykda
hojaýynsyrap oturan bosman hem-de şol üç deňizçiden galany ekipažyň tüýs bir
ýakasyny tanadan tüpbozanlary bolup çykdy. Kapitan maňa olaryň indi öz baş goşan
173
etmişleri zerarly hiç bir garadan gaýtmajakdyklaryny hem duýdurdy. Kapitan bu
gelýänler bilen oýnumyzyň deň gelmezliginden juda howatyr edýärdi.
Men oňa ýylgyryp garadym-da: «Biziň günümize düşen adam gorkardan geçendir-le.
Indi nähili ýagdaýa düşenimizde-de, şu wagtkymyzdan elhal boljakdygy görnüp dur.
Diri galsag-a, diri galanymyz bolar, bardygeldi öläýsegem, bu dünýäň azabyndan
dynyp, halas boldugymyz boljak eken-dä» diýdim-de, onuň özüne sowal bilen
ýüzlendim: «Kapitan, meniň şu ýaşap ýören günüme bir serediň. Näme, halas
bolmaga töwekgelçilik edenime degmez öýdýärsiňizmi?». Men onuň jogabyna-da
garaşman: «Ýogsa-da, jenap, meniň şu adada sizi halas etmek üçin saklanyp
galandygyma ynanýandygyňyzy aýdyp, häli tolgunyp oturan ýalydyňyz-la!?
Dogrumy aýtsam, häzir meni diňe ýekeje zat ynjalykdan düşürýär» — diýip, teýene
etdim. Kapitan meni biynjalyk edýän zadyň nämedigini soranda, men oňa: «Bularyň
arasyndaky siziň aýdan üç sany akýürekli deňizçiňizi halas etmeli bolarys. Eger
gaýykdakylaryň barysy deýýus haramzada bolan bolsady, onda Allatagalanyň özi
olary biziň elimize düşürmek üçin ýörite iberendir öýtsemem öýderdim. Sebäbi, ýasy
ýanyňyz ýerde bolsun, şu kenara aýak basan islendik adamyň jany biziň elimizde
bolar. Isle-hä öldüreris, isle-de bir çemçe ganyny geçeris» — diýip, sözümi
soňladym. Meniň sesimi gataldyp, keýpihon gürleýänimi gören kapitan derrew
dogumlandy we biz hyjuw bilen işe girişdik.
Biz gämiden gaýygyň gaýdanyny gören wagtymyz, elimizdäki ýesirleri başga ýere
geçirmegiň aladasyny edip, olary ykjam bir ýerde gizlemeli bolduk. Men kapitanyň
has müňkürlik bilen garaýan iki sany ýesirini Annabilen kapitanyň kömekçisiniň
öňüne salyp, gizlin gowagyma iberipdim. Ol ýer juda çolajady, tussaglaryň ne-hä
sesini eşiden boljakdy, ne-de üstlerinden baran. Olar gowakdan çykyp, gaçmagy
başarýasalar hem, tokaýyň içinde ýol-ýoda tapjak gümanalary boljak däldi. Anna
bilen kapitanyň kömekçisi olary gowaga eltip daňypdyrlar, ýöne ýanlaryna azyksuwluk goýupdyrlar. Ümsüm otursalar, ýene birki günden erkinlige goýbermegi söz
beripdirler. Äwüp-säwüp, gaçmakçy bolaýsalar welin, görene-göz edip
öldürjekdiklerini aýdypdyrlar. Ýesirler bu tussagçylygy jyňklaryny çykarman, sabyrtakat bilen geçirmäge äht edipdirler, özlerine aç-hor bolup, tüm-garaňkyda oturmaz
ýaly alada edendikleri üçin minnetdarlyk bildiripdirler, sebäbi Anna olara öz elde
ýasan şemlerimizden beren ekeni. Olar, elbetde, Annagowagyň agzynda
garawulçylyk çekýändir öýdýärdiler.
Biz beýleki tussaglara gowy daraşdyk. Dogrusy, kapitanyň ynamyna girip bilmedik
iki sany tussagy daňyp goýmaly bolduk. Ýöne kapitanyň maslahat bermegi bilen,
beýleki iki sany ýesiri bize soňky demlerine çenli wepaly bolmaga dabaraly ant
içirdip, öz hyzmatyma kabul etdim. Şeýlelikde, olar bilen bilelikde, biz gowy
ýaraglanan ýedi sany adam bolduk. Men aralarynda kapitanyň akýürekli diýen üçdört sany deňizçisiniň bardygyny göz öňünde tutup, ýetip gelýän on adamyň
hötdesinden geljegimize pugta ynanýardym.
Şol aralykda, gozgalaňçylar barkasyň ýatan ýeriniň deňinde gaýygy kenara
ýanaşdyrdylar we hemmesi gaýykdan düşüp, ony süýräp çägesöw ýere çykardylar.
174
Men muňa begendim, sebäbi kenardan aňyrrakda labyr taşlap, gaýygyň içine-de iküç
sany sakçy goýsalar, onda ony ele salmak kyn düşer öýdüp ýaýdanypdym.
Kenara çykansoňlar gozgalaňçylaryň birinji işi barkasa tarap eňmek boldy. Barkasyň
ähli abzal-gurallary sypyrylyp, düýbüniň hoňkaryp ýatandygyna gözi düşen
gozgalaňçylaryň nähili haýran galyp, aljyraňňylyga düşendigini göz öňüne getirmek
aňsatdy.
Olar birsellem diňşirgenip durdular-da, dostlaryna eşitdirmek üçin iki-üç gezek
heheheýläp gygyrdylar. Ýöne olara jogap beren bolmady. Soňra gozgalaňçylar döwre
ýasap, bir ýere jemlenişdiler-de, barysy birlikde sapançalaryny ýokaryk atdylar.
Tokaýyň içinde ýaňlanyp giden güňleç tarkyldyny hem, barybir, bizden başga eşiden
adam bolmady. Gowakda oturan tussaglaryňol sesi eşitjek gümanasy ýokdy,
ýanymyzdaky iki ýesir bolsa, dostlaryna jogap berip gygyrmaga milt edip bilmedi.
Gosgalaňçylar bu oslagsyz ýagdaýa şeýle bir haýran galypdylar welin, soňra özleri
aýtmyşlaýyn, olar gämä dolanyp, öz ähli ülpetleriniň öldürilip, barkasyň
döwlendigini habar bermegi ýüreklerine düwüpdirler. Hakykatdan hem, olar alabasga düşüp, gaýygy suwa goýberdiler-de, derrew oňa münmek bilen boldular.
Kapitan muny görüp, edil serpmeden gaýdana döndi.Indi gozgalaňçylaryň gämä
baryp, öz dostlarynyň gürüm-jürüm bolandygyny aýdyp, ýelken açyp, gämini alyp
gidibermekligi juda ähtimaldy. Onsoň, kapitan gözüni dikip oturan gämisini halas
etmek umydyny tala daňaýmaly boljakdy. Ýöne, basym oňa gorkmaga başgarak zat
tapyldy.
Olaryň kenardan gidenine onçakly wagt geçmänkä, biz gaýygyň yzyna dolanyp
gelýändigini gördük. Çaky, olar şol iki aralykda üýşüp bir maslahat tapan bolmalydy.
Kenara gelip düşensoňlar, üç sany deňizçi gaýykda galdy, beýleki ýedisi bolsa, öz
ýoldaşlaryny agtarmak üçin adanyň içine bakan ýöredi.
Muňa biziň diýseň lapymyz keç boldy, sebäbi, biz indi näme etjegimizi bilmeýärdik.
Eger ikibaşdan gaýyk gaçyp gitjek bolsa, onda biziň bu ýedi sany deňizçi bilen
darkaş gurup, ýeňiş gazananymyzyň peýdasy boljak däldi. Gaýykdaky sakçylar bir
gaçyp sypaýdygy, gämidäki ekipažyň labyr göterip, ýazzyny berjekdiginiň ujy iki
däldi. Onsoň, gämini ele geçirenimiz-de şol boljakdy, iş bitirenimiz-de.
Her niçik-de bolsa, biziň näme-nämeler boljagyna garaşyp oturmakdan başga
çykalgamyz galmandy. Ýedi sany deňizçi düşüp gaýdansoň, sakçylar gaýygy
kenardan ep-esli aradaşlyga kürekläp eltiler-de, şol ýerde labyr oklap, garaşmaga
başladylar. Şeýlelikde, gaýyga baryp ýetmek mümkinçiligimiz hem elden gitdi.
Tokaýa siňen ýedi gozgalaňçy aralaryny kän bir üzmän, howlymyň üstüne abanyp
duran baýryň depesine tarap ýöräp gaýtdylar. Olar bizi görmese-de, biz olary elimiziň
aýasyndaky ýaly synlap otyrdyk. Olar bize has golaýlaşsalar, biziň üçin birden ot
açmaga örän çemeli boljakdy. Aňyrlygyna ýöreseler ondanam gowy boljakdy, sebäbi
biz bukulyp ýatan ýerimizden çykyp biljekdik.
Olar ahyrsoňy baýryň gerşine baryp ýetdiler, ol ýerden seredeniňde adanyň iň çöket
ýeri bolan demirgazyk-gündogara tarap ýaýylyp ýatan jülgelerdir tokaýlar edil eliň
aýasyndaky görnüp durdy. Gözlegçiler şol ýerde durup, tä ýadaýançalar gygyryp,
heheheýläp, gopgun baryny turuzdylar. Olar ne-hä kenardan daşlaşmaga, ne-de biri-
175
birlerinden aýrylmaga ýürek edip bilmän, ahyrsoňy seleňläp oturan ullakan bir agajyň
kölegesinde oturyp, maslahatlaşyp ugradylar. Barkasyň ekipažy ýaly, bularam ýatyp
ukyny urmaly diýen netijä gelseler, uly iş bitirjekdiler, ýöne nähili howpdan
howatyrlanýandyklaryny anyk aýdyp bilmeseler-de, gorkudan ýaňa ýatyp uklamaga
töwekgelçilik edip bilmeýärdiler.
Gözlegçilermaslahat edip otyrka, kapitan örän göwnejaý bir teklip öňe sürdi. Ýagny,
gözlegçileriň öz ýoldaşlaryna eşitdirmek üçin ýene bir sapar asmana ok atmagy
mümkindi. Ana, şonda, olaryň hemmesiniň tüpeňi birden göçen pillesi, biz bärden
okgunly hüjüme geçsek, tüpeňleri boşan gozgalaňçylaryň aljyrap, boýun egjegi
anykdy. Şeýlelikde, hiçhili gandöküşiklige ýol bermezden, bu işiň hötdesinden gelip
biljekdik.
Ol teklip meniň göwnüme ýarady, ýöne olar tüpeňlerini ikinji gezek oklap
ýetişmänkä, üstlerini basmak üçin, biz örän golaý-goltumda gizlenip oturmalydyk.
Içiňi ýakaýyn diýen ýaly, duşmanam tüpeň atarly görünmeýärdi, bizem näme edip,
näme goýjagymyzy kesgitläp bilmän, hyrçymyzy dişläp, uzak wagtgaraşdyk.
Teýahyr, men gün ýaşyp, garaňky gatlyşýança hiç zat etmesek gowy bolar
öýdýändigimi aýtdym. Gije düşensoň, elbetde, oňa çenli gözlegçi topar gaýyga
dolanyp gitmese, onda bir alajyny tapyp, gözlegçiler bilen gaýykdakylaryň arasyna
bildirmän girmelidi-de, gaýykda oturanlary aldawa salyp, gaýygy kenara getirmelidi.
Biz olaryň bir ýaňa gozganaryna garaşyp oturyşymyza, halys sabyrymyz suw boldy.
Gozgalaňçylar öz aralarynda uzak çekeleşip, ahyrsoňunda, ýerlerinden turup, deňze
bakan ýola düşdüler. Bu biziň bar keýpimize sogan dogrady. Olar bu ýerdäki howphatar barada biçak elhenç zatlar pikir eden bolmalydy. Megerem, indi olar gämä
dolanyp, öz ýoldaşlarynyň dereksiz ýitendigini habar berip, gämini bu jelegaýlardan
alyp gitmegiň hyýalyna münen bolmalydy.
Gözlegçi toparyň kenara tarap ýöräp ugranyny gören dessime, men olaryň
hakykatdan hem gözlegi bes edip, indi yza barýandyklaryna magat düşündim. Bu
pikirimi aýdanymda, kapitan demligi daralan döndi, ýöne şol mahal meniň kelläme
olary yzyna gaýtaryp biljek bir sapalak geldi. Dogrusy, şol sapalak meniň gökdäki
dilegimi ýerde gowuşdyrdy.
Men Anna hem-de kapitanyň kömekçisine buhtajykdan aňryk günbatarlygyna —
Annany halas eden gezegim ýabanylaryň gelip düşlän oýtagyna gidip, şonuň ýarym
mil çemesi beýle ýanyndakydepä çykyp, bogazlaryna sygdygyndan heheheýläp
gygyrmaklaryny tabşyrdym. Meniň planyma görä, ol ikisi deňizçiler öz seslerini
eşidip, jogap berip gygyryp başlansoňlar, göze ilmän, deňizçileriň gykylyklaryna
jogap berip, ýuwaş-ýuwaşdan adanyň jümmüşine bakan ökje ogurlap, olary tokaýyň
gum-guk ýerine eltmelidi. Soňra, olar meniň salgy beren öwrümli ýollarymdan ýöräp,
biziň ýanymyza dolanyp gelmelidi.
Deňizçiler ýaňy bir gaýyga münjek bolup durkalar, Anna bilen kapitanyň
kömekçisiniň gygyrýan sesleri eşidildi. Olar şol wagtyň özünde jogap berip
gygyrdylar-da, deňziň ýakasyny syryp, günbatarlygyna — sesiň gelýän tarapyna
ylgadylar. Emma olar buhtajyga ýetip sakga durmaly boldular, sebäbi daşgyn
başlandygy üçin buhtajygyň suwy örän beýgelipdi. Deňizçiler birsellem saklandylar-
176
da, edil meniň garaşyşym ýaly, suwdan ýüzüp geçmek üçin gaýygy çagyryp
gygyrdylar.
Soňra olar buhtajykdan ýüzüp geçdiler-de, gaýygy kenarda ösüp oturan pessejik
agajyň töňňesine daňyp goýdular. Onsoň gaýykda oturanlaryňam birini ýanlaryna
goşup, tokaýyň içi bilen aňyrlygyna ýöräp gitdiler. Gaýyk bolsa, edil aýlaga giren
ýaly, buhtajygyň ep-esli jümmüşinde durdy we indi ony diňe iki sany sakçy
goraýardy.
Bu tüýs «Hudaý berse guluna» diýleni bolupdy. Men Anna bilen kapitanyň
kömekçisini öz işleri bilen goýdum-da, dessine beýlekileri yzyma tirkäp, herekete
geçdim.Biz gözlegçileriň gözüne ilmän, assyrynlyk bilen buhtajykdan geçdik we
aman-zamanyny bermän, sakçylaryň üstüni basdyk. Olaryň biri kenarýakada
ymyzganyp ýatan bolsa, beýlekisi gaýykda irkilip oturan ekeni. Kenarda ýatan
deňizçi oýaly-ukuly, äm-säm bolup, ýaňy bir ýerinden turmakçy boldy welin, iliň öňi
bilen eňdirilip barýan kapitan özüni üstüne özüni oklady-da, ony şatydadyp ýere
basdy. Soňra, ol gaýykda oturan deňizçä: «Boýun eg, bolmasa häzir tepbediň okalýa»
— diýip, abyr-zabyr etdi.
Ýoldaşy ýer bagyrtlap, üstüne-de bäş sany pyýadanyň sürnüp gelýändigini gören
deňizçini boýun egmäge razy etmek onçakly kyn bolmady. Üstesine-de, ol gozgalaňa
nalaç goşulan üç sany deňizçiniň biri bolup çykdy.Şonuň üçinem, ol boýun egmäge
ikelläp razylaşdy we tüýs ýüregi bilen bize hatarymyza goşulmagy haýyş etdi.
Şol iki aralykda, kapitanyň kömekçisi bilen Anna tokaýa siňen deňizçileriň tüýs
enter-pelegini öwrüp, aňkasyny aşyran ekeni. Ol ikisi ýerli-ýerden eheheýleşip, o
baýyrdan bu baýyra, o tokaýdan bu tokaýa siňip baryşlaryna, sese kowalaşyp gelýän
gözlegçileri halys surnukdyran ekenler. Soňra Anna ikisi olary tä gün ýaşyp, iňrik
garalýança gaýygyň ýanyna dolanyp bilmejek ýerlerine eltip, şo taýda
gygyrmaklaryny bes edip yza dolanypdyrlar. Olaryň özem juda ýadan bolarlydy,
biziň ýanymyza zordan süýeklerini süýreşip geldiler.
Indi, bize diňe garaňka duwlanyp, tä gözlegçiler dolanypgelýänçä garaşyp
ýatybermek galypdy, olar geldigi alymyny-salymyny bermän, duýdansyz çozuşa
geçmelidik.
Anna dagy gaýdyp geleni bäri telim sagat geçipdi, ýöne daş-töwerek gum-guklukdy.
Ahyrsoňy garakçylaryň hüňür-süňürleri eşidilip ugrady. Öňden gelýäniň biri
yzdakylara «tijeniň» diýip hoňňuldaýardy, olar bolsa, «halys aýagymyz gurap,
sütünimiz süýndi-le» diýip zeýrenişýärdiler. Biz muny eşidip, göwnühoşluk bilen
ümleşdik.
Az salymdan deňizçiler gaýygyň ýanyna gelip ýetdiler. Gaýtgyn başlap, gaýygyň
çägä süsdirilip galandygyny, iki sakçynyň bolsa, nirädir bir ýere gürüm-jürüm
bolandygyny gören deňizçileriň nähili howsala düşendigini aýdyp-diýip düşündirmek
mümkin däldi.Biz olaryň gözlerini elek-çelek edip, «arwah-jynly ada düşüpdiris»
diýşip, biri-birlerine örän erbet-erbet gargynyşyp, uly gowur turuzandygyny eşidip
durduk. Olar «bu adanyň eýeleri kellekeser bolsa, onda barymyzy paýhynlap
taşlarlar. Ondanam beteri, eger bu taýyny arwah-jynlar basan bolsa, onda tokaýa
süýräp, ýülügimizi sorarlar» diýip, ikiýana zowzuldaýardylar. Gaýyga sakçy goýan
177
ýoldaşlarynyň atlaryny tutup, köp gygyrdylar, ýöne elbetde, olara jogap gaýtaran
bolmady. Biz agşamyň alagaraňkysynda deňizçileriň umytsyzlykdan ýaňa ellerini
owkalaşdyryp, bir eýläk, bir beýläk alakjaýşyny synlap, ümsüm garaşyp otyrdyk.
Olar käte demden düşüşip, gaýyga girip, birsellem oturýardylar, soňra, ýene
buhtajygyň kenaryna baryp, köw-söw edýärdiler. Garaz, şol bir hereketler gaýtalanyp
durdy.
Meniň adamlarym garaňkydan peýdalanyp, haýal etmän hüjüme geçmäge rugsat
bermegim üçin özelenýärdiler. Emma men, garakçylary başardygymdan diri ele
salmak maksady bilen, olar mazaly surnugyp, başlary çaşýança garaşmagy müwessa
gördüm. Üstesine-de, olaryň ok-ýaraglary birkemsiz üpjün bolansoň, öz
adamlarymyň janyny howp astyna salasym gelmeýärdi. Men ikä bölünmezmikä
diýen tama bilen garaşmagy ýüregime düwdüm. Şeýlelikde, ahmal bolmazlyk üçin,
güpbassy halkasyny gaýyga ýakynlaşdyrmak üçin, Anna bilen kapitana ýer bagyrtlap,
garakçylara bildirmän mümkin boldugyça öňe süýşmeklerini hem-de ot açmaga
ebeteýli jaýlaşmaklaryny buýruk berdim.
Olar täze postlaryna baranlaryndan soň, kän wagt geçmänkä, bosman bilen iki sany
deňizçi olaryň bukulyp ýatan ýerine tarap ýöräp gaýtdy. Gozgalaňyň başyny başlan
bosman indi ilden beter ruhdan düşüp, elini-aýagyny ýitiripdi. Kapitan bar belanyň
körügi bolan bosmany ele salmak maksady bilen, ol gelýän şolmuka-dälmikä diýip,
biljek bolup, keýerjekläp ugrady. Sebäbi şu wagta çenli onuň diňe lagyrdysy
eşidilýärdi. Ol üçüsi el aýtymyna gelen çaky, Anna bilen kapitan böküp turdy-da,
olaryň üstüne ot açdy.
Bosman duran ýerinde jan berdi, deňizçileriň biri agyr ýaralanyp, onuň gapdalyna
gürpüldäp gaýtdy (ol şondan soň birki sagatlap çalajan ýatdy). Beýleki deňizçi bolsa,
yza bakan zut ökjäni göterdi.
Men tüpeň sesini eşiden dessime, bar goşunymy herekete geçirdim. Biz jemi sekiz
sany adamdan ybaratdyk: ýagny, men — generalissimus, Anna — general-leýtenant,
kapitan, onuň kömekçisi, ýolagçy hem-debiziň ýarag ynanan üç sany ýesirimiz.
Biz hüjüm eden wagtymyz iňrik mazaly garalypdy, şonuň üçinem, duşman biziň näçe
adamdygymyzy saýgaryp bilmeýärdi. Men gaýygyň biziň tarapymyza geçen
sakçysyna deňizçileriň ýekeme-ýeke adyny tutup gygyrtdym. Men gepleşik
geçirmäge synanyşýardym, sebäbi olaryň ylalaşyga geläýmegi ähtimaldy. Biziň
çakymyz dogry bolup çykdy, topalaňçylaryň nähili çykgynsyz ýagdaýa düşendigini
hasap etseň, onda olaryň örän göwünjeňlik bilen boýun egjekdigi onsuzam görnüp
durdy. Şeýle bolansoň, meniň deňizçim olaryň biriniň adyny tutup çasly gygyrdy:
«Tom Smit! Eý, Tom Smit!». Tom Smit gygyrýanyň sesini tanan bolarly, ol şolbada
jogap berdi: «Robinzon, bu senmiň?». Robinzonam bärden: «Hawa, bu men;
Hudaýyň haky üçin, Tom Smit, ýaragyňy taşla-da, boýun eg, ýogsam, häzir
baryňyzyň böwrüňizi garaldýalar» — diýip seslendi.
«Biz kime boýun egmeli? Hany olar nirede?» — Tom Smit täzeden gygyrdy. —
«Olar bärde», Robinzon jogap berdi: «Ynha, biziň kapitanymyz, ýanynda-da elli sany
adam bar. Olar iki sagatdan bäri siziň yzyňyza düşüp gelýärler. Bosman amanadyny
178
tabşyrdy, Will Fraý ýaralandy, menem ýesir düşdüm; eger boýun egmeseňiz, siziňem
häzir tepbediňiz okalýa».
Tom Smit: «Eger boýun egsek olar bize aman berermikä?» — diýip sorady. «Boýun
egjegiňiz çyn bolsa, men häzir sorap göreýin» — diýip, Robinzonam bärden gygyrdy.
Ol kapitandan sorady, onsoň kapitanyň özi gozgalaňçylara abaý-syýasat bilen hemle
urdy: «Eý, Smit, meniň sesimi-hä tanansyň-la; häziriň özünde baryňyz tüpeňleriňizi
taşlaň-da, boýun synyň. Will Atkinsden galanyňyzyň günäsini geçýän».
Onsoň garaňkylykdan Will Atkinsiň naýynjar sesi eşidildi: «Allanyň haky üçin,
kapitan, maňa rehim et; meniň ýazygym näme? Bularyň menden näme parhy bar?».
Aslynda onuň aýdaýny ýalandy, sebäbi gämide gozgalaň başlan pillesi Will Atkins
ilkinji bolup kapitanyň üstüne topulypdyr, onuň ellerini şatyrdadyp daňypdyr we oňa
kemsidiji sözler bilen sögüpdir. Şeýle-de bolsa, kapitan oňa: «Gepiňi tüket-de,
ýaragyňy ýere taşla. Seniň ykbalyňy adanyň gubernatory çözer» diýip gygyrdy. Onuň
«gubernator» diýýäni mendim, beýlekilerem maňa şeýle ýüzlenýärdiler.
Gepiň keltesi, deňizçiler ýaraglaryny ýere okladylar-da, bizden aman dilediler.
Şeýlelik bilen, men gepleşik geçiren Robinzon bilen ýene iki sany adamy iberdim-de,
olaryň ählisini daňdyrdym. Onsoň, meniň elli adamlyk (aslynda şol üçüsi bilen jemi
sekiz adamlyk) uly otrýadym duşmanyň pozisiýasyny eýeläp, gaýygy ele geçirdi.
Diňe men bilen hyzmatkärim döwlet bähbidi sebäpli ýesirlere görünmän saklandyk.
Biziň şondan soňky işimiz gaýygy abatlamak hem-de gämini nähili ele geçirmelidigi
barada pikirlenmek boldy. Indi ýesirler bilen arkaýyn gepleşmäge maý tapan kapitan
bolsa, olara igenýärdi, baş goşan işleriniň nähili erbet jenaýatdygyny, etsempetsemleriniň bolgusyzdygyny düşündirýärdi. Şolugyna giden bolsalar, onda hökman
günlerine it aglap, megerem, gözgyny halda dar agajynda hallan atmaklarynyň körehasadygyny tekrarlaýardy.
Topalaňçylar tüýs ýürekden toba edişip, «ganymyzy geçiň» diýip ýalbarmaga
başladylar. Muny gören kapitan täzeden söze başlady: «Sizi men däl-de, adanyň
gubernatoryýesir aldy. Siz meni adam aýagy sekmedik, janly-jemende ýaşamaýan
çolaja kenara zyňandyryn öýdüpdiňiz; Biribaryň özi maňa garaşyk edip, sizi adam
ýaşaýan, onda-da iňlis gubernatoryň dolandyrýan adasyna gönükdiripdir. Hakyna
garasaň, siziň hemmäňizi syrtmakdan sallamaly, ýöne adanyň gubernatory size aman
berdi. Şonuň üçinem, ol baryňyzy Angliýa ugratsa gerek. Goý şol ýerde, siziň
etmişiňize adalat esasynda temmi bersinler. Ýöne, Will Atkins bu ýerde galmaly
bolar, gubernatoryň buýrugy bilen, ol ertir daň saz berende dar agajyndan asylar».
Bu zatlaryň barysyny kapitanyň özü toslap tapan-da bolsa, ol öz netijesini berdi.
Atkins dyzyna çökdi-de, kapitandan arada durup, özüni gubernatora bagyşlatmagyny
sorap ýalbarmaga başlady. Beýlekilerem, Hudaýyň haky üçin, özleriniň Angliýa
iberilmezligini sorap, ýerli-ýerden özelendiler.
Birdenkä halas boljak pursadymyzyň gelip ýetendigi güpbe kelläme geldi,
dogrudanam, bu deňizçileri gämini basyp almaga yrmak üçin ummasyz zat gerek
däldi ahyryn. Onsoň, men tokaýyň has garaňky künjegine gaýtdym-da (men olaryň
gubernatoryň nätüýsli adamdygyny görmeklerini islemeýärdim), sesime bat berip,
kapitany öz ýanyma çagyrdym. Meniň hol beýleden gygyrýanymy eşiden deňizçileriň
179
biri kapitanyň ýanyna bardy-da: «Kapitan, gubernator size çagyrýar» — diýdi.
Kapitan bolsa, mähetdel etmän gerekli jogaby suňşurdy: «Alyhezrete aýt, men häziriň
özünde barýan». Ýesirler muňa biçak haýran galdylar we gubernatoryň elli sany
esgeri bilen guk ýanlarynda durandygyna güp ynandylar.
Kapitan ýanyma gelen mahaly, men oňa gämini basyp almak baradaky hyýalymy
aýtdym. Kapitan muňa begenip, iki bolup bilmedi we ertir ir bilen işe girişmegiň
pikirine mündi. Emma, men bu plany mazaly bişirmek hem-de ussatlarça amala
aşyrmak maksady bilen, kapitana tussaglary ikä bölmegi maslahat berdim. Atkins
bilen onuň iň näkes iki sany ülpediniň ellerini daňyp, beýlekileriň ýatan gowagyna
ugratsak biçeme boljak däldi. Biz bu işi Anna hem-de kapitanyň ýany bilen kenara
çykan kömekçisi bilen ýolagça tabşyrdyk.
Anna dagy ol üçüsini idenekledip, edil zyndana salan ýaly edip gowaga dykypdyrlar.
Dogrudanam, ol gowak juda darykdyryjy ýerdi, ylaýta-da olaryň ýagdaýyndaky
adamlar üçin. Beýleki ýesirleri bolsa, meniň size eýýäm ilik-düwme gürrüň beren
telärli mülk ýerime ugratdym. Daşyna aýmança aýlanan howly elleri daňylgy
ýesirleri saklamak üçin ýeterlik derejede ygtybarlydy. Men, elbetde, bu ýesirleriň
akylynyň gözünde boljakdygyny hem göz öňünde tutupdym.
Ertesi daň atyp, jahan ýagtylansoň, men kapitany ýesirleriň ýanyna gepleşik
geçirmäge iberdim. Kapitan olaryň ýüpüniň üstünde odun goýarlygy barmy-ýokmy,
olara bil baglap, gämä hüjüm etse boljakmy-bolmajakmy, şony anyklamalydy. Ol
ýesirlere özüni nähili kemsidendiklerini, şonuň üçinem olaryň eýgilik tamasyny
etmeli däldigini gürrüň beripdir. Gubernator häzirlikçe olaryň janyny bagyşlan hem
bolsa, barybir gämi Angliýa baran badyna, aýaklaryna gandal urlup, dar agajyndan
asyljakdyklaryny düşündiripdir. Kapitan sözüniň ahyrynda: «Eger biziň hatarymyza
goşulyp, gämini ele salmaga kömek etseňiz, onda gubernator siziň günäňiziň
geçilmegi üçin häkimiýetlere towakga eder» — diýip, tussaglara yş görkezipdir.
Janyndan el üzüp oturan zaluwatlaryň bu teklibi nähili höwes bilen kabul
edendiklerini çak etmek kyn däldi. Olar kapitanyň öňünde dyza çöküp, ýerli-ýerden
ganlarynyň iň soňky damjasyna çenli oňa wepaly bolmaga jan-dilden ähdi-peýman
edipdirler. Öz janlary üçin oňa ömürbaky bergidar boljakdyklaryny we onuň bilen
dünýäniň ol ujuna-da bolsa, gitmäge taýýardyklaryny, ony öz kakalary hökmünde
görjekdikleriniaýdypdyrlar. «Ýeri, bolýa-da,» — diýip, kapitan gep oýnadypdyr: «Bu
gürrüňleriňizi gubernatora bir aýdyp göreýin bakaly. Men ony razy etmek üçin,
elimden geleni gaýgyrmaryn». Soňra, ol meniň ýanyma gelip, tussaglaryň
boluşlaryny birin-birin gürrüň berdi we olaryň wepaly boljakdygyna jany-teni bilen
ynanýandygyny aýtdy.
Her niçik-de bolsa, men göwnejaý bolar ýaly, kapitana deňizçileriň ýanyna dolanyp
barmagy teklip etdim. Kapitan bäş sany deňizçini saýlap alyp, olara özleriniň adama
mätäç däldigini, şonuň üçinem ol bäşisini özüne kömekçi edip alýandygyny
aýtmalydy. Ol beýleki iki deňizçini hem-de gowakda oturan üç sany tussagy bolsa,
gubernatoryň zamun hökmünde saklamagy ýüregine düwendigini, bardygeldi, bu bäş
deňizçi lebzinden dänäýse, onda ýaňky zamunlary kenarda göz edip, asmakçy
bolýandygyny hem mälim etmelidi.
180
Bu ýowuz çözgüt olary gubernatoryň gara-çynydygyna ynandyrypdyr. Ýogsa-da,
olaryň kabul etmän gitjek ýeri nire diýsene! Şondan soň, saýlanan bäş sany
deňizçiniň öz borçlaryny ýerine ýetirmegi üçin kapitan hem-de bäş sany zamun, baý,
elewrediler-ä!
Şeýlelikde, indi biziň sanymyz ýörişe çykmaga ýeterlik bolupdy: 1) kapitan, onuň
kömekçisi we ýolagçy; 2) birinji tapgyrda ele düşen iki sany ýesir; kapitan kepil
geçensoň, men olary azat edip, ellerine ok-ýarag beripdim; 3) telärli howlymda
daňdyryp goýan iki sany ýesirim; olary hem kapitanyň ara durmagy bilen
boşadypdym; 4) iň soňky boşadylan bäş sany ýesir. Şonluk bilen, olaryň jemi sany on
iki bolupdy, gowakda-da bäş sanysy zamunlukda otyrdy.
Men kapitana: «Siz şunça deňizçi bilen gämini zabt edip almaga töwekgelçilik edip
bilersiňizmi?» — diýip ýüzlendim. Özüm bilen hyzmatkärim Anna barada aýtsam,
biziň adadan aýak üzmegimiz ýerlikli boljak däldi, sebäbi biziň elimizde ýedi sany
adam bardy. Olaryň hersini bir ýerräkde saklamalydy, azyk-suwlugyny berip
durmalydy.
Men gowakdaky bäş sany ýesiri berk gözegçilikde saklamagy ýüregime düwdüm.
Anna günde iki gezek baryp, olaryň azyk-owkadyny eltip berdi. Beýleki iki tussag
bolsa, azyk önümlerini belli bir aralyga getirýärdi we Anna olary alýardy.
Men ol iki zamuna görnen mahalym kapitan olara: «Bu adama gubernator size
seretmegi tabşyrdy. Ondan birugsat ýeke ýere ädim ädiji bolaýmaň.Eger aýdylan
bilen bolmasaňyz, aýagyňyza gandal urup, gala taşlarys» — diýip, çynaberimsiz
gürledi.Şeýlelikde, men gubernatorsyran bolmak derdinden gutulyp, başga bir adama
öwrüldim oturyberdim. Onsoň, maý tapdygymdan gubernator, garnizon, gala we şoňa
meňzeş zatlar barada gep owadanlamaga girişdim.
Şunlukda, ähli kynçylyklar birýaňalyk bolansoň, kapitan barkasyň düýbüni ýamadyp,
beýleki gaýygy hem taýýarlatdy we olaryň hersine bir topar belledi. Ol öz ýany bilen
gelen ýolagçyny dört adamlyk kiçi topara baştutan edip belledi-de, olara gaýygy
berdi, özi bolsa, kömekçisi bilen bilelikde bäş adamlyk topar bilen barkasa mündi.
Olar ýüzüşi örän ezberlik bilen amala aşyrypdyrlar we ýarygije uçurlary gäminiň
alkymyna baryp ýetipdirler. Gäminiň ses ýeter aralygyna ýeten batlaryna, kapitanyň
buýrugy boýunça, Robinzon gämidäkilere gygyryp, adada ýiten ýoldaşlaryny we
barkasy alyp gelýändiklerini aýdypdyr. Ol «bulary tokaýdan gözläp tapýançak, gaty
köp aýlanmaly bolduk» diýip, ýene birtopar gep-gürrüňleri toslaşdyryp, garaz, barkas
gäminiň bortuna ýetýänçä, sakçylary güýmäpdir. Onsoň, kapitan bilen kömekçisi
elleri ýaragly ilkinji bolup, paluba münüpdirler we kapitanyň ikinji kömekçisi bilen
gämi ussasyny muşketiň gundagy bilen malçyldadyp, göz açyp-ýumasy salymda ýere