Latin

Robinzon Kruzo - Turkmen - 32

Total number of words is 3912
Total number of unique words is 2159
27.0 of words are in the 2000 most common words
39.9 of words are in the 5000 most common words
46.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
baragetdin, ýüzümiň ugruna mäşäni gysdym: üç sany guş duran ýerinde tükgerdi.
Maňa tüýs geregi hem şoldy; Angliýada ýakasyny tanadan ady belli ogrulary dar
agajyndan hallanladyp asyp goýuşlary ýaly, menem beýlekilere göz etmek üçin, şol
üçüsini atyzyň her ýerräginde aýagyndan sallaşdyryp asyp goýdum. Bu temminiň
nähili uly täsir döredenini bir bilsediňiz! Şondan soň guşlar atyza gonandan geçen,
asyl ýöne, adanyň şol etrabyndan sumat bolup ötägitdi. Hälki üç garantga hallan atyp
durdugyça, guş-gumry görmedim. Begenip, iki bolup bilmedim. Dekabryň aýagynda,
ýylyň ikinji galla hasyly wagtynda, mazaly bişen arpadyr şalyny ýygnadym.
Ýöne orak möwsümi üçin meniň ne-hä çalgym bardy, ne-de bir oragym. Başga alaç
galmansoň, men beýleki ýaraglar bilen bilelikde gämiden alyp galan ýasy gamamy
aňňala derek ulanmaly boldum. Hasylym onçakly uly bolmansoň, ony ýatyryp
çykmak kän bir kyn düşmedi. Onsoňam hasyly özümçe ýygdym, ýagny diňe
sümmülleri kesişdirdim-de, ullakan sebede salyp, alyp gaýtdym, soň olary birin-birin
elimiň aýasynda owup, harpygyny aýryp, çäjini aldym. Şonda ekiş wagtynda topraga
sepen ýarym pek şalymdan iki buşel töweregi (sekiz pek), şonçarak arpadan bolsa iki
ýarym buşel çemesi hasyl aldym. Bu aýdýanlarym meniň çak edişimdi, sebäbi şol
wagt hiç hili ölçeg enjamym ýokdy.
Bu üstünlik göwnüme ganat baglady. Nesip bolsa, wagtyň geçmegi bilen, galla
gorumyň boljagyna bil baglap biljekdim. Ýöne bir kynçylyk bilen ýüzbe-ýüz boldum
duruberdim. Dänäni üwäp, un edinmekde iş bardy. Dänäni üwäýenimde-de, uny
elemelidi, hamyr edip, hamyrdan çörek bişirinmelidi. Has köp ätiýaçlyk däne
ýygnamak hem-de yzygiderli azyk üpjünçiligimi gazanmak baradaky islegimiň
üstüne şu kynçylyk hem goşulansoň, ýygnan hasylymy el degirmän indiki möwsüm
üçin tohumlyk goýmagy ýüregime düwdüm. Şol arada bolsa, elimden gelenini
gaýgyrman, ähli wagtymy sarp edip, öňümde duran şol wajyp meseläni çözmegi,
ýagny çörek bişirmegi göwnejaý öwrenmegi niýet edindim.
Indi iýjek nanymy öz maňlaý derim bilen gazanýan diýip, arkaýyn aýdyp biljekdim.
Meniň pikirimçe, ýeke bölek çöregi saçaga goýýançaň, geň-enaýy maýda
hysyrdylaryň ençemesini ýerine ýetirmeli bolýany barada pikirlenýän adam az-azdyr.
Ilkidurmuş ýaşaýyş şertleri bu gündelik hakykaty maňa has ir öwretdi. Hatda ozal
gürrüň berşim ýaly, oslaman durkam, örän täsin ýagdaýda öýümiň gapdalyndan ösüp
çykan galladan bir goşawuç däne hasylyny alalym bäri, şol maýdaja hysyrdylaryň
zerurlygyny sagatsaýyn has güýçli duýýardym.
Birinjiden, ýer sürmäge azalym ýokdy, agdaryp çykaýyn diýsem, pilim ýa kepçäm
ýokdy. Öň aýdyp berşim ýaly, men agaçdan pil ýasap, bu kynçylygyň hötdesinden
281
geldim. Ýöne agaç agaç bolýar-da, ýasajak bolup, telim günläp iş edinenime
garamazdan, demirsiz bolansoň, ol bahym sandan çykdy. Agaç pil hem-ä işimi
kynlaşdyrýardy, hem-de eden işim göwnejaý bolmaýardy. Herniçik-de bolsa, men
agaç pile kaýyl boldum. Tagapyl edip, işimiň hilini ýokuş görmän şonuň bilen oňňut
ediberdim. Tohumlyk dänäni sepenimden soň, topraga basar ýaly mala ýokdy. Onsoň
oňa derek gaňrak pisint ullakan agyr şahany atyzda eýläk-beýläk süýräp, bolşuna
görä, dyrmaşdyryp çykdym. Ekin gök maýsalap ýetişýänçä, etmeli işleriň soňy
ýokdy: atyzyň daşyna aýmança aýlamak, garawullamak, soň sümmülleri orup, öýüň
ýanyna daşamak, harmany birin-birin owup, çäjini almak diýermiň, garaz, sanasaň
sogaby bar. Soň däne üwemek üçin degirmen, un elemek üçin elek, hamyr etmek
üçin hamyrmaýa bilen duz, çörek bişirmek üçinem howurpeç gerekdi. Emma,
görşüňiz ýaly, men şolarsyz hem günümi gördüm. Eslije galla ätiýaçlygymyň
bardygy bolsa, meniň üçin bahasyna ýetip bolmajak rehnet we goltgy boldy.
Aýdyşym ýaly, bularyň barysy menden ummasyz surnukdyryjy zähmeti, maňlaý
derini talap edýärdi, emma başga çykalgam ýokdy. Wagtymy gaty tygşytly
ulanýardym we bu işler bilen, umuman, her gün birnäçe sagat meşgullanýardym.
Dänäni has köp ýygnaýançam, galla degmezligi ýüregime düwenim sebäpli, indi tä
çörek bişirip, saçaga goýýançam, ýerine ýetirmeli boljak işlerim üçin derwaýys
gurallary oýlap tapmak we ýasamak üçin nobatdaky ekiş möwsümine deňiç ýene-de
alty aý bardy.
IX bap
Emma öňi bilen has uly atyz taýýarlamagym gerek boldy, çünki indi bir akr (ýarym
gektara golaý) ýere sepmäge ýetjek dänäm bardy. Bu işe girişmänkäm bir hepdä
golaý wagtymy sarp edip, pil ýasandym. Täze pilden asla göwnüm suw içmedi. Ol
örän agyr bolansoň, iki esse köp güýç sarp etmeli bolýardym. Hernäme-de bolsa,
şonuň bilen ekin meýdanymy agdardym we iki ullakan pele bölüp, dänämi sepip
çykdym. Ýeri mümkin boldugyça öýüň ýakynragyndan saýlap alypdym, daşyna bolsa
kök urup ösýän şol öňki agajyň syrdam şahalaryny ýere kakyşdyryp, haýat aýladym.
Sebäbi bir ýyl geçensoň şol şahalar golja-gazlaryny ýaýradyp, janly haýada
öwrüljekdi. Ony timarlap, ideg etmegiň hem geregi ýokdy. Atyza ekin ekip, daşyna
haýat aýlap gutarýançam, üç aýa golaý wagtymy sarp edipdim, sebäbi şol döwürde
köplenç ýagyş ýagýardy, men öýden çykyp bilmeýärdim. Ýagyş ýagyp, gowakda
oturmaly bolan günlerim beýleki pişelerime gümra boldum. Maý tapyp, öz totuguşum
bilen gümür-ýamyr edip göwün açýardym. Tiz wagtdan ol adyny tutsaň bäri
bakýardy; öz adyny aýtmagy öwretmäge girişdim. Bir gün ol ala-gykylyk bolup «Tooty» diýip gygyr-dy: Bu söz şu ada gelip düşen günümden bäri başga birinden eşiden
ilkinji sözüm boldy. Ýöne öňem aýdyşym ýaly, totuguş bilen söhbet gurmak meniň
üçin iş däldi, hälki bir iş arasynda göwün açmakdy. Şol wagt men örän möhüm iş
bilen meşguldym. Meselem, öňräkden bäri her edip-hesip edip, toýun gap-çanak
ýasajak bolup jan edýärdim, olar maňa örän zerurdy; ýöne bu senetden hiç başym
çykmaýardy. Oňat şykgy tapsam, küýzä-golça meňzeş bir zat ýasap biljegime gözüm
282
ýetikdi. Bu ýeriň howasy yssy bolansoň, olary Günüň howrunda guratsaň, kürede
bişirmek hökman däldi; elde götermäge hem-de gury saklanylmaly azyk-owkatlary
salmaga çemeli boljagy mesaňa-mälimdi. Şol gaplar hem gerekdi. Men däne, un we
beýleki önümleri guýup goýmak üçin şeýle gaplardan birnäçesini ýasamagy ýüregime
düwdüm.
Toýun palçygyny emelsiz garyşymy, ýasan bolgusyz, tagaşyksyz, betgelşik
gaplarymy gürrüň bersem, okyjynyň maňa haýpy geler, megerem, gülküsi tutar.
Toýnuň eýini ýetirmänim sebäpli, ýasan zatlarymyň köpüsi içine çökýärdi ýa-da bir
gapdala gyşarýardy. Sudura getiren käbir küýzelerim bolsa, howlugyp Güne
goýanym üçin çat açyp pytraýardy. Ençemesi bolsa ýerinden gozgan badyma edil
gumbaýrakdan gurlan ýaly, kül-owram bolýardy. Gepiň keltesi, sersepil bolup,
şykgyly toýnuň üstünden bardym, öýe alyp gaýtdym. Ýaňadan işe girişdim-de, iki aý
diýlende iki sany ullakan tagaşyksyz gap ýasadym, olara küýze-hä diýip boljak däldi.
Güneş göwnejaý guradyp gatadansoň, ol küýzeleri usullyk bilen ýerinden göterip,
ýörite ören iki sany giňiş sebedime ýerleşdirdim. Küýze bilen sebediň örüminiň
arasyna şaly we arpa samanyny dykyşdyrdym. Küýzeleri çyg çekjek gümany
bolmansoň, gury däneleri, belkem, dänäni üwäp bilsem, ykyrdap duran uny guýup
goýmaga niýetledim.
Uly toýun gaplary ýasamak hyýalym şowlamasa-da, maýda gap-çanaklaryň
ençemesini: tegelek okaralary, ýalpak tabaklary, gazançalary we başga uşak golçadyr
tabaklary ýasaşdyrdym. Olar Günüň howruna mazaly gurap, örän berk boldy.
Ýöne esasy maksadym hasyl bolmandy. Maňa suwuk zat saklar ýaly oda çydamly
toýun gap gerekdi. Ýöne günlerde bir gün et gowurmak üçin ullakan ot ýakdym. Et
mazaly daglanyp bişensoň, ody söndürmäge çemeleşdim. Görsem, gyzyl-köz bolup
duran goruň arasynda kiçeňräk bir küýze döwügi ýatan ekeni. Ol edil daş ýaly saň
gaty bolup, üçek basyrylýan kerpiç ýaly gyzyl öwüsýärdi. Bu ahwala begendim,
haýran galyp: «Eger küýze döwügi otda şeýle bekän bolsa, onda küýzäniň özüni-de
otda bişirmek mümkin bolmaly» diýip içimi gepletdim.
Onsoň gap-çanaklarymy bişirmek üçin nähili edip ot ýaksamkam diýip kelle
döwmäge başladym. Küýzegärleriň küýze, daş gap ýaly zatlary bişirýän, gurşun
syrçalaýan köwereleri barada meniň hiç hili düşünjäm ýokdy. Ýogsam az-kem gurşun
özümde-de bardy. Üç sany uly küýzäni gyzgyn goruň üstünde ýerleşdirdim-de, her
biriniň üstüne üç sany golça goýdum. Töweregini odun-çöp bilen gallap otladym.
Alawlap galan oduň üstüne wagtal-wagtal täze odun oklap, ölçermäge başladym.
Pitidir golçalaryň içinden mazaly ot geçdi, özi-de olarda kemteresinden ýekeje jaýryk
hem görünmeýärdi. Olaryň çym gyzyl öwsüşini synlap oturyşyma, men ýene-de bäşalty sagatlap odun oklap, ody ölçerip garaşdym. Birden golçalaryň biri, çat açmasada, gyzgyna çydap bilmän ýemşermäge başlady, sebäbi toýna garylan çäge onça
howra döz getirip bilmän eremäge ýüz uran ekeni, şunça degmedik bolsam onuň aýna
öwrüljegi gürrüňsizdi. Onsoň ody kem-kemden peseltdim welin, küýzedir golçalaryň
gyzyl reňki solgunlaşyp başlady. Oduň çalt peselmegine ýol bermezlik üçin, tä daň
atýança ody ölçerip, uklaman oturdym. Gün dogup, jahan ýagtylan wagty meniň
eýýäm üç sany owadanja toýun küýzäm bilen iki sany merdem golçajygym bardy.
283
Olar tüýs aňrybaş bişipdi. Çägesi erejek bolan golçajygyň ajaýyp syrçasy bolsa,
Günüň şuglasyna bäs edýärdi.
Şol tejribeden soň, meniň indi toýun gap-çanaga mätäç bolmanym barada aýdyp
oturasy iş ýok. Ýöne olaryň daşky görnüşi meniňki bolsun diýer ýaly däldi. Asla bu
geň hem däldi, sebäbi toýun gaplary ýasaýşym çagalaryň palçykdan gummajäjek
ýasaýşyndan ýa-da hamyr ýugrup bilmeýän zenanyň gutap bişirişinden kän bir
tapawutlanmaýardy.
Oda kemsiz çydamly toýun gap-çanak ýasap biljegime gözüm ýetende şeýle
ýönekeýje zat sebäpli başdan geçiren şatlygym ýaly duýgyny dünýäde hiç kim başdan
geçiren däl bolsa gerek. Küýzeleriň sowanyna zordan tagapyl etdim, sebäbi içine suw
guýup, et bişirinmäge hyýallanypdym. Ähli zat gül ýalydy: bir bölek owlak etinden
tagamlyja çorba bişirindim. Süle uny we nahara goşulýan beýleki zatlar hem bolan
bolsa, çorba has-da gözüme degäýjek eken.
Indiki aladam içinde däne döwmek, has dogrusy, owratmak üçin daş soky
ýasamakdy; degirmen barada aýdylanda bolsa, bir jübüt el bilen şeýle aňrybaş
sungaty döretmek barada pikir hem edip boljak däldi. Bu meseläni çözmek maňa
hyllalla boldy; çünki daş ýonujylykda duranja ýerimdi, üstesine, gurallarym hem
ýokdy. Içini köwüp, soky ýasamaga ýarajak berk daş agtaryp köp iş edindim, ýöne
hiç zat tapyp bilmedim. Aslynda, adada uly gaýalar bardy, emma olaryň bir bölegini
döwüp alyp boljak däldi. Onsoňam gaýalar ýeterlik derejede berk däldi, çägesöw
daşlardandy; olaryň agyr sokudaşyň urgusyna döz getirip bilmän, dänäni çägä garjagy
görnüp durdy. Şeýlelikde, amatly daş gözläp köp wagtymy bihuda geçirenimden soň,
daş soky meselesini goýbolsun edip, juda berk agaç böleginiň gözlegine çykmagy
karar etdim we ony kän agtarmaly bolmadym. Ýerinden gozgamaga zordan güýjüm
ýetäýjek bir töňňäni saýladym-da, palta bilen ýonuşdyryp, oňa togalak şekil berdim.
Soňra bolsa, braziliýaly indeýleriň bütewi agaçdan gaýyk ýasaýyşlary ýaly, şol
töňňäniň ortasynda ot ýakagadan, biçak köp zähmet siňdirip, içini köwdüm-de, agaç
soky ýasandym. Bu işi birýan ýüzli edip, demiragaç diýilýänden ullakan, agyr
sokudaş ýasadym. Şeýdip soky bilen sokudaşy indiki hasyla çenli ýygnap goýdum.
Indiki hasylyň dänesini un edip, has dogrusy, döwüp, çörek bişirinmegi ýüregime
berk düwüpdim.
Indiki mümkinçiligim uny eläp, kepek bilen harpygyny aýyrmak üçin adaty ýa-da
irigöz elek ýasamak boldy. Ýogsam çörek bişirmek mümkin däldi. Bu iş şeýlebir
kyndy welin, oňa nädip çemeleşjegimi-de bilmeýärdim. Sebäbi işe başlamak üçin hiç
zadym: hatda un elär ýaly ýuka ýa-da çalyrak matamda ýokdy. Şeýlelikde, uç tapyp
bilmän, birnäçe aýlap bu meselede öňegidişlik bolmady; näme etsemkäm diýip, baý,
kelle döwendirin-ä. Kendir matadan diňe iki-üç bölek ýyrtyk jinde galypdy; geçiniň
çöpüri bardy, ýöne ony egrip ýa-da dokap biljek däldim. Bulardan başym çykany
bilenem, ne ik bardy, ne tara. Kelle çişirip ýörşüme, ahyryn bir gün gämiden alnan
deňizçileriň goşlarynyň arasynda ýukajyk nah ýa-da ýüpek matadan tikilen
boýunbaglaryň bardygy güpbe ýadyma düşdi. Şolardan üç sany çaklaňja bolsa-da işe
ýaramly elek ýasandym. Olar ençeme ýyl derdime ýarady; şondan soň näme edipeýlänim barada bolsa ýeri gelende gürrüň bererin.
284
Indiki çözülmeli mesele: dänäni döwüp, un edinemden soň, çöregi nädip bişirjegim
barada oýlanmalydy. Bar zatdan öňinçä, mende hamyrmaýa asla ýokdy. Bu
müşgilimiň bitmejegine düşündim-de, bu hakda alada hem etmedim. Ýöne, ynha,
howurpeji gurmak welin, hupbat boljaga çalym edýärdi. Ahyr muňa-da bir çykalga
tapdym oturyberdim. Ol, ine, şeýle boldy: birnäçe örän giň, ýöne ýalpak, ullakan,
tegelek toýun kersen ýasadym. Olaryň diametri iki fut töweregidi, çuňlugy bolsa
dokuz dýuýmdan geçmeýärdi. Bulary hem öňki gap-gaçlar ýaly otda mazalyja bişirip,
gowakdaky ammarda ýygnap goýupdym. Onsoň bolşuna göräräk dörtburç şekil berip,
şykgyly toýundan bir topar kiçijik kerpiç ýasap bişirdim-de, ullakan ýerojak ördüm.
Çörek bişirmeli bolan pilläm, şol ojakda gübürdedip ot ýakdym.
Odunlar ýanyp, çym gyzyl köze öwrülen mahaly, bar közleri ojagyň içine ýaýradyp
ýazdym, soň ojagyň howry ýetjek derejesine ýetýänçä garaşdym. Soňra ähli közleri
bir ýaňa syryp aýyrdym we ojagyň teýinde hamyrdan edilen çörekleri goýuşdyrdymda, üstünden şol toýun kerseni düňderdim. Soň kerseniň üstüni gyzgyn közler bilen
ykjam gömdüm. Ine, şeýdibem, dünýädäki iň ajaýyp howurpeçde meniň melemyssyk çöreklerim bişdi. Soň şaly unundan çörek we myssyk köke bişirmegi öwrenip
ökde çörekçä öwrüldim oturyberdim. Ýöne gutap bişirmeýärdim, sebäbi guş we geçi
etine garar ýaly hiç zat ýokdy.
Adadaky üçünji ýylymyň agramly böleginiň şu hili hysyrdyly işler bilen geçenini
geňirgenip oturasy iş ýok. Şol işler bilen bir wagtda täze hasyly ýygnanymy we
gündelik hojalyk işlerini ýerine ýetirenimi hem göz öňünde tutmak gerek. Galla
hasylyny wagtynda ordum we uly sebetlere salyp, öýe daşadym. Döwek döwmäge
ne-hä bir harman ýerim, ne-de bir döwek tokmagym bolansoň, bu harmanyň çäjini
hem elim bilen owup almalydym. Ýöne elim degmäni üçin tutuş hasyly sümmülini
kesip aldym-da, basyp goýdum.
Däne gorumyň barha köpelýäni mynasybetli, indi has giň däne ammary zerurdy.
Soňky harmandan ýigrimi buşel töweregi arpa bilen ýene şonçaragam bürünç
alypdym, indi ýygnan gallam üçin ýer azlyk edýärdi. Indi ony arkaýyn azyk üçin
ulanyp biljegim begendirýärdi, sebäbi kakadylan külçelerim bireýýäm tükenipdi.
Şeýle hem ýylyň dowamynda näçeräk arpadyr bürünjiň gerek boljagyny hasaplap,
dänäni ýylda bir gezek ekmeli diýen karara geldim.
Görüp otursam, bir ýylda kyrk buşel bürünçdir arpa maňa aňry ýany bilen ýetjek
ekeni, onsoň çörek we köke-gutap üçin ýeterlik bolar diýip çak edip, her ýyl iň soňky
gezekkä barabar däne ekmegi ýüregime düwdüm.
Şu işler bilen meşgullanyp ýören döwrümde, zol-zol adanyň beýleki tarapynda
görünýän ýerler barada oýlanýardym. Şol ýere baryp ýetmek hakyndaky arzuwlary
ýüregimde besläp, ol ýer yklym ýa-da ilatly bir ýurt bolsa, şol ýerden aňyrlygyna
gitmegiň, belki-de, ahyr bir gün bu ýerden sypmagyň tärini taparyn diýip tama
edýärdim. Ýöne munuň ýaly töwekgelçiligiň howp-hatarlaryny gözden salýardym,
Afrikanyň ýolbarsdyr gaplaňlaryndan has wagşydygy köre hasa bolup duran ýabany
adamlarynyň eline düşmegimiň mümkindigini, eline düşäýsem, olaryň meni
öldürjegi, iýäýmeginiň hem ahmaldygy barada oýlanmaýardym. Muny aýdýanymyň
sebäbi Karib deňziniň kenarýakasynda ýaşaýan adamlaryň adamhordygy hakynda
285
eşidipdim, meniň ýaşap ýören adam bolsa, geografik giňişlige görä çen ursaň, şol
kenarýakalardan onçakly uzakda däldi. Hatda şol ýeriň ýaşaýjylary adamhor
bolmaýanda-da, barybir, olaryň meni öldürmegi gaty ähtimaldy, çünki ýabany
adamlaryň eline düşen ýewropaly, hatda on-ýigrimi adamlyk topardan ybarat hem
bolsa, şirin janyndan el üzmeli bolupdy. Men bolsa, ýalňyzdym we hyýalymyň
bihudalygyna düşünipdim, ýöne şol wagt men hiç bir howp-hatardan gorkmaýardym.
Kellämde şol alys kenara özümi atmakdan başga pikir ýokdy.
Ine, şonda men kiçijik dostum Ksuriniň we Afrikanyň kenarlaryny syryp, müň milden
gowrak ýüzüş geçiren ýelkenli barkasymyň ýanymda ýoklugyna ahmyr etdim. Ýöne
göwün ýüwürtmeden ne peýda?.. Apy-tupanda heläkçilige uçran mahalymyz
tolkunlaryň gämidäki bir gaýygy şu wagtky ýaşaýan ýerimden esli uzakdaky
kenarýaka çykaryp taşlany hakydama geldi-de, şony gidip görmegi karar etdim.
Gaýyk şol öňki ýerinden ýokarrakda duran ekeni; ol çägelik saý ýerde daşgyn mahaly
başaşak düňderilipdi. Töwerek-daşynda suw ýokdy. Bu ullakan gaýygy elden geçirip
abatlamaga we suwa eltmäge kömekçim bolsady, onda ony täzeden göwnejaý
gurnaga-da, üýtgeşik bir kynçylyga sezewar bolman, Braziliýa baryp ýeterdim.
Emma bu pişe bir adamyň işi däldi, gaýygy beýlesine öwürmegiň meniň üçin adany
ýerinden gozganyň bilen des-deň boljagy barada oýlanmandyryn. Ýöne herniçik-de
bolsa, elimden geleni gaýgyrmazlygy ýüregime düwüp tokaýa gitdim we syrdam
agaçlardan çapyşdyryp, birgiden direg taýýarlap, gaýygyň ýanyna alyp gaýtdym.
Gaýygy beýlesine agdaryp bilsem, onuň zeperli ýerlerini birlaý elden geçirip,
birkemsiz gaýyga öwürjegime juda berk ynanýardym. Onsoň onuň bilen arkaýyn
açyk deňze çyksa boljakdy.
Janymy gaýgyrmadym, çak bilen, üç-dört hepdäni şol bihuda işe sarp etdim.
Ahyrsoňy bu mähnet gaýygy bir özümiň agdarmaga güýjümiň ýetmejegine göz
ýetirenimden soň, onuň aşagyndaky çägäni köwüp aýyrmaga başladym. Gaýyk
köwlen ýere bakan kem-kemden agdygyça, diregler bilen ony gerekli ugra
gönükdirip, şeýde-şeýde ahyrsoňunda beýlesine öwürmek üçin, zerur ýerlere-de
ýogyn taýaklardan kakyşdyryp çykdym.
Şu aýdan işlerimiň ählisini gutardym eden wagtym, gaýyk eger-eger ýerinden
gozganarly görünmeýärdi. Ony suwa tarap az-owlak süýşürmekden ellibizar, aşagyna
direg dikip-de bilmedim. Halys paltam daşa degensoň, bu işi goýbolsun etmeli
boldum. Emma gaýygy bejermekden el ýuwanyma garamazdan, muşakgatlar
artdygyça, gözýetimde salgym atyp duran gury ýere baryp ýetmek baradaky höwesim
barha güýjeýärdi.
Iň soňunda, men şu ýurtlarda ýaşaýan ýerlileriň hiç hili abzal-gural ulanman,
kömekçisiz-zatsyz ullakan agaç sütüninden köwüp ýasaýan gaýygyny ýa-da
taýmylyny ýasamak barada kelle döwüp başladym. Muny diňe bir mümkin däl-de,
eýsem, ýeňiljek iş hasapladym we bu pikir maňa örän ýakymly göründi. Sebäbi
negrlere ýa-da indeýlere seredeniňde, mende munuň üçin has köp gural bardy. Ýöne
meni indeýlere garanyňda has yzda galdyrýan käbir kynçylyklary, aýdaly, taýmyl
taýýar bolansoň, ony suwa iteklemäge kömekleşer ýaly hiç kimiň ýokdugyny gözden
salypdyryn. Hakykatda bolsa, bu kynçylyk indeýleriň gural kösençliginden bäş
286
beterdi. Dogrudanam, ýasajak gaýygymy, barybir, suwa çenli eltmäge güýjüm
ýetmän, ony şol duran ýerinde taşlajak bolsam, onda başagaý bolup, tokaýdan togalak
agaç gözläp tapmak, ony garagörgä galyp çapyp ýykmak, abzallarym bilen daşyny
ýonup gaýygyň suduryny berip ýylmamak, içini bolsa, ot-ýalyn bilen köýdürip
köwlemek ýaly bir topar muşakgatyň maňa näme derkary barka?
Elbetde, bu gaýygy ýasamaga başlanymda öz ýagdaýym ýadyma düşen bolsa, ilki
bilen ony nädip deňze goýberjegim barada hökman oýlanaýmalydym. Emma ähli oýpikirim hyýallanýan syýahatym barada bolup, gaýygy kenara eltmegiň gaýykly
deňizde kyrk bäş mil ýüzüp geçmekden has kyn düşjegi köre hasady.
Mahlasy, edil akyl-huşumy ýitiren dek, haýdap gaýyk ýasamaga girişdim. Kelläme
gelen hyýala göwnüm göterilip, bu işiň hötdesinden gelmäge güýç-kuwwatymyň
ýetip-ýetmejegini çenläp hem hasap etmeýärdim. Aslynda, «gaýygy suwa nädip
eltsemkäm» diýip, çendanýarym pikir etmän duramokdym, emma: «Öňürti ýasap bir
bolaýyn bakaly; onsoň ony kenara eltmegiň hem alajy tapylar» diýip göwnümi
aldaýardym.
Bu barypýatan soňuny saýmazlykdy, ýöne halys içim byjyklap duransoň, ýeňimi
çyzgadym-da işe başladym. Hellewläp oturan äpet sedir agajyny ýykdym. Megerem,
Iýerusalimdäki ybadathanany guran mahaly Süleýman pygamberde hem şeýle agaç
bolmadyk bolsa gerek. Meniň çapan agajymyň ýogynlygy töňňe tarapynda bäş fut on
dýuýmdy, uç tarapynda — ýigrimi iki fut, ýokarda bolsa, dört fut on bir dýuýmdy;
şondan ýokarda agaç inçelip, şahalara bölünip gidýärdi. Bu äpet agajy ýykmak üçin
örän köp zähmet gerek boldy. Diňe bir çapýançam ýigrimi gün sarp etdim, ýene-de
on dört güni onuň şahadyr çybyklaryny pudarlamak we gür ýaprakly ýokarky
bölegini aýyrmak bilen hysyrdanyp geçirdim. Şondan soň, togalak pürsüň daş ýüzüni
ýonup, bellibir şekil bermek we suwuň ýüzünde göni durar ýaly, düýbüni gaýygyňka
meňzetmek üçin tegelek bir aý işledim. Soň pürsüň iç ýüzüni oýmaga üç aýym gitdi.
Hawa, men ot ulanmadym, diňe tokmak we isgene işletdim. Ahyrsoňunda, erjel
zähmet netijesinde birbada ýigrimi alty adamy, diýmek, meni we tutuş goşgolamlarymy göterip biljek örän ajaýyp gaýyk taýýar boldy.
Ýasan gaýygyma söýünip aňyrsyna çykyp bilmeýärdim. Bitewi agaçdan ýasalan
şeýle mähnet gaýygy ömrümde görmändim. Ýöne işem beripdi. Indi ony suwa
eltäýmek galypdy. Şuny hem başaraýsam, onda öňde-soňda ýürek edilen deňiz
ýüzüşleriniň iň bir pähimsiz we töwekgelçiliklisine gitjegim gürrüňsizdi.
Ýöne gaýygy suwa eltmek üçin eden azaplarym biderek boldy. Ol suwdan bary-ýogy
ýüz ýard aradaşlykda durdy; ýöne, birinji kynçylyk kenara tarap ýapy ýokarlygyna
gitmekden ybaratdy. Bu päsgelçiligi aradan aýyrmak üçin, baýryň aralykda duran
bölegini durşuna ýaryp, aşaklygyna gidýän eňňit ýasamagy ýüregime düwdüm. Näçe
zähmet siňdirenim ýadyma düşende hopugaýýaryn (gürrüň azat-erkin bolmak hakda
gidende, zähmetinden gorkýan barmy?). Päsgelçilik aradan aýrylansoň hem bar zat
öňki-öňküligine galdy. Gaýyk eger-eger gozganaýsa nädersiň!
Şonda men deňze çenli aralygy ölçedim we ýap çekmegi karar etdim. Gaýygy deňze
eltip bilmejegime gözüm ýetip, suwy gaýygyň ýanyna getirmekçi boldum. Ýaby
gazmaga tas başlapdym, ýöne onuň çuňlugyny, giňligini çen edip, şonça işi bir özüm
287
bitirjek bolsam, ýaby çekip gutarýançam, on-on iki ýyl dagy gerek boljak ekeni.
Sebäbi bu ýerde kenar örän beýikdi, şonuň üçinem ýabyň çuňlugyny, bolmady
diýeniňde, ýigrimi futa dagy ýetirmelidi. Juda gynansam-da, bu pişämi goýbolsun
etmeli boldum.
Şunça azabymyň reýgan bolanyna janym ýanýardy; çeýnejek çöpüňi bilmän, nämä
durýanyny ölçerip-dökmän, çem gelen işiň başyny tutmagyň nähili akmaklykdygyna
gijem bolsa göz ýetiripdim.
Gaýykly işiň gyzyşan wagtynda adadaky dördünji ýylymy hem tamamladym we her
ýyl bolşy ýaly, şol güni kanagat bilen ybadat edip geçirdim. Hakyň Kelamyny yhlas
bilen yzygiderli okaýanym sebäpli, Biribaryň goldawy bilen, ähli zada täzeden
gözüm açylan ýaly boldy. Ähli pikir-düşünjelerim üýtgäpdi. Indi pany dünýä maňa,
birhili, ýat ýalydy. Ondan hiç zat tama etmeýärdim, onluk işim galmandy. Dünýewi
höweslerimi hem bir ýana goýupdym. Mahlasy, dünýä bilen algy-bergim galmandy,
ondan, ähtimal, hemişelik rişdäm üzülüpdi. Bu dünýä, maňa, belki, ahyretden
seredeniňde görnüşi ýaly, ýagny birwagtlar ýaşap, indem göçüp gaýdan mesgenim
ýaly bolup görünýärdi. Men bu pany dünýä garap, edil Ybraýym pygamberiň tütjar
baý adama aýdyşy dek: «Ikimiziň aramyzda düýpsüz uçut goýlupdyr» diýip
biljekdim.
Dogrudan-da, men bu ýerde dünýäniň ähli pisliklerinden daşlaşypdym; mende ne-hä
ten islegidir göz hyjuwy bardy, ne-de ýaşaýşyň buýsanjy. Mende yşkyna düşerim
ýaly, hiç bir zat galmandy, sebäp diýseň, hözirini görüp biljek ähli zadym bardy.
Giden bir adanyň eýesidim ýa-da göwnüm islese, özümi ygtyýarymdaky bütin bu
jelegaýyň koroly ýa bolmasa imperatory hasaplap biljekdim. Meniň bäsdeşim-de
ýokdy, duşmanym-da. Erk-ygtyýaryma göz dikýänem ýokdy. Islesem, ençeme
gämini galladan mas ýükläp biljekdim, ýö­ne onuň maňa derka-ry ýokdy; şonuň üçin
dänäni owkatlyk zeruryndan köp ekmeýärdim. Näçe diýseň pyşdylym bardy, ýöne
käte birini öldürýärdim. Giden bir gämiler toplumyny gurmaga ýetjek sümme
tokaýlarym bardy; şol gämileri çakyr we kişmişden doldurmaga ýeterlik üzümim
bardy.
Şu giden zatdan diňe peýdalanyp biljegim gymmatlydy. Garnym dokdy, gaýry
hajatlarym bitip durdy — başga zady men näme edeýin? Eger iýjegimden köp aw
awlap, eti bolaltsam, ýa-ha itime ýal boljak, ýa-da mör-möjejiklere; iýjegimden köp
galla eksem, zeňläp guma garyljak. Gereginden artyk çapan agaçlarym ýerde çüýräp
galýar. Men olary diňe ot ýakar ýaly odun hökmünde ulanýardym, ody bolsa, diňe
nahar bişirmek üçin ýakýardym.
Gepiň küle ýeri, tebigat we tejribelerim maňa dünýädäki ähli ýagşy närseleriň
gereginden artyk böleginiň bize hiç hili nepiniň degmeýänine düşünmegi öwredipdi;
şol ajaýyp nygmatlardan depseň yranmaz baýlyk ýygnasak-da, barybir, ondan diňe
özümize gerejigini ulanyp bilýäris, galany özge kişilere galýar. Eger meniň
ýagdaýyma düşse, dünýädäki iň açgöz, iň harsydünýä adam hem özüniň doýmazdolmaz nebsinden saplanardy; çünki bu ýerdäki bolelinlik peýdalanyp biljegimden
juda kändi. Elbetde, käbir örän zerur zatlaryň ýetmezçilik edenini hem belläp
geçeýin, ýöne olaryň barysy hälki bir maýda-çüýde zatlardy. Eýýäm gürrüň berşim
288
ýaly, mende jemi otuz alty funt sterling töweregi altyn we kümüş teňňe bardy. Haýp,
olar hiç bir zada ýaraman gözgyny halda çaşyp ýatyrdy. Bu puly men nämä
sowaýyn? Däne üwär ýaly el degirmeni ýa-da on-on iki daňy temmäki üçin uly
höwes bilen şol altyn-kümüşden bir goşawuç bermäge taýýardym. Ýok, ýok!
Aslynda, men şol altyn-kümüşli haltany Angliýadan getirilen, alty penslik bir gysym
şalgam we käşir tohumy ýa-da sähelçejik nohutdyr noýba, ol-da bolmasa, bir çüýşejik
syýa bilen başbitin çalyşmaga-da razydym. Bir gyrada tozan basyp ýatyşy bilen, bu
pullaryň maňa düýbünden nepi degmeýärdi. Agramlyja tylla teňňeli halta, şeýdip,
ygally möwsümlerde gowagyň çygly künjegindäki ullakan çekerde dura-dura heňläp
gitdi. Şol çeker lagly-göwherden ýaňa çogup duranda-da, barybir, meniň üçin gara
şaýa geçjek däldi, sebäbi onuň ýagşydan-ýamandan peýdasy ýokdy.
Indi meniň ýaşaýşym biliňi agyrtmak ýa alada-ünji etmek babatda ozalkysyndan has
ýeňildi. Nahar başyna geçen wagtym, şu düňle beýewanda sahawatly saçagy ýazyp
goýany üçin Ýaradana şükranalyk dogalaryny okaýardym. Öz ýagdaýymyň tukat,
garaňky tarapyna däl-de, bagtyýar, röwşen tarapyna has köp üns bermegi, mätäç
zatlarymy däl-de, eşretini görýän närselerimi nazarda tutmagy öwrenipdim. Bu maňa
kähalatlar sözde beýan edip bolmajak lezzet berýärdi. Men bu sözleri diňe
Perwerdigäriň bermedik zatlaryna ymtylyp, oda-köze düşýän we Onuň eýýäm bagyş
eden eşretleriniň hem nygmatlarynyň datly hözirini görmegi oňarmaýan narnadyl
adamlar üçin aýdýaryn. Göwnüme bolmasa, mätäçlik çekilýän zatlar bilen bagly
döreýän nägileliklerimiziň ählisi elimizde eýýäm bar bolan zatlara şükür etmeýänimiz
sebäpli ýüze çykýan bolmaly.
Maňa esli kömegi degen, meniň günüme uçramagy ähtimal islendik adama gürrüňsiz,
peýdasy degjek ýene bir pikir bardy. Ol hem edil häzirki hal-ýagdaýymy ilki ada
gelip düşenimde güman eden ýagdaýym bilen deňeşdirip görmekden ybaratdy.
Biribar gäminiň şeýle ajaýyp gudrat bilen gury ýere şunça ýakynlaşmagyny höküm
etmedik bolsa, onda bu ada çykmag-a bir görgi boljakdy welin, ada çykanymdan soň,
maňa bu ýerde arkaýyn hem asuda ýaşamaga goltgy beren ähli abzal-gurallary, goşkötelleri we ýene birentek serişdeleri gämiden ömrylla-da daşap bilmezdim ahyryn.
Şol zatlar bolmanynda, işlär ýaly abzal-guraldan, özümi gorar ýaly ok-ýaragdan we
aw awlar ýaly däridir seçmeden mahrum galardym. Şonda halym niçik bolardyka?
«Gämiden hiç zat alyp bilmedik bolsam, näme edip, näme goýardymkam?» diýip, her
bir ahwaly göz öňüme getirmäge synanyşyp ençeme sagady, hatda güni oýlanyp
geçirdim. Şeýle bolanynda balykdyr pyşdyldan başga azyk-owkat nesip etjek däldi.
Belkem, olary awlamaga ezberleýänçäm, açlykdan ölerdim. Ölmän, diri galsam-da,
tüýs ýabany adam bolup ýaşardym. Bardy-geldi, bir geçi ýa-da guş tutaýsam, barybir,
onuň derisini ýüzüp, içgoşuny arassalap bilmezdim. Onsoň ony edil ýyrtyjy haýwan
ýaly dişim bilen çekeläp, dyrnaklarym bilen ýolmalamaga mejbur bolardym.
Şu hili oý-pikirler meni Biribaryň şu eden sahawatyna bolan duýgularymy
joşdurýardy we bütin kynçylyklary, kösençlikleri bilen bilelikde şu günki günüme
päk ýürekden şükür etmäge gönükdirýärdi. Elbetde, kynçylyga sezewar bolan pillesi
«Heý, menden bagtygara adam barmyka?» diýegen adamlar şu mesele barada oýlansa
rast bolardy. Goý, olar käbir adamlaryň has agyr muşakgatlara duçar bolany hem-de
289
Biribar islese, özleriniň hem şol güne düşmeginiň gaty ähtimaldygy barada pikirlenip
görsün.
Ýüregime melhem bolup, umyt berýän ýene bir pikir ediş usulym bardy, ýagny
häzirki günüm bilen, hakyna garanyňda, sezewar bolmaly günümi degşirip
görýärdim, şonuň üçin-de Biribaryň rehmetinden umydygär bolmaga mende esas
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Robinzon Kruzo - Turkmen - 33
  • Parts
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 01
    Total number of words is 3717
    Total number of unique words is 2162
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 02
    Total number of words is 3787
    Total number of unique words is 2147
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    41.4 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 03
    Total number of words is 3740
    Total number of unique words is 2209
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    41.3 of words are in the 5000 most common words
    48.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 04
    Total number of words is 3845
    Total number of unique words is 2093
    27.6 of words are in the 2000 most common words
    39.3 of words are in the 5000 most common words
    46.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 05
    Total number of words is 3896
    Total number of unique words is 2138
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    41.3 of words are in the 5000 most common words
    48.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 06
    Total number of words is 3829
    Total number of unique words is 2143
    27.4 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 07
    Total number of words is 3867
    Total number of unique words is 2126
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    49.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 08
    Total number of words is 3876
    Total number of unique words is 2119
    27.5 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    47.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 09
    Total number of words is 3884
    Total number of unique words is 2182
    27.4 of words are in the 2000 most common words
    39.9 of words are in the 5000 most common words
    47.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 10
    Total number of words is 3885
    Total number of unique words is 2145
    27.8 of words are in the 2000 most common words
    40.4 of words are in the 5000 most common words
    47.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 11
    Total number of words is 3816
    Total number of unique words is 2126
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    39.7 of words are in the 5000 most common words
    46.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 12
    Total number of words is 3828
    Total number of unique words is 2246
    27.2 of words are in the 2000 most common words
    39.8 of words are in the 5000 most common words
    46.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 13
    Total number of words is 3785
    Total number of unique words is 2229
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    41.4 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 14
    Total number of words is 3726
    Total number of unique words is 2236
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    39.6 of words are in the 5000 most common words
    47.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 15
    Total number of words is 3841
    Total number of unique words is 2129
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 16
    Total number of words is 3837
    Total number of unique words is 2101
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 17
    Total number of words is 3913
    Total number of unique words is 2014
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 18
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 1970
    31.1 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 19
    Total number of words is 3754
    Total number of unique words is 2126
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    50.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 20
    Total number of words is 3671
    Total number of unique words is 1919
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    48.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 21
    Total number of words is 3738
    Total number of unique words is 2034
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    50.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 22
    Total number of words is 3861
    Total number of unique words is 2122
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    52.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 23
    Total number of words is 3744
    Total number of unique words is 2202
    31.5 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 24
    Total number of words is 3776
    Total number of unique words is 2193
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 25
    Total number of words is 3770
    Total number of unique words is 2140
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    49.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 26
    Total number of words is 3755
    Total number of unique words is 2221
    28.9 of words are in the 2000 most common words
    40.9 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 27
    Total number of words is 3870
    Total number of unique words is 2037
    28.0 of words are in the 2000 most common words
    40.6 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 28
    Total number of words is 3873
    Total number of unique words is 2095
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    48.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 29
    Total number of words is 3887
    Total number of unique words is 2144
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    41.6 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 30
    Total number of words is 3816
    Total number of unique words is 2149
    28.1 of words are in the 2000 most common words
    41.0 of words are in the 5000 most common words
    48.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 31
    Total number of words is 3882
    Total number of unique words is 2207
    27.5 of words are in the 2000 most common words
    39.8 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 32
    Total number of words is 3912
    Total number of unique words is 2159
    27.0 of words are in the 2000 most common words
    39.9 of words are in the 5000 most common words
    46.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 33
    Total number of words is 3784
    Total number of unique words is 2187
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    39.8 of words are in the 5000 most common words
    46.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 34
    Total number of words is 3789
    Total number of unique words is 2253
    27.5 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    46.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 35
    Total number of words is 3768
    Total number of unique words is 2240
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    40.8 of words are in the 5000 most common words
    47.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 36
    Total number of words is 3738
    Total number of unique words is 2228
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    48.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 37
    Total number of words is 3829
    Total number of unique words is 2137
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 38
    Total number of words is 3790
    Total number of unique words is 2128
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 39
    Total number of words is 3797
    Total number of unique words is 1957
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.2 of words are in the 5000 most common words
    52.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 40
    Total number of words is 3888
    Total number of unique words is 1929
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 41
    Total number of words is 3779
    Total number of unique words is 2109
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    43.8 of words are in the 5000 most common words
    51.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 42
    Total number of words is 3715
    Total number of unique words is 2011
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    43.4 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 43
    Total number of words is 3714
    Total number of unique words is 1975
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 44
    Total number of words is 3754
    Total number of unique words is 2033
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    42.3 of words are in the 5000 most common words
    49.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 45
    Total number of words is 3892
    Total number of unique words is 2069
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    46.3 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Robinzon Kruzo - Turkmen - 46
    Total number of words is 40
    Total number of unique words is 40
    57.5 of words are in the 2000 most common words
    72.5 of words are in the 5000 most common words
    75.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.