LatinEach bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Robinzon Kruzo - Turkmen - 13
Total number of words is 3785
Total number of unique words is 2229
28.4 of words are in the 2000 most common words
41.4 of words are in the 5000 most common words
48.0 of words are in the 8000 most common words
Şunlukda, gorkym ähli dini umydymy hem-de Biribaryň keremli ýalkawyndan dörän
ajaýyp duýgularyma esaslanýan ozalky ylahy bil baglamaklygymy puja çykardy; ylla
diýersiň, şu çaka çenli, Öz gudraty bilen meni näz-nygmatlaryň içinde bol-elin
ýaýnadyp ýaşadan ylahy erada indi maňa medet bermekden ýüz öwräýen ýaly
göwnüme gelýärdi. Men ýaltaçylyk edip, hamana, nobatdaky hasyly ýygnamaga
päsgel berip biljek islendik bir waka ýüze çykmajak ýaly, diňe indiki hasyl
möwsümine çenli ýeterlik arpadyr-şaly ekendigim sebäpli öz-özümi ýepbekledim. Bu
ýagdaýy özüme sapak edinip, indiki ekişde iküç ýyl iýmäge bolarlyk dänäni öňünden
ekip goýmagy pugta ýüregime düwdüm. Onsoň, nähili betbagtlyk bolaýanda-da, men
açlykdan ölüp gitjek däldim.
Adamyň ömri Allatagalanyň nähili geň-töwra jilwesi diýsene! Agyp-dönýän
hadysalaryň gujagynda adamzat oglunyň duýgulary, gör, nähili pynhan çeşmelerden
şaglap gaýdýar! Şu gün söýýänimizi erte ýigrenýäris; şu gün yşgyna düşüp, ugrunda
sersepil bolýan närsämizden erte gaçyp sypsak kaýyl bolýarys; şu günki süýji
arzuwymyzdan gorkujygymyza, erteki gün zährämiz ýarylara gelip, syçanyň hini
müň tylla dönýär! Ine, bu sapar men şol gylyk-häsiýetiň suratlandyryp bolaýjak iň
janly nusgasyna öwrüldim, çünki, mundan ozal, meniň esasy gaýgy-gussam adamzat
jemgyýetinden üzňe, ýeke öýliniň horazy dek, çar tarapym aňrysyna-bärsine göz
ýetmez okean bilen gabalyp, janly-jemendä nazarym düşmän, imi-sala durmuşda
bendi bolup ýaşamakdy. Çaky, Allatagala meni aýatdaky gullarynyň arasynda il
sanyna goşulyp ýaşamaga, beýleki janly-jandarlarynyň arasynda gezip ýörmäge
muwapyk görmedik borludy. Şol sebäpli hem, men ýekeje adam ogluna ýüzüm
düşse, onda ol meniň ölümden dirilige beýgelişim, hatda Allanyň çäksiz rehimşepagaty bilen halas bolşuma bäs gelýän, biçak ajaýyp ýalkanyşym bolar öýdüp,
arzuwlar kölünde gulaçlap ýüzýärdim. A, indi bolsa, adama duş gelerin öýdüp,
saňňyldap, janym bokurdagyma gelýärdi, şu ada gadam basan adamyň sähelçe
kölegesine ýa-da ümsüm suduryna gözüm düşdügi ýedi gat ýeriň teýine girmäge
taýýardym.
110
Adam durmuşynyň birsyhly üýtgäp durýan gylygy şeýle bolguç bolýar; ilkinji
aljyraňňylykdan az-kem aýňalanymdan soň, bu ýagdaý meni örän köp sanly
bilesigeliji sowallara gönükdirdi. Men Beýik Allatagalanyň bimöçber hikmetli we
merhemetli takdyrynyň maňa mynasyp gören ýaşaýyş keşbiniň şu hilidigi, tutuş şu
bolup geçýän işlerde Ylahy hikmetiň haýsy netijelere syrygýandygyny öňünden
bilmegimiň mümkin däldigi barada oýlandym. Diýmek, men Allanyň eradasyna
garşy ýer depip durmaly däldim, meni owwalbaşdan özi ýaradandygy üçin Onuň öz
hikmetine görä maňa doly höküm we ygtyýar etmäge şübhesiz haky bardy. Mülkünde
baş-başdaklyk edendigim sebäpli, Biribaryň meni öz hikmetine görä islendik bir
güzaba sezewar etmegi hakdy. Men bolsam, Allanyň huzyrynda eden etmişlerim
zerarly, Onuň gazabyna kaýyl bolmalydym. Soňra, men Allatagalanyň diňe bir
adalatly däl-de, eýsem barça zada hökmi ýöreýän Kadyrdygy barada, maňa temmi
berip uwlundyryşy ýaly, eger, islese, ýalkap hem biljekdigi hakynda pikirlendim.
Eger Perwerdigär meni ýalkanmaga mynasyp görmese, onda meniň gyşarnyksyz
borjum Onuň eradasyna bütin durkum bilen tabyn bolmak bolup durýardy. Beýleki
bir tarapdan bolsa, Ondan umydymy üzmän, Oňa ybadat etmegim hem-de Onuň
gündelik buýruklaryny we emirlerini göwün rahatlygy bilen ýerine ýetirmegim hem
meniň üçin parzdy.
Şol günden soň şunuň dek oý-pikirlerim sagatlarça, günlerçe hatda hepdelerçe we
aýlarça dowam etdi; ýeri gelende, bu ahwalat hakyndaky ýorgutlarymyň ýüze
çykaran bir üýtgeşik netijesini aýdyp bereýin. Günlerde bir gün, daňdanyň ümüştamşynda ýorgandan kellämi çykaryp ýatyşyma, wagşylar gara beräýse başymdan
injek howp dogrusynda oýlanyp, bar keýpime sogan dograldy. Şol barmana, ylahy
kitapdaky «Dertli günüňde Maňa sygyn, Men seni halas ederin, sen bolsaň Maňa
alkyş okap, şükür edersiň» diýen aýat güpbe ýadyma düşdi. Men muňa gül-gül
açylyp, ýorganymdan sogrulyp çykdym, meniň diňe bir ýüregim ýerine gelmän,
eýsem özümi halas etmegi üçin tüýs ýüregimden yhlas bilen Allatagala ýalbaryp
munajat etmäge-de ragbat tapdym. Men dileglerimi soňlap, keramatly kitaby elime
aldym-da, ony açan ýerimde ilkinji duş gelen aýaty okadym: «Allatagalanyň
gullugynda gaýym bol, ýagşy umytdan el üzme, Men seniň köňlüňe gurbat bererin.
Allanyň dergähinden zynhar daşlaşma». Şol sözleriň göwnümi nähili
galkyndyrandygyny düşündirmek mümkin däl. Men şükür duýgusyndan pürepürlenip, kitaby bir ýaňa goýdum. Süňňüm ýeňläpdi, indi aýak yzly wakany ünji
etmeýärdim.
Şol pikirleriň, gorkularyň we ünji-aladalaryň alas-gopaslygynda birdenkä «bu
zatlaryň ählisi öz hyýalbentligimden bolaýmasyn» diýen pikir kelläme geldi. «Belki,
ol aýak yzy meniň özümiňkidir, soňky gezek gaýykdan düşüp kenara çykanymda
galandyr» diýip, içimi gepletdim. Meniň ýüregime ýeňillik aralaşdy we gözüme
salgym görnendigine, onuň öz aýak yzymdan başga hiç zat bolup bilmejekdigine
ynanyp ugradym. Şu sapar gaýygy görmäne baranymda ýörän ugrum boýunça,
belkem, öňki gezek öýe gaýdyşyn geçen bolsam näbilýäň? Hakykatdan-da, gaýygyň
ýanyna baranymda nirä aýak basyp, nirä basmandygymy çürt-kesik aýdyp biljek
däldim. Öňi-soňy şol aýak yzy-ha özümiňkidir. Diýmek, men misli al-arwahlary
111
görendigi barada hekaýat toslap, soňundanam ilden beter özi gorkup ýören
ýelýürekler ýaly jögüsirän bolmaly.
Şondan soň, meniň az-kem damarlarym suwlanyp, ogrynça daşaryk esewan etmäge
başladym, sebäbi üç gije-gündizläp galajykdan kellämi çykarmaga het edip
bilmändim. Açlykdan ýaňa halys gözüm gögerip, eňkim agypdy; öýümde iküç sany
arpa çöregi bilen suwdan başga suwytly azyk-engam ýokdy. Her gün agşamky
endigime görä geçileri sagmalydygym hem bilip durdum, süýtleri dyňzap duran ol
janawerler sagymdan mahrum bolup, juda kösenendirler. Dogrudan-da, olaryň käbiri
eýýäm sagymdan galyp, süýdi çekiliberen ekeni. Şol sebäpli, dogrusy, öz
kölegämden tisginip duran hem bolsam, aýak yzynyň diňe meniňki bolup biljekdigine
pugta ynanyp, az-kem ekezlendim-de, howlymdan girip-çykmaga başladym. Sürini
sagmak üçin telärli howlyma ugradym. Ýöne, gorkujygyma pişik basyşyny edip,
şeýle bir hüşgärlik bilen zol-zol yzyma garanjaklaýardym welin, islendik pursatda
sebedi-ýenäni başymdan aýlap, zut ökjäni götermäge taýýar bolup barýardym. Bu
bolşumy kesesinden synlan adam hökman meni ýa-ha bir pyssy-pujurlyk edendirin,
ýa-da, dek ýaňyja albassy tokay jynlaryna sataşandyryn öýderdi. Aslynda, munuň özi
hakykatdy. Her niçik-de bolsa, men birnäçe gün şeýdip gatnanymdan soň, üýtgeşik
bir zada gözüm kaklyşman, birneme arkaýynlaşdym we bu geň ahwalatyň öz hamhyýalymdygyna has-da ynanmaga başladym. Eger deňziň ýakasyna ýaňadan gidip,
aýak yzyny öz aýagyma deňäp, olaryň ediljek jüp düşýändigini hut öz gözüm bilen
göräýsem dagyn, onda göwnümdäki iňkis duman dagan ýaly boljakdy. Emma welin,
şol ýere baran mahalym men gaýykdan düşüp gaýdanymda aýak yzynyň duran
ýerinden hiçhili ýöremändigime äşgär göz ýetirdim. Üstesine-de, öz aýagymy aýak
yzy bilen deňeşdirenimde, aýagymyň ondan ep-esli kiçidigini gördüm. Bu iki ýagdaý
meniň kellämi täze howsalalardan doldurdy we biçak sussumy basylyp, hezilim
gaçdy. Men endamymy şagga der basyp, edil ysytma tutan ýaly galpyldap ugradym.
Öýe tarap germeçläp ýola düşenimde, adajygyma birtopar, iň bolmanda, bir sany
adamyň gelip düşendigine eýýäm ynanýardym. Gepiň kelte ýeri, men piliň gulagynda
uklap ýörüpdirin — asyl, adada menden başga-da adam-gara ýaşaýan bolsa nätjek.
Indi ahmal bolup, gapyl basylmajak bolmalydy, ýöne goranmak üçin, näme edip,
näme goýjagyňy welin biler dagy eder ýaly däldi.
Päheý-de welin, adam görgüli ýüregine howsala düşende, gör, nähili gülkünç
netijelere geler ekeni! Howsala ony pähim-paýhasyň halas bolmak üçin salgy berýän
ugur-ýollaryny ulanmakdan mahrum edýär ekeni. Ine aýdyşym ýaly, meniň kelläme
ilki gelen hyýal – ýabany adamlar agyllarymyň üstünden baryp, sürä darap, bu ýerik
ýol ýasaýmasyn diýen ätiýaç bilen, agyllarymy ýykan-ýumran edägede, ähli öýdeçi
geçilerimi jeňňeliň içine kowup goýbermek boldy. Ondan başga-da, arpadyr şalydan
agyzlary tagam tapan ýalmawuzlar zol-zol gatnap durmasynlar diýip, ekin ekýän
atyzlarymy köwüşdirip, bozup çykmakçy hem boldum. Bu taýda öý-öwzar
bardygyny görüp, öz mekgäme münerler diýen howatyr bilen, tokaýdaky telärli
howlymy içindäki çadyry-zady bilen bilelikde ýerinde ýumurtga togalaýmaly
etmäge-de hyýallandym.
112
Şu oý-pikirler, aslynda, kenardan öýe dolanyp gelen ilkinji gijämde hem kellämde
bardy; şol sapar aňymy agdar-düňder eden howsalaly gorkularym entek täzedi we
meni müň dürli hyýala salýardy. Şeýlelikde, bir howpa duçar bolmakdan gorkmak —
göze dürtülip duran howpdan gorkanyňdan on müň esse beter bolup, haýsydyr bir
näbelli howpdan howatyr etmegiň salýan agramy — şol howatyry döredýän howpuň
öz agramyndan has çökder bolar ekeni. Iň ýaman ýeri hem, ylahy dergähden
umydygär bolup, özümi Allatagala tabşyrmak indi ýüregime teselli bermeýärdi. Men
özümi diňe bir palestinalylaryň azar ýamanyny bermeginden däl-de, eýsem Allanyň
özünden ýüz öwrendiginden zeýrenip nalaýan Saul patyşa ýaly duýýardym. Çünki,
bu gezek men öňler edişim ýaly meni penalap, halas etmegi üçin Allany
çagyrmandym, Onuň beýikligine sygynyp, kalbyma ynjalyk berjek täre ýüz
urmandym; ýöne, eger şeýden bolsadym, iň bolmanda şu täze, howply açyşyma
mertlerçe döz gelip, belkem, has aýgytlylyk bilen ondan başyp alyp çykardym.
Men pikir ummanyna gark bolup oturşyma, uzakly gijäni şöwür çekip geçirdim, ýöne
daň atmazynyň öňüsyrasy uklap galypdyryn. Halys akylym çaşyp, melullyk
basmarlanyndanmy nämemi, garaz, sarsman ýatypdyryn. Men ukudan oýanan
wagtym öňkülerimden has şähdaçykdym. Indi men alňasaman, parahat pikirlenip
ugradym we öz göwnüme geňeşdim-de, materigiň alkymynda ýerleşip, bahar ysy
bark urýan, dürli-dürli ir-iýmiş bitip, çeşme-çaýlar şarlaşyp ýatan bu uçursyz owadan
adanyň meniň göz öňüne getirişim ýaly bütinleý adam-garasyz bolup bilmejegi
barada netijä geldim. Hakykatdan-da, bu ýerde oturymly ýaşaýjy ýogam bolsa,
materik tarapdan her tüýsli gaýyklaryň kä ýörite bir etsem-petsem bilen, käte tersden
öwüsýän ýeliň ykgynyna düşüp, belkem, zoraýakdan şu adajyga gelip ýanaşýan
bolmagy ähtimaldy. Indi adada on bäş ýyldan bäri ýaşap ýören-de bolsam, hiç-hili
janly-jemende gözüme kaklyşmandy. Şondan çen urup görseň-ä, megerem, şol
döwrüň içinde, setanda-seýranda, äwüp-säwüp bu taýyk adam-garanyň aýagy düşen
bolsa, onda olar bu adada öý-öwzar gurup, jaýlaşmaga mümkinçilik ýokdugyny
aňlap, gelen yzlaryny ýel çalmanka, göterilmek bilen bolandyr. Çaky, materikde
ýaşaýan ýabanylar kämahallar ygyp-sagyp, gaý-tupana sataşyp, nalaç şu ada gelip
düşýän bolmaly, soňundanam gülberini göterip, ýeňsäni el ýaly edýändirler. Olaryň
käýarym gaýtgyn başlaýança ýa-da gündiz gün agarýança garaşmak üçin, aňry gitse
bir gije, ýarym gije düşleýän bolmaklary ahmal. Ana, şol pille gelmişek ýabany
adamlaryň üstünden bardygyň Hudaý tutdugy boljakdy. Indi, men ol peläketleriň
gury ýere gelip düşen wagty gaçyp gizlener ýaly gizlin gaçybatalga tapmagyň
aladasyny etsem bolanydy.
Şondan soň, men gowagy çendenaşa köwüp, berkitmäniň gaýa sepleşýän ýeriniň daş
ýüzünden gapy açanyma bijaý ökünip başladym. Men mazaly ölçerip-dökdüm-de,
başda gürrüň berşim ýaly, on iki ýyl töweregi mundan ozal diwaryň daş ýüzüne iki
hatar agaç eken ýerimden ýarym aýlaw görnüşinde ikinji bir berkitme diwaryny
salmagy ýüregime düwdüm. Agaç nahallaryny juda gür oturdan ekenim. Men olaryň
böwşeňräk ýerlerine sütün kakyşdyryp çykdym welin, ine görsem, ol has ýygjam we
berk haýada öwrüldi duruberdi. Ana, şeýdibem ikinji diwary kän bir emgenmän
taýýarlap dyndym. Şeýlelikde indi öýümiň daşyny iki sany diwar goraýardy, daşarky
113
diwary bölek pürsler, köne-sana urganlar we çemeliräk gören islendik akyr-ukurym
bilen jebis berkitdim we giňligini gol sygaýar ýaly edip, ýedi sany kiçijek gözara
goýdum. Diwaryň içeri tarapky düýbüne gowakdan gum baryny çekip, on futa çenli
beýgeltdim-de, üstünden ýöräp, basgylap ykjam demrikdirdim. Şol iki arada gämiden
alyp gaýdan ýedi sany muşketim ýadyma düşüp, olary gözaralara ýerleşdirip
çykmagyň hyýalyna mündüm. Men muşketleriň her birini lafete çalym edip duran
aýratyn paýandalara berkidişdirip, misli, top düzen ýaly hatarlap goýdum. Indi,
meniň iki minutyň içinde yzly-yzyna ýedi sany muşketden ot sowrup biljek
atyşhanam bardy. Şu ikinji diwar doly taýyn bolýança, tutuş bir aýlap ölerimigalarymy bilmän zähmet çekdim. Şoňa deňiç özümi birsyhly howp astynda
duýýardym.
Diwarly meseläni birýaňalyk edenimden soň, onuň daş ýüzündäki örän giň meýdança
şol öňki söwüde çalymdaş, gowy düýp tutup, derrew ýapraklaýan agajyň syrdambitin
pürslerinden oturdyp, has dogrusy, kakyp çykdym. Olaryň sany ýigrimi müň düýbe
dagyn baryp ýetdimikä diýýän. Özi-de, duşmanlar daşky diwara hüjüm edäýse,
olaryň ýaşajyk agaçlary penalanyp gizlenmezligi hem-de meniň olary elimiň
aýasyndaky ýaly synlap bilmegim üçin, diwaryň göni daş tarapyndaky giňişlik zolagy
alaň-açyk edip goýdum.
Şeýlelikde, iki ýylyň içinde öýümiň öňünde kiçeňräk jeňňel peýda boldy, ýene bäşalty ýyl geçensoň biçak gür ekilen ol agaçlar ok ursaň geçmejek sümme tokaýlyga
öwrüldi. Indi, yns-jyns, hiç kim bu tokaýyň aňyrsynda öý, onda-da giden bir howly
bardyr öýdüp, ýatsa-tursa, güman hem etjek däldi. Tokaýjygyň içinden ötüp-geçmäge
ýodajyk goýmandygym sebäpli, howlyma iki sany merdiwan bilen girip çykýardym.
Birinji merdiwany gaýanyň somalyp çykyp duran pessejigräk bir gerşine söýäp,
ýokaryk dyrmyşýardym-da, merdiwany çekip, şo taýda goýýardym. Soňra ikinji
merdiwany ulanyp howlynyň öň ýanyna düşýärdim. Merdiwanlaryň ikisinem aýryp
goýan wagtym, elini-aýagyny döwdürmän meniň töweregimden inip biljek adam
ýokdy. Bardy-geldi bir gäbi azan gaýanyň gerşinden aşyp geçäýende-de, ol barybir
daşarky diwaryň daş ýüzüne gelip düşjekdi.
Şeýlelik bilen men janymy howp-hatardan goramak üçin adamzat pähiminiň salgy
berýän ähli çärelerini amala aşyrdym. Şo pilleler men diňe öz ýanymdan alabasga
düşüp, şoňa görä hereket eden-de bolsam, şol howpsuzlyk çäreleriniň biderek
bolmandygyna hekaýatymyň dowamynda siziň özüňiz hem magat göz ýetirersiňiz.
XII BAP
Men gorag desgalaryny gurmak bilen meşgullanýan döwrümde beýleki işlerimi hem
gözden salmaýardym. Çaklaňja geçi sürim hakynda çäksiz aladalanýardym, sebäbi
olar diňe bir seçmedir-däri harçlaman, islän wagtym el uzadaýar ýaly geýim-gejim
hem-de azyk çeşmesi bolmak bilen çäklenmän, eýsem meni ýabany geçileriň yzynda
seňkildäp ýadamakdan-da halas edýärdi. Şonuň üçin, bujagaz sürimden el ýuwup,
ýaňadan öýdeçi geçi ýetişdirmek maňa juda kyn düşjekdi.
114
Men hut şol maksat bilen, akylly-başly oýlandym we geçilerimi başybitin, gurgun
saklamak üçin diňe iki sany çykalganyň bardygyna göz ýetirdim. Birinji çykalga,
çemelije bir künjek tapagada, ýerasty gowak – körpeç gazyp, her gije geçileri şoňa
salyp goýmakdy, ikinjisi bolsa, mümkingadar gizlençek edip, biri-birinden üzňe
ýerlerde iki-üç sany aýratyn agyljyk salyp, hersine bäş-alty sany ýaşajyk çebişdirowlagy gabat goýmakdy. Şonda, eger bir betbagtçylyk sebäpli esasy sürim
tutuşlygyna gyrylaýsa hem, agyljyklardaky owlaklardan sähel wagtyň içinde täze süri
köpeldip ýetişdirmek maňa o diýen kyn boljak däldi. Şonuň üçin, irginsiz zähmet
hem-de idi-yssywat talap edýändigine seretmezden, men şu gelen netijäme iň
oýlanyşykly pikir hökmünde garadym.
Şol çözgüde laýyklykda, men adanyň iň bir gözden uzak künjeklerini agtarmaga
başladym we ahyrsoňy tüýs meniň isleýşim ýaly bir çolaja ýeriň üstünden bardym.
Bu ýer, öň aýdyp berşim ýaly, birwagtlar adanyň gündogar tarapyndan öýe dolanjak
bolan gezegim ýolumy ýitirip, azaşan gür tokaýlygymyň jümmüşinde ýerleşýärdi. Üç
akr töweregi meýdany tutup ýatan bu çygly meýdançanyň daş-töweregini gabsap
oturan belentli-pesli agaçlar misli tebigy aýmança ýaly bolup durdy. Her niçik-de
bolsa, haýat aýlamak üçin öňki agyldaky ýaly gijesi-gündizi bilen garzynmak zerur
boljak däldi.
Men haýal etmän işe girişdim we bir aýa ýetip-ýetmän tebigy aýmançany birkemsiz
haýata öwrüp, täze agyly taýýarladym. Indi, öňki agyldan geçileri sürüp
getiribermelidi, ýöne gepem, ana, şondady — o zaluwatlar agyldan çykdygy
jaýtarlyp, daga bakan ýazzyny beräýse, ber onsoň habaryňy! Emma, bar zat gül ýaly
boldy, ozalky sarç geçilerden bäri ençeme nesil çalşansoň, indikiler ýuwaşapdyrlar
ekeni. Men muňa begenip, derrew süriniň arasyna girdim-de, on sany ýaşajyk geçi
bilen iki sany tekäni bir çete kowup, öňüme salyp, täze agyla bakan sürdüm. Men
olary agyla goýberdim-de, kemi-kösti galmasyn diýip, aýmançany ýaňadan birlaý
elden geçirmegiň ugruna çykdym. Alňasaman, öz maýdalyma işläp, ýene birnäçe
güni şol iş bilen meşgullanyp geçirdim.
Men adam aýagynyň ýekeje yzy sebäpli peşeden pil ýasap, şu giden kösençliklere,
hupbatlara döz gelip ýördüm; aslynda welin, henize çenli adanyň üstünde hiçhili
janly-jemendä gözüm düşmändi. Indi iki ýyldan bäri edil it ýassanan ýaly, janym suw
üstündedi, ozalky ynjalygym ýokdy. Iňňäň üstünde oturan dek, hemişe biriniň bet
niýetinden gorkup ýören adamlar meniň bu ýagdaýymy has takyk göz öňüne getirip
biler. Gorky zerarly ýüze çykan galagopluk, gynansam-da, meniň din-ygtykat
baradaky pikirlerime ýaramaz täsir edipdi. Sebäbi, wagşylardyr adamhorlaryň eline
düşmegiň howatyry we elhenç gorkusy ruhumy dyngysyz elendirip, elmydama salym
suw üstünde bolansoň, men Ýaradanyň öňünde kaýyllyk bilen tagzym edip, el
açmaga kän bir maý tapyp bilmeýärdim. Men dumly-duşum howp-hatar bilen
gurşalan dek, her gije «haçan ýabanylar üstümi basyp, ezenegimden süýrekläp, etimi
tyga düzerlerkä» diýip, her bir çybşylda zöwwe ýerimden galyp, daňymy zordan
ataryp ýörşüme Allatagalanyň huzyrynda imi-sala gol götermäge tagapyl edip
bilmeýärdim. Şol döwürde men öz tejribäm esasynda bir zada anyk göz ýetirdim —
aljyraňňylyga düşüp, gorkup däl-de, eýsem, parahat pikirlenip, kanagata, söýgüdir
115
muhubbete ýugrulyp, ybadat edeniň bir başga bolýar ekeni. Adamzat oglunyň
ýakynlaşyp gelýän bir betbagtlygyň howatyry astynda Allanyň öňünde dileg-doga
edişi, demini sanap ýatan bendäniň toba-tagsyr edişinden kän bir tapawutlanmaz
ekeni, sebäbi, bedeniň ysmaz bolşy ýaly, şol hili alas-gopaslyk aklyňy çaşyrýar. Akyl
çaşgynlygy bolsa, bedeniň maýyp-müjripliginden has çökder urgy bolýar. Elbetde,
Allanyň öňündäki ybadat borjuňy ýerine ýetirmek üçin beden saglygyndan öňinçä
akyl sagdynlygy gerek ahyryn.
Ýeri bor-la, indi hekaýamyza dolanyp geleliň. Kiçeňräk geçi sürüsini täze agyla
göçürip dynamsoň, men tutuş adany aýlanyp, şoňa çalymdaş ýene-de bir bukuja ýeriň
gözlegine çykdym. Şol günleriň birinde adanyň iň günbatar çetine gitdim. Öň bu ýere
gelip görmändim. Onsoň, oňa-muňa esewan edip, birsellem peýwagtyna ýaýylyp
ýatan gök deňzi synladym. Şol barmana, göwnüme bolmasa, alys gözýetimde
gözüme bir gaýyk kaklyşan ýaly boldy. Men gämiden galan sandyklaryň birinden
birki sany dürbi tapypdym, ýöne olar şol wagt ýanymda däldi. Onsoň ýaňky gözüme
kaklyşan garaja nokady saýgarjak bolup, şunça çiňerilip seretsem-de, gaty uzakda
bolandygy sebäpli onuň gaýykdygyny-däldigini aýyl-saýyl seljerip bilmedim. Baýryň
eňňidinden aşaklygyna düşdügimçe ojagaz nokat gözden gaýyp bolup gitdi welin,
men ony owarram etdim-de, indikile dürbimi alman, gezelenje çykmazlygy ýüregime
düwdüm. Men, dogrudan-da, henize-bu güne deňiç bu jelegaýa aýak sekmändim.
Onsoň adanyň çetindäki şol baýyrdan düşüp, kenara tarap ýöredim. Men kenara
baryp ýeten pilläm, degre-daşyma göz gezdirdim we adada adam aýagynyň yzyna
duşmagyň, meniň pikir edişim ýaly, onçakly geň zat däldigine şolbada düşündim.
Indi görüp otursam, Allatagala aýratyn garaşyk edip, meni adanyň wagşylaryň
gelmeýän tarapyna düşüripdir ekeni. Ýogsam, men beýleki guryýerde ýaşaýan
ýabany adamlaryň uzagrak ýüzüşlere çykan mahallary, häli-şindi şu ýerdäki aýlagda
düşläp, gaýyklaryny goýýandyklaryny bireýýäm bilerdim. Asyl, ol adamhor äteňetler
bu taýda öz wagşy däp-dessurlaryny berjaý edýän bolsalar nätjek?!
Ýaňky aýdyşy ýaly, men baýyrdan düşüp, kenara ýeten badyma, haýran galmakdan
ýaňa agzymy açyp, doňup galdym. Meniň inim düýrügip, depe saçym syh-syh boldy
— kenardaky çägelikde çakyr kelleçanak diýermiň, el-aýak diýermiň, garaz her dürli
süňk-saňklar çalam-çaş bolup pytraşyp ýatyrdy. Hol beýleräkde ullakan bir ot
ýakylýan çukur garalyp durdy. Ony halkalap, tegelek edip gazypdyrlar. Çaky, bu
ýabany adamlar taýpa-taýpa bolarly. Olar birek-birek bilen söweş gurap, ýeňlen
tarapdan ýesir düşenleri şu ýere daňyp getirýän bolmaly. Soňra bolsa, şu çukurda
labyrdadyp äpet ot ýakýandyrlar-da, ýesirleri öldürip, olaryň etinden şagal mesligini
guraýandyrlar.
Men gören zatlarymyň täsirinden saplanyp bilmän, agaç ýuwdan ýaly somalyp
duruşyma, birbada öz üstüme abanýan howp barada pikir etmändirin. Adamzat
tebigatynyň näme sebäpli beýle aýylganç ownap, şunuň deýin birehim, ýowuz
wagşylyga baryp ýetýändigi hakyndaky agyr oý-pikirleriň arasynda ähli gorkularym
ýadymdan çykyp gidipdir. Şunuň ýaly wagşylyklar baradaky gep-gürrüňleri,
myşmyşlary kän diňläpdim, ýöne ony hiç haçan öz gözlerim bilen görmändim. Men
bu elhenç görnüşe uzak seredip bilmän, ýüzümi başga tarapa sowdum; erbet ýüregim
116
bulanyp, essim aýyljak boldy, şonda aşgazanym biygtyýar ýygryldy-da, biçak güýçli
ögäp gaýtardym. Men az-kem aýňaldym, ýöne bu ýerde mundan artyk ýeke salym
hem güýmenip biljek däldim. Onsoň, howul bela — sowul bela, men aýagaldygyna
ylgap, dem salymda baýryň depesine baryp ýetdim we ondan aňrylygyna — öýe
bakan süýegimi süýräp ýola düşdüm.
Men adanyň şol böleginden biraz daşlaşanymdan soň, birsellem aýak çekip, demimi
dürsedim. Onsoň bütin durkum bilen kaýyllyga gurşalyp, ýüzümi asmana göterdim
we gözümden boýur-boýur ýaş döküp, meni şu tetelli gözi gyzyl ýyrtyjylaryň
arasynda däl-de, dünýäniň başga bir künjeginde ynsan şekilli ýaradandygy üçin
Allatagala şükür etdim. Häzirki mydarymy juda çökder hasap edip, şunça ýyllap
eňräp gezen-de bolsam, Merhemeti Soňsuz Biribar meniň şükür etmegim üçin, şu
oňňudymyň içinde, gör, nähili ýagşy nygmatlary gizläp goýan ekeni. Bularyň baryny
bir ýaňa goýanyňda-da, ýowuz günlerimde Allatagalanyň barlygyny ýada salyp,
Onuň medet bermeginden umydygär bolup, kalbymyň aram tapýandygyny hiç bir
zada deňäp boljak däldi. Şol duýgynyň berýän sagadaty başymdan inen-u-injek ähli
külpetlere melhem bolýardy.
Şeýdip, ýagdaýyma şükür edip, men galajygyma dolanyp geldim we öz
howpsuzlygym barada öňkimden has arkaýynlaşdym. Çaklaýşyma görä, wagşylar bu
ada bir zatlar gerek bolup, ony-muny gözläp gelmeýärdiler, asyl-ha, olaryň bu ýerden
hantama zady ýokdy. Sebäbi, olar kän gezekler timisgenişip, adanyň tokaýlyk
künjeklerinde seňkildändirler, ýöne, ähtimal, meňki bolsun diýer ýaly ibaly zada
duşan däldirler. Meniň adada ýaşap ýörenime eýýäm on sekiz ýyl bolup barýardy we
men soňky döwre çenli hiçhili adam aýak yzyna gabat gelmändim, diýmek, özüm bir
seresapsyzlyk edäýmesem, onda häzirkim ýaly gizlenip, ýene şonçarak wagt ýaşap
biljekdim. Indi meniň ýeke-täk alada etmeli meseläm — tä adam ysly ynsanlara
duşýançam, öz ýaşaýan ýerimi, ekin-dikinimi we agyllarymy ýabany adamhorlaryň
gözünden gizläp, hemişe hüşgär gezmek bolup durýardy.
Barybir, şol jyn urmuş wagşylara, olaryň adamçylyga sygmajak nälet siňmiş däpdessuryna — biri-birleriniň etini oda daglap, süňküni gemirmeklerine bolan
ýigrenjimiň çeni-çaky ýokdy, tüýs aňrym bärik gelip, birden-birden içim-bagrym
tütäberýärdi. Şeýle bolansoň, men iki ýyl çemesi belli bir aralykdan çykman gizlenip
ýaşadym. Aralyk diýýänim, gowagyň öňündäki howlymyň, jülgedäki telärli mülk
ýerimiň hem-de tokaýyň jümmüşindäki täze agylçamyň aralygyna düşýän
jelegaýlardy. Soňky aýdanyma-ha diňe şol ýerdäki geçilerim ölüp galaýmasyn diýip,
çendanýarym köw-söw uran bolup gaýdýardym. Ýaňky aýdyşym ýaly, dowzahdan
çykan şol pis mahluklary şeýle bir ýigrenýärdim welin, asyl, şolaryň mysalasyna
ýüzüm düşeninden Melgun bilen aşyk atyşanymy ýagşy görýärdim. Şol iki ýylyň
dowamynda men köwjagazda ýygşyryp goýan gaýygymy görmäge ýeke gezegem
gitmedim. Oňa derek, başga bir gaýyk ýasanmagyň kül-külüne düşdüm. Birdenkä şol
ýuwhalara pete-pet bolaýmaýyn diýen gorky bilen, gaýygymy adanyň bu tarapyna
ýüzdürip äkelmäge meniň bognum ysmaýardy. Eý toba, eger gaýygymda jülpüldän
bolup gelýärkäm, meni deňziň ortarasynda gapjaýsalar, onda tomaşany şonda
görersiň!
117
Her niçik-de bolsa, ýabanylaryň meniň üstümi açmak howpunyň ýokdugyna bolan
ynamym wagtyň geçmegi bilen meni gaýgy-ünjüden birkemsiz saplady. Men ýene-de
edil öňki bolşum ýaly ýaşap ugradym. Ýöne, ýekeje bir tapawut bardy — indi men
hüşgärligi goldan bermän, ýabanylaryň gözüne ilmezlik üçin örän habardar
gezýärdim. Ylaýta-da, olar adada kaňkaşyp ýören mahaly atdanlykda eşidäýmesin
diýen ätiýaçdan ötri tüpeň atmamy hem goýupdym. Hernä, wagtynda geçileri
eldekileşdirip, süri köpeldenim bähbide çekipdir ekeni; indi tokaýyň içinde
sermenekläp, ýabany geçi kowalap, tüpeň atyp ýörjek aladam ýokdy. Şol wakadan
soň äwüp-säwüp dagyn iki-ýeke geçi tutsam tutandyryn, olam duzakdyr gürpbassy
bilen; şunlukda, ýalňyşmaýan bolsam, şol iki ýylyň dowamynda birje gezegem
tüpeňimiň mäşesini gysmadym. Ýöne barybir ony ýanymdan goýmaýardym. Ondan
başga-da, gämiden galan üç sany sapançamyň iň bolmanda iki sanagyny elmydama
geçiniň derisinden ýasalan gaýyş kemerime gysdyryp goýýardym. Gämiden alyp
galan ullakan gamalarymyň birini hem ýörite tiken tasmajygymdan ötürip, bilimden
asýardym. Şeýlelikde, guşagyma iki sany uzyn nilli sapança gysdyryp, bilimden
ýalaw ýaly gamany sallap, apaň-apaň basyp ýöränimde meniň haýbatymy dagyn bir
görsediňiz, bularyň üstesine-de öň suratlandyryp beren ýarag-enjamlarymy we
sallam-sajak, ylhanat ebtimi hem göz öňüne getirip görüň.
Şeýlelikde, ätiýaçlyk çärelerini hasap etmäniňde, meniň durmuşym belli bir döwürde
ozalky parahat we asuda keşbine gaýdyp geldi. Bu zatlaryň hemmesi başga birgiden
adamyňka deňäniňde meniň ýagdaýymyň has öwerlikdigini barha aýdyň görkezýärdi,
ýogsam, Allatagala meniň maňlaýyma ýaşaýşyň başga negiden külpetlerini hem
ýazyp bilerdi ahyryn. Dogrudan hem, tutuş ýeriň ýüzündäki adamlar özlerini hemişe
has belentdäkilere deňäp, zeýrenişip, hüňürdeşip ýörmän, tersine, öz hal-ahwallaryny
has agyr hem-de pes ýagdaýdaky adamlaryň ýagdaýyna deňänliginde, onda dünýeler
düzäp, arz-şikaýatlar nähili az bolardy?
Häzirki ýagdaýymda meniň onçakly mätäç zadym ýokdy, sebäbi, göwnüme bolmasa,
ýabany wagşylardan gorky çeke-çeke, öz janymyň derdine düşe-düşe, indi gündelik
gerek-ýaraklara hysyrdanyp ýörmekden mazaly elim sowaşyp, oýlap tapyjylygym
kütelişipdi. Şonuň üçinem, men ençe wagtdan bäri üstünde çorba sowadan täze bir
güýmenjämi goýbolsun edipdim — gönüläp aýtsam, men arpa dänelerini irimçik
üwägede, şondan az-owlak piwojyk gaýnadyp bolmazmyka diýip, gultunyp ýördüm.
Ol hälki bir barypýatan herdemhyýallyk ekeni, şol türkanalygym üçin men soňsoňlaram özümi kötekledim ýördüm. Piwo gaýnatmak üçin maňa birnäçe goşmaça
serişdäniň gerek boljakdygyny bilmändirin, bilenimde-de olary üpjün edip biljek
gümanaň barmy diýsene?! Öňi bilen, ony saklamaga çelek gerekdi, çelek ýasajak
bolşumyň ýabygorludygy barada bolsa men eýýäm gürrüň berdim. Näçe günläp,
hepdeläp, hatda aýlap çyr-çytyr bolup, dyrjaşsam-da çelek ýasamak maňa
eýgertmändi. Ol hiç diýeniňde-de, mende piwo ýasar ýaly ne-hä bir hmel, ne-de ony
aldyrmak üçin maýa, ne-de bir gaýnadar ýaly gazan bardy. Ýöne, eger ýabany
adamlaryň gorky-ürküsi ara sokulmadyk bolsady, onda şol kem zatlaryň başyny
jemläp, belkem, piwo ýasamagyň hötdesinden gelerdim, çünki bir ýüregime düwüp,
başyny başlan islendik işimi gutarman goýýan halatym örän seýrek bolýardy.
118
Emma, şol iki arada meniň oýlap tapyjylygym düýbünden başgaça bir ugra syrykdy
oturyberdi. Men, indi, gije-gündiz «şol gana suwsan ýabany ülhitleri öz wagşy şadyhorramlygynyň üstünde basyp, birnäçesini tükgerdägedän, mümkin bolsa, olaryň
iýmek üçin äkelen biçäre görgülisini halas edip bolmazmyka» diýen pikiriň küýünde
gezýärdim. Şol petigaralaryň pirini kädä gabamak ýa-da iň bolmanda dolanyp şu ada
köwlenmezleri ýaly, gözleriniň oduny almak üçin oýlap tapan, aňymda aýlan hiledir
sapalaklarymy jikme-jik ýazjak bolsam, kitabyň göwrümi ulalar gider. Emma,
uzakdan kesekleşmegi göz öňünde tutýan şol hile-pirimleriň hiç birisiniň-de başa
barmajagy eýýämden äşgärdi. Sebäbi, meniň hut özüm, şagalaň wagtynda şol ýerde
bolmalydym. Beý diýseňem, mergenlikde menden kem durmajak, eli naýzaly, oklyýaýly, ýigrimi-otuz sany pyýada bilen döwüm deň gelerdimikä, beri?
Men ýabanylaryň ot ýakýan ýeriniň aşagyny köwägede, bäş-alty funt däri gömüp
ajaýyp duýgularyma esaslanýan ozalky ylahy bil baglamaklygymy puja çykardy; ylla
diýersiň, şu çaka çenli, Öz gudraty bilen meni näz-nygmatlaryň içinde bol-elin
ýaýnadyp ýaşadan ylahy erada indi maňa medet bermekden ýüz öwräýen ýaly
göwnüme gelýärdi. Men ýaltaçylyk edip, hamana, nobatdaky hasyly ýygnamaga
päsgel berip biljek islendik bir waka ýüze çykmajak ýaly, diňe indiki hasyl
möwsümine çenli ýeterlik arpadyr-şaly ekendigim sebäpli öz-özümi ýepbekledim. Bu
ýagdaýy özüme sapak edinip, indiki ekişde iküç ýyl iýmäge bolarlyk dänäni öňünden
ekip goýmagy pugta ýüregime düwdüm. Onsoň, nähili betbagtlyk bolaýanda-da, men
açlykdan ölüp gitjek däldim.
Adamyň ömri Allatagalanyň nähili geň-töwra jilwesi diýsene! Agyp-dönýän
hadysalaryň gujagynda adamzat oglunyň duýgulary, gör, nähili pynhan çeşmelerden
şaglap gaýdýar! Şu gün söýýänimizi erte ýigrenýäris; şu gün yşgyna düşüp, ugrunda
sersepil bolýan närsämizden erte gaçyp sypsak kaýyl bolýarys; şu günki süýji
arzuwymyzdan gorkujygymyza, erteki gün zährämiz ýarylara gelip, syçanyň hini
müň tylla dönýär! Ine, bu sapar men şol gylyk-häsiýetiň suratlandyryp bolaýjak iň
janly nusgasyna öwrüldim, çünki, mundan ozal, meniň esasy gaýgy-gussam adamzat
jemgyýetinden üzňe, ýeke öýliniň horazy dek, çar tarapym aňrysyna-bärsine göz
ýetmez okean bilen gabalyp, janly-jemendä nazarym düşmän, imi-sala durmuşda
bendi bolup ýaşamakdy. Çaky, Allatagala meni aýatdaky gullarynyň arasynda il
sanyna goşulyp ýaşamaga, beýleki janly-jandarlarynyň arasynda gezip ýörmäge
muwapyk görmedik borludy. Şol sebäpli hem, men ýekeje adam ogluna ýüzüm
düşse, onda ol meniň ölümden dirilige beýgelişim, hatda Allanyň çäksiz rehimşepagaty bilen halas bolşuma bäs gelýän, biçak ajaýyp ýalkanyşym bolar öýdüp,
arzuwlar kölünde gulaçlap ýüzýärdim. A, indi bolsa, adama duş gelerin öýdüp,
saňňyldap, janym bokurdagyma gelýärdi, şu ada gadam basan adamyň sähelçe
kölegesine ýa-da ümsüm suduryna gözüm düşdügi ýedi gat ýeriň teýine girmäge
taýýardym.
110
Adam durmuşynyň birsyhly üýtgäp durýan gylygy şeýle bolguç bolýar; ilkinji
aljyraňňylykdan az-kem aýňalanymdan soň, bu ýagdaý meni örän köp sanly
bilesigeliji sowallara gönükdirdi. Men Beýik Allatagalanyň bimöçber hikmetli we
merhemetli takdyrynyň maňa mynasyp gören ýaşaýyş keşbiniň şu hilidigi, tutuş şu
bolup geçýän işlerde Ylahy hikmetiň haýsy netijelere syrygýandygyny öňünden
bilmegimiň mümkin däldigi barada oýlandym. Diýmek, men Allanyň eradasyna
garşy ýer depip durmaly däldim, meni owwalbaşdan özi ýaradandygy üçin Onuň öz
hikmetine görä maňa doly höküm we ygtyýar etmäge şübhesiz haky bardy. Mülkünde
baş-başdaklyk edendigim sebäpli, Biribaryň meni öz hikmetine görä islendik bir
güzaba sezewar etmegi hakdy. Men bolsam, Allanyň huzyrynda eden etmişlerim
zerarly, Onuň gazabyna kaýyl bolmalydym. Soňra, men Allatagalanyň diňe bir
adalatly däl-de, eýsem barça zada hökmi ýöreýän Kadyrdygy barada, maňa temmi
berip uwlundyryşy ýaly, eger, islese, ýalkap hem biljekdigi hakynda pikirlendim.
Eger Perwerdigär meni ýalkanmaga mynasyp görmese, onda meniň gyşarnyksyz
borjum Onuň eradasyna bütin durkum bilen tabyn bolmak bolup durýardy. Beýleki
bir tarapdan bolsa, Ondan umydymy üzmän, Oňa ybadat etmegim hem-de Onuň
gündelik buýruklaryny we emirlerini göwün rahatlygy bilen ýerine ýetirmegim hem
meniň üçin parzdy.
Şol günden soň şunuň dek oý-pikirlerim sagatlarça, günlerçe hatda hepdelerçe we
aýlarça dowam etdi; ýeri gelende, bu ahwalat hakyndaky ýorgutlarymyň ýüze
çykaran bir üýtgeşik netijesini aýdyp bereýin. Günlerde bir gün, daňdanyň ümüştamşynda ýorgandan kellämi çykaryp ýatyşyma, wagşylar gara beräýse başymdan
injek howp dogrusynda oýlanyp, bar keýpime sogan dograldy. Şol barmana, ylahy
kitapdaky «Dertli günüňde Maňa sygyn, Men seni halas ederin, sen bolsaň Maňa
alkyş okap, şükür edersiň» diýen aýat güpbe ýadyma düşdi. Men muňa gül-gül
açylyp, ýorganymdan sogrulyp çykdym, meniň diňe bir ýüregim ýerine gelmän,
eýsem özümi halas etmegi üçin tüýs ýüregimden yhlas bilen Allatagala ýalbaryp
munajat etmäge-de ragbat tapdym. Men dileglerimi soňlap, keramatly kitaby elime
aldym-da, ony açan ýerimde ilkinji duş gelen aýaty okadym: «Allatagalanyň
gullugynda gaýym bol, ýagşy umytdan el üzme, Men seniň köňlüňe gurbat bererin.
Allanyň dergähinden zynhar daşlaşma». Şol sözleriň göwnümi nähili
galkyndyrandygyny düşündirmek mümkin däl. Men şükür duýgusyndan pürepürlenip, kitaby bir ýaňa goýdum. Süňňüm ýeňläpdi, indi aýak yzly wakany ünji
etmeýärdim.
Şol pikirleriň, gorkularyň we ünji-aladalaryň alas-gopaslygynda birdenkä «bu
zatlaryň ählisi öz hyýalbentligimden bolaýmasyn» diýen pikir kelläme geldi. «Belki,
ol aýak yzy meniň özümiňkidir, soňky gezek gaýykdan düşüp kenara çykanymda
galandyr» diýip, içimi gepletdim. Meniň ýüregime ýeňillik aralaşdy we gözüme
salgym görnendigine, onuň öz aýak yzymdan başga hiç zat bolup bilmejekdigine
ynanyp ugradym. Şu sapar gaýygy görmäne baranymda ýörän ugrum boýunça,
belkem, öňki gezek öýe gaýdyşyn geçen bolsam näbilýäň? Hakykatdan-da, gaýygyň
ýanyna baranymda nirä aýak basyp, nirä basmandygymy çürt-kesik aýdyp biljek
däldim. Öňi-soňy şol aýak yzy-ha özümiňkidir. Diýmek, men misli al-arwahlary
111
görendigi barada hekaýat toslap, soňundanam ilden beter özi gorkup ýören
ýelýürekler ýaly jögüsirän bolmaly.
Şondan soň, meniň az-kem damarlarym suwlanyp, ogrynça daşaryk esewan etmäge
başladym, sebäbi üç gije-gündizläp galajykdan kellämi çykarmaga het edip
bilmändim. Açlykdan ýaňa halys gözüm gögerip, eňkim agypdy; öýümde iküç sany
arpa çöregi bilen suwdan başga suwytly azyk-engam ýokdy. Her gün agşamky
endigime görä geçileri sagmalydygym hem bilip durdum, süýtleri dyňzap duran ol
janawerler sagymdan mahrum bolup, juda kösenendirler. Dogrudan-da, olaryň käbiri
eýýäm sagymdan galyp, süýdi çekiliberen ekeni. Şol sebäpli, dogrusy, öz
kölegämden tisginip duran hem bolsam, aýak yzynyň diňe meniňki bolup biljekdigine
pugta ynanyp, az-kem ekezlendim-de, howlymdan girip-çykmaga başladym. Sürini
sagmak üçin telärli howlyma ugradym. Ýöne, gorkujygyma pişik basyşyny edip,
şeýle bir hüşgärlik bilen zol-zol yzyma garanjaklaýardym welin, islendik pursatda
sebedi-ýenäni başymdan aýlap, zut ökjäni götermäge taýýar bolup barýardym. Bu
bolşumy kesesinden synlan adam hökman meni ýa-ha bir pyssy-pujurlyk edendirin,
ýa-da, dek ýaňyja albassy tokay jynlaryna sataşandyryn öýderdi. Aslynda, munuň özi
hakykatdy. Her niçik-de bolsa, men birnäçe gün şeýdip gatnanymdan soň, üýtgeşik
bir zada gözüm kaklyşman, birneme arkaýynlaşdym we bu geň ahwalatyň öz hamhyýalymdygyna has-da ynanmaga başladym. Eger deňziň ýakasyna ýaňadan gidip,
aýak yzyny öz aýagyma deňäp, olaryň ediljek jüp düşýändigini hut öz gözüm bilen
göräýsem dagyn, onda göwnümdäki iňkis duman dagan ýaly boljakdy. Emma welin,
şol ýere baran mahalym men gaýykdan düşüp gaýdanymda aýak yzynyň duran
ýerinden hiçhili ýöremändigime äşgär göz ýetirdim. Üstesine-de, öz aýagymy aýak
yzy bilen deňeşdirenimde, aýagymyň ondan ep-esli kiçidigini gördüm. Bu iki ýagdaý
meniň kellämi täze howsalalardan doldurdy we biçak sussumy basylyp, hezilim
gaçdy. Men endamymy şagga der basyp, edil ysytma tutan ýaly galpyldap ugradym.
Öýe tarap germeçläp ýola düşenimde, adajygyma birtopar, iň bolmanda, bir sany
adamyň gelip düşendigine eýýäm ynanýardym. Gepiň kelte ýeri, men piliň gulagynda
uklap ýörüpdirin — asyl, adada menden başga-da adam-gara ýaşaýan bolsa nätjek.
Indi ahmal bolup, gapyl basylmajak bolmalydy, ýöne goranmak üçin, näme edip,
näme goýjagyňy welin biler dagy eder ýaly däldi.
Päheý-de welin, adam görgüli ýüregine howsala düşende, gör, nähili gülkünç
netijelere geler ekeni! Howsala ony pähim-paýhasyň halas bolmak üçin salgy berýän
ugur-ýollaryny ulanmakdan mahrum edýär ekeni. Ine aýdyşym ýaly, meniň kelläme
ilki gelen hyýal – ýabany adamlar agyllarymyň üstünden baryp, sürä darap, bu ýerik
ýol ýasaýmasyn diýen ätiýaç bilen, agyllarymy ýykan-ýumran edägede, ähli öýdeçi
geçilerimi jeňňeliň içine kowup goýbermek boldy. Ondan başga-da, arpadyr şalydan
agyzlary tagam tapan ýalmawuzlar zol-zol gatnap durmasynlar diýip, ekin ekýän
atyzlarymy köwüşdirip, bozup çykmakçy hem boldum. Bu taýda öý-öwzar
bardygyny görüp, öz mekgäme münerler diýen howatyr bilen, tokaýdaky telärli
howlymy içindäki çadyry-zady bilen bilelikde ýerinde ýumurtga togalaýmaly
etmäge-de hyýallandym.
112
Şu oý-pikirler, aslynda, kenardan öýe dolanyp gelen ilkinji gijämde hem kellämde
bardy; şol sapar aňymy agdar-düňder eden howsalaly gorkularym entek täzedi we
meni müň dürli hyýala salýardy. Şeýlelikde, bir howpa duçar bolmakdan gorkmak —
göze dürtülip duran howpdan gorkanyňdan on müň esse beter bolup, haýsydyr bir
näbelli howpdan howatyr etmegiň salýan agramy — şol howatyry döredýän howpuň
öz agramyndan has çökder bolar ekeni. Iň ýaman ýeri hem, ylahy dergähden
umydygär bolup, özümi Allatagala tabşyrmak indi ýüregime teselli bermeýärdi. Men
özümi diňe bir palestinalylaryň azar ýamanyny bermeginden däl-de, eýsem Allanyň
özünden ýüz öwrendiginden zeýrenip nalaýan Saul patyşa ýaly duýýardym. Çünki,
bu gezek men öňler edişim ýaly meni penalap, halas etmegi üçin Allany
çagyrmandym, Onuň beýikligine sygynyp, kalbyma ynjalyk berjek täre ýüz
urmandym; ýöne, eger şeýden bolsadym, iň bolmanda şu täze, howply açyşyma
mertlerçe döz gelip, belkem, has aýgytlylyk bilen ondan başyp alyp çykardym.
Men pikir ummanyna gark bolup oturşyma, uzakly gijäni şöwür çekip geçirdim, ýöne
daň atmazynyň öňüsyrasy uklap galypdyryn. Halys akylym çaşyp, melullyk
basmarlanyndanmy nämemi, garaz, sarsman ýatypdyryn. Men ukudan oýanan
wagtym öňkülerimden has şähdaçykdym. Indi men alňasaman, parahat pikirlenip
ugradym we öz göwnüme geňeşdim-de, materigiň alkymynda ýerleşip, bahar ysy
bark urýan, dürli-dürli ir-iýmiş bitip, çeşme-çaýlar şarlaşyp ýatan bu uçursyz owadan
adanyň meniň göz öňüne getirişim ýaly bütinleý adam-garasyz bolup bilmejegi
barada netijä geldim. Hakykatdan-da, bu ýerde oturymly ýaşaýjy ýogam bolsa,
materik tarapdan her tüýsli gaýyklaryň kä ýörite bir etsem-petsem bilen, käte tersden
öwüsýän ýeliň ykgynyna düşüp, belkem, zoraýakdan şu adajyga gelip ýanaşýan
bolmagy ähtimaldy. Indi adada on bäş ýyldan bäri ýaşap ýören-de bolsam, hiç-hili
janly-jemende gözüme kaklyşmandy. Şondan çen urup görseň-ä, megerem, şol
döwrüň içinde, setanda-seýranda, äwüp-säwüp bu taýyk adam-garanyň aýagy düşen
bolsa, onda olar bu adada öý-öwzar gurup, jaýlaşmaga mümkinçilik ýokdugyny
aňlap, gelen yzlaryny ýel çalmanka, göterilmek bilen bolandyr. Çaky, materikde
ýaşaýan ýabanylar kämahallar ygyp-sagyp, gaý-tupana sataşyp, nalaç şu ada gelip
düşýän bolmaly, soňundanam gülberini göterip, ýeňsäni el ýaly edýändirler. Olaryň
käýarym gaýtgyn başlaýança ýa-da gündiz gün agarýança garaşmak üçin, aňry gitse
bir gije, ýarym gije düşleýän bolmaklary ahmal. Ana, şol pille gelmişek ýabany
adamlaryň üstünden bardygyň Hudaý tutdugy boljakdy. Indi, men ol peläketleriň
gury ýere gelip düşen wagty gaçyp gizlener ýaly gizlin gaçybatalga tapmagyň
aladasyny etsem bolanydy.
Şondan soň, men gowagy çendenaşa köwüp, berkitmäniň gaýa sepleşýän ýeriniň daş
ýüzünden gapy açanyma bijaý ökünip başladym. Men mazaly ölçerip-dökdüm-de,
başda gürrüň berşim ýaly, on iki ýyl töweregi mundan ozal diwaryň daş ýüzüne iki
hatar agaç eken ýerimden ýarym aýlaw görnüşinde ikinji bir berkitme diwaryny
salmagy ýüregime düwdüm. Agaç nahallaryny juda gür oturdan ekenim. Men olaryň
böwşeňräk ýerlerine sütün kakyşdyryp çykdym welin, ine görsem, ol has ýygjam we
berk haýada öwrüldi duruberdi. Ana, şeýdibem ikinji diwary kän bir emgenmän
taýýarlap dyndym. Şeýlelikde indi öýümiň daşyny iki sany diwar goraýardy, daşarky
113
diwary bölek pürsler, köne-sana urganlar we çemeliräk gören islendik akyr-ukurym
bilen jebis berkitdim we giňligini gol sygaýar ýaly edip, ýedi sany kiçijek gözara
goýdum. Diwaryň içeri tarapky düýbüne gowakdan gum baryny çekip, on futa çenli
beýgeltdim-de, üstünden ýöräp, basgylap ykjam demrikdirdim. Şol iki arada gämiden
alyp gaýdan ýedi sany muşketim ýadyma düşüp, olary gözaralara ýerleşdirip
çykmagyň hyýalyna mündüm. Men muşketleriň her birini lafete çalym edip duran
aýratyn paýandalara berkidişdirip, misli, top düzen ýaly hatarlap goýdum. Indi,
meniň iki minutyň içinde yzly-yzyna ýedi sany muşketden ot sowrup biljek
atyşhanam bardy. Şu ikinji diwar doly taýyn bolýança, tutuş bir aýlap ölerimigalarymy bilmän zähmet çekdim. Şoňa deňiç özümi birsyhly howp astynda
duýýardym.
Diwarly meseläni birýaňalyk edenimden soň, onuň daş ýüzündäki örän giň meýdança
şol öňki söwüde çalymdaş, gowy düýp tutup, derrew ýapraklaýan agajyň syrdambitin
pürslerinden oturdyp, has dogrusy, kakyp çykdym. Olaryň sany ýigrimi müň düýbe
dagyn baryp ýetdimikä diýýän. Özi-de, duşmanlar daşky diwara hüjüm edäýse,
olaryň ýaşajyk agaçlary penalanyp gizlenmezligi hem-de meniň olary elimiň
aýasyndaky ýaly synlap bilmegim üçin, diwaryň göni daş tarapyndaky giňişlik zolagy
alaň-açyk edip goýdum.
Şeýlelikde, iki ýylyň içinde öýümiň öňünde kiçeňräk jeňňel peýda boldy, ýene bäşalty ýyl geçensoň biçak gür ekilen ol agaçlar ok ursaň geçmejek sümme tokaýlyga
öwrüldi. Indi, yns-jyns, hiç kim bu tokaýyň aňyrsynda öý, onda-da giden bir howly
bardyr öýdüp, ýatsa-tursa, güman hem etjek däldi. Tokaýjygyň içinden ötüp-geçmäge
ýodajyk goýmandygym sebäpli, howlyma iki sany merdiwan bilen girip çykýardym.
Birinji merdiwany gaýanyň somalyp çykyp duran pessejigräk bir gerşine söýäp,
ýokaryk dyrmyşýardym-da, merdiwany çekip, şo taýda goýýardym. Soňra ikinji
merdiwany ulanyp howlynyň öň ýanyna düşýärdim. Merdiwanlaryň ikisinem aýryp
goýan wagtym, elini-aýagyny döwdürmän meniň töweregimden inip biljek adam
ýokdy. Bardy-geldi bir gäbi azan gaýanyň gerşinden aşyp geçäýende-de, ol barybir
daşarky diwaryň daş ýüzüne gelip düşjekdi.
Şeýlelik bilen men janymy howp-hatardan goramak üçin adamzat pähiminiň salgy
berýän ähli çärelerini amala aşyrdym. Şo pilleler men diňe öz ýanymdan alabasga
düşüp, şoňa görä hereket eden-de bolsam, şol howpsuzlyk çäreleriniň biderek
bolmandygyna hekaýatymyň dowamynda siziň özüňiz hem magat göz ýetirersiňiz.
XII BAP
Men gorag desgalaryny gurmak bilen meşgullanýan döwrümde beýleki işlerimi hem
gözden salmaýardym. Çaklaňja geçi sürim hakynda çäksiz aladalanýardym, sebäbi
olar diňe bir seçmedir-däri harçlaman, islän wagtym el uzadaýar ýaly geýim-gejim
hem-de azyk çeşmesi bolmak bilen çäklenmän, eýsem meni ýabany geçileriň yzynda
seňkildäp ýadamakdan-da halas edýärdi. Şonuň üçin, bujagaz sürimden el ýuwup,
ýaňadan öýdeçi geçi ýetişdirmek maňa juda kyn düşjekdi.
114
Men hut şol maksat bilen, akylly-başly oýlandym we geçilerimi başybitin, gurgun
saklamak üçin diňe iki sany çykalganyň bardygyna göz ýetirdim. Birinji çykalga,
çemelije bir künjek tapagada, ýerasty gowak – körpeç gazyp, her gije geçileri şoňa
salyp goýmakdy, ikinjisi bolsa, mümkingadar gizlençek edip, biri-birinden üzňe
ýerlerde iki-üç sany aýratyn agyljyk salyp, hersine bäş-alty sany ýaşajyk çebişdirowlagy gabat goýmakdy. Şonda, eger bir betbagtçylyk sebäpli esasy sürim
tutuşlygyna gyrylaýsa hem, agyljyklardaky owlaklardan sähel wagtyň içinde täze süri
köpeldip ýetişdirmek maňa o diýen kyn boljak däldi. Şonuň üçin, irginsiz zähmet
hem-de idi-yssywat talap edýändigine seretmezden, men şu gelen netijäme iň
oýlanyşykly pikir hökmünde garadym.
Şol çözgüde laýyklykda, men adanyň iň bir gözden uzak künjeklerini agtarmaga
başladym we ahyrsoňy tüýs meniň isleýşim ýaly bir çolaja ýeriň üstünden bardym.
Bu ýer, öň aýdyp berşim ýaly, birwagtlar adanyň gündogar tarapyndan öýe dolanjak
bolan gezegim ýolumy ýitirip, azaşan gür tokaýlygymyň jümmüşinde ýerleşýärdi. Üç
akr töweregi meýdany tutup ýatan bu çygly meýdançanyň daş-töweregini gabsap
oturan belentli-pesli agaçlar misli tebigy aýmança ýaly bolup durdy. Her niçik-de
bolsa, haýat aýlamak üçin öňki agyldaky ýaly gijesi-gündizi bilen garzynmak zerur
boljak däldi.
Men haýal etmän işe girişdim we bir aýa ýetip-ýetmän tebigy aýmançany birkemsiz
haýata öwrüp, täze agyly taýýarladym. Indi, öňki agyldan geçileri sürüp
getiribermelidi, ýöne gepem, ana, şondady — o zaluwatlar agyldan çykdygy
jaýtarlyp, daga bakan ýazzyny beräýse, ber onsoň habaryňy! Emma, bar zat gül ýaly
boldy, ozalky sarç geçilerden bäri ençeme nesil çalşansoň, indikiler ýuwaşapdyrlar
ekeni. Men muňa begenip, derrew süriniň arasyna girdim-de, on sany ýaşajyk geçi
bilen iki sany tekäni bir çete kowup, öňüme salyp, täze agyla bakan sürdüm. Men
olary agyla goýberdim-de, kemi-kösti galmasyn diýip, aýmançany ýaňadan birlaý
elden geçirmegiň ugruna çykdym. Alňasaman, öz maýdalyma işläp, ýene birnäçe
güni şol iş bilen meşgullanyp geçirdim.
Men adam aýagynyň ýekeje yzy sebäpli peşeden pil ýasap, şu giden kösençliklere,
hupbatlara döz gelip ýördüm; aslynda welin, henize çenli adanyň üstünde hiçhili
janly-jemendä gözüm düşmändi. Indi iki ýyldan bäri edil it ýassanan ýaly, janym suw
üstündedi, ozalky ynjalygym ýokdy. Iňňäň üstünde oturan dek, hemişe biriniň bet
niýetinden gorkup ýören adamlar meniň bu ýagdaýymy has takyk göz öňüne getirip
biler. Gorky zerarly ýüze çykan galagopluk, gynansam-da, meniň din-ygtykat
baradaky pikirlerime ýaramaz täsir edipdi. Sebäbi, wagşylardyr adamhorlaryň eline
düşmegiň howatyry we elhenç gorkusy ruhumy dyngysyz elendirip, elmydama salym
suw üstünde bolansoň, men Ýaradanyň öňünde kaýyllyk bilen tagzym edip, el
açmaga kän bir maý tapyp bilmeýärdim. Men dumly-duşum howp-hatar bilen
gurşalan dek, her gije «haçan ýabanylar üstümi basyp, ezenegimden süýrekläp, etimi
tyga düzerlerkä» diýip, her bir çybşylda zöwwe ýerimden galyp, daňymy zordan
ataryp ýörşüme Allatagalanyň huzyrynda imi-sala gol götermäge tagapyl edip
bilmeýärdim. Şol döwürde men öz tejribäm esasynda bir zada anyk göz ýetirdim —
aljyraňňylyga düşüp, gorkup däl-de, eýsem, parahat pikirlenip, kanagata, söýgüdir
115
muhubbete ýugrulyp, ybadat edeniň bir başga bolýar ekeni. Adamzat oglunyň
ýakynlaşyp gelýän bir betbagtlygyň howatyry astynda Allanyň öňünde dileg-doga
edişi, demini sanap ýatan bendäniň toba-tagsyr edişinden kän bir tapawutlanmaz
ekeni, sebäbi, bedeniň ysmaz bolşy ýaly, şol hili alas-gopaslyk aklyňy çaşyrýar. Akyl
çaşgynlygy bolsa, bedeniň maýyp-müjripliginden has çökder urgy bolýar. Elbetde,
Allanyň öňündäki ybadat borjuňy ýerine ýetirmek üçin beden saglygyndan öňinçä
akyl sagdynlygy gerek ahyryn.
Ýeri bor-la, indi hekaýamyza dolanyp geleliň. Kiçeňräk geçi sürüsini täze agyla
göçürip dynamsoň, men tutuş adany aýlanyp, şoňa çalymdaş ýene-de bir bukuja ýeriň
gözlegine çykdym. Şol günleriň birinde adanyň iň günbatar çetine gitdim. Öň bu ýere
gelip görmändim. Onsoň, oňa-muňa esewan edip, birsellem peýwagtyna ýaýylyp
ýatan gök deňzi synladym. Şol barmana, göwnüme bolmasa, alys gözýetimde
gözüme bir gaýyk kaklyşan ýaly boldy. Men gämiden galan sandyklaryň birinden
birki sany dürbi tapypdym, ýöne olar şol wagt ýanymda däldi. Onsoň ýaňky gözüme
kaklyşan garaja nokady saýgarjak bolup, şunça çiňerilip seretsem-de, gaty uzakda
bolandygy sebäpli onuň gaýykdygyny-däldigini aýyl-saýyl seljerip bilmedim. Baýryň
eňňidinden aşaklygyna düşdügimçe ojagaz nokat gözden gaýyp bolup gitdi welin,
men ony owarram etdim-de, indikile dürbimi alman, gezelenje çykmazlygy ýüregime
düwdüm. Men, dogrudan-da, henize-bu güne deňiç bu jelegaýa aýak sekmändim.
Onsoň adanyň çetindäki şol baýyrdan düşüp, kenara tarap ýöredim. Men kenara
baryp ýeten pilläm, degre-daşyma göz gezdirdim we adada adam aýagynyň yzyna
duşmagyň, meniň pikir edişim ýaly, onçakly geň zat däldigine şolbada düşündim.
Indi görüp otursam, Allatagala aýratyn garaşyk edip, meni adanyň wagşylaryň
gelmeýän tarapyna düşüripdir ekeni. Ýogsam, men beýleki guryýerde ýaşaýan
ýabany adamlaryň uzagrak ýüzüşlere çykan mahallary, häli-şindi şu ýerdäki aýlagda
düşläp, gaýyklaryny goýýandyklaryny bireýýäm bilerdim. Asyl, ol adamhor äteňetler
bu taýda öz wagşy däp-dessurlaryny berjaý edýän bolsalar nätjek?!
Ýaňky aýdyşy ýaly, men baýyrdan düşüp, kenara ýeten badyma, haýran galmakdan
ýaňa agzymy açyp, doňup galdym. Meniň inim düýrügip, depe saçym syh-syh boldy
— kenardaky çägelikde çakyr kelleçanak diýermiň, el-aýak diýermiň, garaz her dürli
süňk-saňklar çalam-çaş bolup pytraşyp ýatyrdy. Hol beýleräkde ullakan bir ot
ýakylýan çukur garalyp durdy. Ony halkalap, tegelek edip gazypdyrlar. Çaky, bu
ýabany adamlar taýpa-taýpa bolarly. Olar birek-birek bilen söweş gurap, ýeňlen
tarapdan ýesir düşenleri şu ýere daňyp getirýän bolmaly. Soňra bolsa, şu çukurda
labyrdadyp äpet ot ýakýandyrlar-da, ýesirleri öldürip, olaryň etinden şagal mesligini
guraýandyrlar.
Men gören zatlarymyň täsirinden saplanyp bilmän, agaç ýuwdan ýaly somalyp
duruşyma, birbada öz üstüme abanýan howp barada pikir etmändirin. Adamzat
tebigatynyň näme sebäpli beýle aýylganç ownap, şunuň deýin birehim, ýowuz
wagşylyga baryp ýetýändigi hakyndaky agyr oý-pikirleriň arasynda ähli gorkularym
ýadymdan çykyp gidipdir. Şunuň ýaly wagşylyklar baradaky gep-gürrüňleri,
myşmyşlary kän diňläpdim, ýöne ony hiç haçan öz gözlerim bilen görmändim. Men
bu elhenç görnüşe uzak seredip bilmän, ýüzümi başga tarapa sowdum; erbet ýüregim
116
bulanyp, essim aýyljak boldy, şonda aşgazanym biygtyýar ýygryldy-da, biçak güýçli
ögäp gaýtardym. Men az-kem aýňaldym, ýöne bu ýerde mundan artyk ýeke salym
hem güýmenip biljek däldim. Onsoň, howul bela — sowul bela, men aýagaldygyna
ylgap, dem salymda baýryň depesine baryp ýetdim we ondan aňrylygyna — öýe
bakan süýegimi süýräp ýola düşdüm.
Men adanyň şol böleginden biraz daşlaşanymdan soň, birsellem aýak çekip, demimi
dürsedim. Onsoň bütin durkum bilen kaýyllyga gurşalyp, ýüzümi asmana göterdim
we gözümden boýur-boýur ýaş döküp, meni şu tetelli gözi gyzyl ýyrtyjylaryň
arasynda däl-de, dünýäniň başga bir künjeginde ynsan şekilli ýaradandygy üçin
Allatagala şükür etdim. Häzirki mydarymy juda çökder hasap edip, şunça ýyllap
eňräp gezen-de bolsam, Merhemeti Soňsuz Biribar meniň şükür etmegim üçin, şu
oňňudymyň içinde, gör, nähili ýagşy nygmatlary gizläp goýan ekeni. Bularyň baryny
bir ýaňa goýanyňda-da, ýowuz günlerimde Allatagalanyň barlygyny ýada salyp,
Onuň medet bermeginden umydygär bolup, kalbymyň aram tapýandygyny hiç bir
zada deňäp boljak däldi. Şol duýgynyň berýän sagadaty başymdan inen-u-injek ähli
külpetlere melhem bolýardy.
Şeýdip, ýagdaýyma şükür edip, men galajygyma dolanyp geldim we öz
howpsuzlygym barada öňkimden has arkaýynlaşdym. Çaklaýşyma görä, wagşylar bu
ada bir zatlar gerek bolup, ony-muny gözläp gelmeýärdiler, asyl-ha, olaryň bu ýerden
hantama zady ýokdy. Sebäbi, olar kän gezekler timisgenişip, adanyň tokaýlyk
künjeklerinde seňkildändirler, ýöne, ähtimal, meňki bolsun diýer ýaly ibaly zada
duşan däldirler. Meniň adada ýaşap ýörenime eýýäm on sekiz ýyl bolup barýardy we
men soňky döwre çenli hiçhili adam aýak yzyna gabat gelmändim, diýmek, özüm bir
seresapsyzlyk edäýmesem, onda häzirkim ýaly gizlenip, ýene şonçarak wagt ýaşap
biljekdim. Indi meniň ýeke-täk alada etmeli meseläm — tä adam ysly ynsanlara
duşýançam, öz ýaşaýan ýerimi, ekin-dikinimi we agyllarymy ýabany adamhorlaryň
gözünden gizläp, hemişe hüşgär gezmek bolup durýardy.
Barybir, şol jyn urmuş wagşylara, olaryň adamçylyga sygmajak nälet siňmiş däpdessuryna — biri-birleriniň etini oda daglap, süňküni gemirmeklerine bolan
ýigrenjimiň çeni-çaky ýokdy, tüýs aňrym bärik gelip, birden-birden içim-bagrym
tütäberýärdi. Şeýle bolansoň, men iki ýyl çemesi belli bir aralykdan çykman gizlenip
ýaşadym. Aralyk diýýänim, gowagyň öňündäki howlymyň, jülgedäki telärli mülk
ýerimiň hem-de tokaýyň jümmüşindäki täze agylçamyň aralygyna düşýän
jelegaýlardy. Soňky aýdanyma-ha diňe şol ýerdäki geçilerim ölüp galaýmasyn diýip,
çendanýarym köw-söw uran bolup gaýdýardym. Ýaňky aýdyşym ýaly, dowzahdan
çykan şol pis mahluklary şeýle bir ýigrenýärdim welin, asyl, şolaryň mysalasyna
ýüzüm düşeninden Melgun bilen aşyk atyşanymy ýagşy görýärdim. Şol iki ýylyň
dowamynda men köwjagazda ýygşyryp goýan gaýygymy görmäge ýeke gezegem
gitmedim. Oňa derek, başga bir gaýyk ýasanmagyň kül-külüne düşdüm. Birdenkä şol
ýuwhalara pete-pet bolaýmaýyn diýen gorky bilen, gaýygymy adanyň bu tarapyna
ýüzdürip äkelmäge meniň bognum ysmaýardy. Eý toba, eger gaýygymda jülpüldän
bolup gelýärkäm, meni deňziň ortarasynda gapjaýsalar, onda tomaşany şonda
görersiň!
117
Her niçik-de bolsa, ýabanylaryň meniň üstümi açmak howpunyň ýokdugyna bolan
ynamym wagtyň geçmegi bilen meni gaýgy-ünjüden birkemsiz saplady. Men ýene-de
edil öňki bolşum ýaly ýaşap ugradym. Ýöne, ýekeje bir tapawut bardy — indi men
hüşgärligi goldan bermän, ýabanylaryň gözüne ilmezlik üçin örän habardar
gezýärdim. Ylaýta-da, olar adada kaňkaşyp ýören mahaly atdanlykda eşidäýmesin
diýen ätiýaçdan ötri tüpeň atmamy hem goýupdym. Hernä, wagtynda geçileri
eldekileşdirip, süri köpeldenim bähbide çekipdir ekeni; indi tokaýyň içinde
sermenekläp, ýabany geçi kowalap, tüpeň atyp ýörjek aladam ýokdy. Şol wakadan
soň äwüp-säwüp dagyn iki-ýeke geçi tutsam tutandyryn, olam duzakdyr gürpbassy
bilen; şunlukda, ýalňyşmaýan bolsam, şol iki ýylyň dowamynda birje gezegem
tüpeňimiň mäşesini gysmadym. Ýöne barybir ony ýanymdan goýmaýardym. Ondan
başga-da, gämiden galan üç sany sapançamyň iň bolmanda iki sanagyny elmydama
geçiniň derisinden ýasalan gaýyş kemerime gysdyryp goýýardym. Gämiden alyp
galan ullakan gamalarymyň birini hem ýörite tiken tasmajygymdan ötürip, bilimden
asýardym. Şeýlelikde, guşagyma iki sany uzyn nilli sapança gysdyryp, bilimden
ýalaw ýaly gamany sallap, apaň-apaň basyp ýöränimde meniň haýbatymy dagyn bir
görsediňiz, bularyň üstesine-de öň suratlandyryp beren ýarag-enjamlarymy we
sallam-sajak, ylhanat ebtimi hem göz öňüne getirip görüň.
Şeýlelikde, ätiýaçlyk çärelerini hasap etmäniňde, meniň durmuşym belli bir döwürde
ozalky parahat we asuda keşbine gaýdyp geldi. Bu zatlaryň hemmesi başga birgiden
adamyňka deňäniňde meniň ýagdaýymyň has öwerlikdigini barha aýdyň görkezýärdi,
ýogsam, Allatagala meniň maňlaýyma ýaşaýşyň başga negiden külpetlerini hem
ýazyp bilerdi ahyryn. Dogrudan hem, tutuş ýeriň ýüzündäki adamlar özlerini hemişe
has belentdäkilere deňäp, zeýrenişip, hüňürdeşip ýörmän, tersine, öz hal-ahwallaryny
has agyr hem-de pes ýagdaýdaky adamlaryň ýagdaýyna deňänliginde, onda dünýeler
düzäp, arz-şikaýatlar nähili az bolardy?
Häzirki ýagdaýymda meniň onçakly mätäç zadym ýokdy, sebäbi, göwnüme bolmasa,
ýabany wagşylardan gorky çeke-çeke, öz janymyň derdine düşe-düşe, indi gündelik
gerek-ýaraklara hysyrdanyp ýörmekden mazaly elim sowaşyp, oýlap tapyjylygym
kütelişipdi. Şonuň üçinem, men ençe wagtdan bäri üstünde çorba sowadan täze bir
güýmenjämi goýbolsun edipdim — gönüläp aýtsam, men arpa dänelerini irimçik
üwägede, şondan az-owlak piwojyk gaýnadyp bolmazmyka diýip, gultunyp ýördüm.
Ol hälki bir barypýatan herdemhyýallyk ekeni, şol türkanalygym üçin men soňsoňlaram özümi kötekledim ýördüm. Piwo gaýnatmak üçin maňa birnäçe goşmaça
serişdäniň gerek boljakdygyny bilmändirin, bilenimde-de olary üpjün edip biljek
gümanaň barmy diýsene?! Öňi bilen, ony saklamaga çelek gerekdi, çelek ýasajak
bolşumyň ýabygorludygy barada bolsa men eýýäm gürrüň berdim. Näçe günläp,
hepdeläp, hatda aýlap çyr-çytyr bolup, dyrjaşsam-da çelek ýasamak maňa
eýgertmändi. Ol hiç diýeniňde-de, mende piwo ýasar ýaly ne-hä bir hmel, ne-de ony
aldyrmak üçin maýa, ne-de bir gaýnadar ýaly gazan bardy. Ýöne, eger ýabany
adamlaryň gorky-ürküsi ara sokulmadyk bolsady, onda şol kem zatlaryň başyny
jemläp, belkem, piwo ýasamagyň hötdesinden gelerdim, çünki bir ýüregime düwüp,
başyny başlan islendik işimi gutarman goýýan halatym örän seýrek bolýardy.
118
Emma, şol iki arada meniň oýlap tapyjylygym düýbünden başgaça bir ugra syrykdy
oturyberdi. Men, indi, gije-gündiz «şol gana suwsan ýabany ülhitleri öz wagşy şadyhorramlygynyň üstünde basyp, birnäçesini tükgerdägedän, mümkin bolsa, olaryň
iýmek üçin äkelen biçäre görgülisini halas edip bolmazmyka» diýen pikiriň küýünde
gezýärdim. Şol petigaralaryň pirini kädä gabamak ýa-da iň bolmanda dolanyp şu ada
köwlenmezleri ýaly, gözleriniň oduny almak üçin oýlap tapan, aňymda aýlan hiledir
sapalaklarymy jikme-jik ýazjak bolsam, kitabyň göwrümi ulalar gider. Emma,
uzakdan kesekleşmegi göz öňünde tutýan şol hile-pirimleriň hiç birisiniň-de başa
barmajagy eýýämden äşgärdi. Sebäbi, meniň hut özüm, şagalaň wagtynda şol ýerde
bolmalydym. Beý diýseňem, mergenlikde menden kem durmajak, eli naýzaly, oklyýaýly, ýigrimi-otuz sany pyýada bilen döwüm deň gelerdimikä, beri?
Men ýabanylaryň ot ýakýan ýeriniň aşagyny köwägede, bäş-alty funt däri gömüp
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Robinzon Kruzo - Turkmen - 14
- Parts
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 01Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3717Total number of unique words is 216230.8 of words are in the 2000 most common words43.0 of words are in the 5000 most common words49.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 02Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3787Total number of unique words is 214729.5 of words are in the 2000 most common words41.4 of words are in the 5000 most common words48.8 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 03Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3740Total number of unique words is 220929.0 of words are in the 2000 most common words41.3 of words are in the 5000 most common words48.4 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 04Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3845Total number of unique words is 209327.6 of words are in the 2000 most common words39.3 of words are in the 5000 most common words46.7 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 05Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3896Total number of unique words is 213828.4 of words are in the 2000 most common words41.3 of words are in the 5000 most common words48.3 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 06Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3829Total number of unique words is 214327.4 of words are in the 2000 most common words40.1 of words are in the 5000 most common words47.4 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 07Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3867Total number of unique words is 212629.7 of words are in the 2000 most common words42.5 of words are in the 5000 most common words49.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 08Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3876Total number of unique words is 211927.5 of words are in the 2000 most common words40.3 of words are in the 5000 most common words47.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 09Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3884Total number of unique words is 218227.4 of words are in the 2000 most common words39.9 of words are in the 5000 most common words47.7 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 10Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3885Total number of unique words is 214527.8 of words are in the 2000 most common words40.4 of words are in the 5000 most common words47.3 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 11Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3816Total number of unique words is 212628.3 of words are in the 2000 most common words39.7 of words are in the 5000 most common words46.5 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 12Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3828Total number of unique words is 224627.2 of words are in the 2000 most common words39.8 of words are in the 5000 most common words46.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 13Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3785Total number of unique words is 222928.4 of words are in the 2000 most common words41.4 of words are in the 5000 most common words48.0 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 14Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3726Total number of unique words is 223627.9 of words are in the 2000 most common words39.6 of words are in the 5000 most common words47.1 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 15Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3841Total number of unique words is 212930.4 of words are in the 2000 most common words44.0 of words are in the 5000 most common words51.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 16Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3837Total number of unique words is 210129.9 of words are in the 2000 most common words44.3 of words are in the 5000 most common words52.5 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 17Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3913Total number of unique words is 201430.4 of words are in the 2000 most common words44.8 of words are in the 5000 most common words51.7 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 18Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3814Total number of unique words is 197031.1 of words are in the 2000 most common words44.8 of words are in the 5000 most common words51.7 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 19Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3754Total number of unique words is 212629.9 of words are in the 2000 most common words43.3 of words are in the 5000 most common words50.5 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 20Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3671Total number of unique words is 191930.1 of words are in the 2000 most common words41.1 of words are in the 5000 most common words48.1 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 21Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3738Total number of unique words is 203430.1 of words are in the 2000 most common words43.0 of words are in the 5000 most common words50.5 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 22Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3861Total number of unique words is 212230.9 of words are in the 2000 most common words44.1 of words are in the 5000 most common words52.3 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 23Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3744Total number of unique words is 220231.5 of words are in the 2000 most common words44.9 of words are in the 5000 most common words51.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 24Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3776Total number of unique words is 219329.9 of words are in the 2000 most common words43.1 of words are in the 5000 most common words50.8 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 25Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3770Total number of unique words is 214029.2 of words are in the 2000 most common words41.8 of words are in the 5000 most common words49.2 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 26Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3755Total number of unique words is 222128.9 of words are in the 2000 most common words40.9 of words are in the 5000 most common words48.0 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 27Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3870Total number of unique words is 203728.0 of words are in the 2000 most common words40.6 of words are in the 5000 most common words48.0 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 28Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3873Total number of unique words is 209528.2 of words are in the 2000 most common words42.1 of words are in the 5000 most common words48.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 29Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3887Total number of unique words is 214428.7 of words are in the 2000 most common words41.6 of words are in the 5000 most common words49.3 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 30Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3816Total number of unique words is 214928.1 of words are in the 2000 most common words41.0 of words are in the 5000 most common words48.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 31Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3882Total number of unique words is 220727.5 of words are in the 2000 most common words39.8 of words are in the 5000 most common words47.4 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 32Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3912Total number of unique words is 215927.0 of words are in the 2000 most common words39.9 of words are in the 5000 most common words46.4 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 33Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3784Total number of unique words is 218728.5 of words are in the 2000 most common words39.8 of words are in the 5000 most common words46.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 34Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3789Total number of unique words is 225327.5 of words are in the 2000 most common words40.1 of words are in the 5000 most common words46.7 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 35Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3768Total number of unique words is 224027.9 of words are in the 2000 most common words40.8 of words are in the 5000 most common words47.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 36Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3738Total number of unique words is 222828.7 of words are in the 2000 most common words41.1 of words are in the 5000 most common words48.4 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 37Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3829Total number of unique words is 213730.3 of words are in the 2000 most common words44.0 of words are in the 5000 most common words51.0 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 38Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3790Total number of unique words is 212829.6 of words are in the 2000 most common words43.5 of words are in the 5000 most common words51.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 39Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3797Total number of unique words is 195731.6 of words are in the 2000 most common words45.2 of words are in the 5000 most common words52.1 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 40Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3888Total number of unique words is 192930.6 of words are in the 2000 most common words44.7 of words are in the 5000 most common words51.9 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 41Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3779Total number of unique words is 210930.3 of words are in the 2000 most common words43.8 of words are in the 5000 most common words51.1 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 42Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3715Total number of unique words is 201129.6 of words are in the 2000 most common words43.4 of words are in the 5000 most common words50.8 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 43Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3714Total number of unique words is 197530.7 of words are in the 2000 most common words43.5 of words are in the 5000 most common words51.0 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 44Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3754Total number of unique words is 203330.0 of words are in the 2000 most common words42.3 of words are in the 5000 most common words49.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 45Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3892Total number of unique words is 206933.0 of words are in the 2000 most common words46.3 of words are in the 5000 most common words54.6 of words are in the 8000 most common words
- Robinzon Kruzo - Turkmen - 46Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 40Total number of unique words is 4057.5 of words are in the 2000 most common words72.5 of words are in the 5000 most common words75.0 of words are in the 8000 most common words