Sevgili Peyğəmbərim - 21

Daha çox gözləyə bilməyən müşrik sıralarından Xalid ibn Vəbd, əmri altındakı
qüvvələrlə hücuma keçdi. Yerində dura bilməyən Əshabi kirama, sevgili
Peyğəmbərimiz də hücum əmri verdi. Bb anda; “Allahu əkbər” sadalan döyüş
meydanını doldurmuşdu. Ən qabaqda Həzrəti Həmzə əllərindəki qılınclarıyla, zbehsiz
qüvvələrin başında olduğu halda hər qabağına çıxan kafirə qılınc vurmağa başladı.
Böyük bir həvəslə gələn Xalid ibn Vəbdin qüvvələri, dərhal dala püskürdüldü. Xalid ibn
Vəbd, bu dəfə dağ keçidindəki yerdən dolanıb, arxadan vurmaq üçün geniş bb qövs
şəklində Ayneyn təpəsinə çatdı. Ancaq Həzrəti Abdullah ibn Cübeyr və əmri altındakı
əlli igid, sərrast ox atış larıyla onların yollarını kəsdi.
Artıq savaş qızışmışdı. Hər iki tərəf, var gücləriylə döyüşürdülər. Hər bir
səhabə, ən az dörd müşrik ilə döyüşərək, bəbləməyə çalışırdı. Həzrəti Həmzə, bir
tərəfdən; “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” deyir, bir tərəfdən də; “Mən Allah Təalanın
aslanıyam!” deyb və düşməni qıra-qıra bəbləybdi. Səfvan ibn Umeyyə ətrafındakılara;
“Həmzə hardadır? Onu mənə göstərin” deyir, döyüş meydanına göz gəzdbbdi. İki
qılıncla döyüşən birini gördü və; “Bu döyüşən kimdb elə?” deyə soruşdu.
Ətrafındakılar; “Axtardığın adamdır! Həmzədir!” dedilər. Səfvan; “Mən bu günə qədər
öz qövmünü öldürmək üçün hücum edən, onun kimi həvəsli və cəsarətli başqa bb adam
görmədim” dedi.
Döyüş əməlli başlı qızışdığında, muhacblərdən Zübeyb ibn Əvvam, qılıncın
ona verilməməsi səbəbiylə qanı qara olduğundanndan, öz özünə; “Mən Rəsulullahdan
qılıncı istədim, ancaq O Əbu Dücanəyə verdi. Halbuki, mən xalası Safyyənin oğluyam.
Üstəlik də Qureyşliyəm. Halbuki əvvəlcə mən istəmişdim. Gedib baxım Əbu Dücanə
Buxari, “Cihad”, 157; Müslim, “Cihad”, 29; Əbu Davud, “Cihad”, 101; Tirmizi, “Cihad”, 5; İbn Масә,
“Cihad”, 28.

254

məndən artıq nə edəcək?” dedi. Daha sonra Əbu Dücənəyə göz gəzdirdi. Əbu Dücanə
Həzrətləri; “Allahu əkbər!” deyərək təkbir deyir, müşriklərdən kimə rast gəlsə, onu
vurub öldürürdü. Müşriklərin ən qəddarlarından yekəpər, hər tərəfi zirehlərlə örtülü,
təkcə gözləri görünən birisi Əbu Dücanə ilə qarşılaşdı. Əvvəlcə özü Əbu Dücanə
Həzrətlərinə hücum etdi. Əbu Dücanə onun zərbəsini qalxanıyla sovuşdurdu. Müşrikin
qılıncı Əbu Dücanənin qalxanına yapışdı. Nə qədər əlləşdisə də qılıncı çıxarda bilmədi.
Növbə Əbu Dücanəyə gəlmişdi. Bir qılınc zərbəsiylə rəqibini öldürdü.
Bundan sora Əbu Dücanə, hər qabağına çıxan imansızı öldürərək, dağın
yamacında dəfləriylə müşrikləri qızışdıran qadınların yanına qədər gəldi. Ancaq
qılıncını qaldırdığı halda, Əbu Süfyanın xanımı Hindi öldürmək fikrindən döndü.^°^
Bunu görən Zübeyir ibn Əvvam öz-özünə; “Qılıncın kimə veriləcəyini Allah və Rəsulu
məndən daha yaxşı bilir” dedi. “Vallahi mən ondan daha üstün döyüşən, vuruşan bir
adam görmədim” buyurdu.
Miqdad ibn Əsvəd, Zübeyb ibn Əvvam, Həzrəti Əli, Həzrəti Ömər, Təlhə ibn
Übeydullah, Mus’ab ibn Umeyr də qala kimi düşmənin qabağında durmuşdular. Cənabi
Peyğəmbərimizin düşmənə çox yaxın döyüşdüyünü, dayanmadan hücum etdiyini görən
şanlı Əshab, yerində dura bilmirdi. Rəsulullaha bir zərər dəyə bilər deyərək, ətrafına
toplaşır, zirehlərə bürünmüş düşmənə göz açmağa fürsət vermbdilər. Bu əsnada,
Abdullah ibn Əmr Həzrətləri şəhid oldu. Bu, Ühüdün ilk şəhidiydi. Onun şəhid
olduğunu görən dostları, Allah Təalanın rizası üçün aslan kimi düşmənin içinə
dalmışdılar.
Döyüşün çox qızışdığı bir anda igidliyin simvolu Həzrəti Abdullah ibn Cahş ilə
oxçuların ustası Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətləri rastlaşdılar. Müxtəlif yerlərindən
yaralanmışdılar. Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətləri belə nəql etmişdir ki; “Ühüddə,
döyüşün şiddətli bb anıydı. Birdən birə Abdullah ibn Cahş yanıma gəlib, əlimdən tutdu
və məni bb qayanın dibinə apardı. Mənə; “İndi burada, sən dua et, mən “amin” deyim.
Mən də dua edim, sən də “amin” de!” dedi. Mən də; “Yaxşf’ dedim. Mən belə dua
etdim; “Allahım, mənə çox qüvvətli və güclü düşmənləri göndər. Onlarla başabaş
döyüüşüm. Hamısını öldürüm. Qazi olaraq dala qayıdım”. Mənim etdiyim bu duaya
bütün qəlbiylə; “Amin” dedi.

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 68; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 247; İbn Kəsir, əs-SirəUl, 33.

255



Sonra 0 da dua etməyə başladı; “Allahım, mənə güclü düşmənlər göndər ki,
onlarla başabaş vuruşum. Cihadın haqqını verim. Hamısını öldürüm. Axırda da biri
məni şəhid etsin. Sonra dodaqlarımı, burnumu, qulaqlarımı kəssin. Qan axa-axa sənin
hüzuruna gəlim. Sən; “Abdullah! Dodaqlarına, burnuna, qulaqlarına nə oldu?” deyə
soruşduğunda; “Allahım, mən onlarla çox günah iş gördəm, lazım olan yerdə istifadə
etmədim. Hüzuruna gətirməyə utandım. Sevgili Peyğəmbərimin iştirak etdiyi bir
döyüşdə, toz-torpağa bulaşdım və eləcə gəldim” deyim” dedi. Könlüm belə bir duaya
“amin” deməyi arzu etmirdi. Ancaq o istədiyi və əvvəlcədən söz verdiyim üçün,
istəməyərək; “Amin” dedim.
Daha sonra, qılınclarımızı sıyıraraq, döyüşməyə davam etdİk. İkimiz də
qabağımıza çıxanı öldürürdük. O, həddən artıq cəsarətlə hücum edir və düşmən səflərini
darmadağın edirdi. Düşmənə dayanmadan vurur, şəhid olmaq üçün həvəsdən düşmədən
hücum edirdi. “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” deyə döyüşərkən qılıncı qırıldı. O anda
sevgili Peyğəmbərimiz ona bir xurma budağı uzadaraq, döyüşə davam etməsini
buyurdu. Bu budaq bir mö’cüzə olarak qılınc oldu və qabağına çıxan müşriklərlə
vuruşmağa davam etdi. Çox düşmən öldürdü. Döyüşün axırına yaxın Əbül-Hakim
adında bir müşrikin atdığı oxlarla arzu etdiyi şəhadətə qovuşdu. Şəhid olunca, kafirlər
cəsədinə hücum edərək, burnunu, dodaqlarını və qulaqlarını kəsdilər. Hər tərəfi qana
boyandf’.
Mücahidlər səfində, qılıncının qınını sındırıb; “Ölmək qaçmaqdan daha çox
yaxşıdır!” deyərək, müşriklərin qarşısına təkcə qılıncla çıxan Quzman, çox igidliklər və
qəhrəmanlıqlar göstərdi. Tək tənha yeddi-səkkiz kafir öldürdü. Axırda yaralanıb yerə
yıxıldı. Əshabi kiram, onun bu qəhrəmanlığına heyran olub Cənabi Peyğəmbərimizə
xəbər verincə; “O cəhənnəmlikdir” buyurdu. Qatadə ibn Numan Həzrətləri, Quzmanm
yanına gəlib; “Ey Quzman! Şəhadət sənə mübarək olsun!” deyincə, Quzman; “Mən din
üçün deyil; Qureyşlilərin Mədinəyə gəlib xurmahğımı məhv etməmələri üçün
döyüşdüm!” dedi. Sonra ox ilə bilək damarlarını deşib intihar etdi. Cənabi
Peyğəmbərimizin; “O cəhənnəml ik dir!” buyurmasmın hikməti də beləcə anlaşıldı.
Döyüşün əvvəlindən e’tibarən başda aləmlərin sahibi sevgili Peyğəmbərimiz
olmaqla, bütün Əshabi kiram qizğın mübarizə apardılar. Şiddətli hücumlarla müşrik
ordusunu geriyə püskürtdülər. Daşdan, ağacdan düzəldib “Lat, Uzza, Hübəf’ tanrıları
deyərək sitayiş etdikləri bütlərdan fayda və kömək istəyən müşriklər, mücahidlərin bu

256


qəhrəmanlıqları qarşısında dura bilməyib qaçmağa başladı. Onları döyüşə təşviq etmək
üçün gələn qadınlar, ah-fəğan edərək, qaçan əsgərlərə çatmağa çalışırdılar.
Qureyşli müşriklər, müharibə meydanını tərk edib özləriylə gətirdikləri malları
buraxıb Məkkəyə tərəf qaçmağa başlaymea, İslam əsgərləri sevinərək Allah Təalanın
özlərinə və’d etdiyi qələbəyə nail olduqları üçün həmd etdilər. Say və güe eəhətiylə qatqat üstün olmalarına baxmayaraq müşriklər müsəlmanlar qarşısında darmadağın
olmuşdular. Bir-birilərini əzə-əzə qaçarkən, şanlı Əshab da onları tə’qib edir, çata
bildiklərini vuraraq öldürürdülər. Bu dəmdə təzə evlənən Hənzələ ibn Əbu Amir
Həzrətləri, atı ilə qaçmağa çalışan müşrik ordusunun başçısı Əbu Süfyana çatdı. Atının
ayaqlarına qılıne vuraraq yerə yıxdı. Yerə yıxılan Əbu Süfyan var güeüylə; “Ey
Qureyşlilər! Özünüzü çatdmn! Mən Əbu Süfyanam! Hənzələ məni qıhnela doğramaq
istəyir!” deyə fəryad etməyə başladı. Onunla birlikdə qaçmağa çalışan müşriklər, bu halı
gördükləri halda öz eanlarının hayına qalmış və başçılarına əhəmiyyət verməmişdilər.
Aneaq, o əsnada Həzrəti Hənzələ arxasından gələn müşrik Şəddad ibn Əsvəd,
nizəsini Hənzələnin kürəyinə vurdu. Həzrəti Hənzələ; “Allahu əkbər!” deyərək hüeum
etmək istəsə də, yerə yıxılıb şəhid oldu və mübarək ruhu Cənnətə uçdu. Rəsuli əkrəm
(səlləllahu əleyhi və səlləm); “Mən, Hənzələni mələklərin, göylə yer arasında, gümüş
bir ləyən içində yağış suyu ilə yuyundurduqlarını gördüm” buyurdu. Əbu Useyd belə
nəql etmişdir ki; “Rəsulullahın bu sözünü eşidineə, Hənzələnin yanına getdim. Başından
yağış suyu dameılayırdı. Qayıdıb bunu Rəsuli əkrəmə xəbər verdim”. Həzrəti
Hənzələyə “Ğəsilulməlaİkə”^°^ dedilər”.
Müşriklərin qaçdığını görən Ayneyn keçidindəki oxçuların bəziləri, döyüşün
sona çatdığını zənn edərək yerlərini tərk etdilər. Тәкеә başçıları Abdullah ibn Cübeyr və
on İki nəfər yerlərində qaldılar.^''
Həzrəti Əlinin qəhrəmanlığı
Bu əsnada pusquda gözləyən, hər bir fürsətdən istifadə etməyə çalışan Qüreyş
oxçu birliyinin başçısı Xalid ibn Vəlid, keçiddəki müeahidlərin azaldığını görüneə, əmri
Mələklərin yuduğu şəxs.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 74; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 273-274; Təbəri, Tarix, II, 203; Süheyli, ər-RövzulUnf, III, 258.
Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, IV, 293; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 47.

257


altındakı süvariləri hərəkətə keçirtdi. İkrimə ibn Əbi Cəhillə birlikdə bir anda Ayneyn
keçidinə gəldilər. Abdullah ibn Cübeyr Həzrətləri ilə vəfalı, sadiq dostları səf-səf
düzüldülər. Oxlar qurtarmeaya qədər düşmənə ox yağdırdılar. Sonra nizələriylə, üzbəüz
gəlineə də; “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” deyə deyə qılmelarıyla neçə qəhrəmanlıqlar
göstərdilər.
İmanlı ilə imansızlar arasında iybmibeşdə bir qədər çox nisbətsiz bir vəziyyət
vardı. Şanlı Əshabi kiram Peyğəmbərlərinin əmrini yerinə yetbmək üçün, qanlarının
son damcısına qədər döyüşdülər. Bb-bbi arxasınca şəhadət şərbətini içib, mübarək
bədənləri torpağa düşdü və ruhları Cənnətə uçdu (Allah onlardan razı olsun).
Müşriklər kinlərindən Həzrəti Abdullahın paltarını soyunduraraq, mübarək
bədənini nizələrlə dəlİk-deşİk etdilər. Qarnını yırtıb, daxili organlarını çölə çıxartdılar.
Xalid ibn Vəbd və İkrimə, keçiddəki mücahidləri şəhid edincə, İslam ordusuna
arxadan hücum etdilər. Əshabi kiram, bir anda arxalarında peyda olan düşməni görüncə,
ordu nizamı almağa fürsət tapa bilmdi. Çünki, bir çoxu silahlarını belə çıxartmışdı. Hər
şey bbdən-birə dəyişdi. Qabaqda qaçan Qureyşli müşriklər. Xalid ibn Vəbdin arxadan
hücuma keçdiyini görüncə, təzədən qayıtdılar. Mücahidlər, üd od arasında qalmışdı.
Düşmən qabaqdan və arxadan hücuma keçərək mücahidləri sıxışdırmağa başladı.
Səhabənin bb-bbiləriylə əlaqələri kəsildi. Dağılışmaq məcburiyyətində qaldılar.^'^
Həzrəti Əli belə nəql etmişdir ki “Aralarında İkrimə ibn Əbi Cəhibn də olduğu
bir müşrik dəstəsinin içinə gbdim. Məni mühasbəyə aldılar. Çoxunu qılıncdan
keçbtdim. Başqa bir dəstənin içinə daldım, onlardan da çoxunu qılıncdan keçbtdim.
Əcəlim gəlmədiyi üçün mənə bb şey olmamışdı. Bir müddət Rəsulullahı görə bilmədim.
Öz özümə; “And içbəm ki. O, döyüş meydanını tərk edib gedən bir adam deyildb. Hər
halda Allah Təala etdiyimiz namünasib hərəkətlərdə görə Onu aramızdan çəkib
çıxartmışdır! Artıq mənim üçün döyüşə-döyüşə ölməkdən savayı bir yol qalmamışdır”
dedim və qılıncımın qınını qırdım. Müşriklərin üzərinə hücum edib onları pərən-pərən
etdiyimdə, Rəsulullahın onların arasında qaldığını gördüm. Başa düşdüm ki, Rəsulullahı
Allah Təala mələkləriylə qoruyurdu”. Düşmən əsgərləri Rəsuli əkrəmin (səlləllahu
əleyhi və səlləm) yanına qədər yaxınlaşmışdılar. Vəziyyət çox təhlİkəbydi. Sevgili
Peyğəmbərimiz, sanki bir ordu kimi döyüşür, yerindən ayrılmırdı. Bb tərəfdən

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 232, 301.

258

düşmənlə döyüşür, digər tərəfdən də səpələnən Əshabını bir yerə toplamağa çalışaraq;
“Ey filan, mənə tərəf gəl! Ey filan, mənə tərəf gəl! Mən Rəsulullabam. Mənim yanıma
gələn üçün Cənnət vardır” buyururdu. Həzrəti Əbu Bəkir, Əbdürrəhman ibn Əvf, Təlhə
ibn Ubeydullah, Əli ibn Əbi Talib, Zübeyir ibn Əvvam, Əbu Düeanə, Əbu Ubeydə ibn
Cərrah, Sə’d ibn Mu az, Sə’d ibn Əbi Vəqqas, Həbbab ibn Münzir, Useyd ibn Xudayr,
Səhl ibn Hənif, Asim ibn Sabit, Haris ibn Simmə bir anda sevgili Peyğəmbərimizin
ətrafında halqa qurub Onu qorumaq üçün eanlı bir qala divarı meydana gətirdilər.
Bu əsnada Abbas ibn Ubadə Həzrətlərinin, dağılişan Əshabi kbamın bir yerə
toplanması üçün; “Ey qardaşlarım! Başımıza gələn bu müsibət. Peyğəmbərimizin
əmrini yerinə yetirməməyimizin bir nətieəsidir. Dağılışmayın! Peyğəmbərimizin yanına
gəlin! Əgər biz, qoruyueuların yanında dayanmayıb, Rəsulullaha bir zərər verilməsinə
səbəb olsaq, artıq Rəbbimizin qarşısında bir bəhanəmiz qalmaz” deyə səsləndi. Həzrəti
Abbas ibn Ubadə, Xarieə ibn Zeyd və Evs ibn Ərqamla birlikdə, “Allahu əkbər!”
sədaları ilə, əllərində təkeə qılmela düşmənə hücum etdilər. Rəsulullahın uğrunda. Onu
qorumaq üçün qəhrəmancasına döyüşdülər. Xaricə ibn Zeyd, on doqquz yerindən
yaralanmışdı. O bbilərininki də ondan az deyildi. Onların hər üçü də çox arzu etdikləri
şəhidlik mərtəbəsinə çatdılar.
Əshabi kiram, bu çox təhlükəli məqamda, Cənabi Peyğəmbərimizin ətrafında
yavaş-yavaş toplaşmağa başladı. Müşriklər, sevgili Peyğəmbərimizi və Onu qoruyan
şanlı Əshabını dairə şəklində mühasirəyə aldılar. Hər tərəfdən dəstə-dəstə irəliləyərək
dairəni daraldırdılar. Qureyşlilərdən bir qrupun qabağa çıxdığını görən Aləmlərin
sahibi, yanında olan və canlarını fəda etməyə hazır olan Əshabına; “Bu dəstəni kim
qarşılaya bilər?” buyurunca, Vəhb ibn Kabus Həzrətlərinin; “Canım sənə fəda olsun ey
Rəsulallah! Mən qarşılayaram” deyib, irəli atıldığı görüldü. Allah Təalanın şərəfli adını
dilindən düşürtməyən bu qəhrəman, yalın qılıncla müşriklərin üstünə cumdu. Cənabi
Peyğəmbərimiz; “Səni Cənnətlə müjdələyirəm” buyurdu. Onun düşmən qarşısında
göstərdiyi səbat və cəsarətini görüncə də; “Allahım! Ona rəhm et! Ona yazığın gəlsin”
buyurdu.
Müşriklərin Həzrəti Vəhbi təkləyib nizə ilə şəhid etdiklərini görən Sə’d ibn Əbi
Vəqqas, ona kömək etmək üçün qabağa atıldı, düşmənin içinə girib, çox qəhrəmanlıq
göstərdi. Bir çox kafiri məhv etdi. Digərlərini də geri püsgürdərək, sevgili

259


Peyğəmbərinin yanına gəldi. Rəsuli əkrəm Həzrəti Vəhb üçün; “Mən səndən razıyam.
Allah Təala da razı olsun” buyurdu.
Həbibi əkrəm, mücahidlərin səfini yarıb, özünə tərəf bir müşrik dəstəsinin
gəldiyini görüncə. Həzrəti Əliyə; “Onlara hücum et” buyurdu. Həzrəti Əli, hücum edib.
Əmr ibn Abdullahı öldürüb, digərlərini də qovdu. Qılıncı qırılınca. Peyğəmbərimiz,
zülfiiqarı ona verdi. Başqa bir dəstə gəlirkən Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Əli! Bunların
şərrini məndən uzaq eylə” buyurdu. Canını Rəsulullaha fəda edən Allah Təalanın aslanı
dərhal hücuma keçdi. Şeybə ibn Maliki öldürüb, o birilərini də geri püsgürtdü. O anda
Cəbrayıl əleyhissalam gəlib Cənabi Peyğəmbərimizə; “Ey Rəsulallah! Bu iş. Əlidən
zühur edən bir igidlikdir” deyincə, Rəsulullah; “O məndən, mən də ondanam” buyurdu.
Cəbrayıl əleyhissalam da; “Mən də İkinizdənəm” dedi. O əsnada bir səs; “Əli kimi igid,
zülfiiqar kimi qılınc tapılmaz” deyirdi.
Müşriklər, sevgili Peyğəmbərimizin yanına yaxınlaşa bilməyəcəklərini başa
düşüncə, ox atmağa başladılar. Atılan oxlar, ya başının üstündən keçir, ya qabağına, ya
sağına veya soluna düşürdü. Düşməni geriyə püsgürtmək üçün canını dişinə tutaraq
döyüşən Əshabi kiram, bu halı görən kimi Aləmlərin sahibinin ətrafına toplanaraq,
gələn oxlara mübarək bədənlərini sipər etməyə başladılar. Cənabi Peyğəmbərimiz
Əshabına, düşmənə oxla cavab vernəsini əmr edincə, səhabələr də düşmənə ox atmağa
başladılar. Sevgili Peyğəmbərimiz, Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətlərini qabaqda oturtdu.
Çox sərrast ox atan biri olan Həzrəti Sə’d dayanmadan, dalbadal düşmənin üzərinə ox
yağdırmağa başladı. Sadağından, yəni ox qabından hər dəfə ox götürəndə; “Ey Rəbbim!
Bu sənin oxundur. Onunla düşməni vur!” deyir, Cənabi Peyğəmbərimiz də; “Allahım!
Sə’din duasını qəbul et! Allahım! Sə’din oxunu hədəfə tuşla! Dayanma, ey Sə’d!
Davam et! Anam-atam sənə fəda olsun!” buyururdu. Bu şəkildə hər ox atdığında Cənabi
Peyğəmbərimiz eyni dualarını təkrar edirdi.
Həzrəti Sə’din oxu qurtarınca, sevgili Peyğəmbərimiz atması üçün öz oxlarını
da ona verdi. Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətlərinin hər oxu ya bir düşmənə vəya mindiyi
heyvana dəyirdi.
Müşriklərin ox atışları altında, Əbu Təlhə Həzrətləri sevgili Peyğəmbərimizin
qabağında dayanaraq, hər bir oxa öz bədəni və qalxanı ilə sipər olur, bəzən də düşməni
çaş-baş salan nərə çəkirdi. Cənabi Peyğəmbərimiz; “Əsgər içində Əbu Təlhənin səsi,
yüz nəfərdən xeyirlidir buyurdu. Əbu Təlhə fürsət tapdıqca müşriklərə dalbadal ox da

260

atırdı. Atdığı boşa getmirdi. Atdığı oxları Rəsuli əkrəm, bəzən mübarək başını yuxarı
qaldırdıqca, Əbu Təlhə, Rəsulullaha bir ox dəyə biləcəyindən qorxaraq; “Anam-atam,
canım sənə fəda olsun ey Rəsulallah! Mübarək başınızı qaldırmayın. Sizə bir düşmən
oxu dəyib zərər verməsin! Bədənim, mübarək bədəninə sipər və sənə fədadır! Məni
öldürməyincə, sənə bir şey edə bilməzlər! Mən ölmədikcə, sizə bir şey olmaz!” deyərək
sevgili Peyğəmbərimizi öz nəfsindən üstün görürdü.
Ühüd meydanının hər tərəfində amansız və qəddar bir döyüş bütün şiddətiylə
davam edir, bəziləri atlı, bəziləri da piyada, iman-külf mübarizəsini davam etdirirdilər.
Əshabi kiram hələ ki, özünə gələ bilməmişdi. Cənabi Peyğəmbərimizin ətrafında
təxminən otuz nəfər səhabi pərvanə kimi fırlanır, gələn oxlara, nizələrə və qılınclara öz
bədənlərini qalxan edirdilər. Yeganə arzuları, Cənabi Peyğəmbərimizin əmrini yerinə
yetirmək və Ona gələcək hər cür zərəri uzaqlaşdırmaq idi. İgidlərin sərdarı Həzrəti
Həmzə, 0 həngamədə Cənabi Peyğəmbərimizdən ayrı qalmış, bir qələbəliyin ortasında
hər İki əlində qılıncla döyüşür; “Allahu əkbər!” sədalarıyla düşmənin qəlbinə qorxu
salırdı. İndiyə qədər, tək başına düz otuz bir müşrik öldürmüş, bir çoxunu da ya
qolundan veya ayağından yaralamışdı. Ortasında qaldığı müşrik sürüsünü dağıtdığı
əsnada, Siba ibn Ümmü Ənmar; “Mənə gücü çata bilən bir igid var görəsən?” deyərək
Həzrəti Həmzəyə meydan oxudu. Həzrəti Həmzə; “Yanıma gəl, ey sünnətçi qadının
oğlu! Demək sən Allaha və Rəsuluna meydan oxuyorsan?” deyib, o fürsət tapmamış
ayaqlarından tutub yerə yıxdı. Üstünə çıxıb, başını bədənindən ayırdıqdan sonra,
qabaqadakı bir qayanın arxasında. Vəhşinin əlində nizə ilə onu nişan aldığını gördü.
Dərhal üstünə getdi, selin yaratdığı çuxura çatanda ayağı sürüşdü və arxası üstə yıxıldı.
O əsnada qarnından zirehi açılmışdı. Fürsəti fövtə verməyən Vəhşi, nizəsini atdı! Nizə
Həzrəti Həmzənin mübarək bədəninə batdı və arxa tərəfindən çıxdı. Qəhrəmanların
qəhrəmanı; “Allahım!” deyərək oradaca qaldı. Şəhid olmuş, arzu etdiyi məqama
qovuşmuşdu. Allah Təalanın yolunda, sevgili Peyğəmbərinin uğrunda canını fəda
etmişdi (Allah ondan razı olsun).
Bu əsnada, düşmən səflərindən birisi; “Ey Qüreyş camaatı! Qohumluq
haqlarını tapdalayan, qövmünüzü ayıran Məhəmməd ilə döyüşməkdən çəkinməyin.
Əgər Məhəmməd xilas olarsa, mən heç xilas olmayım!” deyərək müşrikləri Kainatın
Buxari, “Məğazi”, 23; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, III, 501; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, III, 164; Təbəri,
Tarix, II, 516;

261



sahibinə (səlləllahu əleyhi və səlləm) hücum etməyə təşviq edirdi. Bu səs, Asim ibn Əbi
Əfvin səsi idi. Əbu Dücanə Həzrətləri də bu səsi eşitmişdi. Döyüşə-döyüşə Asim ibn
Əbi Əfvi tapdı və vaxt itbmədən onu öldürdü. Ancaq arxasındakı müşrik Mə’bəd, var
gücüylə qılıncını Həzrəti Əbu Dücanəyə vurmaq istədi. Allahu Təalanın bb ehsanı
olaraq ani və çox cəld bb hərəkətlə yerə əyilən Əbu Dücanə, öldürücü zərbədən xilas
oldu. Dərhal qalxıb, qılmcıyla Mə’bədə vuraraq öldürdü.
Qureyşli müşriklərin hədəfləri. Aləmlərin sahibi idi. Ona yaxınlaşa bilmək
üçün bütün güçlərini sərf edbdilər. Ancaq, ətrafında pərvanə kimi fırlanan, bb zərər
dəyməsin deyə canlarını fəda etməkdən zərrə qədər də qorxmayan şanlı, şərəfli Əshabı
heç cür keçə bilmbdilər. Bu qəhrəman otuz igid, Rəsulullahın qabağında; “Ey
Rəsulallah! Yanından heç ayrılmamaq üçün üzümüz, mübarək üzünün qabağında sipər
və qalxan, bədənimiz, mübarək bədəninə fədadır. Yetər ki, sən salamat qalasan” dedilər.
Müşriklər, dəstə-dəstə hücum edbdilər. Fəxri aləm Rəsulullah, yanında olan və
bədənlərini sipər edən qəhrəman Əshabına, bb dəstəni göstərərək; “Allah Təalanın
yolunda bədənini bizə kim fəda edər?” buyurunca, Mədinəli beş səhabi qabağa
çıxmışdı. Rəsulullahın mübarək gözləri qabağında təkbir gətbərək. Cəsarətlə
döyüşdülər. Axırda bunlardan dördü şəhid oldu. Beşincisi on dörd yerindən yaralanıb
yerə yıxılınca. Aləmlərin sahibi; “Onu, mənim yanıma gətbin” buyurdu. Bədəninin hər
yerindən qan axırdı. Sevgili Peyğəmbərimiz oturaraq, mübarək ayaqlarını başına yastıq
etdi. Bu vəziyyətdə şəhid olmaq şərəflnə qovuşan bu bəxtəvər səhabi, Umarə ibn Yezid
Həzrətləriydi.

Təlhə ibn Ubeydullahın qəhrəmanlığı
Müşriklərin əməlli başlı yaxınlaşdıqları bb əsnada. Peyğəmbərimiz; “Bunların
qabağına kim çıxar, bunları kim dayandırar?” buyurdu. Təlhə ibn Ubeydullah
Həzrətləri; “Mən! Ey Rəsulallah!” deyib, qabağa çıxmaq istədi. Cənabi Peyğəmbərimiz;
“Sənin kimi başqa kim var?” buyurdu. Mədinəli səhabilərdən biri; “Ya Rəsulallah!
Mən!” deyərək icazə istədi. Sevgili Peyğəmbərimiz; “Haydı, sən çıx” buyurunca.

262


qabağa atıldı və müşriklərin üstünə hücum etdi. Tayı-bərabəri olmayan qəhrəmanlıqlar
göstərdi. Bir neçə imansızı öldürdükdən sonra şəhadət şərbətini içdi.^'"^
Rəsuli əkrəm, yenə; “Bunların qabağına kim çıxar, kim dayandırar?” buyurdu.
Hamıdan qabaq, yenə Təlhə Həzrətləri çıxdı. Cənabi Peyğəmbərimiz; “Sənin kimi
başqa kim var?” deyə soruşunea. Ənsardan bir mübarək zat; “Mən çıxaram ya
Rəsulallah” dedi. Peyğəmbərimiz; “Haydı onların qabağına sən çıx” buyurdu. O da
müşriklərlə döyüşə-döyüşə şəhid oldu. Bu şəkildə Cənabi Peyğəmbərimizin o əsnada
yanında olan bütün səhabilər, vuruşa-vuruşa şəhadətə erdilər. Kainatın hökmdarı
Rəsulullahın o əsnada yanında Təlhə ibn Ubeydullah Həzrətlərindən başqa heç kim
qalmamışdı. Həzrəti Təlhə, Rəsulullaha bir zərər dəyməməsi üçün narahat olur, dörd bir
tərəfa qaçır, kafirlərlə qəhrəmanea döyüşürdü. Onun bu qədər məharətli qılıne vurması,
eyni zamanda Rəsulullahın hər tərəfindəki düşmənə eavab verməsi, ox, nizə və qılıne
zərbələrinə bədənini qalxan etməsi tayı-bərabəri olmayan bir hadisəydi. Həzrəti Təlhə,
pərvanə kimi fırlanır, özünə dəyən qılıne zərbələrini heç veeinə almırdı. Diləyi,
Kainatın hökmdarını qorumaq, bu yolda digər qardaşları kimi şəhid olmaqdı. Bədənində
yaralanmadığı yer qalmamışdı. Paltarı da qana boyanmışdı. Aneaq o, buna baxmayaraq
dörd tərəfə də özünü çatdırırdı. O əsnada Həzrəti Əbu Bəkir və Sə’d ibn Əbi Vəqqas
Həzrətləri də özlərini Rəsuli əkrəmə çatdırdılar.
İgidlərin hökmdarı Həzrəti Təlhə da bu dəmdə qan itirdiyindən yerə yıxılıb
huşunu itirdi. Hər yeri qılıne, nizə və ox zərbələriylə dəlİk-deşİk olmuşdu. Altmış altı
böyük, saysız-hesabsız da kiçİk yarası vardı. Sevgili Peyğəmbərimiz, Həzrəti Əbu
Bəkirə, vaxt itirmədən Həzrəti Təlhəyə kömək etməsini əmr etdi. Əbu Bəkiri Siddiq,
Həzrəti Təlhənin özünə gəlməsi üçün mübarək üzünə su səpdi. Təlhə ibn Ubeydullah
Həzrətləri özünə gələn kimi; “Ey Əba Bəkir! Rəsulullah nə edir?” deyərək, sevgi və
bağlılığın ən gözəl nümunəsini göstərdi. Rəsuli əkrəmi sevmək, eanını. Onun mübarək
bədəninə fəda etmək bundan artıq ola bilməzdi. Həzrəti Əbu Bəkir; “Rəsulullah
yaxşıdir. Məni O göndərdi” deyineə, Təlhə rahat bir nəfəs alıb; “Allah Taalaya çox şükr
olsun. O sağ olduqdan sonra hər müsibət heçdir” dedi. O əsnada bir neçə səhabə də
özlərini çatdırmışdılar.

Əhməd Şami, Sübülül-Huda, IV, 203.

263


Aləmlərin sahibi, Məhəmməd Mustafa (səlləllahu Taala əleyhi və səlləm),
Həzrəti Təlhəmn yanına təşrif etdi. Yaralı mücahid, Rəsulullahı sağ olarak görüncə,
sevincindən ağladı. Cənabi Peyğəmbərimiz, onun bədəninə məsh etdikdən sonra,
əllərini qaldırıb; “Allahım! Ona şəfa ver, qüvvət ehsan et” deyə dua buyurdu. Rəsuli
əkrəmin bir mö’cüzəsi olaraq. Həzrəti Təlhə sap-sağlam ayağa qalxdı və təzədən
düşmənlə döyüşməyə başladı. Sevgili Peyğəmbərimiz onun üçün; “Ühüd günü, yer
üzündə sağımda Cəbrayıldan, solumda da Təlhə ibn Ubeydullahdan başqa heç kimin
mənə yaxın olmadığını gördüm”. “Yer üzündə gəzən cənnətl ik bbinə baxmaq
istəyən, Təlhə ibn Ubeydullaha baxsın” buyurdu.
Bütün meydanda döyüş şiddətlə davam edbdi. Cənabi Peyğəmbərimizin
ətrafında Əbu Dücanə, bayraqdar Mus’ab ibn Umeyr, Təlhə ibn Ubeydullah,
Peyğəmbərimizi qorumaq üçün arxa səflərdən özlərini çatdıran Nəsibə Xatun və bb
neçə səhabi vardı. Müşriklərə qarşı, Rəsulullahla birlikdə döyüşürdülər. Başdan-ayağa
silahlı, zbehli və dəbilqəli bir qəddar müşrik olan Abdullah ibn Hüneyd, sevgili
Peyğəmbərimizi görüncə, atını səyirtdi. “Mən Züheyrin oğluyam. Mənə Məhammədi
göstərin. Ya mən Onu öldürərəm, yaxud Onun yanında ölərəm!” deyə qışqırırdı. Atını,
Cənabi Peyğəmbərimizə tərəf sürərkən, Əbu Dücanə Həzrətləri qabağına çıxdı və; “Gəl
görək! Mən bədənimlə Məhəmməd əleyhissalamın mübarək bədənini qoruyan bb
adamam. Məni əzib keçmədİkcə, Ona yaxınlaşa bilməzsən!” dedi. Qılmcıyla atın
ayaqlarına kəsib, Abdullah ibn Hüneydi yerə yıxdı və qılıncını qaldıraraq; “Al, bu da
Harəsənin oğlundan!” deyib, bb vuruşda yerə sərdi. Hadisəni seyr edən Aləmlərin
sahibi; “Allahım! Harəsənin oğlundan (Əbu Dücanədən) mən necə razı isəm, sən də elə
razı оГ’ deyərək dua buyurdu.
Müşriklərdən çox sərrast bb atıcı və hər atdığını vuran bb oxçu olan Malİk ibn
Zuheyr, hər yerdə Cənabi Peyğəmbərimizi axtarır, fürsət tapıb oxla vurmaq istəyirdi.
Rəsulullahın yaxınlığına gəlib, yayını dartdı və sevgili Peyğəmbərimizin mübarək
başını tuşlayaraq oxunu atdı. Bb göz qırpımı qədər zaman yoxdu. Həzrəti Təlhə əlini
açaraq hədəf oldu. Ox, Həzrəti Təlhənin ovcuna batdı və əlini deşdi. Barmaqlarının
bütün sinirləri kəsildi, əlinin sümükləri qırıldı. Olanları Fəxri aləm (səlləllahu əleyhi və

Hakim, əl-Müstədrək, III, 426; Heysəmi, Məcməuz-Zəvaid, IX, 52.

264

səlləm) də görmüş və; “Əgər (məni qorumaq üçün əlini oxa uzadarkən) Bismillah
deseydin, insanların gözü qabağında mələklər səni göylərə ucaldardı” buyurmuşdu.
Məkkəli müşriklərdən Abdullah ibn Kamiə, Ubey ibn Xələf, Utbə ibn Əbi
Vəqqas, Abdullah ibn Şihabı Zubri adında dörd müşrik, Rəsuli əkrəmin həyatına son
qoymaq üçün bir qərara gəlib and içmişdilər. Belə bir vaxtda Rəsulullah, yanında bir
neçə səhabi olduğu halda düşmənlə amansızeasma mübarizə aparırdı. Cənabi
Peyğəmbərimizin qabağında bayraqdar Mus’ab ibn Umeyr Həzrətləri vardı. Həzrəti
Mus’ab, bədəninə geydiyi zbehindən sevgili Peyğəmbərimizə çox bənzəyirdi. O da sağ
əlində İslam Bayrağı olduğu halda müşriklərlə amansız bir mübarizəyə gbişmişdi. Bu
əsnada başdan-ayağa zireh geymiş İbni Kamiə, atmı ora sürdü. Səsi çıxdığı qədər;
“Mənə Məhəmmədi göstərin. O xilas olarsa, mən xilas olmayım!” deyə qışqıraraq,
Cənabi Peyğəmbərimizə tərəf atını səyirtdi. Həzrəti Mus’ab ilə Nəsibə Xatun qabağa
çıxıb bədənlərini Cənabi Peyğəmbərimizə sipər edərək döyüşməyə başladılar. Bu kafirə
nə qədər qılıne vurdularsa, zbehli olduğu üçün tə’sir etmədi. İbni Kamiə, Nəsibə Xatuna
bir qılınc vuraraq çiynini yaraladı. Sonra Həzrəti Mus’abın bayraq tutan sağ əlinə
qılıncını endbdi. Sağ əli kəsilən Mus’ab ibn Umeyr, canından üstün tutduğu mübarək
İslam Bayrağını yerə düşürtmədən sol əlinə götürdü. O əsnada. Məhəmməd
(əleyhissalam) Rəsuldur. Ondan əvvəl də Rəsullar gəlmişdir” məabndakı ayəni
oxuyurdu. İbni Kamiə, bu dəfə qılmeım Həzrəti Mus’abın sol əlinə endirdi. Sol əli də
kəsilən şanlı bayraqdar, İslam Bayrağını yerə düşürtmürdü. Qəhrəman səhabi, bayrağı
qolları ilə tutub bədəninə sıxaraq dalğalandırmağa davam etdi. İbni Kamiə, bu dəfə
nizəsini şanlı səhabinin bədəninə batırdı. O da, digər dostları kimi şəhid olaraq axirətə
köçdü.
Həzrəti Mus’ab yerə yıxılarkən, şanlı İslam Bayrağı yerə düşürdülməmiş, onu
dərhal Mus’abın eildinə girən bir mələk götürmüşdü. Sevgili Peyğəmbərimiz; “İrəli ey
Mus’ab! İrəli!” buyurduğunda, bayrağı tutan mələk; “Mən Mus’ab deyiləm” dedi. O

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 254; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, III, 217; Beyhəqi, ss-Sünən, II, 220; Hakim, əlMüstədrək, III, 416.
Ali imran 3/144.

265