Sevgili Peyğəmbərim - 26

edilən yerlər islanmağa başladı.
Hierətin altıneı ilinin Zilqə’də ayı idi. Bir geeə Nəbiyyi möhtərəm (səallallahu
əleyhi və səlləm) röyasında Əshabi kiramla Məkkəyi mükərrəməyə gedib Kə’bəni təvaf
etdiklərini, bir hissəsinin saçlarını qısaltdıqlarını, bir hissəsinin də tamamiylə
qırxdırdıqlarını gördü. Rəsulullah, bu röyasını Əshabına danışdığında, onlar daha çox
həyəeanlandılar. Hierətdən bəri, doğulub böyüdükləri, pis-yaxşı xatirələrlə dolu, o gözəl
el-obaları olan Məkkəyə gedəeəkdilər. Beş vaxt namazda üzlərini çevirdikləri və
həsrətini çəkdikləri müqəddəs Kə’bəni ziyarət edib təvaf eəeəkdilər. Bu nə gözəl bir
müjdə idi... Əshabi kiram, sevgili Peyğəmbərimizin; “Siz heç şübhə yoxdur ki, Məseidi
Harama girəeəksiniz!” müjdəsini alan kimi vaxt itirmədən hazırlıqlara başladı.
Həbibi əkrəm hazırlandıqdan sonra, Abdullah ibn Ümmi Məktumu Mədinədə
vəkil qoydu. Zilqə’də ayının birinei Bazar ertəsi günü, Qusva adındakı dəvəsinə mindi.
Hazırlanan min dörd yüz Əshabi ilə birlikdə. Mədinədə qalanlarla xudahafizləşdilər.
Umrəyə niyyət edərək. Müqəddəs məkana-Məkkəyə tərəf yola düşddülər. Özləriylə
birlikdə yolçu silahı olan qıhnolarını və yetmiş qurbanlıq dəvə götürmüşdülər. Qafiləyə
iki yüz atlı və dörd xanım səhabi də qoşulmuşdu. Xanımlardan biri sevgili
Peyğəmbərimizin mübarək və mütəhhər xanımı Həzrəti Ümmü Sələmə idi.
Zul-Huleyfə deyilən miqat yerinə gəldiklərində, ehrama girdilər və zöhr
namazını qıldılar. Sonra, qurbanlıq dəvələrin qulaqlarına işarə vurub, boyunlarına ip
bağladılar. Həzrəti Məhəmməd Naciyə ibn Cündüb Əsləmiyə bir neçə köməkçi verərək
dəvələrə nəzarət etməyi tapşırdı. Abbad ibn Bişr iyirmi nəfərlik bir süvari birliyinə
komandan tə’yin edilərək kəşfiyyata göndərildi. Buşr ibn Süfyan Məkkəyə xəbərçi
göndərildi.
Ehramı geyən sevgili Peyğəmbərimiz və qəhrəman Əshab, ağa bürünmüş bir
vəziyyətdə, Allah Təalaya həmd etməyə, şanının ueahğını təsdiq etməyə və yalvarmağa
başladılar; “Ləbbeyk! Allahummə Ləbbeyk! Ləbbeyk! La şərikə ləkə Ləbbeyk! İnnəl
həmdə vənni’mətə ləkə vəlmülkə la şərikə lək!” Bu mübarək təlbiyə ilə yer-göy lərzəyə
gəlir, Zul-Huleyfə nurani bir havaya bürünürdü. Hamı həyəeanlanmış, ən qısa zamanda
Məkkəyə çatmaq üçün Zul-Huleyfədən ayrılmışdılar.

Vaqidi, əl-Məğazi, II, 574; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 95.

315


Yolda Həzrəti Ömər ilə Sə’d ibn Ubadə Həzrətləri Həbibi əkrəmə yaxınlaşıb;
“Ya Rəsulallah! Səninlə müharibə vəziyyətində olanların üstünə silahsız gedəcəyik
bəyəm? Qureyşlilərin sizə hücum edib, mübarək bədəninizə bir zərər vermələrindən
qorxuruq!” deyərək, narahatçılıqlarını dilə gətirdilər. İki cahanın sərvəri onlara; “Mən,
umrəyə niyyət etdim. Bu halda İkən silah daşımaq istəmərəm” buyurdu.
Səfər sakit keçirdi. Yol üstündə yerləşən müxtəlif qəbilələrə dəyir, Cənabi
Peyğəmbərimiz onları İslama də’vət edirdi. Bir hissəsi qəbul etməkdən imtina edir, bir
hissəsi hədiyyələr göndərirdilər. Bu şəkildə yolun yarısını qə’t etmiş, Usfanın arxasında
Qadirul-Əştat deyilən mövqeyə gəlmişdilər. Burda daha əvvəl Məkkəlilərə xəbər
göndərilmək üçün seçilən Buşr ibn Süfyan Həzrətləri Qureyşlilərlə görüşüb dala
qayıtmışdı. Cənabi Peyğəmbərimizə gördüklərini belə nəql etmişdir ki “Ya Rəsulallah!
Qureyşlilər, sənin gəldiyindən xəbər tutmuşlar. Qorxularından ətrafdakı qəbilələrə
qonaqlıqlar təşkil edərək onlardan kömək istəmişlər. İki yüz nəfərlik bir süvari birliyini
kəşfiyyat üçün sizə tərəf yola çıxartdılar. Ətrafdakı qəbilələr bu istəyi qəbul edib Bəldah
mövqeyində birləşdilər. Həddən çox əsgər toplaya bildilər və sizi Məkkəyə
buraxmamaq üçün and içdilər”.
Bu xəbərə Aləmlərin sahibinin qanı qaraldı və; “Qüreyş həlak oldu. Onsuz da
döyüş onları zəiflətmişdir... Qüreyş müşrikləri özlərinin gülçü olduğunu zənn edirlər?
Vallahi, Allah Təalanın yaymaq üçün məni göndərdiyi bu dini, hakim və üstün
oluncaya, başım bədənimdən ayrılmcaya qədər onlarla döyüşməkdən əsla
çəkinməyəcəyəm!” buyurdu.
Sonra qəhrəman Əshabına üzünü tutaraq, bu barədə rə’y və fikirlərini soruşdu.
Bütün mənliyi ilə özlərini Rəsulullaha bağlamış şanlı Əshab; “Allahu Təala və Rəsulu
daha yaxşı bilər. Canımız sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Biz, Beytullahı təvaf etmək
niyyətiylə yola çıxmışıq. Bizim niyyətimiz nə birini öldürmək, nə də döyüşməkdir.
Ancaq, Kə’bəni ziyarət etməyimizə mane olmaq istəsələr, heç şübh yoxdur ki, onlarla
döyüşər, hədəfimizə nail olarıq!” dedilər.
Əshabi kiramın bu qərarh halı sevgili Peyğəmbərimizin xoşuna gəldi. Buyurdu
ki; “Haydı, elə isə Allah Təalanın adını tutaraq gedin!” Səhabilər, Cənabi
Peyğəmbərimizin ətrafında; “Ləbbeyk! Allahummə Ləbbeyk!” deyərək təlbiyə və;
“Allahu əkbər! Allahu əkbər!” deyərək təkbir gətirərək Məkkəyə doğru irəliləməyə
başladılar.

316


Bir zöhr namazı vaxtında Bilal Həbəşi, səsinin bütün gözəlliyi ilə əzanı şərifi
oxuyaraq, namaz vaxtının girdiyini bildirmişdi. Bu əsnada, İki yüz nəfərlik Qüreyş
süvari birliyi oraya çatmış, Məkkə ilə səhabilərin arasına girərək, hücuma hazır
vəziyyətdə dayanmışdı. Buna baxmayaraq. Aləmlərin sahibi uca Əshabı ilə səf olub
namaza durdular. Sevgili Peyğəmbərimizin yanında təxminən min beş yüz Əshabınm
səf-səf düzülərək hərəkətsiz namazda duruşları, rükuya əyilmələri görülməyə dəyər bir
mənzərə idi. Həm də, hamısı birlikdə səcdəyə getmələri nəhəng bir dağın əyilib,
qalxmasına oxşayırdı.
Onların, Allah Təalanın hüzurunda şərəfli alınlarını torpağa sürtərək təvazökarlıq göstərmələri, Qüreyş süvarilərindən bəzilərinin qəlblərinə İslamın
məhəbbətini yerləşdirdi. Əshabi kiram, salam verib namazı qurtardıqlarında, Qüreyş
süvari ordusunun komandanının; “Müsəlmanların bu vəziyyətlərindən istifadə edərək
basqın etsəydik, onların çoxunu öldürərdik! Onlar namazda İkən nə üçün biz hücum
etmədik ki?” deyə heyfisləndiyi, sonra da; “Heç zərəri yoxdur. Necə olsa, canlarından
və ailə-uşaqlarından da çox sevdikləri bir namaz vaxtı da gələcəkdir!” deyərək, bu dəfə
fürsəti qaçırtmayacaqlarını yanındakılara bildirdi.
Onların bu sözlərini Allah Təala, Cəbrayıl əleyhissalam ilə vəhy göndərərək
Cənabi Peyğəmbərimizə bildirdi.
Gələn ayədə buyrulurdu ki; “(Ey Həbibim!) Sən də aralarında İkən, (düşmən
qarşısında) onlara (Əshabına) namaz qıldıracağın zaman (onları İki hissəyə ayır), bir
hissəsi səninlə birlikdə (namazda, digəri də düşmən qarşısında) dursun. Silahlarını
özləriylə birlikdə götürsünlər. Səninlə birlikdə namaz qılıb, bir rük’ət qılanlar (namazı
kəsməkdən ehtiyat edərək) düşmənin qabağına çıxsınlar. Bundan sonra, hələ namazını
qılmamış olan digər hissəsi gəlib, İkinci rük’əti səninlə birl ik də qılsınlar və onlar da
zirehlərini, qalxanlarını və silahlarını özləriylə birlikdə götürsünlər. (Təşəhhüdü səninlə
oxusunlar. Sən salam verincə, onlar salam verməmişdən əvvəl düşmənin qabağına
çıxsınlar, əvvəlcə bir rük’ət qılmış olanlar dala qayıdıb, öz başlarına bir rük’ət də
qılaraq salam versinlər. İkinci rük’əti imamla qılmış olanlar da təzədən gəlib, bir rük’ət
də qılaraq namazı qurtarıb salam versinlər). Kafirlər arzu edərlər ki, silah və əşyalarınız
yanınızda olmasın və sizə qəfildən hücum etsinlər... Əgər sizə, yağışdan bir əziyyət
olarsa, yaxud xəstələnsəniz, silahlarınızı götürməməyinizdə bir günah yoxdur. Ancaq,

317

bütün ehtiyat tədbirlərini də görün. Şübhə yoxdur ki, Allah Təala kafirlərə xor və həqir
edici bir əzab hazırlamışdır”.
Əsr namazı vaxtında, Həzrəti Bilal əzan oxuduğunda, Qüreyş süvariləri
təzədən Məkkə ilə Əshabi kiramın arasında hücuma hazır şəkildə dayandılar. Cənabi
Peyğəmbərimiz, Əshabına ayədə bildirildiyi kimi namazlarını qıldırdı.
Müsəlmanların bu tədbirli namaz qılmalarına müşriklər çaş-baş qaldılar.
Allahu Təala, onların ürəklərinə qorxu saldı. Hər hansı bir cəhd edə bilmədən Məkkəyə
xəbər çatdırmaq üçün ordan ayrıldılar. Cənabi Peyğəmbərimiz və Əshabi da burdan
Hüdeybiyyə deyilən mövqeyə tərəf hərəkətə keçdilər.
Müqəddəs Məkkə kənarına gəldiklərində, Rəsulullahın (səlləllahu əleyhi və
səlləm) dəvəsi Qusva, zahiri heç bir səbəb yoxkən yerə çökdü. Qaldırmaq üçün çox
əlləşdilər, ancaq qalxmadı. Bundan sonra. Kainatın hökmdarı Rəsulullah buyurdu ki;
“O, heç belə çökməzdi. Ancaq, bir zamanlar (Əbrəhənin) fih(nin) Məkkəyə girməsinə
mane olan Allah Təala, indi də Qusvaya mane oldu. Canım yədi qüdrətində olan Allah
Təalaya and içirəm ki, Qüreyş Allah Təalanın, Haram bölgəsi daxilində haram etdiyi
(döyüşməyi və qan tökməyi tərk etmək kimi) şeylərdən hansını məndən istəsələr
istəsinlər, onların bu istəklərini heç şübhə yoxdur ki, yerinə yetirəcəyəm!”
Bundan sonra Qusvanı qaldırmaq istədilər. Dəvə sıçrayıb qalxdı. Haram
bölgəsindən içəri girmədi, düz kənarda yerləşən Hüdeybiyyə mövqeyində dayandı.
Cənabi Peyğəmbərimiz Əshabi kiramla az suyu olan bu yerdə düşərgə saldılar.
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), çadmnı mübarək Məkkə bölgəsinin
kənarında qurdurdu. Əshabıyla burda gözləməyə başladılar. Vaxt gəlib çatınca,
namazları Məkkəyi mükərrəmə bölgəsi içində qılırdılar. Quyularda içmək vəya istifadə
etmək üçün su qalmamışdı. Təkcə Cənabi Peyğəmbərimizin kuzəsində vardı. Çətin
vəziyyətə düşən səhabilər; “Canımız sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Yanımızda, təkcə
sizin kuzənizdə su var. Məhv olduq” dedilər.
Aləmlərin hökmdarı; “Mən sizinlə birlİkdəykən, siz məhv olmazsınız”
buyurdu. Sonra “Bismillah” deyərək, mübarək əlini kuzənin üstünə qoydu. Sonra əlini
götürüb; “İçin!” buyurduğunda, mübarək barmaqlarının arasından bulaq kimi, su
axmağa başladı. Əshabi kiram doyunca su içdilər, dəstəmaz aldılar, bütün qablarını

ən-Nısa 4/102.

318


doldurdular, at və dəvələrini suladdar. Əshabını gülümsəyərək seyr edən mərhəmət
dəryası sevgili Peyğəmbərimiz Allah Təalaya həmd etdi.
O gün, orda olan Həzrəti Cabir ibn Abdullah; “Biz, min beş yüz nəfər idİk.
Əgər yüz min nfər də olsaydıq, o su hamımıza bəs edərdi” buyurdu.
(Heyrət ilən barmağın dişlər kim etsə
is t ima
Barmağından verdiyi şiddət günü
Ənsara su)

Bey’əti Rizvan
Rəsuli əkrəm, Hüdeybiyyədə İkən əvvəldən bəri müsəlmanlarla dost olan
Xuzaə qəbiləsinin başçısı Budeyl yanına gəlib, Qüreyş ordusunun ətraf qəbilələrinin də
qoşulmasıyla Hüdeybiyyədə düşərgə saldıqlarını, orduları darmadağın oluneaya qədər
döyüşməyə and içdiklərini xəbər verdi. Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Biz,
bura heç kiminlə döyüşmək üçün gəlməmişik. Aneaq, Umrə etmək, Kə’bəyi
müəzzəməni təvaf və ziyarət etmək üçün gəlmişik. Buna baxmayaraq, kim bizim
Beytullahı ziyarətimizə mane olarsa, onunla döyüşərik. Heç bir şübhə yoxdur ki,
döyüşlər Qüreyşi artıqlamasıyla yormuş, güesüz vəziyyətə düşürtmüş və çox zərər
vermişdir. Şayəd, onlar arzu etsələr bir sülh müqaviləsi bağlamaq üçün onlara vaxt
tə’yin edərəm. Bu müddətdə, məndən arxayın olarlar. Onlar, mənimlə digər qəbilələr
arasına girməsinlər. Mənim işimə qarışmasınlar. Əgər mən, o qəbilələrə qalib gələr və
Cənabi Haqq da onlara hidayət ehsan edib müsəlman olarsa, Qüreyş müşrikləri də
istəsələr onlar kimi müsəlman ola bilərlər. Şayəd mən, zənn elədikləri kimi, digər
qəbilələrə qalib gələ bilməsəm, o zaman özləri də rahatlıq tapar, güe-qüwət qazanmış
olarlar. Əgər, Qüreyş müşrikləri bunları qəbul etməyib mənimlə döyüşməyə təşəbbüs
etsələr, eanım yədi qüdrətində olan Allah Təalaya and içirəm ki, yaymağa çalışdığım bu
din uğrunda, başım bədənimdən ayrılmoaya qədər onlarla döyüşəeəyəm. O zaman Allah
Təala da, mənə yardım edəeəyi haqqındakı və’dini heç bir şübhə yoxdur ki, yerinə
yetirəeəkdir!” buyurdu.

319

Xuzaə qəbiləsinin başçısı Budeyl, Cənabi Peyğəmbərimizin buyurduqlarını
Qüreyş ordugahına çatdırmaq üçün yola düşdü. Müşriklər Budeyldən, Rəsulullahın
buyurduqlarını eşitdikdən sonra, başda gələn adamlarından Urvə ibn Məs’udu,
görüşmək üçün Cənabi Peyğəmbərimizin yanına göndərdilər. Urvə, Qüreyşin heç kimi
Məkkəyə buraxmamaq üçün qət’i qərar verdiyini deyincə. Həbibi əkrəm; “Ey Urvə!
Allah xatirinə cavab ver! Bu qurbanlıq dəvələrin qurban edilməsinə, bu Kə’bəni ziyarət
və təvaf etməyə heç mane olunar bəyəm?” buyurduqdan sonra, Xuzaə qəbilə başçısına
dediklərini Urvəyə də izah etdi.
Urvə bir tərəfdən Cənabi Peyğəmbərimizə qulaq asarkən, digər tərəfdən də
Əshabı kiramın hal və hərəkətlərinə, bir-birilərinə və Aləmlərin sahibinə qarşı olan
davranışlarına, hörmət və ehtiramlarına fikir verirdi. Sevgili Peyğəmbərimizin təklifinə
qulaq asdıqdan sonra durdu və Qureyşlilərə bunu çatdırmaq üçün getdi. Onların yanına
gəlib; “Ey Qüreyş camaatı! Mənim Qeysər, Nəcaşi, Kisra kimi bir çox hökmdarların
hüzurlarına elçi olaraq getdiyimdən xəbəriniz var. And içirəm ki, mən indiyə qədər
müsəlmanların. Məhəmmədə göstərdikləri hörmət və ehtiramın heç bir hökmdara
göstərilmədiyinin şahidi olmadım. Səhabilərindən heç biri ondan icazə almadıqca
danışmır, başından bir tük tökülsə, götürüb bərəkətlənmək üçün üstlərində gəzdirirlər.
Yanında danışarkən səslərini eşidilməyəcək qədər az çıxardırlar. Ona olan
hörmətlərindən üzünə baxa bilmir və başlarını aşağı salırlar. O, Əshabına bir işarə versə
vəya bir əmr versə, canı bahasına da olsa, yerinə yetirmeyə çalışırlar.
Ey Qüreyş camaatı! Əlinizi qılınclarınıza atsanız da bütün çarələrə baş vursanız
da onlar. Peyğəmbərlərinin bir tükünü belə sizə verməzlər. Hətta, hər hansı bir zərərin
Ona toxunmasına və Ona birinin əl vurmağına belə imkan verməzlər. Bundan sonrasını
yaxşı fikirləşin! Belə bir vəziyyətdə Məhəmməd bizə yaxşı bir razılaşma təklif edir,
bundan faydalanın!” dedi.
Qureyşli müşriklər bu sözləri qəbul etməyib, Urvəyə kobud davrandılar və onu
incitdilər.
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), Qüreyş qərargahından bir xəbər
gəlməyincə, təzədən təklif etmək üçün Hiraş ibn Umeyyəni elçi olaraq göndərdi.
Müşriklər, İslam elçisinə çox kobud davrandılar. Dəvəsini kəsib yedilər, özünü də
öldürmək üçün üstünə düşdülər. Əllərindən birtəhər qaçıb xilas olan Hiraş ibn Umeyyə,

320



Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna gəlib vəziyyətdən agah edincə, elçisinə edilən bu
təhqirə çox üzüldü.
Bu əsnada müşrik qərargahından Əhabiş qəbiləsinin başçısı Huleys göründü.
Cənabi Peyğəmbərimizə tərəf gəlirdi. Müşriklər onu elçi tə’yin etmişdilər. Sevgili
Peyğəmbərimiz Huleysin gəldiyini görüncə; “Bu gələn, qurbana ehtiram edən, Allah
Təalanın əmrlərini yerinə yetirməyə və ibadət etməyə həvəs göstərən bir qövmdəndir.
(Ey Əshabım!) Qurbanlıq dəvələri ona tərəf sürün ki, o da görsün!” buyurdu. Əshabi
kiram, qurbanlıq dəvələri ona tərəf sürdülər və; “Ləbbeyk! Allahummə Ləbbeyk!” deyə
təlbiyə gətirdilər.
Huleys boyunları bağlı, qulaqlarına işarə vurulmuş qurbanlıqları görüncə, bir
xeyli baxdı. Gözləri yaşardı və özünü saxlaya bilməyib; “Müsəlmanların, Kə’bəni təvaf
və ziyarətdən başqa heç bir niyyətləri yoxdur. Onlara mane olmaq nə qədər pis bir
hərəkətdir! Kə’bənin Rəbbinə and içirəm ki, Qureyşlilər bu səhv hərəkətləri üzündən
həlak olacaqlar!” dedi. Bu sözləri eşidən Aləmlərin sahibi; “Bəh, elədir, ey Kinanə
oğullarına mənsub olan qardaş” buyurdu. Huleys, utandığından Rəsulullahın həm
hüzuruna gələ bilmədi, həm də mübarək üzünə baxa bilmədi. Birbaşa Qüreyş
qərargahına qayıtdı. Gördüklərini onlara da deyib; “Sizin Onu, Kə’bəni ziyarətə imkan
verməməyiniz doğru deyildir” deyə öz fikrini açıq-aşkar ifadə etdi. Qüreyş müşrikləri
çox əsəbləşdilər və Huleysi cahilliklə ittiham etdilər.
Müşriklər, bu dəfə qəddarlığı ilə ad çıxartmış Miqrəz ibn Həfsi elçi
göndərdilər. O da cavabını alaraq dala qayıtdı. Miqrəzin elçiliyindən sonra müşriklər,
müsəlmanların qəflətən hücum etməsindən qorxuya düşdülər.
Cənabi Peyğəmbərimiz işi yarıda qoymaq istəmir və Qureyşlilərin də e’tibar
etdiyi bir Əshabım göndərmək istəyirdi. Nəticədə Həzrəti Osmanın göndərilməsinə
qərar verildi. Sevgili Peyğəmbərimiz Osman ibn Əffana; “Biz bura, heç kiminlə
döyüşmək üçün gəlmədik. Ancaq, Kə’bəyi müəzəməni təvaf və ziyarət etmək üçün
gəlmişik. Yanımızdakı qurbanlıq dəvələri kəsib qayıdacağıq, deyə onlara söylə və
Onları İslama də’vət et!” buyurdu. Həm də Mə kk ədə qalan müsəlmanlara, Məkkənin
yaxın bir zamanda fəth ediləcəyini müjdələməsini də tapşırdı.

İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 97.

321


Həzrəti Osman müşriklərin yanına gedib Cənabi Peyğəmbərimizin
buyurduqlarını olduğu kimi onlara çatdırdı. Onlar, Həzrəti Osmanın təklifinə də mənfi
eavab verdilər. Aneaq özünün Beytullahı təvaf edə biləeəyini söylədilər. Həzrəti Osman
isə; “Rəsul əleyhissalam Beytullahı təvaf etmədİkeə, mən də etmərəm!” buyurdu.
Buna çox əsəbiləşən müşriklər onu tutub saxladılar. Bu xəbər Əshaba; “Osman
şəhid edildi!” şəklində çatdı. Məsələni Cənabi Peyğəmbərimizə söylədiklərində çox
üzüldü və; “Bu xəbər doğru isə bu qövmlə döyüşmədİkeə burdan ayrılmayaeağıq”
buyurdu. Sonra orda olan Səmurə adındakı ağaeın altında oturub; “Allah Təala mənə
bey’ət etməyinizi əmr etdi” buyuraraq, Əshabını bey’ətə də’vət etdi.
Qəhrəman Əshab əlini, Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək əlinin üstünə
qoyaraq; “Allah Təala sənə qələbə ehsan edineəyə qədər döyüşə-döyüşə fəthi həyata
keçirtmək vəya bu yolda şəhid olmaq üçün bey’ət etdİk!” deyə söz verdilər. Cənabi
Peyğəmbərimiz bir əlini digər əlinin üstünə qoyaraq orda olan Həzrəti Osmanın adından
öz-özünə bey’ət etdi. Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm) Əshabının bu
bey’ətindən çox razı qalıb; “Ağae altında, həqiqətən bey’ət edənlərdən heç biri
Cəhənnəmə girməyəeəkdir buyurdu. Bu bey’ətə. Bey’əti Rizvan deyildi.^^'
Əshabi kiram (Allah onlardan razı olsun), artıq qılınclarını sıyıraraq yerlərində
dayana bilmir. Rəsul əleyhissalamın bir işarəsini gözləyirdilər.
Bu əsnada İslam qərargahına nəzarət edən Qüreyş cəsusları, mücahidlərin,
sevgili Peyğəmbərimizə, bu yolda şəhidlik şərbətini içincəyə qədər döyüşmək üçün
bey’ət etdiklərini və hazırlıq gördüklərini sezmişdilər. Vaxt itirmədən Qüreyş
qərargahına gəlib onları vəziyyətdən agah etdilər.
Cənabi Peyğəmbərimiz hər bir ehtimalı nəzərə alaraq gecələri Əshabını
qorumaq üçün növbətçilər qoyurdu. Həzrəti Osmanın tutulub saxlandığı günlərdən bir
gecə, Miqrəz başçılığında əlli nəfərlik bir müşrik dəstəsi İslam əsgərlərinə yuxudaykən
hücum etmək üçün gəlmişdilər. O gecə. Məhəmməd ibn Məsləmə və dostları növbə
çəkirdilər. Gələn kafirləri qısa çəkən bir mübarizədən sonra əsir tutdular. Təkcə Miqrəz
qaça bildi. Əsirləri Rəsulullahın hüzuruna gətirdilər. Bir hissəsi həbs edilib, bir hissəsi
də bağışlandılar. Müşriklər ertəsi gecə də basqın etmək istədilər. Ancaq yenə əsir
edildilər. Cənabi Peyğəmbərimiz onları da bağışlayıb buraxdı.
Buxari, “Məğazi”, 19; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, I, 59; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 279; İbn Sə’d, ətTəbəqat, II, 97.

322


Qurtar məni ya Rəsulallah!

İslam ordusunun gecə-gündüz döyüşə hazır vəziyyətdə gözlədiyini və hər an
hücum edə biləcəklərini başa düşən kafir ordusunun canına qorxu düşdü. Razılığa
gəlməkdən başqa yol olmadığını görərək, tələm-tələsİk bir elçi hey’əti seçdilər. Suheyl
ibn Əmr başçılığında seçilən bu bey’ətə; “Bu il Məkkəyə gbməməkləri şərtiylə razılığa
gəlin” deyildi.
Sevgili Peyğəmbərimiz Qüreyş elçilərini qəbul etdi. Elçilərin ilk istəkləri, həbs
olunmuş adamlarının azadlığa buraxılması oldu. Aləmlərin sahibi də; “Məkkədə əsb
götürdüyünüz Əshabımı azadlığa buraxmadığınız müddətdə bu adamlarınızı
buraxmaram!” buyurdu. Suheyl; “Doğrusu bizə çox ədalətli və insaflı davrandınız”
deyərək Mə kk ədə tutulan Həzrəti Osmanı və daha əvvəl həbs etdikləri təxminən on
nəfər Əshabını azadlığa buraxılmasını tə’min etdi. Bundan sonra basqın əsnasında
tutulub həbs edilən müşriklər azadlığa buraxıldı.
Uzun danışıqlardan sonra razılığa gəlindi. Növbə yazılmasına gəlmişdi. Həzrəti
Əli katib seçildi. Sülhnaməni yazmaq üçün kağız və mürəkkəb hazırlandı. Aləmlərə
rəhmət olaraq göndərilən Həbibullah Hazrəti Əliyə; “Yaz” buyurdu.
“Bismillahbrəhmanirrəhim!” Buna Suheyl dərhal e’tbaz edib; “And içbəm ki, mən
Rəhman sözünün nə demək olduğunu bilmirəm. Belə yazma, “Bismİkə Allahummə”
deyə yaz! Yoxsa razılığa gəlmərəm!” dedi. Cənabi Peyğəmbərimiz sülh müqaviləsi
bağlanmasında çox böyük hikmətlər görürdü. Bu səbəblə; “Bismİkə Allahummə də
gözəldir” buyurdu və Həzrəti Əliyə belə yazmasını əmr etdi. Yazıldıqdan sonra, Cənabi
Peyğəmbərimiz; “Bu, Məhəmməd Rəsulullahın Suheyl ibn Əmr ilə razılığa gəldikləri,
şərtlərini hər İki tərəfin də yerinə yetbmək üçün imzaladığı maddələrdb”
buyurduğunda, Suheylin Həzrəti Əlinin əlini tutduğu görüldü və Cənabi
Peyğəmbərimizə üzünü tutub; “And içbəm ki, biz sənin Rəsulullah olduğunu qəbul
etseydİk, sənə qarşı çıxmaz, Kə’bəni ziyarət etməyinə mane olmazdıq. Bu səbəblə
Rəsulullah yerinə Abdullahın oğlu Məhəmməd yaz!” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz onu da qəbul edərək; “Vallahi, siz mənə yalançı
desəniz də mən onsuz da heç bb şübhə yoxdur ki, Allah Təalanın Rəsuluyam. Adımı və

323



atamın adını yazdırmaq, mənim Peyğəmbərliyimə mane olmaz. Ya Əli! Onu sil,
Məhəmməd ibn Abdullah yaz” buyurdu.
Rəsulullah sözünün silinməsinə Əshabi kiramdan heç birinin könlü razı
olmadı. Bir əsnada hər şeyi yaddan çıxardıb; “Ya Əh! Məhəmməd Rəsulullah yaz,
yoxsa bu müşriklərlə aramızdakı məsələni aneaq qılıne həll edər!” dedilər. Cənabi
Peyğəmbərimiz Əshabının bu qeyrətlərindən xoşlandı, aneaq mübarək əlləriylə
susmalarını işarə etdi. Həzrəti Əliyə silinməsini əmir edineə. O; “Canım sənə fəda olsun
ya Rəsulallah! Sənin bu mübarək vəsfini silməyə əlim gəlmir!” deyərək üzr istədi.
Sevgili Peyğəmbərimiz oranı göstərməsini istədi. Göstərineə əlindən alıb, öz mübarək
barmağı ilə silərək Abdullahın oğlu yazdırdı.
Sonra maddələr yazılmağa başlandı.
1- Razılaşma on il keçərli olacaq, bu zaman içində hər İki tərəf bir-biriylə
döyüşməyəcək.
2- Müsəlmanlar bu il Kə’bəni ziyarət etməyəcək. Ancaq bir il sonra ziyarət edə
biləcəklər.
3- Kə’bəni ziyarətə gələn müsəlmanlar üç gün qalacaq və özləriylə birlikdə yolçu
silahından başqa silah daşıya bilməyəcəklər.
4- Müsəlmanlar Kə’bəni təvaf edərkən Məkkəli müşriklər Kə’bədən çölə çıxıb
onların sərbəst şəkildə təvaf yapmalarına şərait yaradacaqlar.
5- Qureyşlilərdən müsəlman olan biri vəhşindən icazə almadan Mədinəyə gedərsə,
qaytarılacaq, müsəlmanlardan biri Qüreyş tərəfinə keçərək Məkkəyə gedərsə
qaytarılmayacaqdır. Həzrəti Ömər bu maddə üçün; “Ya Rəsulallah! Bu şərti də qəbul
edəcəksən bəyəm?” deyə soruşunca; sevgili Peyğəmbərimiz gülümsəyərək; “Bəli,
bizdən onlara gedənləri Allahu Təala bizdən uzaq etsin!” buyurdu.
6- Əshabdan biri həcc vəya umrə niyyətiylə Məkkəyə gəlsə, canı və malından
arxayın olacaq.
7- Müşriklərdən biri Şama, Misirə vəya başqa yerə gedərkən Mədinəyə baş çəkərsə,
onun da canı, mah əmniyyətdə olacaq.

324


8-Digər Ərəb qəbilələri istədikləri tərəfin himayəsinə girə biləcəklər. Müsəlmanlar
vəya müşriklərlə birləşməkdə sərbəst olacaqlar.^^^
Növbə razdaşmanın imzalanmasına gəlmişdi. O əsnada ayaqlarındakı
zincirləri sürüyə-sürüyə İslam ordusuna tərəf bir nəfərin gəlməkdə olduğu görüldü.
Yaxınlaşan kimi; “Məni xilas edin!” deyərək qışqırdı. Bu səsi eşidən Qüreyş hey’əti
başçısı yerindən hövlang qalxdı. Əlinə götürdüyü tikanlı ağae budağını onun başgözünə vurmağa başladı. O, bütün güeünü toplayaraq özünü Rəsulullahın mübarək
ayaqlarının altına atdı və; “Məni xilas et ya Rəsulallah!” deyə yalvardı. Bu, Mə kk ədə
müsəlmanlıqla şərəfləndiyi üçün, atası tərəfindən zineirə vurulmuş bir müsəlmandı. Hər
gün ağır işgəneələr edilir, bütlərə sitayiş etməsi üçün məebur edilirdi. Müşriklərin
Hüdeybiyyəyə getməsindən istifadə edərək, zineirlərini qırmış, gözə görsənmədən
Mə kk ədən çıxıb, özünü müsəlmanların arasına atmışdı. Hidayət tapan bu mübarək
adam, müşrik bey’ətinin başçısı Suheylin oğlu Əbu Cəndəl Həzrətləriydi. Suheyl,
Cənabi Peyğəmbərimizə oğlu Əbu Cəndəli göstərərək; “Bir az əvvəl yazdığımız
razılaşmaya görə mənə qaytaraeağm ilk adam budur!” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz və səhabilərə bu çox tə’sir etmişdi. Hamı, Rəsulullahın
nə eavab verəeəyini maraqla gözləyirdilər. Bir tərəfdə sülhnamə, bir tərəfdə işgəncə
verilən bir səhabi... Aləmlərin sahibi, Suheylə; “Biz, bu sülhnaməyə hələ ki, qol
çəkməmişik!” buyurdu. Suheyl; “Ya Məhəmməd! Razılaşmanın maddələrini, oğlum
hələ bura gəlməmişdən qabaq yazıb qurtarmışdıq. Əgər oğlumu qaytarmasanız, mən də
heç sülhnamənin altına qol çəkmərəm!” deyə inadkarlıq etdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Onu mənim xətrim üçün razılaşmaya aid etmə”
buyurdusa da müşriklər bunu qəbul etmədilər. Suheyl ibn Əmr, oğlunu darta-darta
apararkən, Əbu Cəndəl; “Ya Rəsulallah! Ey müsəlman qardaşlarım! Müsəlman olmaqla
şərəflənib sizə sığındığım halda məni müşriklərə qaytarırsınız? Mənə hər gün dözülməz
işgəneələrin verilməsini rəva görürsünüz? Ya Rəsulallah! Dinimdən döndərmələri üçün
məni qaytarırsınız?!” deyə fəryad edirdi.
Bu ürək ağrıdan yalvarışa dözmək çox çətin idi. Könülləri yaralanan səhabilər
ağlamağa başladılar. Mərhəmət dəryası sevgili Peyğəmbərimizin də mübarək gözləri

Buxari, “Məğazi”, 35; Əbu Davud, “Cihad”, 168; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, IV, 323; İbn Hişam,
əs-Sirə, II, 307; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 608; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 97-98.

325



dolmuşdu. Suheylin yanına gəlib; “Gəl sən bundan əl çək! Onu mənə bağışla!” deyə
xahiş etdi. Aneaq Suheyl; “Heç eürə mümkün deyil, bağışlamaram!” deyə eavab verdi.
Bundan sonra sevgili Peyğəmbərimiz; “Ey Əbu Cəndəl! Bir az da səbr et! Sənə
verilən işgəneələrə döz! Bunların mükafatını Allah Təaladan istə. Allahu Təala, sənə və
sənin kimi zəif və qohum-əqrabasız müsəlmanlara heç bir şübhə yoxdur ki, bir genişlik,
bir çıxış yolu ehsan edəeəkdir” buyuraraq təsəlli verdi və; “Verdiyimiz sözü tutmamaq
bizə yaraşmaz” buyurdu.
Bu ürək ağrıdan hadisəyə, hey’ətdəki müşriklər belə dözə bilməmiş və; “Ey
Məhəmməd! Əbu Cəndəli sənin xətrin üçün biz himayəmizə götürürük. Ona, Suheylin
işgəneə verməsinə imkan vermeyəcəyİk!” demişdilər. Bundan sonra Rəsulullah və
Əshabi kiram bir az rahat nəfəs aldılar. (Suheyl ibn Əmr, Məkkənin fəthindən sonra
müsəlman olub Əshabi kiramdan oldu).
Sülhnamə üd nüsxədə yazılıb, hər üd tərəf də qol çəkdi. Müşriklər
düşərgələrinə qayıtdılar.
Sanki müsəlmanların əleyhində görünən bu maddələr üçün Qüreyş hey’əti çox
sevinirdi. Əksinə, bu sülhnamə böyük bir qələbə idi və bu maddələr müsəlmanların
leyhinə idi. Hər şeydən qabaq, müsəlmanların bir dövlət olduğunu qəbul edirdilər.
Mə kk ədən bir müşrİk tiearət veya başqa bir şey üçün Şama, Misirə gedərkən Mədinəyə
baş çəkərsə, eanı mah əmniyyətdə olaeaqdı. Beləeə, müşriklər müsəlmanların
yaşayışlarını yaxından görə biləeək, İslamın ədaləti, Əshabın bir-birilərinə olan gözəl
davranışları qarşısında heyran qalaeaq və İslamiyyəti sevəeəkdilər. Nətieə e’tibarıyla da
müsəlman olub səhabilərin səflərinə qoşulaeaqdılar.
On il davam etməsi lazım gələn bu razılaşma ilə müsəlmanlar çoxalaeaq,
güclənəeəkdilər. İslamiyyət hər tərəfə yayılaeaqdı.
Aneaq; “Qureyşlilərdən biri, müsəlman olub Mədinəyə sığınmaq istəsə,
qaytarılaeaq” maddəsi üçün, Cənabi Peyğəmbərimizin qanı qaralaraq; “Allah Təala,
onlar üçün, əlbəttə bir rahatlıq, bir çıxış yolu yaradaeaqdır” buyurmuşdu...
Artıq müşriklərlə görüləeək başqa bir iş qalmamışdı. Rəsuli əkrəm (səlləllahu
əleyhi və səlləm), Əshabi kirama; “Qalxın! Qurbanlarınızı kəsin. Başlarınızı qırxdıqdan
sonra ehramdan çıxın” buyurdu. Cənabi Peyğəmbərimiz, hamıdan qabaq qurbanını
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 321; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 608; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, VII, 405; Suheyli, ərRövzul-Unf, IV, 56.

326


kəsdi. Saçını bərbəri Hiraş ibn Umeyyə Həzrətləri qırxdı. Əshabi kiram, o mübarək
saçları daha yerə düşmədən havada tutdular və bərəkətlənmək üçün özləriylə götürdülər.
Səhabilər də qurbanlarını kəsib, bir hissəsi saçlarını dibindən qırxdırdı, bir hissəsi də
qısaltdırdı.^^'^
Hüdeybiyyədə təxminən iyirmi gün qalınmışdı. Cənabi Peyğəmbərimiz dostları
ilə birlikdə Mədinəyə qayıtmaq üçün yola düşdülər. Yolda Allah Təala, Cənabi
Peyğəmbərimizə Fəth surəsini vəhy edərək, ne’mətini və yardımlarını tamamlayacağını
müjdələdi.