Sevgili Peyğəmbərim - 41

olduğu ‘'Məvahibi lədunniyyə^ds, Seviq qəzvəsində qeyd olunmuşdur. Bu miqdar, 57.14
misqal qızıla bərabərdir. (Bu gün üçün 38 qızıl liradır). Əh (Allah ondan razı olsun)
iyirmi bir yaşında idi. Əhli Beytdəndir. Ağ bənizli, çox yaraşıqlı idi. Hicrətdən on üç il
qabaq Məkkədə doğuldu və hicrətin on birinci ilində iyirmi dörd yaşında vəfat etdi.
Həsən, Hüseyin və Muhsin adında üç oğlu ilə Ümmü Gülsüm və Zeynəb adında İki qızı
oldu."*^^ Rəsulullahın nəsli Fatimədən davam etdi. Zeynəb, Abdullah ibn Cə’fər Təyyar
ilə evlənib. Əh və Ümmü Gülsüm adlarında uşaqları oldu. Bunlara “Şərifi Cə’fəri”
deyilir.
Abdullah; Rəsulullahın Xədicətul-kübradan olan axırıncı uşağıdır.
Nübüvvətdən sonra doğulub, hələ südəmər körpə İkən vəfat etdi. Tayyib və Tahir də
deyilirdi. Abdullah vəfat edincə. As ibn Vail; “Məhəmməd əbtər oldu” yəni nəsli
kəsildi, dedi. Allah Təala; “İnna ə’tayna” ilə kafir Asa cavab verdi."*^^
İbrahim; Rəsulullahın oğullarının üçüncüsü və bütün uşaqlarının axırıncısıdır.
Herakhn Misir valisi olan Muqavqisın hədiyyə göndərdiyi Mariyənin oğludur. Hicrətin
səkkizinci ilində dünyaya göz açıb, bir yaş yarımlıq İkən vəfat etdi. Xəstə İkən,
Rəsulullah qucağına götürüb mübarək gözlərindən yaş axardı. Vəfatı günü günəş
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 36.
ibn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XXXIX, 37.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 22.
ibn ishaq, əs-Sirə, s, 231; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 26; İbn Kəsir, əl-Bidayə, V, 293.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 16;Təbəri, Tarix, III, 175.

507


tutulmuşdu. Bəziləri çocuğun ölümü səbəbiylə günəşin tutulduğunu deyincə, Rəsulullah
(səlləllahu əleyhi və səlləm) “Ay və günəş Allahu Təalanın varlığını və birliyini
göstərən İki məxluqudur. Heç kimin ölməsi vəya qalması ilə tutulmaz. Onları görüncə
Allah Təalanı xatırlayın!” buyurdu. İbrahim vəfat edincə “Ya İbrahim! Ölümünə çox
kədərləndik. Gözlərimiz ağlayır, qəlbimiz də sızlayır. Ancaq, Rəbbimizin xoşuna
gəlməyən bir şey demərik” buyurdu.
Əhli Beyti
Sevgili Peyğəmbərimizin bütün ailə fərdlərinə “Əhli Beyt” deyilir. Mübarək
xanımları, qızı Həzrəti Fatimə ilə Həzrəti Əli və bunların mübarək övladları olan
Həzrəti Həsən, Həzrəti Hüseyin və bunların da uşaqlarının hamısı, bir də
Peyğəmbərimizin pak nəslindən gələn Haşim oğulları Əhli Beytdəndirlər.
Allah Təala, Qur’ani Kərimdə Əhli Beytə məalən belə buyurur ki; “Allahu
Təala sizlərdən ricsi, yəni hər qüsur və hər kiri yox etmək, sizi tamamilə pak etmək
istəyir”.''^'’
Əshabi kiram; “Ya Rəsulullah! Əhli Beytə kimlər daxildir?” soruşduqları
əsnada İmam Əli gəldi. Onu mübarək əbasının üstündə oturtdu. Növbəylə
Fatimətuzzəhra, İmam Həsən və İmam Hüseyn gəldi. Hər birini yanında oturdaraq;
“Baxın bunlar mənim Əhli Beytimdir” buyurdu. Bu möhtərəm insanlara həm də, “Ali
Əba” və “Ali Rəsul” da deyilir."'^'
Əhli Beyti nəbəvini sevmək, axirətə iman edərək getməyə, axır nəfəsdə, nicat
tapmağa səbəb olar. Əhli Beyti sevmək, hər mö’minə fərzdir. Sərvəri aləm (səlləllahu
əleyhi və səlləm), bir hədisində belə buyurur ki; “Əhli Beytim, Nuh əleyhissalamın
gəmisi kimidir. Onlara tabe olan, nicat tapar. Qalanları isə həlak olar”."*^^
Əhli Beyti nəbəvinin fəzlət və kəmah həddən artıq çoxdur. Onları nəql etməyə,
mədh etməyə insan gücü çatmaz. Onların qiymətləri və böyüklükləri, ancaq ayə ilə başa
düşülməkdədir.
İmam Şafii; “Ey Əhli Beyti Rəsul! Sizi sevməyi, Allah Təala Qur’ani Kərimdə
əmr edir. Namazlarında sizə dua etməyənlərin namazlarının qəbul olmaması,
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 212-215.
əl-Əhzab 33/33.
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, III, 55; Hakim, əl-Müstədrək, II, 451.
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, III, 45; Hakim, əl-Müstədrək, II, 373.

508

qiymətinizi və uca mərtəbənizi göstərir. Şərəfniz nə qədər böyükdür ki, Allah Təala
Qur’ani Kərimdə sizi salamlayır” deyərək, bunu ən gözəl şəkildə ifadə etməkdədir.
Həzrəti Ənəs də belə demişdir ki; “Rəsulullahdan; “Əhli Beytin arasından ən
çox kimi sevirsiniz” deyə soruşdular. O; “Həsənlə Hüseyni” buyurdu”.
Həzrəti Əbu Hüreyrə belə nəql etmişdir ki; “Rəsulullahın yanında idim. Bu
dəmdə Həsən gəldi. “Ya Rəbbi! Bunu sevirəm. Sən də bunu sev və bunu sevənləri də
sev” və bir başqa zaman da; “Həsənlə Hüseyin, dünyada mənim gözəl ətirlərimdir”
buyurmuşdur”.
Cənabi Peyğəmbərimiz bir dəfə də belə buyurmuşdur ki; “Özümdən sonra sizə
iki şey əmanət qoyuram. Bunlara yapışsanız, yoldan çıxmazsınız. Birincisi ikincisindən
daha böyükdür. Biri, Allah Təalanın kitabı olan Qur’ani Kərimdir ki, göydən yerə qədər
sallanmış möhkəm bir ipdir. İkincisi isə Əhli Beytimdir. Bunların ikisi bir-birinə
bağlıdır. Bunlara bağlı olmayan mənim yolumdan ayrılar”.
Bir dəfə də Həzrəti Həsən və Həzrəti Hüseyin xəstələnmişdilər. Cənabi
Peyğəmbərimiz Həzrəti Əh və Həzrəti Fatiməyə; “Bu əzizləriniz üçün bir nəzir
götürün!” buyurdu. Həzrəti Əli, Fatimə anamız və Fizza adlı eariyələri üç gün orue
nəzir etdilər. Bundan sonra o üd Cənnət ətirləri şəfa tapdılar. Ancaq, evlərində yemək
üçün bir şey qalmamışdı. Həzrəti Əh bir yəhudidən üç sa"*^^ arpa borc aldı. Üçü də nəzir
etdikləri oruclara niyyət etdilər. O qədər arpanın bir hissəsini Həzrəti Fatimə üyüdüb,
beş dənə çörək bişirdi. Özləri beş nəfər idilər. İftar vaxtı çatdı. O beş çörəyin birini
Həzrəti Əlinin, birini Həzrəti Həsənin, birini Həzrəti Hüseynin, birini cariyə Fizzanın və
birini də öz qabağına qoydu. Elə iftar etməyə başlayacaqları vaxt bir kasıb adam gəlib;
“Ey Rəsulullahın Əhli Beyti! Mən kasıb bir müsəlmanam. Mənə yemək verin. Allah
Təala Həzrətləri sizi Cənnət ne’mətləri ilə mükafatlandırsın. Bunu eşidən kimi
əllərindəki çörəkləri ona sədəqə verib, özləri su ilə iftarı açdılar. Ertəsi gün yenə oruc
tutdular. Qulluqçu bir qab da arpa üyüdüb, təzədən beş çörək bişirdi. İftar vaxtında
qabaqlarına qoyub, iftarlarını açacaqdılar ki, bir yetim gəldi. Beşi də çörəkləri ona
verib, 0 yetimi sevindirdilər. Özləri isə suyla iftarlarını açıb, yatdılar. Ertəsi günü yenə
oruc tutdular. Axırıncı bir qab arpanı da üyüdüb ondan beş çörək bişirdilər. İftar

Əbu Ya’la, əl-Müsnəd, VII, 274; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XI, 153; Əhməd Şami, Sübülül-Huda,
XI, 58.
Tirmizi, “Mənaqib”, 32; İbn Əbi Şeybə, əl-Musannəf, VI, 309; Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, III, 66.
I sa 3, 24 kiloqrama bərabər idi. Bax; Walter Hinz, İslamda Ölçü Sistemləri, s. 63.

509




edəcəkləri vaxt bir əsir gəlib, üç gündür ac qaldığını, ona yemək verilmədiyini, Allah
Təalanın rizası üçün onun dərdinə şərİk olmalarını xahiş etdi. Beşi də çörəklərini ona
verib, təkcə su ilə iftarlarını açdılar. Bundan sonra ayə nazil edilərək Allah Təala
məalən belə buyurdu ki; “Bunlar nəzirlərini, yerinə yetirdilər. Uzun və əbədi olan
qiyamət günündən qorxduqları üçün çox arzu etdikləri və təblərinin çəkdiyi yeməkləri
kasıb, yetim və əsirlərə verdilər. Biz bunları, Allah Təalanın rizası üçün yedizdirdik.
Onlar; “Sizdən bunun əvəzində ya bir təşəkkür, ya da bir şey istəmərik” dedilər... Bunun
üçün Cənabi Haqq onlara şərabi tahur içirtdi...”."'^^
Əbu Hüreyrənin nəql etdiyinə görə. Peyğəmbərimiz belə buyurmuşdur ki;
“Sizin yaxşılarınız, məndən sonra Əhli Beytimə yaxşılıq edənlərdir”.
Həzrəti Əh də Peyğəmbərimizin belə buyurduğunu nəql etmişdir ki; “Əhli
Beytimə yaxşılıq edənlərə qiyamət günü şəfaət edərəm”, “Sirat körpüsündən ayaqları
sürüşmədən keçənlər. Əhli Beytimi və Əshabımı çox sevənlərdir”.
İmam Rəbbani Həzrətlərinin nəql etdiyi bir hədisdə; “Əlini sevən, heç bir
şübhə yoxdur ki, məni sevmişdir. Ona düşmənlik edən də, heç bir şübhə yoxdur ki,
mənə düşmənlik etmişdir. Onu incidən, heç bir şübhə yoxdur ki, məni incitmişdir. Məni
incidən də, heç bir şübhə yoxdur ki, Allah Təalanı incitmiş olar” buyrulmuşdur.
Rəsulullah yenə belə buyurmuşdur ki; “Allah Təala, mənə dörd nəfəri
sevməyim üçün əmr etdi. Onları özünün də sevdiyini xəbər verdi”. Bunlar kimdir,
adlarını bizə söyləyərsiniz?” soruşulduğunda; “Əh onlardandır. Əh onlardandır. Əli
onlardandır. Bir də ki, Əbu Zərr, Miqdad və Salman”.
Bir hədisdə də; “Ailəmi incidərək məni incidənlər üçün ağır bir əzab vardır”.
Başqa bir hədisdə də; ”Fatimə mənim bir hissəmdir. Onu incidən məni incidər”
buyurmuşdur. Həzrəti Əbu Hüreyrə belə demişdir ki, Cənabi Peyğəmbərimiz Həzrəti
Əliyə; “Fatimə, mənə səndən daha sevimlidir. Sən mənə, ondan daha əzizsən! (yəni
qiymətlisən) buyurmuşdur”."*^^
Yenə belə buyurmuşdur ki; “Sizə İslam dinini gətirdiyim üçün əvəzində bir şey
istəmirəm. Ancaq, mənə yaxın olan Əhli Beytimi sevməyinizi istəyirəm”.

əl-insan 76/7-21.
Heysəmi, Məcməuz-Zəvaid, IX, 100; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XXXXII, 125; Əhməd Şami,
Sübülül-Huda, XI, 44.

510


islam alimləri, Əhli Beyt sevgisini axır nəfəsdə mö’min olaraq vəfat etmək
üçün şərt qoşmuşlar. Əhli Beytdə, Rəsulullahın zərrələri vardır. Əhli Beytə qiymət
vermək, ehtiram göstərmək hər bir müsəlmanın vəzifəsidir.
Böyük İslam alimi İmam Rəbbani (rəhmətullahi əleyh), belə buyaırmuşdur ki;
“Atam zahiri və batini elmlərdə, yəni mənəvi elmlər sahəsində güelü bir alim idi.
Həmişə Əhli Beyti sevməyi tövsiyə və təşviq edərək; “Bu sevgi in s anın axır nəfəsdə
mö’min olaraq vəfat etməsinə çox tə’sir edər” deyərdi. Atam vəfat edərkən
yanındaydım. Axır nəfəsində bu nəsihətləri xatırlatdım və o sevginin neeə tə’sir etdiyini
soruşdum. O vəziyyətdəykən belə; “Əhli Beytin sevgisinin dəryasında üzürəm”
buyurdu. Mən Allah Təalaya həmd və səna etdim. Əhli Beytin sevgisi Əhli Sünnətin
sərmayəsidir. Axirət qazanelarını həmişə bu sərmayə gətirəeəkdir”.
Rəsulullahın Əhli Beyti üç qrupdur; Birineisi, xalaları kimi nəsəb və soy
eəhətiylə qohum olanlardır. İkineisi, pak xanımlarıdır. Üçüncüsü, xanımlarının başlarını
daramaq, yeməklərini bişirmək, otağlarını silib-süpürmək, pal-paltar yumaq və ev
işlərini görmək üçün həmişə evlərində qalan qulluqçu qadınlardır. Çöl işlərini görən,
məsciddə əzan oxuyan Bilal, Salman, Suheyb də xaneyi səadətdə yeyib içərdilər.
Həzrəti Fatimə ilə qiyamətə qədər davam edən nəslindən gələn uşaqları da Əhli
Beytdəndirlər. Onlar, üsyankar olsalar belə sevmək lazımdır. Onları sevmək, mənəvi,
fiziki və mah yardım etmək, hörmət və ehtiram göstərmək, mö’min olaraq dünyadan
köçməyə səbəb olar. (Suriyanın Hama şəhərində, Seyyidlər üçün məhkəmə vardı. Bu
mübarək sülalədən doğulan uşaqlar, İki şahid ilə hakim hüzurunda dəqiqləşdirilər və
qeydiyyata alınardı. Bu məhkəməni İngilislərin sadiq dostu Mustafa Rəşid Paşa ləğv
etmişdir).
Rəsulullahın əshabı
Peyğəmbərimizin dostları, qadın vəya kişi, uşaq vəya böyük hər hansı bir
müsəlman, Rəsulullahı heç olmasa bir dəfə görmüşsə, kor olan ən az bir dəfə danışarsa
və iman ilə vəfat edərsə buna “Sahib” vəya “Səhabi” deyilir. Bir neçəsinə isə “Oshab”
vəya “Səhabə” yaxud “Sahb” deyilir.
Peyğəmbərimizi kafir İkən görüb Rəsulullahın vəfatından sonra iman edən
vəya müsəlman İkən, sonra mürtəd olan (Müsəlmanlıqdan çıxan) səhabi deyildir. Səhabi

511

olduqdan sonra mürtəd olub, Rəsulullahın vəfatından sonra təzədən iman edən səhabi
olur. Cənabi Peyğəmbərimiz einlərə də Peyğəmbər olduğu üçün, ein də səhabi olur.
Əshabi kiram, dini hökmlər mövzusunda ən mö’təbər qaynaqdır. Çünki, onlar
Qur’ani Kərimi Peyğəmbərimizdən öyrənib, daha sonrakı nəslə öyrətmiş və izah
etmişdirlər. Peyğəmbərimizin etdikləri və söylədikləri haqqında məlumatlar, onların
bilavasitə görərək və eşidərək nəql etdikləri şeylərə istinad edir.
Bax bunların nəql etdikləri hökmlər, hədislərin əsasını təşkil etmişdir.
İslamiyyətdə ümmətin ieması, yəni alimlərin müştərək qəbul etdiyi hökmlər, aneaq
Əshab dövründə tam və mükəmməl bir şəkildə həyata keçirilmişdir. Ayrıea, Əshabın
hər biri dində sözü sənəd, vəsiqə olan müctəhid alimlərdəndir. Onlar özlərindən sonra
gələn müctəhidlərdən daha üstündürlər.
Əhli sünnət alimləri, Əshabi kiramın üstünlük sırasını üç qrupa ayırmışlar;
1. Mühacirlər; Məkkə şəhəri alınmadan əvvəl, Məkkədən vəya başqa yerlərdən
vətənlərini, qohum-əqrəbalarını tərk edərək Mədinə şəhərinə hicrət edənlərdir. Bunlar,
Rəsulullahın yanına iman ilə gəlmiş vəya gəlincə iman etmişdilər. Əmr ibn As
Həzrətləri də bunlardandrr.
2. Ənsar; Mədinə şəhərində vəya bu şəhərə yaxın yerlərdə və Əvs, Xəzrəc adındakı
iki Ərəb qəbiləsinə mənsub olan müsəlmanlara Ənsar deyilir. Çünki, Cənabi
Peyğəmbərimizə və Məkkəlilərə hər cür köməkliyi göstərəcəklərinə söz vermiş və öz
sözlərini tutmuşdular.
3. Digər Əshabi kiram; Məkkə şəhəri fəth edildiyi zaman və daha sonra Məkkədə
vəya başqa yerlərdə imana gələnlərdir. Bunlara Mühacir və Ənsar deyilməz. Sadəcə
səhabi deyilər.
Əshabi kiramın ən üstünləri, Rəsulullahın dörd xəlifəsidir. Bunlar xilafət sırasına
görə Həzrəti Əbu Bəkir, Həzrəti Ömər, Həzrəti Osman və Həzrəti Əlidir. Bunlardan
sonra ən üstünləri Aşərəyi Mubəşşərədən, yəni Cənnət ilə müjdələnmiş olan on
nəfərdən qalan altısı da; (Təlhə, Zübeyir ibn Əvvam, Abdurrahman ibn Əvf, Sə’d ibn
Əbi Vəqqas, Səid ibn Zeyd, Əbu Ubeydə ibn Cərrah) və Həzrəti Həsənlə Həzrəti
Hüseyndir.
Dörd böyük xəlifə və Cənnətlə müjdələnənlərdən sonra Əshabi kiramın ən
üstünləri ilk müsəlman olan qırx nəfərdir. Bunlardan sonra ən üstün olanları Bədir
qəzvəsində iştirak edən üç yüz on üç səhabidir. Bunlardan sonra ən üstün olan Ühüd

512

qəzvəsində iştirak edən yeddi yüz qəhrəmandır. Bunlardan sonra ən üstün olan, hierətin
altıneı ilində, ağae altında Rəsulullaha; “Ölərik, amma yolumuzdan dönmərik!” deyə
söz verən min dörd yüz nəfərdir. Bu andiçməyə “Bey’əti Rizvan” deyilir."*^^
Əshabi kiramın sayı; Məkkə fəthində on min, Təbük qəzvəsində yetmiş min,
Vəda Həeeində doxsan min və Rəsulullah vəfat etdiyi zaman yer üzündə yüz iyirmi
dörd mindən çox səhabi vardı. Bu barədə başqa rəvayətlər də vardır.
Əshabi kiramdan ən son vəfat edənlər bunlardır; Abdullah ibn Əvfa 705-ei ildə
(Hieri 86-eı il) Kufədə vəfat etdi. Abdullah ibn Yəsr 706-eı ildə (Hieri 88-ei il) Şamda,
Səhl ibn Sə’d 709-eu ildə (Hieri 91-ei il) 100 yaşında Mədinədə, Ənəs ibn Malik 711-ei
ildə (Hieri 93-eü il) Bəsrədə, Əbut-Tufeyl Amir ibn Vasilə 718-ei ildə (Hieri 100-eü il)
Mə kk ədə vəfat etdilər.
Peyğəmbərimizin vəfatından sonra, dörd Xəlifə dövründə də Əshabi kiram
İslam dinini yaymaq, eihad etmək barəsində sözlərinə sadiq qaldılar. Sözlərindən
dönmədilər. Hamısı birlikdə el-obalarını tərk edərək Ərəbistandan çıxıb, hər tərəfə
yayıldılar. Gedənlərin çoxu dala qayıtmayıb, getdikləri yerlərdə ölüneəyə qədər eihad
etdi və İslam dinini yaydı. Beləeə az vaxtda çox ölkə fəth edildi. Fəth edilən yerlərdə
İslamiyyət sür’ətlə yayıldı.
Əshabi kiramın hamısı adildir. İslamiyyəti yaymaqda hamısı ortaqdır. Qur’ani
Kərimi onlar bir yerə gətirdi. Hədisləri Peyğəmbərimizdən onlar nəql etdi.
(Əshabi kiramın İslam dininə etdiyi xidmətlərini, nümunəvi yaşayışlarını,
fəzlətlərini, hamısının adlarını və təreümeyi hallarını yazan bir çox əsər tə’lif edilmiş,
işıq üzü görmüşdür. Həqiqət Kitab evi tərəfindən çap edilən “Əshabi kiram” kitabı çox
qiymətlidir).
Peyğəmbərlərdən və mələklərin üstünlərindən sonra, bütün məxluqların ən
üstünü Əshabi kiramdır. Hər birinin adını hörmətlə, ehtiramla yad etmək lazımdır.
Əshabi kiramın hər biri, bu ümmətin hamısından üstündür. Məhəmməd
əleyhissalamın peyğəmbər olduğuna inanan hamıya, yəni hər müsəlmana, hansı irqdən,
hansı ölkədən olmasına fərq qoyulmadan Məhəmməd əleyhissalamın ümməti deyilir.
Sahabənin fəzlət və üstünlüyü ilə əlaqəli ayələrdə məalən buyrulur ki; “Siz
ümmətlərin xeyirlisisiniz”,"'^^ “Əvvəleə müsəlman olanlardan, Muhaeirlərin və Ənsarın
Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, I, 59; II, 101, 120; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 315; Vaqidi, əl-Məğazi, I,
279; ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 97; İbn Kəsir, əs-Sirə, III, 324; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III,
255.

513


başda gələnlərindən və onların yolunu tutanlardan Allah Təala razıdır və bunlar da
Allahu Təaladan razıdırlar. Allah Təala bunlar üçün Cənnətlər hazırladı. Bu Cənnətlərin
altından çaylar axmaqdadır. Bunlar Cənnətlərdə əbədi qalacaqlar”.
“Məhəmməd (əleyhissalam) Allah Təalanın Peyğəmbəridir. Onunla birlikdə
olanların (yəni Əshabi kiramın) hamısı kafirlərə qarşı amansızdırlar. Ancaq, birbirilərinə qarşı mərhəmətlidirlər. Bunları çox vaxt rükuda və səcdədə görərsiniz. Hamı
üçün (dünya və axirətdə) hər bir yaxşılığı, hər bir üstünlüyü Allah Təaladan istəyərlər.
Rizvanı (yəni Allah Təalanın onlardan razı qalmasını) da istəyərlər. Çox səcdə etdikləri
üzlərindən bəlli olar. Onların halları, şərəfiəri beləcə Tövratda (və İncildə)
bildirilmişdir. İncildə də bildirildiyi kimi, onlar əkinə oxşayırlar. Kiçİk bir tingin yerdən
çıxıb bitdiyi, yüksəldiyi kimi, az və gücsüz olduqları halda, az zamanda ətrafa
yayıldılar. Hər tərəfi iman nuru ilə doldurdular. Hamı tingi görüb, az zamanda necə
böyüdü deyərək çaş-baş qaldılar. Onların hal və şanları görənləri heyrətə düşürdəcək və
düşmənləri də əsəbiləşdirəcək şəkildə dünyaya yayıldı”.
Əshabi kiram haqqındakı bəzi hədislər aşağıda verilmişdir;
“Əshabıma söyməyin! Əshabımdan sonra gələnlərdən hər kim dağ qədər qızıl
sədəqə versə də, Əshabımdan birinin bir ovuc arpa verərək qazandığı savaba vəya
yarısına nail ola bilməz”.
“Əshabım göydəki ulduzlar kimidir. Hansını təqlid etsəniz, hidayət
taparsınız”.
“Əshabıma düşmənlik etməkdən çəkinin. Allahdan qorxun! Onları sevən məni
sevdiyi üçün sevər. Onlara düşmənlik edən, mənə düşmənlik etmiş olar. Onları incidən,
məni incitmiş olar. Məni incidən də, əlbəttə Allah Təalanı incidər”.
“Ümmətimin ən yaxşılan mənim yaşadığım dövrdə yaşayanlardır. Onlardan
sonra ən yaxşılan onlardan sonra gələnlərdir. Onlardan sonra da ən yaxşılan daha sonra
gələnlərdir. Məni görən və məni görənləri görən bir müsəlmanı Cəhənnəm odu
yandırmaz”.

Ali imran 3/110.
ət-Tövbə 9/100.
əl-Fəth 48/29.
Buxari, “Fəzailus-Səhabə”, 5; Əbu Davud, “Sünnə”, 11; Tirmizi, “Mənaqib”, 70; İbn Масә,
“Müqəddimə”, 31; Əhməd ibn Flənbəl, əl-Müsnəd, III, 11; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 116.
Əhməd Şami, Sübülül-Huda, X, 329; Safədi, əl-Vafı, II, 362.
Buxari, “Riqaq”, 7; Müslim, “Fəzailus-Səhabə”, 319; Nəsai, “İman”, 29; Əhməd ibn Flənbəl, əlMüsnəd, I, 438.

514


Bu ayə və hədislər, Əshabi kiramın üstünlük və fəzlətini açıq-aşkar
göstərməkdədir.

Havadan söybmazdi nutqu pakı cümb vahy idi,
Dürri hikmətlə idi bəhri umman ol kərəmkam.
Təni xalq içrə idi könlü dostuyla tək tənha,
Tapardı vəhdəti kəsrətdə hər an ol kərəmkam

515

CƏNABİ RƏSULULLAHIN BƏZİ ZƏVAİD SÜNNƏTLƏRİ*

Mübarək saqqal və saçı
Rəsulullahın mübarək saçının necə olduğu barəsində Həzrəti Ənəs ibn Malikə
soruşuldu;
“Rəsulullahın mübarək saçı necə idi? Həzrəti Ənəs belə cavab verdi; “Nə çox
qıvrımsaç, nə də çox düz idi. İkisinin ortasında və orta dərəcədə idi. Uzunluqda və
qısalıqda görünüşü qulaqları ilə çiyninin üstünə düşərdi” dedi."*^^
İbn Abbas Həzrətləri; “Fəxri Aləm Rəsulullah mübarək saçını alnının üstünə
tökmüşdü. Daha sonra isə mübarək saçını ortadan ayırardı” demişdir."'^^
Alimlər belə buyurmuşlar ki; “Saçı İki tərəfə ayırmaq Fəxri Kainat
Rəsulullahın sünnətidir. Çünki, sonradan belə edərdi. Alnının üstünə tökmək də caizdir,
iki tərəfə ayırmaq da caizdb. Amma, ayırmaq daha üstündür”.
Həzrəti Aişəyi Siddiqə anamız belə buyurmuşdur ki; “Cənabi Peyğəmbərimizin
cümmədən yuxarı və vəlfədən aşağı bir saçı vardf’."*^^
Cümmə, çiynin üstün tökülən saça deyərlər. Vəlfə is qulağın yumuşaq hissin
qədər çatan saça deyərlər. Ү əni. Həzrəti Aişənin rəvayətinə görə Rəsulullahın mübarək
saçının uzunluğu mübarək qulaqlarının yumuşağından aşağı düşmüş, amma çiyninə
çatmamışdı. İkisinin arasında idi.
Qazı İyaz Həzrətləri də belə buyurmuşdur ki; “Bu nəql edilən rəvayətlərin
təhlili belə ola bilər ki, mübarək qulaqlarının üstündəki saçları saçı qulaqlarının
yumuşağma qədər uzanardı. Başının dalındakı saçı isə çiyninə çatardf’.
Bu barədə belə də buyurmuşlar ki; “Bəzi rəvayətlərdə qulağına qədər çatardı,
bəzi rəvayətlərdə çiyninə qədər tökülmüşdü, deyilməsinin səbəbi bəzən elə, bəzən də
belə olmasıydı. Rəvayətlərin hamısı da doğrudur. Rəsulullah mübarək saçını bəzən
uzadar, düz çiyninin üstünə tökərdi. Bəzən da kəsdirər, mübarək qulaqlarının
yumuşağma yaxud ortalarına qədər çatardı.

* Zəvaid sünnəti, Cənabi peyğəmbərimizin ibadət olaraq deyil, bir adət olaraq davamlı etdiyi şeylərə deyilir. Zəvaid sünnətləri tərk
etmək məkruh deyildir. Cənabi peyğəmbərimizin geyim tərzi, yaxşı işlərə sağdan başlaması kimi şeyləri zəvaid sünnətdir.
Buxari, “Libas”, 68; Əbu Davud, “Tərəccul”, 9; Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 31; Suyuti, Əvsafun-Nəbi, s.
51.
İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 430; Kastalani, əl-Məvahibu ’l-Ləduniyyə, s. 279.
Əbu Davud, “Tərəccul”, 9; Tirmizi, “Libas”, 21; İbn Масә, “Libas”, 36; Əhməd ibn Hənbəl, əlMüsnəd, VI, 118; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 428; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, I, 167.

516


Ümmü Hani belə buyurmuşdur ki; “Fəxri Aləm Rəsulullah bir dəfə Məkkədə
bizə gəlmişdi. O vaxt dörd ğadirəsi vardı”.
Ğadirənin mənası saç hörüyü deməkdir. Yəni, mübarək saçını dörd hissəyə
ayırmışdı, deməkdir.
Qısaeası, Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək saçı və saqqalı çox qıvrım və çox
düz deyil, anadangəlmə qıvrımsaç idi. Mübarək saçı uzundu. Əvvəleə kəkili vardı,
sonradan isə ikiyə ayırardı. Mübarək saçını bəzən uzadar, bəzən də kəsib, qısaldardı.
Kişilərin başı daz qırxdırmaları vəya saçlarını uzadıb, darayaraq üdyə
ayırmaları sünnətdir. Vəziyyətə, adətə, zamana görə hərəkət edilməlidir. Saçları yığmaq
vəya hörmək məkruhdur.
Rəsulullahın mübarək saqqalının neeə olduğu barəsində Həzrəti Ənəs belə nəql
etmişdir ki; “Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək saqqalında çox az ağ tük vardı.
Mübarək başında və mübarək saqqalında ağ tüklər, on yeddi yaxud on səkkiz dənədən
çox deyildi.
Həzrəti Əbu Bəkiri Siddiq bir dəfə;
- Saçlarına dən düşdü, ya Rəsulallah, dedi.
Rəsulullah da;
- Mənim saçımı Hud, Vaqiə, Mürsəlat, Ammə yətəsə’əlunə və İzəşşəmsu kuvvirət
(Nəbə və Təkvir) surələri ağartdı, buyurdu."'^^
Yəni, bu surələrdə eənnət və eəhənnəmdən çox bəhs edilmişdir. Ümmətinin
axirətdəki vəziyyətini fikirləşərək qəm və qüssəylə saç-saqqalının ağardığını söyləmək
istəmişdir.
Əmr ibn Şuayb belə buyurmuşdur ki; “Rəsulullah, mübarək saqqalının həm
enindən, həm də uzundan qırxardı. Tirmizi Həzrətlərinin nəql etdiyi hədisdə, Cənabi
Peyğəmbərimiz “Bığını qısaltmayan kəs bizdən deyildir”,^°° deyə buyurmuşdur. Başqa
bir hədisdə də “Saqqallarınızı uzadın və bığlarınızı isə qısaldın”,^®' deyə buyrulmuşdur.

Tirmizi, “Libas”, 39; İbn Масә, “Libas”, 36; Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 59; Kastalani, əl-Məvahibu’lLəduniyyə, s. 279; Suyuti, Əvsafun-Nəbi, s. 54.
Tirmizi, “Təfsirul-Qu’ran”, 56; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 435; Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 74; Suyuti,
Əvsafun-Nəbi, s. 60.
Kastalani, əl-Məvahibu ’l-Ləduniyyə, s. 280.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 449; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, I, 119; Kastalani, əl-Məvahibu’lLəduniyyə, s. 280.

517


ibn Əbdul-Hakim də belə buyurmuşdur ki; “Bığ yaxşıca qırxılmalı, saqqal isə
qırxılmamalıdır. Bığı yaxşıca qırxmaqdan məqsəd ülgüclə qırxmaq deyildir”
buyurmuşdur.
İmam Nəvəvi Həzrətləri, “Bığın qırxılmasında münasib olan dodağın kənarı
görününcəyə qədər qırxılması, ancaq düz dibindən qırxılmamasıdır”, demişdir.
Alimlər bığın üstünü qırxıb İki tərəfdən ucunu uzatmağı məkruh görmüşlər.
Bununla əlaqəli İbn Ömər belə nəql etmişdir ki, Rəsulullahın yanında Məcusilər
barəsində danışıldı. Bundan sonra Rəsulullah; “Onlar bığlarının ucunu uzadar və
saqqallarını qırxarlar, ona görə də siz onların tərsini edin”, buyurdu.
Əbu Umamə; “Ya Rəsulallah! Kitab əhli saqqallarını qırxar və bığlarını da
uzadarlar” deyincə, Rəsulullah; “Siz bığlarınızın ucunu qırxın və saqqallarınızı uzadın”,
buyurdu.
Alimlərin bildirdiklərinə görə, bığları qırxaraq, qaşlar qədər qısaltmaq
sünnətdir. Çənə hissəsindəki saqqalı əllə tutula bilən qədər uzatmaq və bundan çoxunu
qırxmaq isə sünnətdir.
Saqqalı əllə tutula bilən qədər uzatmaq və bundan artığını qırxmaq sünnətdir.
Saqqalı əllə tutula bilən qədər uzatmaq da sünnətə münasib deyildir. Sünnətə riayət
etmək niyyəti ilə qısa saqqal saxlamaq bidətdir və haramdır. Saqqal saxlamaq sünnəti
zəvaiddir. Əmri məruf üçün, dolanışığı tə’min etmək üçün, fitnə çıxmasının qabağını
alamaq üçün saqqalı tamamiylə qırxmaq caizdir. Bunlar, sünnəti tərk etmək üçün bir
bəhanə ola bilər, ancaq bidət iş görmək üçün bəhanə ola bilməz.
Rəsulullahın yatması
Cənabi Peyğəmbərimiz, yatağında yatmaq istədiyi vaxt, sağ tərəfi üstündə
yatar, sağ əlini sağ yanağının altına qoyar, sonra da; “Allahım! Özümü, sənə tapşırdım.
Üzümü sənə tutdum. İşimi sənə tapşırdım. Sənə e’timad etdim. Mən, sənin əzabından
qorxur, rəhmətini umuram. Sənin rəhmətindən başqa sığınmağa bir yerim yoxdur. Sənin
əzabından başqa qorunmağa başqa bir şey yoxdur. Ancaq, sənin rəhmətinə sığınılar və
ancaq sənin rəhmətinlə nicat tapılar. Mən, sənin endirdiyin kitabına və göndərdiyin
Peyğəmbərinə inandım. Ey Rəbbim! Sənin adını çəkərək yatıram. Əgər canımı alsan,
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 439; Kastalani, əl-Məvahibu’l-Ləduniyyə, s. 281.

518


bədənimə rəhmətinlə rəftar et! Əgər canımı almasan, saleh qullarını qoruduğun kimi
onu da qoru! Allahım! Mən sənin adınla ölər, sənin adınla dirilərəm. Bizi yedizdirən,
içizdirən, hər bir ehtiyacımızı tə’min edən, bizi daldalandıran, sığındıran Allaha həmd
olsun! Çoxları var ki, heç kim onların nə ehtiyaçlarını tə’min edir, nə də onları
daldalandım! Allahım! Qullarını hüzurunda topladığın gündə məni əzabından qoru!”
deyərək dua edər, yuxudan qalxarkən də; “Həmd olsun o Allaha ki, bizi öldükdən sonra
diriltdi. Qiyamət günü də. Ona qayıdacağıq” deyərdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz yatağına girdiyi zaman; “Göylərin və yerin Rəbbi, hər
şeyin Rəbbi olan, toxumu cücərdən. Tövratı, İncili və Qur’anı endirən Allahım! Mən
hər pislik edənin pisliyindən sənə sığınıram! Çünki, onu kəkilindən tutan sənsən!
Allahım! Əvvəl sənsən! Səndən əvvəl olan heç bir şey yoxdur! Axır da sənsən! Səndən
sonra olan heç bir şey də yoxdur! Zahir sənsən! Səndən başqa heç bir şey yoxdur!” deyə
dua edərdi.
Yuxudan oyandığı zaman da; “Başqa ilah yoxdur, ancaq sən varsan! Səni,
təsbih və tənzih edirəm. Allahım! Günahlarımı bağışlamağını və rəhmətini diləyirəm.
Allahım! Elmimi çoxalt! Mənə doğru yolu göstərdikdən sonra, yoldan çıxartma! Uca
nəzdindən mənə bir rəhmət et, ehsan buyur! Çünki, ən çox bağışlayan da sənsən!”
deyərək bəzən dua edərdi.
Bəra ibn Azib də bu barədə belə nəql etməkdədir ki; “Kainatın sahibi mənə
“Yatmağa getdiyin vaxt, namaz üçün dəstəmaz aldığın kimi dəstəmaz al! Sonra, sağ
tərəfinin üstünə yat və; “Allahım! Özümü, sənə tapşırdım. Üzümü, sənə tutdum. Sənə
e’timad etdim. Mən, sənin əzabından qorxur, rəhmətini umuram. Sənin rəhmətindən
başqa sığınmağa bir yerim yoxdur. Sənin əzabından başqa qorunmağa başqa bir şey
yoxdur. Ancaq, sənin rəhmətinə sığınılar və ancaq sənin rəhmətinlə nicat tapılar. Mən,
sənin endirdiyin kitabına və göndərdiyin Peyğəmbərinə inandım!” de!
O gecə əgər ölsən, İslam fıtrətiylə ölərsən. Kim bunu desə və o gecə dünyadan
köçsə, İslam fıtrətiylə ölər!” buyurdu.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Sizdən biriniz gecə vaxtı yatağından qalxıb, sonra
təzədən yatacağı zaman, yatağı üç dəfə çırpsın. Çünki, özündən sonra nə baş verdiyini,
nəyin gəlib yatağına uzandığını bilməz. Yatağına yatmaq istədiyi vaxt, sağ sağ tərəfi
üstündə yatsın. Yatdığı, yataqda uzandığı vaxt da; “Allahım! Səni təsbih və tənzih
Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 281.

519

edirəm. Ya Rəbbi! Sənin adını çəkərək yatağa uzandım. Sənin adınla da qalxdım. Əgər,
canımı alsan, ona rəhmət və məğfirət et. Əgər, canımı almasan saleh qullarını
qoruduğun kimi, onu da qoru!”