Sevgili Peyğəmbərim - 23

üçün, həbs edərək zamanın keçməsini gözlədilər. Ayrı-ayrı yerlərdə həbs etdilər. Hər İki
səhabi də bu əsarət qarşısında böyük bir səbr, taqət və əsalət göstərdilər.

Buxari, “Məğazi” 28; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 354; Əbdurrəzzaq, əl-Musannəf, V, 354; Təbərani, əlMu’cəmul-Kəbir, IV, 221; Safədi, əl-Vafı, IV, 357.

277



Hubeyb ibn Ədəyin həbs edildiyi evdə azadlı bir eariyə olan Maviyə (bu
xanım, daha sonra müsəlman olmuşdur) belə nəql etmişdir ki; “Hubeyb, mənim
qaldığım evdə bir otaqda həbs edilmişdi. Mən, ondan daha xeyirli bir əsir görmədim.
Bir gün baxdım, əlində səhəng kimi böyük bir üzüm salxımı vardı. Ondan yeyirdi. Hər
gün belə üzüm salxımı əlində görülürdü. O mövsümdə, həm də Məkkədə üzüm tapmaq
əsla mümkün deyildi. Allah Təala ona ruzi verirdi. Həbs olunduğu otaqda namaz qılar,
Qur’ani Kərim oxuyardı. Oxuduğu Qur’ani Kərimi eşidən qadınlar ağlaşar və ona
yazıqları gələrdi. Bəzən; “Bir istəyin var?” deyə soruşduğumda; “Mənə şirin su ver,
bütlər üçün kəsilən heyvanların ətindən gətirmə. Bir də, məni öldürəeəkləri zaman
qabaqeadan xəbər ver, başqa bir şey istəmirəm” deyərdi. Öldürüləeəyi gün
dəqiqləşdirilineə, gedib ona çatdırdım. Bunu öyrənineə, az da olsa dəyişiklik və zərrə
qədər kədər əlaməti görsənmədi. O gün yaxmlaşmea, ölmədən əvvəl bədənini
təmizləmək istədiyini söylədi və bir ülgüe istədi. Mən də uşağımın əlinə bir ülgüe verib
göndərdim. Uşaq yanına gidineə birdən qorxdum. “Eyvah! Bu adam, uşağı ülgüelə
kəsər. O, nə təhər olmasa öldürüləeək” dedim. Qaçaraq gedib uşağa baxdım.
Hubeyb, göndərdiyim ülgüeü uşağın əlindən alıb, uşağa nəvaziş göstərmək
üçün dizinin üstündə oturtmuşdu. Mən bu halı görüneə çox qorxub, fəryad etməyə
başladım. Vəziyyəti başa düşüneə; “Bu uşağı öldürəeəyəmi zənn edirsən? Bizim
dinimizdə belə şey yoxdur. Haqsız yerə eana qəsd etmək bizim hal və şanımızdan
deyildir” dedi.
Hubeyb ibn Ədəyi və Zeyd ibn Dəsinnəni öldürmək üçün müşriklərin qərara
aldıqlar gün gəlib çatmışdı. O gün sabah tezdəndən zineirlərini açıb, Məkkə kənarında
Təmim deyilən yerə apardılar. Məkkə xalqı və müşriklərin başda gələnləri, bunların
edam edilməsini seyr etmək üçün toplanmışdı. Ətrafda böyük bir qələbəlik vardı.
Müşriklər, əsirləri edam edəeəkləri yerdə İki dar ağaeı qurmuşdular. Hubeybi
dar ağaeına qaldmb bağlamaq istədikləri əsnada; “Mənə imkan verin İki rük’ət namaz
qılım” dedi. Ona; “Orda qıl” dedilər. Hubeyb, dərhal namaz qılamq üçün durub, xuşu ilə
iki rük’ət namaz qıldı. Toplaşan müşriklər, qadınlar, uşaqlar həyəeanla onu seyr
edirdilər. Namazını qurtardıqdan sonra; “Vallahi, əgər ölümdən qorxaraq namazı
uzatdığımı zənn eləməsəydiniz, namazı uzadardım və daha çox qılardım” dedi. Belə
edam edilərkən İki rük’ət namazı ilk dəfə qılan, adət və sünnət olmasına səbəb olan
Həzrəti Hubeyb ibn Ədəydir. Cənabi Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm), onun

278


edam edilərkən İki rük’ət namaz qddığını eşidineə, bu hərəkətini yerində və münasib
görmüşdü.
Namazını qıldıqdan sonra, Hubeybi dar ağaeına çixardaraq bağladılar. Üzünü,
qiblədən Mədinəyə tərəf döndərdilər. Sonra; “Haydı dinindən dön! Səni azad edək”
dedilər. Belə eavab verdi ki; “Vallahi, dönmərəm! Bütün dünya mənim olsa, mənə
verilsə, yenə İslamiyyətdən dönmərəm!” Bu cavabı alan müşriklər; “İndi sənin yerinə
Məhəmmədin olmasını, onun öldürülməsini istəyərdin? Bəh desən, xilas olar, evində
rahat oturarsan!” dedilər. Hubeyb; “Mən, Məhəmməd əleyhissalamın ayağına bir
tikanın batmasına belə əsla razı olmaram!” dedi. Müşriklər istehza edib, gülüşərək; “Ey
Hubeyb! İslam dinindən dön! Əgər dönməsən, səni şübhəsiz öldürəcəyik!” dedilər.
Hubeyb; “Allah Təala yolunda olduqdan sonra, mənim üçün öldürülməyin heç
əhəmiyyəti yoxdur” deyə cavab verdi.
Bundan sonra Hubeyb; “Allahım! Burda düşmən üzündən başqa üz görmürəm.
Allahım! Məndən Rəsuluna salam çatdır. Bizə edilən bu işi Rəsuluna xəbər ver!”
deyərək dua etdi və; “Əssalamu əleykə ya Rəsulallah” dedi. Hubeyb bu duanı etdiyi
əsnada, sevgili Peyğəmbərimiz, Əshabi kiramla otururdu. Zeyd ibn Harisə belə nəql
etmişdir ki; “Bir gün Rəsulullah, Əshabıyla oturarkən; “və əleyhissalam” dedi. Əshabi
kiram; “Ya Rəsulallah! Kimin salamını aldın ki?” dedilər. “Qardaşımız Hubeyb in
salamını aldım. Cəbrayıl (əleyhissalam) Hubeybin salamını mənə çatdırdı” buyurdu.^^°
Hubeybin ətrafında toplaşan Qüreyş müşrikləri; “Bax, atalarınızı öldürən bu
adamdır” deyərək gənclərin nizələrlə ona hücum etməsi üçün qızışdırdılar və mübarək
bədənini yaralamağa başladılar. Bu əsnada, Hubeybin üzü Kə’bəyə tərəf çevrildi.
Müşriklər, Mədinəyə tərəf çevirdilər. Hubeyb; “Allahım! Əgər mən sənin nəzdində
məqbul bir qul isəm, üzümü qibləyə çevir” deyərək dua etdi. Üzü təzədən qibləyə
çevrildi. Müşriklərdən heç biri, onun üzünü Kə’bədən başqa bir tərəfə çevirə bilmədi.
Bu əsnada Hubeyb, dar ağacındaykən, düşmənin içində amansızcasına şəhid edilməkdə
olduğunu dilə gətirən bir şe’r dedi. Müşriklər, əllərindəki nizələri bədəninə batıraraq,
işgəncə etməyə başlayınca; “Vallahi, mən müsəlman olaraq öldürüləndən sonra.

Buxari, “Məğazi” 28; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 354; Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, IV, 221; Safədi, əlVafi, IV, 357.
230
Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, IV, 221; Əbu Nuaym, Hilyətul-Ovliya, I, 159; ibn Əbdilbər, əl-Istiab,
II, 28.

279


vurulub, hansı tərəfə düşsəm də qəm yemərəm! Bunların hamısı Allah Təalanın
yolundadır” dedi.
Hubeyb, bundan sonra müşriklərə belə bəd dua etdi; “Allahım! Qüreyş
müşriklərinin hamısını məhv et! Camaatlarını dağıt! Bir-bir canlarını al, onları sağ
qoyma!” Müşriklər bu bədduanı eşidincə çox qorxub, bir hissəsi ordan qaçıb
uzaqlaşdılar. Qalanlardan bir hissəsi nizələrini dalbadal atmağa başladılar. Aralarından
biri nizəsini sinəsinə batırdı, nizə kürəyindən çıxdı. Hubeyb, bədənindən qan fışqırarkən
və dar ağacından sallanaraq son nəfəsini verərkən; “Əşhədu ənla ilahə illallah və əşhədu
ənnə Məhəmmədən əbduhu və rəsuluh” deyərək şəhid oldu.^^'
Hubeyb ibn Ədəyin cənazəsi qırx gün dar ağacında asılı qaldı. Bədəni çürüyüb
iylənmədi. Dayanmadan təzə qan axdı. Sevgili Peyğəmbərimiz, onun cənazəsini
gətirmək üçün Əshabi kiramdan Zübeyir ibn Əvvam və Miqdad ibn Əsvədi göndərdi.
Gecə, gizlicə Məkkəyə girdilər. Hubeybi asıldığı dar ağacından düşürdüb, dəvəyə
yükləyərək Mədinəyə tərəf yola düşdülər. Məsələdən agah olan müşriklər, böyük bir
qələbəlik halında onlara hücum etdilər. Hər İki səhabi özlərini müdafiə etmək üçün,
cənazəni yerə qoydular. Bir az sonra cənazəni qoyduqları yerin yarılaraq cəsədi udub,
sonra da örtüldüyünü gördülər və Mədinənin yolunu tutdular.
Zeyd ibn Dəsinnəni də basdırdıqları ağaca bağladılar. Dinindən döndərmək
üçün məcbur etdilər. Ancaq, Zeydin imanını qüvvətləndirməkdən başqa bir şey əldə edə
bilmədilər. Bundan sonra Zeydi oxa tutdular. Axırda Səfvan ibn Umeyyənin azadh
köləsi Nistas tərəfindən şəhid edildi.
Bi’ri Məunə vaqiəsi
Eyni ilin Səfər ayında. Ərəbistanın Nəcd bölgəsində Amir oğullarının rəisi Əbu
Bəra Amir ibn Malİk Mədinəyə gəldi. Rəsuli əkrəmi (səlləllahu əleyhi və səlləm)
ziyarət etdi. Cənabi Peyğəmbərimiz də ona İslamiyyəti başa salıb, müsəlman olmasını
tövsiyə etdi. Əbu Bəra müsəlman olmadı, ancaq İslamın gözəl və şərəfli bir din
olduğunu bildirdi. Ayrıca, Nəcddə İslamın yayılması üçün Əshabi kiramdan bir neçə
nəfəri ora göndərməsini istədi. Sevgili Peyğəmbərimiz; “Göndərəcəyim adamlar

Əbdurrəzzaq, əl-Musannəf V, 354; Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, IV, 221.

280


haqqında Nəcd xalqına e’tibar etmirəm!” buyurdu. Amir; “Onları mən himayəmə
götürürəm. O zaman onlara heç kim zərər verə bilməz” dedi.
Aləmlərin sahibi bu adamın sözünü qəbul edib, Əshabi Suffədən yetmiş
nəfərlik bir hey’ət hazırladı və Munzir ibn Əmr Həzrətlərinin başçılığında yola saldı.
Öz qəbiləsinin İslamiyyətlə şərəflənməsin! istəyən Əbu Bəra, Əshabi Suffədən
əvvəl yola çıxıb qəbiləsinin yanına gələrək hey’əti himayəsinə götürdüyünü, onlara heç
kimin toxunmamasını tapşırdı. Baeısı oğlu Amir ibn Tufeyldən başqa hamısı onlara
toxunmamağı qəbul etdi. Əbu Bəranın baeısı oğlu Amir ibn Tufeyl, üç qəbilənin
adamlarını silahlandıraraq başına keçdi və Bi’ri Məunəyə gələn Əshabi kiramı mühasirə
etdi. Dörd tərəfl əhatə edilən səhabilər, qıhnelarına sarılıb, birindən başqa hamısı da
səhid oluneaya qədər qəhrəmaneasına döyüşdülər.
Bu mübarək Əshabın son sözləri; “Ya Rəbbi! Bu vəziyyətimizi Rəsulullaha
təkeə Sən xəbər verərsən. Ona salamımızı çatdır!” dedilər. O anda Cəbrayıl
əleyhissalam çox kədərli bir halda, Cənabi Peyğəmbərimizin yanına gəlib, salamlarını
çatdırdı və; “Onlar, Allah Təalaya qovuşdular. Allah Təala onlardan razı oldu, onlar da
Allah Təaladan razı oldu” dedi. Sevgili Peyğəmbərimiz də; “Əleyhimussalam” deyə
eavab verdikdən sonra, çox kədərlənərək Əshabi kirama üzünü tutub; “Qardaşlarınız
müşriklərə rast gəldilər. Müşriklər onları kəsib-doğradılar, nizələrlə dəlİk-deşİk etdilər”
buyuraraq vəziyyətdən xəbər verdi.
Bu hadisədə düşmənlə döyüşərkən. Amir ibn Fuheyrə Həzrətlərinin kürəyinə
Cabbar adlı biri nizəsini batırmışdı; O əsnada Həzrəti Amir; “Vallahi, Cənnəti
qazandım!” demiş. Cabbarın və digər müşriklərin gözlərinin qabağında göyə
yüksəlmişdi. Bu hala hamı heyrət etmiş, aneaq aralarından təkeə onu şəhid edən Cabbar
müsəlman olmuşdu.
Cənabi Peyğəmbərimiz, Rəei və Bi’ri Məunə hadisələrinə çox kədərləndi. Bu
kədərli hadisəni törədən qəbilələrə, bəla üçün bir ay hər namazdan sonra bəddua etdi.
Allah Təala, Rəsulunun duasını qəbul etdi. O qəbilələrə qorxune bir quraqlıq və qıtlıq
verdi. Sonra yolxueu bir xəstəliklə yeddi yüz nəfər öldü.^^^

Buxarə, “Məğazə”, 28; Müslim, “İmarə”, 147; İbn Hişam, əs-Sərə, II, 183; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 346352; ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 51-54.

281



Bəni Nadir yəhudiləri

Ühüd qəzvəsindan sonra, hicrətin dördüncü ilində, Nadir oğulları adındakı
yəhudi qəbiləsi, sevgili Peyğəmbərimizə suiqəsd hazırladılar. Bunu, Cəbrail
əleyhissalam Cənabi Peyğəmbərimizə xəbər verdi, beləcə suiqəsd nəticəsiz qaldı.
Bundan sonra Aləmlərin sahibi, razılaşmanı pozan bu yəhudi qəbiləsinə. Məhəmməd
ibn Məsləməni göndərdi və; “Nadb oğulları yəhudilərinin yanına get! Onlara
Rəsulullah məni sizə; “El-obamızdan çıxıb gedin! Burda mənimlə bblİkdə yaşamayın!
Siz, mənə bb suiqəsd planı hazırladınız. Sizə on gün möhlət verbəm. Bu müddətdən
sonra, buralarda sizdən kim görülərsə boynu vurulaeaq” əmrini çatdırmaq üçün
göndərdi de!” buyurdu.
Məhəmməd ibn Məsləmə Həzrətləri bu əmri çatdmnea, qorxularından yol
hazırlığına başladılar. Aneaq, münafiqlərin başçısı Abdullah ibn Ubeyy, onlara; “Nə
badə qalanızdan çıxasınız. Mallarınızı və el-obanızı tərk edib getməyin. Adamlarımdan
iki min nəfərlə sizə köməyə gələrik” deyərək xəbər göndərdi. Bundan sonra Kainatın
hökmdarı Rəsulullah, Əshabi kbamıyla Mədinəyə dörd km. uzaqlıqda yerləşən Nadb
oğulları qalasına hücum etdilər. Bayrağı Həzrəti Əli daşıyırdı. Qala mühasirə edildi.
Daha əvvəl Əshabi kbama meydan oxuyan yəhudilər, qaladən çıxmağa eəsarət edə
bilmədilər. Münafiqlərin köməyi də gəlib çatmadı. Əshabi kbam, qalanı nəzarətdə
saxlayıb quş uçurtmurdu. İyirmi gündən artıq davam edən mühasirənin axırında
yəhudilər təslim oldular. Bütün silahlarını, qızıl və gümüşlərini müsəlmanlara verərək
bir hissəsi Şama, bb hissəsi də Xeybərə sürgün edildi. Beləcə, Mədinədə yəhudilərdən
təkcə Qureyza oğulları qaldı.

Fatimə Binti Əsədin vəfatı
İçgi içməyin haram olduğunu bildbən ayə də, hicrətin dördüncü ilində inzal
edildi. Ühüd qəzvəsinda yaralanıb, sonra da vəfat edən Həzrəti Ümmü Sələmənin
ərindən bir neçə uşağı yetim qalmışdı. Ümmü Sələmə anamız, yaşlı halyla çətin

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 441; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 386.
ibn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 221; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, XXII, 59.

282

vəziyyətdə qalmışdı. Sevgili Peyğəmbərimiz, onun halına yanıb mərhəmət edərək, onu
özünə nİkahlamaqla şərəfləndirdi.
Həmçinin bu ildə Zaturriqa qəzvəsi təşkil edilərək, ətrafdakı müşrik qəbilələr
yola gətirildi.
Həzrəti Osmanın, Cənabi Peyğəmbərimizin qızı Həzrəti Ruqiyyədən olan altı
yaşındakı oğlu Abdullah vəfat etdi. Aləmlərin sahibi, nəvəsinin namazını qıldırdı və
bilavasitə özü qəbrə qoydu. Çox kədərlənmişdi, mübarək göz yaşları qəbrə töküldü.
Qəbir daşını mübarək əlləriylə qoydu və; “Allahu Təala, qullarından mərhəmətli və
ürəyi yumuşaq olanlara rəhmət edər” buyurdu.^^^
Həzrəti Əlinin anası Fatimə binti Əsəd də bu ildə vəfat etdi.^^^ Buna, sevgili
Peyğəmbərimiz çox üzülüb; “Bu gün anam vəfat etdi!” buyurdu. Sevgili
Peyğəmbərimiz, babası Əbdülmüttəlibin vəfatından sonra, onun yanında böyümüşdü.
Peyğəmbərliyini e’lan etdiyində isə, dərhal müsəlman olmaqla şərəflənmişdi. Bu
səbəblə. Kainatın hökmdarı onu ana kimi görər, çox hörmət edərdi. Ona olan
mərhəmətindən, əynindəki mübarək köynəyini çıxardıb kəfən olaraq sarılmağını əmr
etdi. Meyyit namazını qıldırdıqdan sonra, yetmiş min mələyin namazda hazır olduğunu
bildirdi. Qəbrə qədər gedib içinə girdi. Qəbir həyatının rahat və xoş olması üçün, qəbrin
künelərinə tərəf, sanki genişləndirir kimi işarə etdikdən sonra qəbrə uzandı.
Qəbirdən çıxdığında, mübarək gözləri yaşla dolmuş və mübarək göz yaşları
qəbrə tökülmüşdü. Aman ya Rəbbi! Bu nə mərhəmətdi? və bu nə qədər bəxtəvər bir
xanım idi? Həzrəti Ömər belə özünü saxlaya bilməmiş; “Canım sənə fəda olsun ey
Rəsulallah! Heç birinə etmədiyinizi bu xanım üçün etdiniz!” deyə sual verineə,
vəfalıların ən vəfalısı olan sevgili Peyğəmbərimiz; “Əbu Tahbdan sonra bu xanım qədər
mənə yaxşılığı dəyən heç kim olmamışdır. O mənim anamdı. Öz uşaqları ae qalarkən ən
əvvəl mənim qarnımı doyuzdrurdu. Öz uşaqlarının üst-başları toz-torpaqh ikən, o, ən
əvvəl mənim saçımı darayar və gül yağları ilə yağladardı. O, mənim anamdı! Ona,
Cənnət paltarlarından geyindirilməsi üçün, köynəyimi kəfən kimi geyindirdim. Qəbir

Tirmizi, “Nikah”, 40; İbn Kəsir, ds-Sirə, III, 174.
Buxari, “Vuzu”, 34; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, III, 343; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 203; Vaqidi, əlMəğazi, I, 396; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 61; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 400.
Hakim, əl-Müstədrək, IV, 51; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, XI, 35.
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, XXIV, 351; Əbu Nuaym, Hilyətul-Övliya, III, I2I.

283


həyatının ona mülayim və asan olması üçün qəbirdə yanına uzandım. Cəbrayıl, Allahu
Təala tərəfindən; “Bu xanım cənnətlikdb” deyərək mənə xəbər verdi” buyurdu. Bundan
sonra Fatimə binti Əsəd anamız üçün belə dua etdi; “Allah Təala səni bağışlasın, səni
mükafatlandırsın. Ey anam! Allah Təala sənə rəhmət etsin. Özünn ac İkən məni
doyuzdurdun. Özün geyməz, mənə geyindirər, yeməz, mənə yedizdirərdin. Dbildən də,
öldürən də Allah Təaladır. O daima dbidb. O ölməz. Allahım! Anam Fatimə binti Əsədi
əfv et, bağışla! Ona hüccətini bildb. Qəbrini genişləndb. Ey mərhəmətlilərin ən
mərhəmətlisi olan Allahım! Mən Peyğəmbərinin və keçmiş Peyğəmbərlərin haqqı üçün,
bu duamı qəbul buyur”.
Bundan sonra, Rəsuli əkrəmin (səlləllahu əleyhi və səlləm) mübarək
xanımlarından Həzrəti Zeynəb binti Huzeymə otuz yaşında İkən vəfat etdi.^^^ Yenə bu
ildə Həzrəti Əli ilə Həzrəti Fatimənin İkinci uşaqları Həzrəti Hüseyin doğuldu.^"^°
Həmçinin bu ildə. Məkkəli müşriklər, Əbu Süfyan komandanlığında İki min
əsgərlə İslamın yayılmasının qarşısını almaq üçün Bədirə gəldi. Aləmlərin sahibi, min
beş yüz qəhrəman Əshabıyla onlardan əvvəl Bədbə gəldi. Müeahidlərin, özlərindən
qabaq Bədbə gəldiyini öyrənən müşriklərin ürəyinə qorxu düşdü. Aneaq,
Mərrazzəhrana qədər bəbləyə bildilər. Qəhrəman İslam əsgəri ilə qarşılaşmağa cəsarət
edə bilmədilər və Məkkəyə dala qayıtdılar. Rəsuli əkrəm, şanlı Əshabıyla müşrikləri
səkkiz gün Bədirdə gözlədi. Sonra isə Mədinəyə tərəf hərəkət etdilər.
Bəni Müstəliq qəzvəsi
Hicrətin beşinci ilində, Müstəliq oğullarının rəisi Haris ibn Əbi Dbar, Cənabi
Peyğəmbərimizlə döyüşmək üçün həddən çox adam toplamışdı. Onları silahlandıraraq.
Mədinəyə hüeum etməyi fikirləşirdi. Bu xəbər, sevgili Peyğəmbərimizə çatan kimi,
dərhal yeddi yüz nəfərlik bb bölüklə Müstəliq oğullarına qarşı səfərə çıxdı. Mureysi
quyusu başında qərargah quruldu. Əvvəlcə Müstəliq oğulları İslama də’vət edildi.
Qəbul etməyərək, ox atıb döyüşü başlatdılar. Rəsulullahın; “Hamınız birlikdə, anidən
hüeuma keçin” əmrini yerinə yetbən Əshabi kbam, Müstəliq oğullarından on nəfəri
öldürdü. Qəbilə rəisi qaçaraq canını qurtarmış, ancaq qızı Bərrə və qəbiləsindən 600
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, XXIV, 58; İbn Kəsir, əs-Sirə, IV, 593.
Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, VI, 392; Heysəmi, Məcmduz-Zəvaid, IV, 68.

284

nəfər əsir edilmişdi. Qənimətlər paylaşdırıldı. Bərrə, Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna
çıxıb; “Hissəsinə düşdüyüm sahibimlə, doqquz qızıl müqabilində azadlığa
buraxılmağım üçün razılaşdım. Mənə kömək edin!” dedi. Cənabi Peyğəmbərimiz,
mərhəmət edərək onun bu arzusunu yerinə yetirib satın aldı. Sonra azad edib, azadlığa
buraxdı. Sevgili Peyğəmbərimizin İslamı təbliğ etməsiylə müsəlman oldu. Onun
müsəlman olmasına çox sevinən Aləmlərin sahibi, mükafat olaraq evlənməklə
şərəfləndirdi. Bunu görən Əshabi kiramın hamısı da; “Biz, Rəsulullahın ailəsi olan
anamızın, qohum-əqrabalarını qulluqçu olaraq işlətməkdən həya edərik” dedilər və
əsirlərini azad etdilər. Bu nikah yüzlərlə əsirin azad olmasına səbəb oldu. Sevgili
Peyğəmbərimiz, mübarək Xanımı Bərrənin adını Cüveyriyyə olaraq dəyişdirdi. Həzrəti
Cüveyriyyə anamız üçün. Həzrəti Aişə anamız; “Mən, Cüveyriyyədən daha xeyirli,
daha bərəkətli bir qadın görmədim” deyərdi.
İslam ordusu qalib gələrək, nurlu Mədinənin yolunu tutarkən, ətrafdakı müşrik
qəbilələrinin gözləri qorxmuş, müsəlmanlara hüeum etməyə cəsarət göstərməyin nə
qədər təhlükəli olduğunu başa düşmüşdülər.

San abmbra tabib, man qaibi çox xasta,
§afa tapmaq ümidi ib sana gatirdim.
Belimda günah dağı va üzüm saman kimi
Ümidliyam buraya zaval üçün gatirdim.
Alimbrin sarvari, sana açiq heyranam,
Sanin ayrılığından geca-gündüz ağlaram.
Sanin böyük rahmatin abi hayat, man susu,
Bir damcısı olmazsa olaram, can veraram.
Ağıl onu öymakda çox çatinliya düşdü,
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 294; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 413; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 74; Suheyli, ər-RövzulUnf, IV, 13.

285

Mdazallah mümkünmü, o bu qadar anlayır.

Onu xulquyla öymak, boşyera allaşmakdir.
Onu sözla anlatmaq bundan da zorgalar.
Bağışlayan va Karim va o qadar comarddir.
Sudan inci, daddan cövhar, tikandan gül galir.
Günaş nur saçırsa, onun nurlarındandır,
Güldaki tar damcısı gül üzündan galir.
Onu vasf etmak bundan daha yükakdir amma,
Dahayüksaksöylarsam, ağyar inkar edar.
Alami birzarraya sığdırmaq mümkün olar.
Onu sözla anlatmaq bundan da zorgalar.
MÖVLANA XALİDİ BAĞDADI

286


XƏNDƏK QƏZVƏSİ

Hicrətin beşinci ili idi. Mədinəyi münəvvərədən sürgün edilən fitnə və fəsad
qaynağı yəhudi Nadir oğulları, qruplara bölünmüş, bir hissəsi Şama, bir hissəsi də
Xeybərə getmişdilər. Aneaq, İslama və Cənabi Peyğəmbərimizə olan kin və intiqam
duygğuları qəlblərini bürümüşdü. Başçıları Huyey, qövmünün başda gələnlərindən
yanına yığdığı iyirmi adamı ilə Məkkəyə getdi. Əbu Süfyan ilə görüşüb, sevgili
Peyğəmbərimizin mübarək bədənini məhv etmək üçün razılaşdılar. “Bu işi həll edineəyə
qədər axıra kimi yanınızda olaeağıq!” dedilər. Əbu Süfyan; “Bizim düşmənimizə
düşmən olanlar, bizim nəzərimizdə məqbuldur. Aneaq, sizə e’tibar edə bilməyimiz
üçün, bütlərimizə sitayiş etməyiniz lazımdır. Aneaq, bundan sonra səmimi olduğunuzu
qəbul edib, əmin ola bilərik” dedi. Məqsədlərinə nail olmaq üçün dinlərini belə qurban
verən xain yəhudilər, bütlərin qabağında tə’zim etdilər... Kitabh kafir İkən, kitabsız
oldular. Sevgili Peyğəmbərimizi məhv etmək və İslam dinini yıxmaq üçün and içdilər.
Müşriklər, dərhal döyüş hazırlığına başladılar. Qonşu müşrik qəbilələrə də
adamlar göndərdilər. Yəhudilər də müxtəlif qəbilələri yola gətirmək üçün hərəkətə
keçdilər. Bəzi qəbilələrə pul və xurma və’d edərək silahlandırdılar. Müşriklər, Məkkə
ətrafından dörd min nəfərlik böyük bir ordu çıxartmışdı. Əbu Süfyan, Darunnədvədə
bayraq açıb. Osman ibn Əbi Təlhəyə verdi. Orduda üç yüz at, çox sayıda silah və min
beş yüz dəvə vardı.
Dörd min nəfərlik müşrik ordusu, Mərrazzəhrana gəldiklərində Süleyman
oğulları, Fəzarə oğulları, Qatafanhlar, Murrə oğulları. Əsəd oğulları kimi bir çox
qəbiləni, altı min nəfərlik əlavə qüvvəylə müşrik ordusunun sayısını on minə
çıxartmışdı. Bu, o zamana görə çox böyük bir ordu idi.
Əvvəldən bəri Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm) ilə dost görünən
Xuzaə qəbiləsi, dərhal Mədinəyə xəbər çatdırmış, on günlük yolu dörd gündə gedən bir
süvari, Cənabi Peyğəmbərimizə, müşriklərin vəziyyətini təfərruatıyla xəbər vermişdi.
İşlərini Əshabi kiramla məsləhətləşərək görən sevgili Peyğəmbərimiz, dərhal
səhabilərini toplayıb, məsələni müzakirə etdi. Döyüşün harda və neeə olaeağı
mövzusunda, hər səhabi öz təklifini dedi. Bu hey’ət içində yer alan Səlmani Farisi
Həzrətləri sözə başlayıb; “Ya Rəsulallah! Bizdə bir döyüş üsulu vardır. Düşmənin,
hüeum etmə ehtimalını nəzərə alaraq ətrafımıza xəndək qazaraq müdafiə olunardıq”

287


dedi. Bu üsul, Cənabi Peyğəmbərimiz və Əshabi kiramın xoşuna gəldi və bu şəkildə
düşmənlə döyüşməyə qərar verildi.
Cənabi Peyğəmbərimiz dərhal, Əshabından bəziləriylə birlikdə, xəndəyin harda
qazdması lazım gəldiyini tə’yin etdilər. Mədinənin eənub tərəfi bağ-bağat olub, sıx
ağaelarla örtülüydü. Müşriklərin burdan hamısı birdən hüeuma keçmələri ehtimalı az
idi. Həm də ki, buranı az bir qüvvə ilə müdafiə etmək olardı. Şərqdə isə razılaşma əldə
edilən Bəni Qureyza adlı yəhudi qəbiləsi yerləşirdi. Bu səbəblə müşriklər, təkeə qərb və
şimal tərəfdəki açıq ərazidən hüeuma keçə bilərdilər. Bu tərəflərdən xəndək qazılacaq
yerlər tə’yin edildi. Əshabi kiramın hər birinə təxminən üç metr yer düşürdü. Hamı
hissəsinə düşən yeri İki adam boyunda (təxminən 3,5 metr) qazacaq, xəndək, sür’ətlə
çapan bir atlının tullana bilməyəcəyi qədər geniş olacaqdı. Zaman az idi, düşmən
Məkkədən çıxmış. Mədinəyə tərəf gəlirdi. Xəndəyin ən qısa müddətdə qazılması
lazımdı.
Sevgili Peyğəmbərimiz, başta bilavasitə özü olmaqla, qəhrəman əshabıyla
“Bismillahirrəhmanirrəhim” deyərək, ilk külüngü vurdu. Hamı, var gücüylə imkan
olduğu qədər tez xəndəyi qazmağa çalışırdı. Hətta burda, uşaqlar belə iştirak edirdilər.
Rəsulullah üçün Zübab təpəsində bir çadır quruldu. Xəndəkdən çıxardılan torpaqlar
zənbillərlə bu təpənin ətrafına tökülür, qayıdarkən də düşmənə atmaq üçün Səl dağından
daş gətirilirdi. Zənbil tapa bilməyənlər, ətəklərində torpaq daşıyırdı. Sevgili
Peyğəmbərimiz də yoruluncaya qədər çalışırdı. Bu halı görən Əshabi kiram, qeyrətə
gəlir və; “Canımız sənə fəda olsun ey Rəsulallah. Bizim işləməyimiz bəs edər. Sən
işləmə, istirahət et” deməklərinə baxmayaraq; “Mən də işləyərək qazandığınız savaba
şərik olmaq istəyirəm” buyuraraq cavab verərdi.
O günlərdə hava çox soyuqdu. Həm də, o il quraqlıq səbəbiylə qıtlıq hökm
sürürdü. Yemək tapmaq da xeyli çətin idi. Aləmlərin hökmdarı daxil olmaqla, bütün
Əshabi kiram aclıq içində idilər. Özlərini güclü hiss edə bilmələri üçün, aclıqdan
qarınlarına daş bağlayır, mədələrini sıxışdıraraq yemək ehtiyacını tə’min etməyə
çalışırdılar.
Aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən sevgili Peyğəmbərimiz, öz aclığına məhəl
qoymur, Əshabının bu soyuqda ac-acma işləməyinə və çəkdiyi zəhmətlərə çox üzülür.
İbn Hişam, əs-Sirə, I, 220; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 441; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 65-74; Suheyli, ərRövzul-Unf, III, 415.

288


onlara ürəyi yanırdı və; “Allahım! Axirət həyatından başqa (istəniləcək) bir həyat
yoxdur. Ya Rəbbi! Ənsar ilə Muhacblərə məğfirət et!” deyərək dua edərdi. Onlar da
canlarından çox sevdikləri Həbibi əkrəmə; “Həyatımızın axırına qədər Allah Təalanın
yolunda, İslam dinini yaymaq üçün Rəsulullaha tabe olduq” deyərək cavab verbdilər.
Bu qarşılıqlı məhəbbət aclıq, susuzluq kimi bütün çətinlikləri kökündən silib atırdı.
Xəndək qazmaq, hər gün səhər tezdəndən başlayar, axşama qədər davam
edərdi. Bb gün qazarkən Əli ibn Hakim Həzrətləri ayağından yaralandı. Ata mindirərək
Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna gətbdilər. Aləmlərin hökmdarı;
“Bismillahbrəhmanirrəhim” deyərək, onun ayağını sığalladı. Rəsulullahın bb mö’cüzəsi
olaraq, bb göz qırpımında ayağının qanı dayandı və ağrısı kəsildi.
Xəndək qazmağa davam edilirdi. Əshab bir ara çox bərk bir yerlə qarşılaşdı.
Qazmaq mümkün olmurdu. Rəsub əkrəmin yanına gəlib, vəziyyəti izah etdilər. Təşrif
edərək xəndəyə düşdü. Bb qab su istədi. Bb qurtum içib, yenə qaba boşaltdı. Sonra
suyu bərk yerə səpdilər. Gürzü götürüb, o yeri bb vuruşda qum kimi dağıtdı. Artıq ora
asan qazılırdı. Bu vuruş əsnasında, sevgili Peyğəmbərimizin mübarək qarnı açılınca,
oradakılar, Rəsulullahın aclıqdan mədəsinə daş bağladığını gördülər. Rəsulullahın bu
halını görən Cabb ibn Abdullah Həzrətləri, hüzuruna gəlib; “Anam-atam sənə fəda
olsun ey Rəsulallah! İcazə versəniz evə gedib gələrdim” dedi. İcazə aldıqdan sonrasını
Həzrəti Cabir belə nəql etmişdb ki “İzin verilincə evə gəlib xanımıma; “Rəsul
əleyhissalamda elə bb aclıq halı gördüm ki, dözmək mümkün deyildir. Evdə yeməyə nə
var?” deyə soruşdum. O da; “Bu oğlaqdan və bir neçə ovuc arpadan başqa bb şey
yoxdur” dedi. Dərhal oğlağı kəsdim. Xanımım da arpanı əl dəyirmanında üyüdüb un
halına gətbdi. Sonra onunla xəmir yoğurdu. Əti bir saxsı qaba qoyub, təndbdə
bişirməyə başladı. Bundan sonra Rəsulullahın yanına gəldim və; “Ey Rəsulallah! Çox
az bb yeməyim var. Özünüzlə birlikdə bir-İki nəfər götürüb bizə yeməyə buyurun!”
dedim.
Rəsulullah; “Yeməyiniz nə qədərdrr?” buyurdu. Nə qədər olduğunu dedim.
Bundan sonra; “Həm çox, həm də gözəl yeməkdir. Xanımına de, mən gəlincəyə qədər
təndbdən nə saxsı qabı, nə də çörəyi çıxartsın” buyurdu. Sonra mücahidlərə üzünü
tutub; “Ey xəndək xalqı! Durun! Cabirin qonaqlığına gedəcəyik!” buyurdu. Bu əmrdən
sonra Əshabi kiram toplaşaraq Peyğəmbərimizin arxasınca getməyə başladılar. Mən
dərhal evə qayıdıb olanları xanımıma dedim və; “İndi nə edəcəyik?” deyincə, mənə;

289



“Rəsul əleyhissalam, yeməyin nə qədər olduğunu soruşmadı ki?” dedi. Mən də;
“Soruşdu və mən də dedim” eavab verdim. Xanımım; “Əshabi kiramı sən çağırdın,
yoxsa Rəsulullah də’vət etdi?” deyə soruşdu. “Rəsulullah də’vət etdi” deyineə; “Rəsul
əleyhissəlam daha yaxşı bilər” deyərək mənə təsəlli verdi.
Bir az sonra, Cənabi Peyğəmbərimizin nurlu eamah qapımızda göründü.
Qələbəlik olan səhabilərə; “Bir-birinizi sıxışdırmadan içəri girin” buyurdu... Səhabi
qardaşlarım, on nəfərlik qruplar şəklində oturdular. Nəbiyyi möhtərəm, çörəyin və ətin
bərəkətlənməsi üçün dua etdi. Sonra, saxsı qabı təndirdən çıxartmamışdan qabaq
kəfkirlə içindəkiləri, götürdüyü çörəklərin üstünə qoyaraq Əshabına verdi. Bütün Əshab
doyuneaya qədər belə davam etdi. And içirəm ki, yemək yeyən min nəfərdən çox
olduğu halda, çörək və ət eyni ilə qalırdı. Biz də yedikdən sonra qonşularımıza
payladıq”.
Səlmani Farisi Həzrətləri çox yaxşı xəndək qazardı. Tək başına on nəfərin işini
görərdi. O da dostları ilə özünə ayrılan yeri qazarkən, çox möhkəm, böyük, ağ rəngdə
bir daşa rast gəldilər. Sındırmaq üçün çox əlləşdilər. Aneaq, bütün zəhmətləri boşa
çıxdı. Üstəlik gürz, külüng və kürəkləri də sınmışdı. Həzrəti Səlman, sevgili
Peyğəmbərimizin yanına gəlib; “Anam-atam, eanım sənə fəda olsun ey Rəsulallah!
Xəndəyi qazarkən möhkəm bir qayaya rast gəldik. Dəmirdən düzəldilmiş bütün
alətlərimiz sındığı halda, yerindən belə tərpədə bilmədik” deyərək, vəziyyətin nə yerdə
olduğunu bildirdi. Həbibi əkrəm (səllallahu əleyhi və səlləm), səadətlə oraya gəlib bir
gürz istədi. Orda olan Əshabi kiram da nətieəni maraqla gözləyirdilər.
Nəbilərin hökmdarı Rəsulullah, aşağı düşdü. “Bismillahirrəhmanirrəhim”