Latin

Sevgili Peyğəmbərim - 25

Total number of words is 3651
Total number of unique words is 1758
28.2 of words are in the 2000 most common words
40.1 of words are in the 5000 most common words
46.7 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Halbuki, sizin müsəlmanlara qalib gələ biləcək qədər nə gücünüz, nə də qüvvəniz var.
Döyüşün hal-hazırdakı vəziyyəti isə, müsəlmanların qələbə çalacağını göstərməkdədir.
Dediyim kimi olsa, müsəlmanlar sizi qılıncdan keçirtmədən əl çəkməzlər. Onun üçün
tələsik bir tədbb almağımız lazımdır!” dedi.^^^
Bu sözlərə böyük bir həyəcan və qorxu ilə qulaq asan yəhudilər. Həzrəti
Nuaymın onlara canı yanmasından çox razı qaldılar və; “Sən bizə dostluğunu layiqiylə
göstərdin. Bizə, necə bir tədbir almaq lazım gəldiyini də de” dedilər. Elə bunu gözləyən
Nuaym ibn Məs’ud; “Doğrusu budur ki, Qüreyş və Qatafanın başda gələnlərindən
bəzilərini gbov götürmədİkcə, müsəlmanlarla əsla döyüşə girməyin! Gbovlar sizin
yanınızda olduğu müddətdə döyüşdən qaçıb gedə bilməzlər!” dedi. Bunun da çox gözəl
bir tədbir olduğunu qəbul edən yəhudilər, ona təşəkkür edib razılıqlarını ifadə etdilər.
Həzrəti Nuaym, yəhudilərdən ayrılıb bir başa Qüreyş qərargahına getdi.
Başçılarına; “Mənim Məhəmmədə olan düşmənliyimi və sizləri də nə qədər çox
sevdiyimi bilirsiniz. Öyrəndiyim bir şeyi, dostluğumuzun xətrinə sizə deməyi böyük bir
vəzifə bildim. Ancaq, bu dediklərimi heç kimin bilməyəcəyinə söz verib and
içməlisiniz!” dedi. Onlar da and içib maraqla; “Danış görək” dedilər. O; “Xəbəriniz
olsun ki, Qureyza yəhudiləri, sizinlə müttəfiq olduqlarına peşman olmuş və
Məhəmmədə xəbər göndərmişlər; “Qüreyşdən və Qatafanhlarm başda gələnlərindən
boyunlarını vurmaq üçün girovlar götürüb sənə verək. Sonra səninlə müttəfiq olub
müşriklərin kökünü quruduncaya qədər döyüşək! Ancaq, qardaşlarımız Nadb oğullarını
bağışlayıb el-obalarına geri qayıtmalarını təşkil etməlisən!” demişlər. Məhəmməd də,
yəhudilərin bu istəklərini qəbul etmiş! Əgər yəhudilər, sizdən girov istəsə, nə badə
qəbul edəsiniz, yoxsa hamısını öldürəcəklər! Bu danışdıqlarımı heç kim bilməsin!”
dedi. Qureyşlilər, bu əhəmiyyətli xəbər üçün Həzrəti Nuayma çox təşəkkür etdilər.

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 228; Vaqidi, əl-Mdğazi, I, 481; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 433; Kəttani,
Təmtibul-İdariyyə, I, 543.

302




Nuaym ibn Məs’ud ordan ayrdıb, Qatafanhlarm yanına gəldi. Qureyşlilərə
dediklərini onlara da dedi.
Bir gün sonra Qüreyş komandanı Qureyza oğullarına; “Artıq burda qalmaq
bizim üçün çox çətinləşdi. Çünki, hava soyuq, heyvanlarımız aclıqdan tələf olub
ölməkdədir. Bu gecə yaxşı bir hazırlıq görüb sabah bir yerdə şiddətli bir hücuma keçək”
deyə xəbər göndərdi. Yəhudilər də; “Biz, həm Şənbə günü döyüşmərik, həm də sizinlə
birlikdə döyüşmək üçün, başda gələnlərinizdən bir neçə nəfəri bizə girov olaraq
verməyiniz lazımdır. Əgər mühasirə müddəti uzanar və siz aciz qalıb öz ölkənizə
qayıtsanız, bizi Muhammədə təslim etmiş olarsınız. Şayəd, girov versəniz, bizi tək
qoyub getməzsiniz!” dedilər. Bu xəbər, Qüreyş komandanına çatan kimi; “Nuaym ibn
Məs’udun sözü doğru imiş!” dedi və yəhudilərə yenə xəbər göndərib; “Biz sizə bir
adamımızı belə girov olaraq vermərik. Əgər, sabah gəlib bizimlə birlikdə döyüşsəniz nə
gözəl, yoxsa biz öz el-obamıza qayıdacağıq. Siz də Məhəmməd və Əshabı ilə təkbətək
qalarsınız!” dedilər.
Bunu eşidən Qureyza yəhudiləri, Nuaymın sözünün doğru çıxdığını düşünüb;
“Bu vəziyyətdə, biz də sizinlə müttəfiq olub müsəlmanlara qarşı döyüşmərik...” dedilər.
Beləcə hər İki tərəfin də ürəklərinə qorxu düşdü.
Cənabi Peyğəmbərimizə, Cəbrayıl əleyhissalam gəlib; Allah Təalanın,
müşrikləri qasırğa ilə darmadağın edəcəyini müjdələdi. Bundan sonra Aləmlərin sahibi,
mübarək dizləri üstündə oturub, mübarək əllərini qaldıraraq; “Allahım! Mənə və
Əshabıma yazığın gəldiyi üçün sənə şükr edirəm” deyərək, Allah Təalaya şükr etdi.
Sonra qəhrəman Əshabına müjdəni xəbər verdi.
O gecə Şənbə gecəsi idi. Ətrafı zil qaranlıq bürümüş, göz-gözü görmürdü. Həm
də soyuq bir ayaz və dalınca da çox qüvvətli bir külək əsməyə başladı. Bu gecəni,
Huzeyfə ibn Yəman Həzrətləri belə nəql etmişdir ki “Elə bir gecə idi ki, o zamana qədər
ondan daha qaranlıq bir gecə görməmişdik. Bu zil qaranlıqla birlikdə, göy gurultusuna
oxşar bir gurultuyla qorxunc bir külək də əsməyə başlamışdı. Bu əsnada, müşrik
ordusunun səksəkəyə və qorxuya düşüb, öz aralarında ixtilaf etdiklərini Cənabi
Peyğəmbərimiz bizə xəbər verdi. Biz, şiddətli soyuqdan, aclıqdan və gecənin

İbn Hişam, əs-Sirə, II, 228; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 481; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 433.

303


dəhşətindən ayağa qalxa bilmir, oturduğumuz yerdə üstümüzə bir şey örtərək
gözləyirdik.
Rəsulullah namaz üçün qalxdı və gecənin bir hissəsini namaz qılaraq
keçbtdİkdən sonra, üzünü bizə tutaraq belə buyurdu; “Aranızdan, müşrik ordusunun
yanına gedib, vəziyyətlərindən xəbər tutaraq, kim məni agah edə bilər? Bu xəbəri
gətbənin Cənnətdə mənə dost olmasını Allah Təaladan diləyərəm”. Orada olanlar
şiddətli aclıq və soyuqdan ayağa qalxa bilmədilər. Sonra Rəsulullah, mənim yanıma
gəldi. Soyuqdan və aclıqdan dizlərim üstündə çöküb büzüşərək otururdum. Rəsulullah
mənə toxunaraq; “Sən kimsən?” buyurdu. “Mən Huzeyfəyəm ey Rəsulallah” dedim.
Rəsulullah; “Get, bu qövm nə edb bb bax! Yanıma qayıdıb gəlincəyə qədər onlara ox
və daş atma, nizə və qılınc vurma. Sən mənim yanıma qayıdıb gəlincəyə qədər, nə
soyuqdan, nə istidən zərər görməyəcək, əsb tutulub, işgəncəyə də düçar olmayacaqsan”
buyurdu.
Qılıncımı və yayımı aldım, getmək üçün hazırlandım. Rəsulullah, mənim üçün;
“Allahım, onu qabaqdan-arxadan, sağdan-soldan, üstdən-altdan qoru” deyərək dua
buyurdu.
Müşriklərə tərəf getməyə başladım. Sanki hamamda yol gedirdim. Vallahi,
ürəyimdə nə bb qorxu, nə bb titrəmə, nə də bir səksəkə vardı. Axırda, müşriklərin
ordugahına çatdım. Sərkərdələri və başda gələnləri bb səngərdə ocaq qalayıb isinbdilər.
Əbu Süfyan; “Buradan çıxıb getməliyik” deyirdi. Dərhal ağlıma, onu orda öldürmək
gəldi. Ox çantamdan bb ox çıxardıb yayıma qoydum. Ocağın işığından faydalanıb onu
vurmaq istədim. Elə atırdım ki, Rəsulullahın; “Mənim yanıma qayıdıb gəlincəyə qədər,
bir hadisə yaratma” buyurduğunu xatırladım və öldürməkdən əl çəkdim. Bundan sonra,
özümü çox cəsarətli hiss etdim. Müşriklərin yanına gedib ocağın ətrafında oturdum.
Görülməmiş dərəcədəki şiddətli külək və Allahu Təalanın görünməyən ordusu
(mələklər), onlara edəcəyini edirdi. Küləkdə, qab-qacaqları çevrilir, ocaqları və işıqları
sönür, çadırları başlarına yıxılırdı. Bu dəmdə, müşrik ordusunun komandanı Əbu
Süfyan ayağa durub; “Aranızda cəsuslar ola bilər, diqqətli olun. Hamı yanındakının kim
olduğuna baxsın! Hamı yanında oturanın əlini tutsun” dedi. Əbu Süfyan, aralarına bb
cəsusun gbdiyini hiss etmişdi. Dərhal əllərimi uzadıb, sağımda və solumda oturan İki
nəfərin əllərindən tutub, onlardan əvvəl adlarını soruşdum. Beləcə onların məni
tanımalarına imkan vermədim.

304


Nəhayət Əbu Süfyan, ordusuna belə xitab etdi; “Ey Qureyşlilər! Sizin burada
qalmağınız əbəsdb. Atlar, dəvələr qırılmağa başladı. Qıtlıq baş alıb gedir. Küləyin
başımıza nə gətbdiyini də görürsünüz. Vaxt itbmədən köçüb gedin! Budur, mən də
gedbəm!” deyərək dəvəsinə mindi. Müşrik ordusu nizam-intizamsız bir halda toplanıb
Məkkəyə tərəf hərəkət etdi. Üstlərinə qum və çınqıl yağırdı.
Müşrik ordusu çıxıb gedincə, mən də Rəsulullahın yanına gəldim. Yolun
yarısına gəldiyimdə qarşıma təxminən iyirmi ağ əmmamə geyinmiş süvari (mələklər)
çıxdı. Mənə; “Rəsulullaha xəbər ver. Allah Təala düşməni darmadağın etdi...” dedilər.
Rəsulullahın yanına gəldiyimdə, bb palaz üstündə namaz qılırdı. Ancaq mən qayıdan
kimi getməmişdən qabaqkı üşümə və titrəmə halım yenə başlamışdı. Rəsulullah,
namazdan sonra, nə xəbər gətbdiyimi soruşdu. Mən də, müşriklərin nizam-intizamsız
hallarını və çıxıb getdiklərini xəbər verdim. Rəsulullah bu xəbərə çox sevindi və
gülümsədi. Çox yuxusuz qalmışdıq. Peyğəmbərimiz, məni də yanma oturdub, üstündəki
palazın bir ucunu üstümə örtdü. O gecə bu şəkildə gecəni keçirtdik. Səhər vaxtı
Rəsulullah məni oyandırdı. Səhər olunca, müşrik ordusundan əsər qalmamışdı. Onlar,
Məkkəyə yaxınlaşıncaya qədər arxalarınca şiddətli bir külək əsdi və arxalarından da
dayanmadan təkbb səsləri eşitdilər.
Qüreyş müşrikləri, qərargahlarını tərk edib qaçınca, onlara boyun əyib gələn
digər müşrik qəbilələr də Mədinəni tərk etdilər. Yaddan çıxarda bilməyəcəklər! çox
böyük bb məğlubiyyətin kədər və üzüntüsünə boğuldular. Onlar bu məğlubiyyətə düçar
olarkən. Kainatın hökmdarı (səlləllahu əleyhi və səlləm) və şanlı Əshabı (Allah
onlardan razı olsun), Allah Təalaya şükr səcdəsinə qapanır, həmd və şükr edbdilər.
Mücahidlər; “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” sədaları altında, nurlu Mədinənin yolunu
tutdular. Uşaqlar Mədinə küçələrinə tökülmüş. Kainatın hökmdarını və mübarək
atalarını, əmilərini, dayılarını, ərlərini qarşılamağa çıxmışdılar. Cənabi Peyğəmbərimiz
də onlara baxaraq təbəssüm edbdi...
Xəndək qəzvəsində altı şəhid verilmişdi... Bu qəzvə haqqında Allah Təala,
ayələrdə məalən buyurur ki; “Allah Təala (Xəndək doyüşündəki) o kafirləri, heç bb
xeyirə, qələbəyə qovuşamadıqları halda, öz qəzəbiylə dala qaytardı. Beləcə Allah Təala,

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 489.

305

(mələklər və küləklə) döyüşdə (müvəffəqiyyət əldə edə bilmələri üçün) mö’minlərə bəs
etdi. Allah Təalamn hər şeyə gücü yetər. O, hər şeyə qalibdir”.
“Ey iman edənlər! Allah Təalamn üzərinizdəki ne’mətlərini xatrrlayın. O, sizin
üstünüzə (Xəndək döyüşündə) ordular tökmüşdü və biz onların üstünə bir külək və sizin
görmədiyiniz (mələklərdən) ordular göndərmişdik...
Bu döyüşdən sonra sevgili Peyğəmbərimiz; “Artıq növbə sizindir. Bundan
sonra Qüreyş sizin üstünüzə gələ bilməz” buyurdu.
Bəni Qureyza yəhudiləri
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), Mədinəyi münəvvərəyə qayıdınca,
Həzrəti Aişə anamızın evinə gəldi. Silahlarını və zirehini çıxartdı. Mübarək bədəni
tozlanmışdı. Yuyundu. O əsnada Həzrəti Dihyə surətində, əynində zirehi və silahları
olduğu halda bir süvari gəldi. Bu Cəbrayıl əleyhissalam idi. Cənabi Peyğəmbərimizin
yanına gəldiyində; “Ey Allah Təalamn Rəsulu! Cənabi Haqq, vaxt itirmədən Qureyza
oğullarının üstünə hücum etməyini sənə əmr edir!” deyərək əmri çatdırdı. Kainatın
hökmdarı. Həzrəti Bilalı çağırdaraq, Əshabi kirama xəbər vermək üçün bu əmri verdi;
“Ey Əshabım! Qalxın, atlarınıza, dəvələrinizə minin! İtaət edənlər, zöhr namazını
Qureyza oğullarının obasında qılsınlar!”
Həbibi Əkrəm, dərhal zirehini geyinib qılıncını taxdı. Dəbilqəsini mübarək
başına keçirdib, qalxanını belinə, nizəsini də əlinə aldı. Sonra atına mindi. Əshabınm
yanına gəlib. Həzrəti Əliyə İslam bayrağını verərək, öncü birliyin başında Qureyza
yəhudilərinin qalasına göndərdi. Hər zaman olduğu kimi Abdullah ibn Ümmi Məktumu
Mədinədə vəkil olaraq qoydu.
Şanlı Əshab, sevgili Peyğəmbərimizi aralarına alaraq Mədinədən; “Allahu
əkbər! Allahu əkbər!” təkbir sədaları altında ayrıldılar. Yolda Qanim oğulları ilə
qarşılaşdılar. Silahlanaraq Rəsulullahı gözləyirdilər. Cənabi Peyğəmbərimiz onlara;
“Sizə kimsə rast gəldi?” buyurdu. Onlar da; “Ya Rəsulallah! Bizə Dihyəyi Kəlbi rast
gəldi. Yəhərlənmiş ağ bir qatıra minmişdi. O qatırın belinin üstündə atlasdan bir parça
əl-Əhzab 33/25.
əl-Əhzab 33/9.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 234; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 497; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 74; Suheyli, ər-RövzulUnf, III, 436.

306

vardı” dedilər. Sevgili Peyğəmbərimiz onlara; “Bu Cəbrayıldır. Bəni Qureyzanın üstünə
göndərildi. Onların qalalarını sarsıtsın və eanlarına qorxu salsın deyə...” buyurdu.
Qureyza yəhudilərinin qalasına çatmeaya qədər, İslam ordusunun sayısı üç mini
aşmışdı.
Həzrəti Əli, İslam bayrağını Qureyza yəhudilərinin qalasının qabağında
tİkəltdi. Bunu görən yəhudilər, Cənabi Peyğəmbərimiz əleyhində danışmağa başladılar.
Həzrəti Əli gedib vəziyyəti Rəsulullaha dedi. Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm)
üç min əsgərlə oraya gəldikdən sonra, mərhəmət göstərib onları İslama də’vət etdi.
Yəhudilər, bu gözəl təklifi qəbul etmədilər. Sevgili Peyğəmbərimizin; “Elə isə, Allah
Təala və Rəsulunun əmrinə boyun əyərək qaladan çıxıb təslim olun” əmri şərifini də
rədd etdilər. Bundan sonra Aləmlərin hökmdarı, oxçuların ustası Sə’d ibn Əbi Vəqqas
Həzrətlərinə; “Ey Sə’d! Yaxınlaş və onları oxa tut!” buyurdu. Həzrəti Sə’d və digər
oxçular, ox qablarındakı oxları, təkbir sədaları altında yəhudi qalasına atmağa
başladılar. Onlar da ox və daş ataraq döyüşü başlatdılar.
Müsəlmanların zəif vaxtlarında, arxadan vuran və həsəd etdiklərindən
Məhəmməd əleyhissalamın Peyğəmbərliyini qəbul etməyən bu yəhudi eamaatının qala
qapısını açıb meydana çıxmağa cəsarətləri yox idi.
Döyüş mühasirə halında davam edirdi. İslam əsgərləri arasında olan münafiqlər
də qalaya gizlicə xəbər göndərərək; “Nə badə təslim olasınız! Mədinədən getməyinizi
istəsələr belə qəbul etməyin! Əgər döyüşməyə davam etsəniz, biz sizə var gücümüzlə
kömək edər, heç bir şeyimizi sizdən əsirgəmərik. Şayəd, sizi Mədinədən çıxartsalar, biz
də sizinlə birlikdə çıxıb gedərik!” deyirdilər. Bu xəbər ilə münafiqlərin köməyini
gözləyən yəhudilər ruhlanaraq müdafiəyə davam etdilər. Mühasirə uzandı, bir ay
keçməsinə baxmayaraq münafiqlərdən kömək gəlmədi. Ürəklərinə qorxu düşüb,
razılaşma istədiklərini bildirdilər.
Razılıq üçün Nəbbaş ibn Qeys adında bir yəhudi Rəsulullahın hüzuruna gəlib;
“Ya Məhəmməd! Nadir oğullarına göstərdiyiniz mərhəməti bizə də göstərin. Malımız
və silahlarımız sizin olsun! Yetər ki, bizi öldürməyin. Uşaqlarımız və qadınlarımızı da
özümüzlə götürüb el-obamızdan çıxmağımıza icazə verin. Silahlardan başqa, hər ailə
üçün bir dəvə yükü götürməyimizə də icazə verin!” dedi. Aləmlərin hökmdarı; “Xeyir,
bu təklifi qəbul edə bilmərəm!” buyurdu. Bu dəfə də; “Malımız sizin olsun. Bizi
öldürməyin! Qadınları və uşaqlarımızı götürməyə icazə verin!” dedi. Sevgili

307


Peyğəmbərimiz; “Xeyir! Qeydsiz və şərtsiz hökmümə boyun əyməkdən, itaət edib
təslim olmaqdan başqa çarəniz yoxdur!” buyurdu. Yəhudi Nəbbaş qanı qara bir halda
qalaya qayıdıb danışıqları ordakılara da dedi. Qureyza oğulları, bu dəfə böyük bir
matəm və üzüntüyə qərq oldular.^^^
Başçılarından Kə’b ibn Əsəd, insafa gəlib qövmünə e’tiraf edərək belə təklif
etdi ki; “Ey qövmüm! Gördüyünüz kimi, başımıza böyük bir fəlakət gəlmişdir. Bu
vəziyyətdə sizə üç nəsihətim olaeaq. Bunlardan istədiyinizi seçib, ona görə hərəkət edə
bilərsiniz! Birineisi, bu Zata tabe olub, peyğəmbərliyini qəbul edək! Vallahi Onun,
Allah tərəfindən göndərilən və kitablarımızda xüsusiyyətlərini gördüyümüz peyğəmbər
olduğu hamımıza məlumdur. Əgər Ona iman etsək, qanımız, uşaqlarımız, qadınlarımız
və mallarımız bizdə qalar. Bizim Ona tabe olmamağımızın yeganə səbəbi. Ərəblərə
qarşı duyduğumuz qısqanehq və Onun İsrail oğullarından olmamasıdır. Halbuki, bu
Allahın biləeəyi bir işdir. Gəlin, Ona tabe olaq!” Yəhudilər hamısı birdən e’tiraz etdilər
və; “Xeyr! Biz, bunu qəbul etmərik və bizdən başqasına tabe olmarıq!” dedilər.
Bu dəfə Kə’b İkinei təklifini etdi; “Hamımız uşaqlarımızı və həyat
yoldaşlarımızı öldürüb fik rini çəkməyəeəyimiz heç kim qalmaymea, müsəlmanların
üstünə hüeum edək və ölüneəyə qədər döyüşək!” Yəhudilər bunu da rədd etdilər.
Kə’b üçüneü təklifində; “Bu geeə Şənbə geeəsidir. Müsəlmanlar, bizim bu
geeədə döyüşməyəeəyimizi bildikləri üçün bizdən arxayın ola bilərlər. Qılmelarımızı
sıyırıb, qala qapısından birlikdə çıxaq. Belə bir basqın ilə bəlkə qalib gələ bilərik!” dedi.
Yəhudilər; “Biz, Şənbə günü işləmək qadağasını tapdalaya bilmərik!” deyərək, bu
təklifi də rədd etdilər. Тәкеә, aralarından Əsid və Sə’ləbə qardaşları, bir də əmilərinin
oğlu Əsəd ilk təklifi qəbul edib müsəlman olmaqla şərəfləndilər. Qaladan çıxıb Əshabi
kiramın arasına girdilər.
Yəhudilər, öz aralarında uzun müddət müzakirə etdilər. Nətieədə təslim olmağı
seçərək, Cənabi Peyğəmbərimizdən öz haqlarında hökm vermək üçün bir nəfəri hakim
tə’yin etməsini istədilər. Rəsulullah da; “Əshabımdan istədiyiniz adamı hakim seçin”
buyurdu. Onlar da; “Biz, Sə’d ibn Muazın verəeəyi hökmə razı olarıq” dedilər. Cənabi
Peyğəmbərimiz bu təklifi qəbul edib Sə’d ibn Muaz Həzrətlərinin gətirilməsini əmr etdi.

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 460.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 235; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 501; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 439; İbn Kəsir, əsSirə, III, 230.

308

Sə’d ibn Muaz, Xəndək qəzvəsində ağır yaralanmışdı. Rəsulullah, onu Məscidi
Nəbidə bir çadır içində müalicə etdirirdi. Hakim seçilincə, xərəklə Həzrəti Sə’di
Qureyza qalasına apardılar. Yolda Həzrəti Sə’d öz-öznə; “Vallahi, Allah Təalanm
yolunda heç kimin qınağına qulaq asmayacağam!” deyirdi. Rəsulullahın hüzurunda
xərəkdən düşürtdülər. Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Sə’d! Bunlar, sənin hökmünə görə
təslim olmağı qəbul etdilər. Buyur, onlar haqqındakı hökmünü mənə bildir” buyurdu.
Sə’d ibn Muaz isə; “Canım sənə fəda olsun ey Rəsulallah! Heç şübhə yoxdur ki, hökm
verməyə Allah Təala və Rəsulu daha layiqdir” dedi. Rəsulullah da; “Bunlar haqqında
hökm verməyi Allah Təala sənə əmr etmişdir” buyurdu. Həzrəti Sə’d yəhudilərdən,
hökmünə razı olacaqlarına dair qət’i söz aldı. Hər İki tərəf də veriləcək hökmü maraqla
gözləməyə başladılar. Bundan sonra Həzrəti Sə’d üstünlüyünü göstərən, qanı donduran,
şan-şöhrətinə layiq olan bu hökmü açıqladı; “Mənim hökmüm odur ki, ağlı başında olan
və həddi-büluğa çatan bütün kişilərin boynu vurulsun! Qadınları və uşaqları əsir alınsın,
malları da müsəlmanlar arasında bölüşdürülsün!”.
Bu qət’i hökm qarşısında yəhudilər donub qaldılar. Çünki, öz kitablarında
qudurğanhq edənlərə verilən cəza eyniylə belə idi ki; “Bir şəhərə döyüş e’lan etdiyində
onları sülhə də’vət et. Bunu qəbul edib qapılarını açsalar, içindəkilərin hamısı sənə
xərac versinlər və xidmət etsinlər. Şayəd, döyüşməyə qərar versələr, onları mühasirə et.
Allah Təalanm ehsanı ilə onlara qalib gəldiyin zaman, kişilərinin hamısını qılmedan
keçirt. Qadınlarını, uşaqlarını və mallarını qənimət olaraq götür!” deyə yazırdı.
Sə’d ibn Muaz Həzrətlərinin verdiyi hökmün ilahi hökmə münasib gəldiyi
üçün, aləmlərin sahibi sevgili Peyğəmbərimiz onu təbrik edib; “Sən, onlar haqqında
Allah Təalanm yeddi qat göyün üstündə, Lövhi məhfüzdakı hökmünə münasib hökm
verdin!” buyuraraq ondan razı qaldığını ifadə etdi.
Yəhudilər, öz kitablarında bildirilən bu hökmə e’tiraz edə bilmədilər. Ağlı
başında olan və həddi-büluğa çatan bütün kişiləri bir yerə yığıb əlləri bağlandı və hökm
yerinə yetirildi. Uşaqlar, qadınlar və mallar Əshabi kiram arasında bölüşdürüldü.^^°
Beləcə, müsəlmanların ən çətin vaxtlarında onlara xəyanət edən, bağlanılan
bütün müqavilələri pozan, Cənabi Peyğəmbərimizi uşaqlığından ta bu yaşma qədər
mübarək bədəni şərifini məhv etməyə fürsət axtaran bu qövm. Mədinədən təmizləndi.

İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 75.

309


Əshabi kiram səadətlə, hüzur və sevinc içində nurlu Mədinənin yolunu
tutdular...
Əsirlər arasında bir qadın, müsəlman olmaq səadətinə qovuşdu. Onun bu
hərəkətinə çox sevinən sevgili Peyğəmbərimiz, onun da sevinməsi. Cənnətdə
dərəcəsinin çox uca olması üçün mərhəmət edərək onu özünə həyat yoldaşı seçdi. Bu,
Həzrəti Reyhanə anamız idi.^^'

Sə’d ibn Muazın şəhadəti
Sə’d ibn Muaz Bəni Qureyza yəhudiləri haqqındakı hökmü verdikdən sonra,
təzədən çadmna qayıtdı. Yarası daha da pisləşib, vəziyyəti ağırlaşmışdı. Cənabi
Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm) yanma gəlib onu qucaqladı və; “Allahım!
Sə’d, sənin rizan üçün, sənin yolunda cihad etdi. Rəsulunu da təsdiq etdi. Ona rahatlıq
ehsan et...” buyuraraq dua etdi. Sə’d ibn Muaz Həzrətləri, sevgili Peyğəmbərimizin bu
mübarək sözlərini eşidincə gözlərini açıb, “Ya Rəsulallah! Sənə salam və ehtbamımı
çatdırıram. Sənin, Allahu Təalanın Peyğəmbəri olduğuna şəhadət edbəm” deyə yavaşca
deyə bildi. Bundan sonra Sə’d ibn Muazın yaxınları, onu qaldığı çadırdan Obdüləşhəl
oğullarının evinə apardılar. O gecə vəziyyəti çox ağırlaşmışdı. Cəbrayıl əleyhissəlam
Cənabi Peyğəmbərimizə gəlib; “Ya Rəsulallah! Bu gecə sənin ümmətindən vəfat edib
vəfatı mələklər arasında müjdələnən kimdb?” soruşdu. Bundan sonra Kainatın
hökmdarı dərhal Sə’d ibn Muazın halını soruşdu. Evinə aparıldığından xəbər tutdu.
Cənabi Peyğəmbərimiz, yanında Oshabi kbamdan bəziləriylə birl ik də Sə’d ibn Muazın
yanına getdi. Yolda çox sür’ətli getmələri səbəbiylə Oshabi kbam; “Yorulduq ya
Rəsulallah!” dedilər. Cənabi Peyğəmbərimiz də; “Mələklər, Hənzələnin cənazəsinə
bizdən qabaq gəldikləri kimi, Sə’din də cənazəsində bizdən qabaq hazır olacaqlar. Biz
onlardan daha tez çata bilməyəcəyik” buyuraraq sür’ətli getmələrinin səbəbini izah etdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz Sə’d ibn Muazın yanına gəlincə, o artıq vəfat etmişdi. Başının
üstündə dayanıb, Sə’d ibn Muazın künyəsini deyərək; “Ey Obu Omr! Sən başçıların ən
yaxşısı idin. Allah Təala sənə səadət, bərəkət və ən xeybli mükafat versin! Allah

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 245; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 519; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 75; Suheyli, ər-RövzulUnf, III, 449; İbn Kəsir, əs-Sirə, III, 242.

310

Təalaya verdiyin sözü yerinə yetirdin. Allah Təala da sənə və’d etdiyi şeyi verəeəkdir!”

buyurdu. Bu əsnada, Sə’d ibn Muazın anası ağlayaraq bu beyti oxudu.
“Necə dözə bilər, vah yazıq anasına!
Təhəmmul istər, ağlaram başıma
gələnə!”

Əsləm ibn Haris də belə nəql etmişdb ki; “Rəsulullah, Sə’d ibn Muazın evinə
gəldi. Biz qapıda gözləyirdik. Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm) içəri girdi, iri
adımlarla qabağa getdi. Biz də dabnea gedbdİk. Rəsulullah ayaq saxlamağımızı işarə
edincə dayandıq və dala çevrildik. İçərdə Sə’din cənazəsindən başqa heç kim yox idi.
Rəsulullah, içərdə bir müddət dayandıqdan sonra çölə çıxdı. Maraqla; “Ya Rəsulallah!
Addımlarınızı iri ataraq getməyinizin hikməti nədir?” deyə soruşdum. Bundan sonra;
“Belə bb basabas bir məclisdə heç olmamışdım. (Mələklər dolmuşdu). Mələyin bbi
məni qanadı üstünə götürdükdən sonra otura bildim” buyurdu. Sonra; “Sə’d ibn Muazın
künyəsini deyərək; “Sənə nuş olsun ya Əba Əmr! Sənə nuş olsun ya Əba Əmr! Sənə nuş
olsun ya Əba Əmr” buyurdu.
Onun vəfatına Rəsulullah və Əshabi kiram çox kədərləndi və göz yaşı töküb
ağladılar. Cənazəsində bütün Əshabi kbam toplandı. Sevgili Peyğəmbərimiz meyyit
namazını qıldırdı, cənazəsini daşıdı. Əshabi kbam Sə’d ibn Muazın cənazəsini
daşıyarkən; “Ya Rəsulallah! Biz, belə asan daşınan cənazə görmədik!” dedilər. Bundan
sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Mələklər enərək onu daşıyırlar!” buyurdu.
Cənazəsi gedərkən, münafiqlər d pisləmək üçün; “Nə qədər da yüngüldür!”
dediklərində, sevgili Peyğəmbərimiz; “Sə’din cənazəsinə yetmiş min mələk endi. İndiyə
qədər yer üzünə bu qədər qələbəlik olaraq enməmişdilər” buyurdu.
Əbu Səid əl-Xudri, babasının belə dediyini nəql etmişdir ki; “Sə’d ibn Muazın
qəbrini qazanlardan biri də mən idim. Onun üçün qəbir qazmağa başlayınca, ətrafa
qəbirdən müşg iyi yayıldı!” Şurahbil ibn Həsənə də belə demişdb ki; “Sə’d ibn Muaz
dəfiı edilirkən, bbi qəbrindən bb ovuc torpaq götürmüşdü. Sonra onu evinə aparınca, o
torpaq müşg oldu. Cənazəsi qəbrə qoyularkən. Peyğəmbərimiz qəbrinin başında oturub

İbn Hişam, əs-Sirə, II, 250.

311

mübarək gözləri yaşardı və mübarək saqqalını əliylə tutub çox kədərləndi. “Sə’d ibn
Muazın ölümü səbəb iylə Ərş titrədi” buyurdu.
Bir dəfə, Peyğəmbərimizə çox qiymətli bir paltar hədiyyə edilmişdi. Əshabi
kiram; “Bu, nə qədər qəşəngdir” dediklərində; “Sə’d ibn Muazın Cənnətdəki dəsmalları
bundan daha qəşəngdir” buyurmuşdu.
Hierətin beşinci ilinin bəzi əhəmiyyətli hadisələri də bunlardır; Rəsulullah,
Dumətul-Cəndəldə yaşayan və Şama gedib-gələn yolçuları narahat edən və Mədinəyi
münəvvərəni təhlükə altında qoyan qəbilələr üzərinə min nəfərlik bir ordu ilə səfərə
çıxdı. İslam ordusunun gəldiyini xəbər tutan düşmən qəbilələri qaçdılar. Burda bir-neçə
gün qaldıqdan sonra Mədinəyə qayıtdılar.
Rəsuli Əkrəm, Zilqə’də ayında Zeynəb bint Cahş ilə evləndi.^^"^ Bu ildə hicab
ayəti endi və müsəlman xanımlara örtünmə əmr edildi. Ayrıca, münafiqlər Həzrəti
Aişə anamıza iftira atdılar. Bəzi müsəlmanlar da bu iftiralara aldanmışdı. Ayələr
endirilərək münafiqlərin iftiraları ortaya çıxardıldı və Həzrəti Aişə mədh edildi.
Mədinəyi münəvvərə yaxınlarında yaşıyan Muzeynə qəbiləsi hey’ət göndərərək
müsəlman oldu və mühacirlərdən sayıldı.Yenə bu ildə zəlzələ və ay tutulması baş
verdi. Нәс də bu ildə fərz buyuruldu.

Könül xun oldu şövqünddn boyandım ya Rasulallah,
Necd ҺИтғт bu nirana dözdüm ya Rosulallah.
dzdi bdzmindd bir dinmozfağandm ya Rosulallah,
Cdmalınla forahnak et ki, yandım ya Rosulallah.

Yanan qdibd davasan san, tapılmaz bir qafasan san,
Muazzam bir saxasan san, dilarsan rahnumasan san.
Habibi Kibriyasan san, Mahammad Mustafasan san.

Vaqidi, əl-Məğazi, I, 403; İbn Sə’d, ət-Təbaqat, II, 62; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 414; İbn Kəsir, əsSira, III, 177.
ibn Sə’d, at-Tabaqat, III, 42; Təbəri, Tarix, II, 231.
Buxari, “Tövhid”, 22; İbn Sə’d, at-Tabaqat, VIII, 106; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Maad, III,
231.
Buxari, “Məğazi”, 34; Müslim, “Tövbə”, 68; Əhməd ibn Hənbəl, al-Müsnad, VI, 194; Vaqidi, alMağazi, II, 431.
ibn Sə’d, at-Tabaqat, I, 291; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Maad, III, 545.

312

Cdmalmla јдгаһпак et ki yandım ya Rasulallah.

Gül açmaz, çağlayan axmaz, İlahi nurun olmasa.
Sönər aləm, nəfəs qalmaz, fələk mənzurun olmasa.
Firaq ağlar, vüsal ağlar, əzəl məsturun olmasa,
Cəmalınla fərahnak et ki, yandım ya Rəsulallah.

YAMANDƏDƏ

313

HÜDEYBİYYƏ SÜLHNAMƏSİ

Xəndək qəzvəsindan sonra, İslam dövlətinin gücünü ətrafda yerləşən
qəbilələrin bir hissəsi qəbul etdi. Artıq müsəlmanlarla dostluq qurmağın, hətta
müsəlmanlığı qəbul etməyin ən doğru yol olaeağım düşünməyə başlamışdılar. Bəziləri
Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna gəlib müsəlman olmaqla şərəfləndilər.
Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), İslam dininin yayılması üçün,
Əshabından birliklər təşkil edərək ətrafda yerləşən qəbilələri İslama də’vət etməyə
göndərdi. Bəzi qəbilələrə bilavasitə özü getdi. Dumətul-Cəndəl əhalisi kimi qəbilələr,
verilən nəsihətləri qəbul edib müsəlman oldular. Qatafanhlar, Lihyan oğulları kimi
qəbilələr də İslam əsgəriylə üz-üzə gəlməkdən qorxub qaçdılar. Beləeə, ətrafda yerləşən
qəbilələrə qulaqburması verilmiş oldu.
Hierətin altıneı ilində, misli görünməmiş bir qıtlıq olmuş, göydən bir dameı
belə düşməmişdi. Bu səbəblə yerdə ot bitməmiş, insanlar və heyvanlar aehq
çəkmişdilər. Ramazanı şərif ayının bir Cümə günündə sevgili Peyğəmbərimizə; “Ya
Rəsulallah! Nə olar, dua edin ki, Allah Təala yağış ehsan etsin!” deyərək, istəklərini
ifadə etdilər. Cənabi Peyğəmbərimiz, Əshabıyla çölə çıxıb, əzan oxunmadan və qamət
gətirmədən İki rük’ət namaz qıldı. Cənabi Peyğəmbərimiz, mübarək əbasını tərs çevirib
təkbir gətirdi. Sonra mübarək əllərini, paltarının altından mübarək qoltuqlarının altı
görününeəyə qədər qaldırıb; “Ey Allahım! Bizə yağış ehsan et!” deyə dua etməyə
başladılar. Əshabikiram da; “Amin! Amin!” deyirdi.
O əsnada göyün üzü çox təmiz olub, bir bulut belə yox idi. Rəsuli əkrəm dua
edərkən bir külək əsməyə başladı və göy üzünü buludların örtdüyü görüldü. Sonra
narın-narın yağış yağmağa başladı. Aləmlərin sahibi bu dəfə; “Allahım! Bu yağışı
qabdan boşaldılır kimi yağdır və bizim üçün xeyirli et!” deyərək dua etdi. O əsnada
qabdan su boşalan kimi yağış yağmaya başladı.
Cənabi Peyğəmbərimiz və Əshabi kiram başdan-ayağa islandılar. Evə
çatmeaya qədər hər tərəf göl oldu. Hamı suyun içində getməyə başladı. Yağış davam
edirdi. O gün, sabahsı gün... ertəsi gün... bir sonrakı Cümə vaxtında Əshabi kiram; “Ya
Rəsulallah! Evlərimiz yağış sularından yıxılmağa, heyvanlarımız da boğulmağa başladı.
Allah Təalaya dua edin ki, yağış kəsilsin!” dedilər. Sevgili Peyğəmbərimiz, gülümsədi
və mübarək əllərini qaldırıb; “Ya Rəbbi! Bu yağışı əkinlərə, ağae bitən yerlərə, vadilərə

314



göndər!” deyərək dua etdi. O anda, bir həftədir ki, aramsız yağan yağış kəsildi və dua
You have read 1 text from Azerbaijani literature.
Next - Sevgili Peyğəmbərim - 26
  • Parts
  • Sevgili Peyğəmbərim - 01
    Total number of words is 3696
    Total number of unique words is 1715
    29.3 of words are in the 2000 most common words
    41.0 of words are in the 5000 most common words
    46.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 02
    Total number of words is 3747
    Total number of unique words is 1963
    26.1 of words are in the 2000 most common words
    36.8 of words are in the 5000 most common words
    42.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 03
    Total number of words is 3807
    Total number of unique words is 1845
    26.5 of words are in the 2000 most common words
    37.4 of words are in the 5000 most common words
    44.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 04
    Total number of words is 3754
    Total number of unique words is 1921
    27.6 of words are in the 2000 most common words
    39.0 of words are in the 5000 most common words
    45.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 05
    Total number of words is 3777
    Total number of unique words is 1712
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    46.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 06
    Total number of words is 3803
    Total number of unique words is 1730
    27.8 of words are in the 2000 most common words
    39.4 of words are in the 5000 most common words
    44.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 07
    Total number of words is 3807
    Total number of unique words is 1803
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    47.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 08
    Total number of words is 3753
    Total number of unique words is 1808
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    39.8 of words are in the 5000 most common words
    45.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 09
    Total number of words is 3766
    Total number of unique words is 1830
    27.6 of words are in the 2000 most common words
    38.8 of words are in the 5000 most common words
    46.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 10
    Total number of words is 3692
    Total number of unique words is 1838
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    41.3 of words are in the 5000 most common words
    46.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 11
    Total number of words is 3755
    Total number of unique words is 1824
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    40.6 of words are in the 5000 most common words
    47.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 12
    Total number of words is 3817
    Total number of unique words is 1788
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    39.6 of words are in the 5000 most common words
    45.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 13
    Total number of words is 3744
    Total number of unique words is 1729
    31.2 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    47.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 14
    Total number of words is 3672
    Total number of unique words is 1868
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    46.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 15
    Total number of words is 3754
    Total number of unique words is 1843
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    39.9 of words are in the 5000 most common words
    45.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 16
    Total number of words is 3682
    Total number of unique words is 1768
    31.2 of words are in the 2000 most common words
    42.3 of words are in the 5000 most common words
    48.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 17
    Total number of words is 3690
    Total number of unique words is 1805
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    41.0 of words are in the 5000 most common words
    46.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 18
    Total number of words is 3704
    Total number of unique words is 1749
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    39.0 of words are in the 5000 most common words
    45.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 19
    Total number of words is 3884
    Total number of unique words is 1811
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    39.3 of words are in the 5000 most common words
    46.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 20
    Total number of words is 3577
    Total number of unique words is 1774
    29.3 of words are in the 2000 most common words
    40.9 of words are in the 5000 most common words
    45.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 21
    Total number of words is 3707
    Total number of unique words is 1649
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    39.4 of words are in the 5000 most common words
    45.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 22
    Total number of words is 3668
    Total number of unique words is 1807
    27.8 of words are in the 2000 most common words
    39.4 of words are in the 5000 most common words
    44.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 23
    Total number of words is 3647
    Total number of unique words is 1846
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    46.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 24
    Total number of words is 3702
    Total number of unique words is 1769
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    40.5 of words are in the 5000 most common words
    46.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 25
    Total number of words is 3651
    Total number of unique words is 1758
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    46.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 26
    Total number of words is 3582
    Total number of unique words is 1687
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    39.8 of words are in the 5000 most common words
    46.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 27
    Total number of words is 3704
    Total number of unique words is 1672
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    39.0 of words are in the 5000 most common words
    44.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 28
    Total number of words is 3576
    Total number of unique words is 1925
    26.8 of words are in the 2000 most common words
    36.5 of words are in the 5000 most common words
    42.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 29
    Total number of words is 3581
    Total number of unique words is 1830
    28.6 of words are in the 2000 most common words
    40.4 of words are in the 5000 most common words
    46.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 30
    Total number of words is 3582
    Total number of unique words is 1754
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    41.6 of words are in the 5000 most common words
    46.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 31
    Total number of words is 3535
    Total number of unique words is 1725
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    39.9 of words are in the 5000 most common words
    45.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 32
    Total number of words is 3568
    Total number of unique words is 1749
    29.3 of words are in the 2000 most common words
    41.4 of words are in the 5000 most common words
    47.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 33
    Total number of words is 3659
    Total number of unique words is 1734
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    39.1 of words are in the 5000 most common words
    44.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 34
    Total number of words is 3610
    Total number of unique words is 1714
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 35
    Total number of words is 3607
    Total number of unique words is 1735
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    37.9 of words are in the 5000 most common words
    42.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 36
    Total number of words is 3689
    Total number of unique words is 1801
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    39.5 of words are in the 5000 most common words
    45.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 37
    Total number of words is 3611
    Total number of unique words is 1887
    25.0 of words are in the 2000 most common words
    34.6 of words are in the 5000 most common words
    40.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 38
    Total number of words is 3696
    Total number of unique words is 1853
    27.5 of words are in the 2000 most common words
    37.1 of words are in the 5000 most common words
    42.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 39
    Total number of words is 3644
    Total number of unique words is 1710
    29.8 of words are in the 2000 most common words
    40.5 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 40
    Total number of words is 3699
    Total number of unique words is 1736
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    40.6 of words are in the 5000 most common words
    46.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 41
    Total number of words is 3677
    Total number of unique words is 1669
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    39.9 of words are in the 5000 most common words
    44.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 42
    Total number of words is 3584
    Total number of unique words is 1542
    25.7 of words are in the 2000 most common words
    35.1 of words are in the 5000 most common words
    40.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 43
    Total number of words is 3560
    Total number of unique words is 1717
    22.7 of words are in the 2000 most common words
    31.9 of words are in the 5000 most common words
    36.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 44
    Total number of words is 3493
    Total number of unique words is 1548
    24.2 of words are in the 2000 most common words
    32.5 of words are in the 5000 most common words
    37.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 45
    Total number of words is 3535
    Total number of unique words is 1826
    25.1 of words are in the 2000 most common words
    34.7 of words are in the 5000 most common words
    39.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 46
    Total number of words is 3672
    Total number of unique words is 1874
    26.5 of words are in the 2000 most common words
    36.9 of words are in the 5000 most common words
    43.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Sevgili Peyğəmbərim - 47
    Total number of words is 712
    Total number of unique words is 499
    28.6 of words are in the 2000 most common words
    38.5 of words are in the 5000 most common words
    44.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.