Sevgili Peyğəmbərim - 14

kəliməsi isə, çox ucadır. Allah Təala qəti qalibdir. Yeganə hökm və hikmət
sahibidir”."^
Sevgili Peyğəmbərimiz ilə Həzrəti Əbu Bəkir, bu mağarada üç gecə və gündüz
qaldılar. Həzrəti Əbu Bəkirin oğlu Abdullah, Məkkədə eşitdiklərini, gecələri mağaraya
gəlib xəbər verər, azadlığa buraxdığı köləsi və sürülərinin çobanı Amir ibn Euheyrə isə,
gecələri süd gətirib ayaq izlərini ört-bastır edərdi.

Muslim, “Fəzailus-Səhabə”, 1; Tirmizi, “Təfsiral-Qur’an’TO; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 228; İbn Əbi
Şeybə, əl-Musannəf VII, 471; VIII, 459; Fakibi, Əxbam Məkkə, VI, 199; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə,
Zadul-Məad, III, 45.
ət-Tövbə 9/40.

167


Sevr mağarasını dördüncü gün tərk edən sevgili Peyğəmbərimiz, Qusva adlı
dəvəsinə mindi. Bir rivayətə görə tərkinə Həzrəti Əbu Bəkiri mindirdi. O biri dəvəyə də
Amir ibn Fuheyrə Həzrətləri ilə, yollara yaxşı bələd olan Abdullah ibn Ureyqıt mindilər.
Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), Allah Təalanın mədh etdiyi,
yerlərin ən qiymətlisi olan Məkkəyi mükərrəmədən, vətənindən ayrılırdı. Dəvəsini
Hərəmi şərifə tərəf döndərib, kədərli bir halda; “Vallahi! Sən, Allah Təalanın yaratdığı
yerlərin ən xeyirlisi və Rəbbimin nəzdində ən sevgili olanısan! Səndən
çıxardılmasaydım, əsla çıxmazdım. Mənə, səndən daha gözəl, daha sevgili yer yoxdur.
Qövmüm məni, səndən çıxartmamış olsaydı, çıxmaz, səndən başqa bir yerdə məskən
salmazdım” buyurdu.
O əsnada Cəbrayıl əleyhissalam enib, “Ey Rəsulallah! Vətənin üçün çox
darıxırsan?” deyə soruşdu. Rəsulullah da; “Bəh, çox darıxıram!” buyurdu. Cəbrayıl
əleyhissalam, axırda Məkkəyə qayıdaeağını müjdə verən, Qasas surəsi 85-ci ayəsini
oxuyub, mübarək ruhuna təsəlli verdi.
Səfər səssiz-səmirsiz keçirdi. Müşriklər, hər yeri axtarmaqlarına baxmayaraq
tapa bilmirdilər, Cənabi Haqq, Həbibini onların şərrindən quruyurdu. Rəsulullah,
Qudeyd deyilən yerə çatdıqlarında, Ümmü Mə’bəd adında, səxavətli olması ilə məşhur,
ağıllı, namuslu bir xanımın çadırının qabağında dayandılar. Pulunu ödəyərək yemək,
xurma və ət almaq istədilər. Ümmü Mə’bəd; “Əgər olsaydı, pulla deyil, qonaq kimi sizə
qulluq göstərərdim. Qıtlıq və dolanışıq çətinliyi səbəbiylə əlimizdə bir şey qalmadı”
dedi. “Heç olmasa süd var?” deyə soruşduqlarında; “Yoxdur. Qoyunlar qısırdır” deyə
cavab verdi. Kainatın hökmdarı (səlləllahu əleyhi və səlləm), çadırın yanında dayanan
arıq bir qoyunu göstərərək buyurdu ki; “Ey Ümmü Mə’bəd! Bu qoyun nə üçün burda
bağlanıb qalıb?” O da; “Çox xəstə və arıq olduğu üçün sürüyə buraxmadım. Dərmanı
olmadığı üçün gedə bilmədi” dedi. “Heç südü var? İcazə verirsən ki, bu qoyunu sağım?”
buyurunea; “Anam-atam sənə fəda olsun, südü yoxdur, ancaq sağmaq istəyirsinizsə
sağa bilərsiniz” dedi. Rəsulullah, qoyunun yanına gəlib, Allah Təalanın adını deyib,
bərəkətlə dua etdİktən sonra, mübarək əlini qoyunun əmcəyinə sürtdü. O anda qoyunun
əmcəyi, südlə doldu və axmağa başladı. Dərhal qab götürüb doldurdu. Əvvəlcə Ümmü
Mə’bədə verdilər. O içdikdən sonra. Həzrəti Əbu Bəkirə və o birilərinə də doyaeaqları
qədər verdi. Ən axırda da özü içdi. Yenə mübarək əlini qoyunun əmeəyinə toxunub
sağdı və çadırda olan ən böyük qabı istədi. Onu da doldurub Ümmü Mə’bədə verdi.

168


Ordan getdikdən sonra, Ümmü Mə’bədin əri gəldi və südü gördü. Sevinərək;
“Bu süd hardandır?” deyə soruşunea, Ümmü Mə’bəd; “Bir mübarək adam gəlib, evimizi
şərəfləndirdi. Gördüklərin, onun bərəkətindəndir” dedi. “Onu mənə bir de görüm
kimdir? Sifəti və görünüşü neeədır?” deyə soruşdu.
Ümmü Mə’bəd; “Gördüyüm o mübarək zat, orta boylu və gülər üzlü idi.
Gözlərində bir miqdar qırmızılıq var, səsi də ineədir. Mübarək kirpikləri uzun idi.
Gözünün ağı çox ağ, qarası da çox qara olub, sürmə çəkmişdi. Saçları qara, saqqalı
qalın idi. Susduğunda, Onun çox vüqarlı və ağırbaşlı olduğu diqqəti eəlb edirdi.
Danışanda təbəssüm edir, sözləri, sanki bir inei kimi ağzından tökülürdü. Uzaqdan çox
heybətli görünür, yaxına gəlineə isə, çox mülayim bir hal alırdı. Yanındakılar, əmrini
yerinə yetirmək üçün eanla başla hərəkət edirdilər” deyərək. Onun başqa
xüsusiyyətlərini də saydı. Bunlara heyrətlə qulaq asan əri; “And içirəm ki, bu zat,
Qüreyşin axtardığı o adamdır. Əgər mən Ona rast gəlsəydim. Ona xidmət edərək şərəf
tapar, yanından ayrılmazdım” dedi.
Rəvayətə görə, o qoyun on səkkiz il sonra öldü. Fəxri aləm Rəsulullahın,
bərəkəti ilə səhər-axşam onun südüylə dolanardılar. Ümmü Mə’bədin əri, Rəsulullahın
ardınea düşüb, Rim vadisində Ona çatdı və müsəlman oldu. Ümmü Mə’bəd də
müsəlman oldu."^

Sürəqa ibn Malik
Müşriklər, Mədinəyə tərəf yola çıxan Məhəmməd əleyhissalamı və Həzrəti
Əbu Bəkiri dayanmadan axtarırdılar. Tapa bilməsələr özləri üçün çox böyük bir təhlİkə
baş verəeəkdi. Çünki, müsəlmanların bir “İslam Dövləti” qurub, qısa bir müddətdə
onların hakimiyyətinə son verəeəklərini düşünürdülər. Bu səbəblə müşriklər, bütün
güclərini sərf etdilər. Cənabi Peyğəmbərimizlə Həzrəti Əbu Bəkiri öldürənə veya əsir
edən adama, yüz dəvə ilə birlikdə saysız hesabsız mal və pul verəcəklərini və’d etdilər.
Bu xəbər, Sürəqa ibn Malikin mənsub olduğu Müdlic oğullarına da gedib çatdı. Sürəqa
ibn Malik, yaxşı iz tə’qib edərdi. Bu səbəblə də, baş verən hadisəylə yaxından
maraqlandı. Müdlic oğulları bir Çərşənbə axşamı, Sürəqa ibn Malikin yaşadığı Qudeyd
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 230; Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, IV, 48; Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, I, 266;
ibn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 50.

169



məntəqəsində toplanmışdılar. Toplantıda Sürəqa ibn Malİk də vardı. O əsnada Qüreyşin
adamlarından biri gəlib Sürəqaya; “Ey Sürəqa! Vallahi mən bir az əvvəl, sahilə tərəf
gedən üç nəfərlik bir qafilə gördüm. Onlar hər halda Məhəmməd ilə Əshabıdır” dedi.
Sürəqa, məsələni başa düşdü. Ancaq, ortaya çox böyük mükafat qoyulduğu üçün, bunu
özü tək almaq istəyirdi. Bu səbəblə başqasının xəbərdar olmamasını istəyirdi. Ona görə
də; “Xeyir, sənin gördüyün o adamlar, filankəslərdir. Bir az əvvəl burdan keçmişdilər.
Onları biz də gördük” deyərək, o qədər də əhəmiyyətli olmadığını söylədi.
Sürəqa ibn Malik, bir az da gözlədi. Diqqəti cəlb etməmək üçün evinə gəldi.
Qulluqçusuna, atını və silahını götürüb vadinin o tərəfində onu gözləməsini tapşırdı.
Özü də qarğısını götürmüş, parıltısı diqqəti cəlb etməməsi üçün ucunu aşağıya
çevirmişdi. Atını səyirtməyə başladı. Yoluna davam edərək, axırda izlərini tapdı.
Yaxınlaşınca bir birlərini əməlli başlı görə bilirdilər. Hətta Sürəqa, Cənabi
Peyğəmbərimizin oxuduğu Qur’ani Kərimi belə eşidirdi. Ancaq, Rəsuli əkrəm
(səlləllahu əleyhi və səlləm) arxasına əsla baxmırdı. Həzrəti Əbu Bəkir arxaya baxınca,
Sürəqanı görüb, həyəcanlandı. Cənabi Peyğəmbərimiz ona, mağaradaki kimi; “Narahat
olma, Allah Təala bizimlə birlikdədir” buyurdu.
Buxari Həzrətlərinin rəvayət etdiyinə görə, bu əsnada Həzrəti Əbu Bəkir, bir
atlının onlara çatdığını Rəsuli əkrəmə deyincə, Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Rəbbim!
Onu atından düşürt” deyə dua etdi. Başqa bir rəvayətdə isə, Sürəqa yanlarına qədər
gəlincə. Həzrəti Əbu Bəkir, ağlamağa başladı. Rəsuli əkrəm ondan nə üçün ağladığını
soruşunca; “Vallahi özümçün ağlamıram. Sənə bir zərər verilməsindən qorxduğum üçün
ağlayıram” dedi.
Sürəqa, Cənabi Peyğəmbərimizə hücum edə biləcək qədər yaxınlaşdı. “Ey
Məhəmməd! Səni, bu gün mənim əlimdən kim qortaracaq?” dedi. Sərvəri aləm
Rəsulullah da; “Məni, Cabbar və Qahhar olan Allah Təala qoruyar” cavabını verdi. O
əsnada Sürəqanın atının qabaq ayaqları dizlərinə qədər yerə batdı. Atı batdığı yerdən
çıxardıb, yenə hücum etməyə təşəbbüs edincə, atının ayaqları təzədən yerə batdı.
Sürəqa, atını nə qədər əlləşdisə də, heç cürə çıxarda bilmədi. Başqa bir şey əlinən
gəlmirdi. Çarəsiz qalınca, şəfqət və mərhəmət sahibi olan Rəsulullaha yalvarmağa
başladı. Bütün kamilliyə və gözəl əxlaqa sahib olan Peyğəmbərimiz onun bu diləyini
qəbul etdi. Sürəqa; “Ey Məhəmməd! Qorunduğunu başa düşdüm. Dua et ki, xilas olum.
Bundan sonra sənə əsla zərər vermərəm. Sənin dalınca gələnlərə də səni görmədiyimi

170


deyəcəyəm” dedi. Kainatın sahibi; “Ey Rəbbim! Əgər o sözündə doğru və səmimi isə,
atını qurtar” deyə dua edincə, Allah Təala bu duanı qəbul etdi.
Sürəqa ibn Malikin atı, ancaq bu duadan sonra çuxurdan çıxa bilmişdi. Bu
əsnada atın ayağının batdığı yerdən, göyə tərəf duman kimi bir şey qalxırdı. Sürəqa,
heyrətə düşdü və bütün bu baş verənlərdən. Məhəmməd əleyhissalamın hər zaman
qorunmaqda olduğunu dərk etdi. Bir çox şeyə şahid olmuşdu. Axırda; “Ey Məhəmməd!
Mən Sürəqa ibn Malikəm! Məndən əsla şübhəniz olmasın. Sizə söz verbəm ki, bundan
sonra xoşunuza gəlməyən heç bir işi görməyəcəyəm. Qövmün, səni və dostlarını əsir
edənə çox mükafat verəcəyini və’d etdi” dedi və Qüreyş müşriklərinin etmək
istədiklərini bir-bir danışdı. Hətta, onlara yolda yemek üçün bəzi şeylər və minmək
üçün dəvə vermək istədisə də, sevgili Peyğəmbərimiz qəbul etmədi və ona; “Ey Sürəqa!
Sən İslam dinini qəbul etmədİkcə, mən də sənin dəvəni və dananı istəmərəm. Sən bizi
gördüyünü gizlət, bu kifayətdir” buyurdu.
İbni Sə’d də belə nəql edir ki, Sürəqa, Cənabi Peyğəmbərimizə, mənə, istədiyin
şeyi əmr et deyincə, Rəsulullah; “Öz el-obana qayıt. Heç kimin bizə çatmasına imkan
vermə” buyurmuşdur.
Allah Təala istə’yincə hər şey olurdu. Ona xalis bir şəkildə güvənib, rizası üçün
yola çıxınca, ağıla gəlməyən hadisələr meydana gəlirdi. Rəsulullahı öldürüb, böyük bir
mükafata nail olmaq həvəsiylə, nərildəyən bir şb kimi yola çıxan Sürəqa, artıq,
mülayim, yumuşaq və bb uşaq kimiydi. Hər şeyə qadb olan Allah Təala, Həbibinə zərər
verə bilməməsi üçün, Sürəqanın qəlbini yaxşılığa tərəf çevbmişdi. Əlbəttə, Allah Təala
Həbibini (səlləllahu əleyhi və səlləm) tək qoymayacaqdı. Çünki O, insanlara mərhəmət
üçün, onların dünyada və axirətdə əbədi səadət və xoşbəxtliyə qovuşması üçün
göndərdiyi sevgili peyğəmbəriydi.
Sürəqa bundan sonra geri qayıtdı və başına gələnləri də qabağına çıxanlara
danışmadı. ™

İbn Hişam, əs-Sirə, I, 489; İbn Əbi Şeybə, əl-Musannəf, IV, 424; Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, II, 346;
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, VII, 133; Əbu ҮаТа, əl-Müsnəd, I, 107.

171

Müjdə! Müjdə! Kainatın hökmdarı gəlir!

Cənabi Peyğəmbərimiz, Həzrəti Əbu Bəkir, Amir ibn Fuheyrə və bələdçiləri
Abdullah ibn Ureyqıt, “Hicrətin birinci ili Rəbiuləvvəl ayının səkkizində. Bazar ertəsi
günü (Miladi 622-ci ilin Sentyabr ayının 20-ci günü) səhər tezdən “Quba” kəndinə
çatdılar. Bu gün, müsəlmanların Hicri Şəmsi ilinin başlanğıcı oldu. Gülsüm ibn Hidm
adında bir müsəlmanın evində qaldılar. Burada ilk məscidi tikdilər. Quba vadisində ilk
Cümə namazını qıldılar və ilk xütbəni oxudular. Quba məscidi, ayədə məalən;
“...Təməli təqva üzərinə qurulan məscid”'^' deyə buyurularaq mədh edildi.
Bu əsnada Məkkədə qalan Həzrəti Əli, Rəsulullahın Kə’bəyi şərifdə həmişə
olduğu yerdə oturdu və; “Rəsuli əkrəmin hər kimə verəcəyi bir şey varsa, gəlib alsın!”
deyə e Tan etdi. Hamı gəlib, əlamətini deyərək əmanətini aldı. Beləcə əmanətlər
sahiblərinə verildi.
Məkkəyi mükərrəmədə qalan gücsüz Əshab isə. Həzrəti Əlinin qanadı altına
sığındılar. Rəsulullahın səadətxanəsi Mə kk ədə olduğu müddətdə. Həzrəti Əli də orada
qaldı. Bir müddət sonra Rəsuli əkrəm, ailəsinin Mədinəyi münəvvərəyə gətirilməsini
əmr etdi.
Allahın aslanı Həzrəti Əli, Qüreyş kafirlərinin yığıldıqları yerə getdi.
“İnşaallah Təala, sabah Mədinəyi münəvvərəyə gedirəm. Mənə deyəcəyiniz bir şey var?
Varsa mən burada İkən deyin” buyurdu. Hamısı başlarını aşağı əyib, heç bir şey
demədilər. Səhər olunca. Həzrəti Əli, Rəsuli əkrəmən əşyalarını toplayıb, Rəsulullahın
Əhli Beyti və öz qohumları ilə bərləkdə yola çıxdı. Şişmiş ayaqlarından qan axar
vəziyyətdə, Qubada Rəsulullaha çatdı. Gündüzləri gizlənib, gecələri payi piyada yol
gəldiyi bu yolçuluğun axırında. Peyğəmbərimizin yanına gedə bilməyəcək bir hala
düşmüşdü. Rəsuli əkrəm bundan xəbər tutunca, bilavasitə özü onun yanına getmiş.
Həzrəti Əlini görüncə halına yanmış, sevgili, fədakar əmisi oğlunu qucaqlamış,
mübarək əlləriylə o haqq yolunda minlərcə əziyyətə dözən zərif ayaqlarını sığallamış,
onun sağalması üçün dua etmişdi. Hətta Həzrəti Əlinin bu fədakarlığından sonra;
“İnsanlardan elələri vardır ki, Allah Təalanın rizası üçün nəfsini fəda edər”'^^ ayəti
cəliləsinin nazil olduğu da rəvayət edilir.
ət-Tövbə 9/108.
əl-Bəqərə 2/207.

172

Mədinəyə daha əvvəl hicrət edən Əshabi kiram ilə Mədinəli müsəlmanlar,
Kainatın hökmdarının Mə kk ədən hicrət üçün yola çıxdığını eşidincə, Onun təşrifini
sevinc və həyəcanla gözləyirdilər. Bu səbəblə Mədinəyi münəvvərənin ətraf səmtlərinə
gözətçilər qoyub, şəhərlərini şərəfləndirəcək olan Rəsulullahı qarşılamaq üçün can
atırdılar. Onun məhəbbətiylə yananlar, istidən qovrulmuş səhranın suya olan həsrəti
kimi gözlərini üfüqə tikərək günlərlə gözlədilər. Axırda birdən; “Gəlirlər! Gəlirlər!”
deyə bir səs eşidildi. Səsi eşidənlər, isti səhranın ortalarına tərəf göz gəzdirməyə
başladılar. Bəh! Bəh! Onlar da istidən qovrulmuş səhrada, günəşin yandırıcı istiliyinə
baxmayaraq, mətin addımlarla özlərinə tərəf irəlilədiklərini görmüşdülər. Sevinclə bir
birilərinə; “Müjdə! Müjdə! Rəsulullah gəlir! Peyğəmbərimiz gəlir! Sevinin ey
Mədinəlilər. Bayram edin! Həbibullah gəlir! Baş taeımız gəlir!” deyərək qışqırmağa
başladılar. Bu xəbər qısa bb müddətdə Mədinəyi münəvvərə küçələrinə yayıldı.
Yeddidən yetmiş yeddiyə, qocadan xəstəyə qədər, hamı bu bənzəri olmayan sevincli
xəbəri gözləybdilər. Bütün Mədinəlilər ən gözəl paltarlarını geyinərək, tələm-tələsik
Aləmlərin sahibini qarşılamak üçün toplaşdılar. Təkbb sədaları yeri-göyü lərzəyə
gətbb, sevinedən göz yaşları sel kimi axırdı.
Kədər və sevinc dolu bb hava əsb və Mədinə, tarixində ən gözəl gününü
yaşayırdı. Bb tərəfdə, hamının “əl-Əmin” ləqəbiylə tanıdığı, Allahu Təalanın Həbibini
öldürmək üçün mükafat verənlər, o bbi tərəfdə isə. Onu və dostlarını qorumaq,
bağırlarına basmaq və bu uğrunda canlarını fəda etmək istəyənlər vardı.
Mədinəlilər səbbsizlıklə sevgili Peyğəmbərimizin nurlu cəmalını görmək
istəyirdilər. Mədinə, qurulduğu gündən bəri belə sevincli, belə mübarək bir an
görməmişdi. Bu, o günə qədər görülməmiş bir bayram idi.
Bənzəri görülməmiş və görülməyəcək olan bu bayramda, uşaqlar və qadınlar
belə şe’rlər oxuyurdular;
“Taləal-bədru əleyna,
Min səniyyatil-vəda,
Vəcəbəşşükru əleyna,
Ma dəallahu dai.
Eyyuhəlmə ’busu fina,

173


Ci’tə bil-əmrilmuta!

„123
Səniyyətul-vədadan, Bədr doğdu üstümüzə.
Haqqa də ’vət etdikcə, şükr vacib oldu bizə.
Sən bizə göndərildin, əmrullahı gətirdin.
Mədinəyə xoş gəldin, şərəf verər də ’vətin.
İzzət ikramla dolduq, köhnələrdən qurtulduq,
Məcdə qovuşduq doyduq,zərərdəydik qazandıq.
Zülməti yox edən ay der, “salam əhlinə deyin,
Məhəmmmədə (əleyhissalam) uyana, əsla zülm etməyin”.
Daim birlikdə söz verdik,and içilən gündə,
Doğruluk yolumuzdur, hainlik olmaz dində.
Vallahi mən unutmam,cəfasız gün heç yoxdu.
Şahidsən Əmn ulduzu, vəfan sevgin çox çokdu.

“Xoş gəldin ey Rəsulallah”. “Bizim qonağımız olun ey Rəsulallah” şəklindəki
istəklər ortalığı qarışdırmışdı. Mədinənin möhtərəm şəxslərindən bəziləri Qusvanın
yüyənindən tutub; “Ey Rəsulallah! Bizə buyurun” deyərək xahiş edbdilər. Onlara;
“Dəvəmin yüyənini bıraxın, O qərar verəeək. Kimin evinin qabağında çöksə orda
qonaq olaram!” buyurdu. Hamı böyük bb həyəean və maraq içində gözləməyə başladı.
Görəsən Qusva hara çökəcək? Mədinənin içinə tərəf Qusva gedb, hər qapının
qabağından keçərkən ev sahibləri; “Ey Rəsulallah! Bizə təşrif gətirin, bizə təşrif
gətirin!” deyə yalvarırdılar. Cənabi Peyğəmbərimiz onlara təbəssüm göstərərək;
“Dəvənin qabağından çəkilin! Hara çökəcəyi ona buyurulmuşdur, deyirdi. Qusva,
axırda Cənabi Peyğəmbərimizin indiki Məscidi şərifinin qapısının qabağındakı yerə
çökdü. Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və səlləm) dəvəsindən düşmədi. Heyvan yenə
Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, V, 351; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 485; İbn Kəsir, əsSirə, II, 269; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, III, 278.

174


ayağa qalxdı, getməyə başladı. Əvvəlki yərə çökdü və bir də qalxmadı. Bundan sonra
Rəsulullah, Qusvanın üstündən düşüb; “İnşallah, mənzilimiz buradır və “Bura
kimindir?” buyuranca; “Ey Rəsulallah! Əmrin oğulları Süheyl və Səhlindir” deyə eavab
verdilər. Bu uşaqlar yetim idi. Peyğəmbərimiz; “Qohumlarımızdan hansının evi bura
daha yaxındır?” buyurdu. Çünki Rəsulullahın babası Əbdülmüttəlibin anası, Nəeear
oğullarından idi. Xalid ibn Zeyd Əbu Eyyub əl-Ənsari Həzrətləri sevinelə; “Ey
Rəsulallah! Mənim evim daha yaxındır. Budur, bu evim, bu da qapısı” deyərək
heyəeanla göstərdi. Qusvanın yükünü açıb, Rəsulullah içəri də’vət etdi.'^"^
Mədinəli müsəlmanlar və muhaeirlər, Rəsulullahın hierətinə daha çox
sevindilər.

Ruhun bir nöqtdyi nuri Xudadır ya rdsulallah,
Сғтаһп habt-djza dilguşadır ya rdsulallah
Bdddni rdhmdt-asarın tului zülnidti küfrü,
Yox etdi bütün iman aşinadırya rdsulallah.
Gülüstani risaldt içrd zatı gülbünun ancaq,
Xudayi bir nihali müntdhadırya rdsulallah.
Kdrdm qıl, eyXudavdnda şdrifı hüccdti Mövla,
Ndcibin ddrdind feyzin ddvadırya rdsulallah
SULTAN 111. ƏHMƏD (NƏCİB)

ibn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 50.

175


MƏDİNƏYİ MÜNƏVVƏRƏ DÖVRÜ

Sevgili Peyğəmbərimizin, bi’sətin on üçüneü ili, Rəbiuləvvəl ayının 12-sində,
miladi 622-ci ildə Mədinəyə hierəti ilə on il davam edəcək olan Mədinə dövrü başladı.
Cənabi Peyğəmbərimiz, Xalid ibn Zeyd Əbu Eyyub əl-Ənsari Həzrətlərinin
evinə təşrif edincə, alt mərtəbəsində yaşamağı seçdi və bura yerləşdi. Beləcə Kainatın
sahibini öz evində qonaq saxlama şərəfi bu mübarək zata nəsib oldu.
Həzrəti Xalid belə nəql etmişdir ki; “Rəsulullah, evimi şərəfləndirdiyində, alt
mərtəbədə qalmağı seçmişdi. Biz də üst mərtəbədə qalır və bu hala çox üzülürdük. Bir
dəfə; “Anam-atam sizə fəda olsun, ey Rəsulallah! Mənim yuxarda qalmağıma, sizin də
alt mərtəbədə qalmağınıza ürəyim razı olmur. Bu mənə çox ağır gəlir. Nə olar sizin
yuxarıda, bizim də alt mərtəbədə qalmağımıza e’tiraz etməyin” dedim. Bundan sonra;
“Ey Əba Eyyub! Evin alt mərtəbəsində qalmağımız bizim üçün daha münasib və
əlverişlidir” buyurdu. Gələn ziyarətçilərlə daha rahat görüşə bilmək üçün alt mərtəbədə
qalmağı münasib gördü. Biz də evin üst mərtəbəsində qaldıq.
Bir dəfə su səhəngimiz qmldı. Tökülən suyun Rəsulullahın üstünə damcılayıb
narahat olmasından qorxaraq, xanımımla, üstümüzü örtəcəyimiz yeganə yorğanımızı
dərhal suyun üstünə basdırdıq”.
Əbu Eyyubi Ənsari, üst mərtəbədə qalmaqdan çox narahat olurdu. Axırda özü
alt mərtəbəyə enib, Rəsulullahı yuxarı çıxartdı. Əbu Eyyub Həzrətləri belə
buyurmuşdur ki; “Rəsulullaha daim axşam yeməyi bişirib göndərərdik. Qalanını bizə
göndərdiyi zaman, mən və xanımım Ümmü Eyyub, Rəsulullahın əlinin dəydiyi yerləri
qarışdıraraq, oralardan yeyər və bununla bərəkət tapardıq. Yenə bir gecə, yemək bişirib
göndərdiyimiz soğanh veya sarımsaqh yeməyi Rəsulullah dala qaytarmışdı. Qabın əl
dəyilməmiş olduğunu görüncə, fəryad edərək yanına getdim. “Ey Rəsulallah! Atamanam sənə fəda olsun! Siz axşam yeməyini dala qaytardınız. Ancaq onda mübarək izini
görə bilmədim. Halbuki mən və Ümmü Eyyub, dala qaytardığın yeməkdə əlinin dəydiyi
yerləri qarışdırar və bununla bərəkət tapardıq” dedim. Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və
səlləm) buyurdu ki; “Bu tərəvəzdə bir iy hiss etdim. Ondan yemədim. Mən, mələklə
danışan bir adamam”. Mən; “O yemək haramdır?” deyə soruşdum. O; “Xeyir! Ancaq
mən iyinə görə ondan xoşum gəlmədi” buyurunca; “Sizin xoşlanmadığınız şeydən mən

176


də xoşlanmaram!” dedim. Peyğəmbərimiz; “Siz onu yeyin” buyurdu. Bundan sonra biz
də ondan yedrk və bir daha o səbzədən Rəsulullaha yemək bişirmədik.
Bir dəfə də, Rəsulullahla Əbu Bəkirə bəs edəeək qədər yemək hazırlayıb
apardım. Rəsulullah; “Ey Əba Eyyub! Ənsarın möhtərəm şəxslərindən otuz nəfəri
də’vət et” buyurdu. Mən, yeməyin azlığını və bəlkə Rəsuli əkrəm bu yeməyi çox zənn
elədi deyə düşünürdüm ki, təkrar; “Ey Əba Eyyub! Ənsarın möhtərəm şəxslərindən otuz
nəfəri də’vət et” buyurdu. Beynimdə min cürə fikir çəkə-çəkə Ənsardan otuz nəfəri
də’vət etdim, onlar da gəldilər. O yeməkdən yedilər, doydular. Bir mö’cüzə olduğunu
başa düşüb, gələnlərin imanları qüvvətləndi və bir daha bey’ət etdilər və getdilər.
Sonra; “Altmış nəfəri də’vət et” buyurdu. Mən, mö’cüzə olarak yeməyin
azalmadığını gördüyümdən, daha artıq sevinərək altmış nəfəri Rəsulullahın hüzuruna
də’vət etdim. Gəldilər və o yeməklərdən yedilər.
Hamısı Rəsulullahın mö’cüzəsini təsdiq edərək geri qayıtdılar. Arxasınca;
“Ənsardan doxsan nəfər çağır” buyurdu. Çağırdım, gəldilər. Rəsulullahın göstərişiylə
on nəfərlik qruplarla süfrəyə oturub, yedilər. Hamısı da bu böyük mö’cüzəni görüb
getdilər. Beləcə yüz səksən nəfər yemək yedi. Yemək isə mənim apardığım qədərdi və
heç əl vurulmamış kimi qahrdf’.'^^
Ənsar ilə Mühacirlərin qardaş olması
Cənabi Peyğəmbərimiz, Mədinəyi münəvvərədə daha möhkəm bir ittifaqın
qurulması üçün, hicrət edən Mühacirləri və onları evlərində qonaq saxlayan Ənsarı birbirilərinə qardaş etdi. Həzrəti Əh ən axıra qalınca, yaddan çıxardıldığını sanıb; “Ey
Rəsulallah! Məni yaddan çıxartdınız?” deyə soruşmuşdu. Onda, Aləmlərin sahibi; “Sən,
dünyada və axirətdə mənim qardaşımsan” buyurmuşdu. Bu qardaşlıq maddi və mənəvi
yardımlaşma əsasına dayanırdı. Beləcə el-obalarından və qohumlarından ayrı qalmanın
kədəri bir miqdar da olsa azalmış olacaqdı. Onsuz da Mədinəli müsəlmanlar Allah
Təalanın dinini yaşaya bilmək və yaya bilmək üçün öz ölkələrini tərk edən Mühacir
qardaşlarını bağrına basmış, evlərinə də’vət etmiş, onlara hər cür kömək göstərmək
üçün can-başla çalışmışdılar. Bu qardaşlığın qurulması ilə bir-birilərinə daha yaxından

Qazı İyaz, Şifayi Şərif, s. 289.

177


sarıldılar. Rəsulullah, hər Mühaciri, xasiyyətinə münasib olan bir Ənsar ilə qardaş
etmişdi. Elə ki, bu qardaşlıq, atalarından miras qalan mah bölüşəcək səviyyədə idi.'^^
Hər Mədinəli, tarlasını, bağını, bağçasını, evini, mallarını... nəyi varsa iki yerə
bölür, beləcə yarısını Muhacb qardaşına öz xoşuyla verbdi. Muhacblərdən
Əbdürrəhman ibn Əvf Həzrətləri belə nəql etmişdb ki; “Biz, Mədinəyi münəvvərəyə
hicrət etdiyimizdə, Rəsulullah məni Sə’d ibn Rəbi ilə qardaş e’lan etdi. Bundan sonra
qardaşım Sə’d, mənə; “Ey qardaşım Əbdürrəhman! Mən, mal cəhətindən Mədinəli
müsəlmanların ən varbsıyam. Malımı İki hissəyə böldüm, yarısı sənindir” dedi. Mən də;
“Allah Təala malını sənin üçün mübarək və xeyirli etsin. Mənim, mala ehtiyacım
yoxdur. Sən mənə, alış-veriş etdiyiniz bazarın yerini göstər, bəsimdir” dedim.
Belə bir fədakarbk, aneaq İslam qardaşbğıyla mümkün olardı. Adəm
əleyhissalamdan bu zamana qədər həddən çox köç hadisələri olmuşdu. Ancaq belə
mənada bb hierət, başqa yerdən gələnlərlə yerli xalq arasında bu qədər gözəl qaynayıbqarışma və səmimi bir qucaqlaşma olmamışdı. Allah Təala da məalən; “Mö’minlər
ancaq qardaşdırlar” buyurmuşdur. Bununla, həqiqət, sevgi və səmimiyyətin maddi
mənfəətlə deyil, iman və inanela ola biləcəyinə işarə edilirdi.
Sevgili Peyğəmbərimizin, mübarək qəlbindən dünyanı dolduran dəryalar misalı
feyz və bərəkətlər, Əshabi kbamın qəlblərini doldurur, bunun nəticəsində, indiyə qədər
görülməyən bir fədakarlıqla bir-birilərini sevir və qardaşlarını özlərindən üstün
tuturdular.
Ənsar və Mühacirlər, bu yeni İslam mərkəzində əl-ələ verərək İslam dininin
qüvvətlənməsi üçün hər fədakarlığa dözmək və axırda şəhadət mərtəbəsinə qovuşmaq
üçün söz verdilər. Bu şəkildə, Rəsulullahın ətrafında toplaşıb, İslam dininin əsaslarına
riayət edərək, yeni bb nizam və xoşbəxt bb həyat qurdular. Artıq İslamiyyət, hicrət
hədisəsi ilə; “Dövlət” olma yolunda ilk addımını atmışdı. Mədinəyi münəvvərə isə
İslam dininin beşiyi və mərkəzi halına gəlirdi.
Mədinədə, Əshabi kiramdan başqa, xristiyanlar, yəhudilər və bütə sitayiş edən
müşriklər də vardı. Yəhudilər, Bəni Qaynuqa, Bəni Qureyza və Bəni Nadb kimi üç
qəbilədən meydana gəlirdi. Bunlar, İslama və ələlxüsus sevgili Peyğəmbərimizə çox
düşmənçilik bəsləyirdilər.
İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 238; İbn Kəsir, əl-Bidayə, III, 226-229; Bəlazuri, Ənsab, I, 270-271.
™ əl-Hücurat 49/10.

178

Bu əsnada Məkkəli müşriklər, Cənabi Peyğəmbərimizin Mədinədə, Əshabını
bir birilərinə qardaş edərək birliklərini daha da möhkəmlətməsini, özləri üçün böyük bir
təhlükə golaraq görürdülər. Qısa zamanda bu işin öhdəsindən gəlməzlərsə, müsəlmanlar
güelənib Məkkəyə hüeuma keçə bilər, tərk etdikləri torpaqlarını, evlərini, el-obalarını
əllərindən ala bilərdilər. Bu düşüneələr içində vurnuxan Məkkəli müşriklərdən,
Mədinəli müsəlmanlara təhdid məktubları gəlirdi. Bu məktubların birində; “Şübhəsiz ki,
aramızda düşmənlik olan heç bir Ərəb qəbiləsində, bizi, sizlər qədər qəzəbləndirən
olmamışdır. Çünki, bizim qəbiləyə mənsub bir şəxsi, bizə təslim etməyiniz lazım İkən,
Ona köməklik göstərərək və queaq açaraq qorudunuz. Bu, sizin üçün çox böyük bir
nöqsandır. Xahiş edirik ki. Onunla bizim aramıza girməyin və Onu bizə verin. Onun
doğru yola qayıtmasına ən çox biz sevinərik. Ogər qayıtmasa. Ona dərs vermək yenə də
bizim işimizdir!” deyilirdi.
Bu məktuba. Həzrəti Kə’b ibn Malİk, Peyğəmbərimizi mədh edən çox gözəl bir
eavab yazdı.
Məkkəli müşriklər, Mədinəli müşriklərə də eyni şəkildə təhdid məktubları
yazdılar. Onlara da; “Ogər bizim adamımızı şəhərinizdən çıxartmaz veya öldürməsəniz,
sizə hüeum edib, kişilərinizi öldürər, qadınlarınızı da özümüzə qulluqçu edərik!”
deyərək təhdid etdilər.
Bundan sonra Mədinəli müşriklər, münafiq Abdullah ibn Übeyin ətrafında
toplaşıb, türsət tapan kimi Rəsulullaha zərər vurmaq üçün bir qərara gəldilər.
Müsəlmanlar bu vəziyyətdən xəbər tutunea, sevgili Peyğəmbərimizi qorumaq
üçün əllərindən gələn bütün güelərini ortaya qoyub. Onun ətrafında möhkəm birləşdilər.
Geeələri küçəyə çıxmır, evlərində də yata bilmirdilər. Übey ibn Kə’b belə nəql etmişdir
ki; “Rəsulullah ilə Oshabı, Mədinəyi münəvvərəyə təşrif etdiklərində müsəlmanlar,
müşrik Orəb qəbilələrinin düşmənliklərinə tuş gəldilər. Oshab, silahlanaraq geeələri
sabaha qədər növbə tutardf’.
Oshabi kiram bir nəfər kimi hərəkət edir, təhlükəli hallarda bütün güeləri ilə
müsəlman qardaşlarına köməyə ean atırdılar. Bunların başında sevgili Peyğəmbərimiz
gəlirdi. Rəsulullah, hər gözəl işdə birinei olduğu kimi, eəsarətdə də Oshabının ən
başında yer alırdı. Geeənin hansı saatında olsada olsun, bir fəryad eşidilineə.
Peyğəmbərimiz, hələ heç kim ora gedib çatmadan əvvəl atı ilə ora ildırım sür’ətiylə

179


özünü çatdırır, qorxulu bir şeyin olmadığını Əshabma xəbər verir və onları
sakitləşdirirdi.

Məscidi Nəbəvi
Cənabi Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm), Mədinəyə təşrif etdiyində
birinei növbədə Əshabını öyrədə bilmək, eamaatla namaz qılına biləeək bir məseidin
tikilməsini arzu edirdi. Bu əsnada Cəbrayıl əleyhissalam gəlib; “Ey Rəsulallah! Allah
Təala sənə, özü üçün daşdan və kərpiedən bir beyt (məseid) tikməyini əmr edir” dedi.
Həbibi əkrəm, dərhal dəvəsi Qusvanın, Mədinəyə gəldiyində çökdüyü yeri, pulunu
ödəyərək sahiblərindən almaq istədi. Sahibləri; “Ey Rəsulallah! Biz, onun əvəzini aneaq
Cənabi Haqdan gözləyirik. Oranı sizə, Allah rizası üçün hədiyyə edirik” deyərək
bağışlamağı çox arzu etdilər. Buna baxmayaraq, Rəsulullah qəbul etməyib,
artıqlamasıyla pulunu ödədi.
Bir tərəfdən ərazinin üstü düzəldilirkən, digər tərəfdən də kərpielər kəsilir və
daşlar hörülürdü. Axırda, bütün hazırlıqlar görüldükdən sonra təməlini qazmaq üçün
toplandılar. Təmələ ilk daşı. Məhəmməd Mustafa (səlləllahu Təala əleyhi və səlləm),
mübarək əlləriylə qoydu. Sonra növbə ilə; “Əbu Bəkir, daşını, mənim daşımın yanına
qoysun! Ömər, daşını Əbu Bəkirin daşının yanına qoysun! Osman, daşını Ömərin