Sevgili Peyğəmbərim - 32

qışqırdı. Bunu eşidən Əshabi kiram dala qayıtmaq istədi. Ancaq, mindikləri heyvanların
həddən çox hürkməsi dala qayıtmalarına mane olurdu. Nəhayət zirehlərini, qılınclarını,
nizələrini götürüb mindikləri heyvanlarından özlərini yerə atmaq məcburiyyətində
qaldılar. Sür’ətlə Rəsulullahın yanına çatıb düşmənlə amansızcasına döyüşməyə
başladılar. “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” sədaları yeri-göyü lərzəyə salır, düşməni
qorxudub dəhşətə düşürdürdü. Bədirdə, Ühüddə, Xəndəkdə və Xeybərdə çox böyük
qəhrəmanlıq göstərən Əshab, ələlxüsus Həzrəti Əh, Əbu Dücanə, Zübeyir ibn Əvvam
dayanmadan döyüşür, düşmənə üstün gəlib, dala püsgürdürdülər.
Aləmlərin sahibi, Əshabının ürəkdən döyüşdüyünü görür, mübarək
dodaqlarından; “Allahım bizə yardımını endir. Heç bir şübhə yoxdur ki, sən onların
bizə qalib gəlməsini istəməzsən” duaları eşidilirdi. Sevgili Peyğəmbərimiz Allah
Təalaya etdiyi yalvarışları arasında yerdən bir ovuc qum götürdü və “Üzləri qara olsun”
buyuraraq müşriklər tərəfə atdı. Sevgili Peyğəmbərimizin bir mö’cüzəsi olaraq düşmən
əsgərlərinin hamısının gözlərinə qum doldu. Mələklər də yardıma gəlmişdi. Cənabi
Peyğəmbərimiz; “Allah Təalaya and olsun ki, onlar darmadağın oldular” buyurdu.
Müşriklər, məğlub olmağa, dala qaçmağa başlamışdılar. Dala qaçdıqca arxalarından

393


şanlı səhabiləri görür, döyüş meydanına gətirdikləri ailə-uşaqlarını və mallarını qoyaraq
sür’ətlə qaçırdılar.
Döyüş meydanında yetmiş ölü, altı min əsir və saysız-hesabsız mal
qoymuşdular. Qaçanların bb hissəsi Taif qalasına sığındı. Bb hissəsi də Nəhləyə,
Əvtasa getdilər. Komandanları Malİk ibn Əvf Taifə sığınanlar arasında idi. Əshabi
kbam onları bir müddət tə’qib etdi. Əvtasta təzədən şiddətli döyüşlər oldu. Düşmən
yenə də məğlub oldu.^^°
Bu qəzvədə Allah Təalanın izni, Rəsulullahın (səlləllahu əleyhi və səlləm)
himməti bərəkəti ilə qələbə yenə də müsəlmanların olmuşdu. Dörd şəhid verilmiş, bəzi
səhabilər də yaralanmışdı. Xalid ibn Vəbd Həzrətlərinin də yaralı olduğunu eşidən
sevgili Peyğəmbərimiz, onun yanına getmiş, yarasını mübarək əlləriylə ovxalayınca
yara elə o dəqiqə sağalmışdı.

Canım qurban olsun sanin yoluna,
Adı gözdi özü gözdi Mahammad,
§afaat eylasin kamtar quluna,
Adı gözal özü gözal Mahammad.
Mö 'min olanların çoxdur cafası,
Axiratda olar zövqü safası.
On sakkiz min alamin Mustafası,
Adı gözal, özü gözal Mahammad.
Yeddi qat göylari seyran eylayan.
Kürsünün üstünda cövlan eylayan.
Ме 'racında ümmatini dilayan,
330
Vaqidi, əl-Məğazi, II, 925; ibn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 408; ibn Kəsir, əl-Sirə, III,
640.

394

Adı gözdi, özü gözdi Mdhdmmdd.

Yunis neybr iki cahanı sdnsiz,
San haqq Peyğambarsan şabiz, gümansız.
Sana uymayanlar gedar imansız,
Adı gözal öz gözal

Mahammad

395

TAİF SƏFƏRİ

Kainatın hökmdarı (səlləllahu əleyhi və səlləm) Taifə qaçan düşmənə də
hücum edərək qət’i qələbə qazanmaq istəyirdi. Məkkəyə yaxın olan bu qala, küfrün
axırıncı, ancaq ən möhkəm qalalarından biriydi. Cənabi Peyğəmbərimiz hicrətdən əvvəl
Taifə gəlib bir ay onlara nəsihət etmişdi. Ancaq Taiflilər, Aləmlərin sahibinə çox
işgəncə və zülm etmişdilər. Hətta, mübarək ayaqlarını al-qana boyamışdılar. Rəsulullah
burda Zeyd ibn Harisə Həzrətləriylə həyatının ən çətin və ən əziyyətli günlərini
yaşamışdı. Sevgili Peyğəmbərimiz, Xalid ibn Vəbd Həzrətlərini qabaqcadan göndərdi.
Şanlı Əshabıyla özləri isə arxadan ТаШп qabağına qədər gəldilər. Səqif qəbiləsi
möhkəm olan qalalarına qabaqcadan bol miqdarda ərzaq yığmışdılar. Əshabi kiramın
gəldiyini görüncə qapıları örtüb müdafiəyə keçdilər. Qalanın yaxınlarına qədər gedən
mücahidlərə ox atışlarıyla cavab verirdilər. Döyüş bu şəkildə davam edirdi. Taiflilər heç
cür qaladan çıxıb meydanda, üzbəüz döyüşməyə cəsarət edə bilmirdilər.
Əshabi kiramdan bəziləri qalanın içinə mancanaqla daş atılmasını təklif etdilər.
Cənabi Peyğəmbərimiz bu təklifi münasib görüb, mancanaqlar düzəltdirdi. Onlarla
müşriklərə daş atdıraraq mühasirəyə davam etdilər. Əshabi kiram ürəkdən döyüşür, ən
qısa zamanda qalanı fəth etməyə çalışırdılar. Bu müddətdə on dörd səhabi şəhadət
mərtəbəsinə qovuşmuşdu. Ancaq qalanın çox möhkəm olması fəth edilməsinə mane
olurdu.
Mühasirənin iyirminci günündə, gecə vaxtı Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və
səlləm), yuxusunda, özünə hədiyyə edilən bir qab dolu kərə yağını, bir xoruzun
dimdikləyərək yerə tökdüyünü gördü. Bu yuxunu, Taifın bu il fəth edilə
bilinməyəcəyinə yozaraq mühasirədən çəkildi.
Mərhəmət dəryası olan sevgili Peyğəmbərimiz bundan səkkiz il qabaq. Ona
əziyyət verən Taiflilər üçün; “İcazə verirsənsə bu dağları başlarına uçurdum” deyən
mələyə; “Mən aləmlərə rəhmət olaraq göndərildim. Arzu etdiyim bircə şey, Allah
Təalanın, bu müşriklərin zülmündən Haqq Təalaya heç bir şərrk qoşmayan ibadət
edəcək bir nəsil ortaya çıxartmasıdır” buyurmuşdu. İndi də mərhəmət göstərib; “Ya
Rəbbi! Səqifiilərə doğru yolu göstər! Onları bizə gətir” deyə dua edirdi.

396


Həbibi əkrəm Əshabı ilə Taifdən ayrılıb, Huneyndə ələ keçirilən əsirlərlə
qənimətlərin toplandığı Ciranəyə gəldi. Altı min əsirdən başqa, iyirmi mindən çox
böyük və qırx mindən çox kiçİk baş heyvan ilə, saysız-hesabsız zinət əşyası qənimət
götürülmüşdü. Onları, haqq sahibi müeahidlər arasında paylaşdırmışdı. O əsnada
Həvazin qəbiləsindən bir bey’ətin hüzuruna qəbul edilmək üçün xahiş etdikləri
öyrənildi. Sevgili Peyğəmbərimiz onları qəbul etdi. Hey’ət Həvazin qəbiləsinin
hamısının müsəlman olduğunu deyineə. Aləmlərin sahibi çox şad olmuşdu. Bundan
sonra, öz payına düşən əsirləri dərhal azad etdi. Əshabı kiram da eyni şəkildə sevgili
Peyğəmbərimiz kimi etdilər. Rəsulullahın bu mərhəməti sayəsində, bir əsnada altı min
əsir azadlığa qovuşmuşdu. Bu xəbər Taifə sığınan Həvazin qəbiləsinin başçısı Malİk ibn
Əvfə çatdığında, o da gəlib müsəlman olmuşdu. Cənabi Peyğəmbərimiz də ona çoxlu
mal-dövlət vermişdi.
Artıq, burda görüləeək bir iş qalmamışdı. Kainatın hökmdarı hər zaman olduğu
kimi qalib gələrək Əshabı ilə Məkkəyə qayıtdı. Əttab ibn Əsidi Məkkəyə vali qoydu.^^^
Muaz ibn Cəbəl Həzrətlərini də din işlərini öyrətmək üçün tə’yin etdi. Kə’bəyi
müəzzəməni təvaf edib, umrə etdikdən sonra şanlı Əshabı ilə təzədən Mədinəyə yola
düşdülər...
Bir il sonra, Taiflilər müsəlman olmaq üçün altı nəfərlik bir hey’əti Mədinəyə,
sevgili Peyğəmbərimizin hüzuruna göndərdilər. Aləmlərin sahibi bir il qabaq Taifdən
qayıdarkən; “Ya Rəbbi Səqiflilərə doğru yolu göstər, onları bizə gətir” deyə dua
etmişdi. Budur, indi Səqiflilər müsəlman olmaq üçün gəlmişdilər. Rəsuli əkrəm, onların
müsəlman olmalarına çox sevinib, onlara bəzi imtiyazlar verib Taifə göndərdi.
Başlarına Osman ibn Əbil-As Həzrətlərini vali tə’yin etdi.^^"^

İbn Hişam, əs-Sirə, II, 452; Vaqidi, əl-Məğazi, III, 925; İbn Sə’d, ət-Təbəkat, I, 312; İbn Qəyyum əlCövziyyə, Zadul-Məad, III, 408.
İbn Масә, “Ticarat” 20; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 440; Hakim, əl-Mustədrək, III, 687; Beyhəqi, əs-Sünən,
I, 498; II, 264; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 890, 960; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 137; Fakihi, Əxbaru Məkkə, V,
144; Əzraqi, Əxbaru Məkkə, I, 232.
Vaqidi, əl-Məğazi, III, 959; İbn Sə’d, ət-Təbəkat, II, 137.
Əbu Davud, “Salat”, 12; İbn Масә, “Məsacid”, 3; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, IV, 21; İbn Hişam,
əs-Sirə, II, 541; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, V, 509.

397


тәвик SƏFƏRİ

Sərvəri aləm (səlləllahu əleyhi və səlləm) Mədinəyi münəvvərəyə təşrif
etdikdən sonra, müxtələf dövlətlərə elçilər göndərib, onları İslama də’vət etdi. Oman,
Bəhreyn hökmdarları rəiyyətləriylə birlikdə müsəlmanlığı qəbul etdilər. Ayrıea, bir çox
qəbilədən bey’ətlər gələrək. Aləmlərin sahibinə tabe olduqlarını bildirdilər və səadətə
qovuşdular.
Artıq İslamiyyət çox sür’ətlə yayılırdı. Ətraf qəbilələrə, dövlətlərə dinin
əsaslarını öyrətmək üçün müəllimlər, onları idarə etmək üçün valilər göndərilbdi.
Hierətin doqquzuneu ilində Mədinə müsəlman olan bey’ətlərin hədəfinə çevrildi.
Hierətin doqquzuneu ilinin Rəeəb ayı idi. Bir gün Rəsulullah Əshabına; “Bu
gün saleh bir qardaşınız vəfat etdi. Durun, onun namazını qılaq!” buyurdu. Cənabi
Peyğəmbərimiz imam olub, qiyabən meyyit namazını qıldırdı. Sonra buyurdu ki,
“Qardaşınız Nəeaşi Əshamə üçün Allahu Təaladan məğfirət istədik”.
Bir müddət sonra Həbəşistandan gələn xəbərdə Nəeaşi Əshamənin vəfat etdiyi
öyrənildi. Onun vəfat etdiyi gün, Cənabi Peyğəmbərimizin meyyit namazını qıldırdığı
günlə üst-üstə düşürdü.^^^
İslamiyyətin Ərəb yarmadasında sür’ətlə yayıldığı bu doqquzuneu ildə “İslam
Dövlətini” qısqanan və böyüməsinə mane olmaq istəyən Bizans imperatoru Herakla
xristiyan Ərəblər; “Bu Peyğəmbərlik iddiasıyla zühur edən adam vəfat etdi.
Müsəlmanlar indi qıtlıq və yoxsulluq içindədirlər. Əgər onları öz dininə çəkmək
istəyirsənsə indi yaxşı fürsətdir” deyə məktub yazdılar. Bu məktubdan sonra Heraki,
qırx min nəfərlik bir ordunu. Qubadın komandanlığında müsəlmanlarla döyüşmək üçün
göndərdi.
Bu vəziyyətən xəbər tutan Fəxri kainat Rəsulullah, Əshabını toplayaraq döyüşə
hazırlanmalarını əmr etdi. O il quraqlıq olduğu üçün səhabilər maddi eəhətdən çox
çətinlik çəkirdilər. Тәкеә tiearətlə məşğul olanların vəziyyəti bir balaea yaxşıydı.
Cənabi Peyğəmbərimiz Əshabına, döyüşdə iştbak edən əsgərlərin hər eəhətdən tə’min
edilməsi üçün mali yardım etmələrini də arzu etmişdi. Rəsulullahın (səlləllahu əleyhi və

Buxari, “Cənaiz”, 52; Nəsai, “Cənaiz”, 37; İbn Əbi Şeybə, əl-Musannəf, III, 183; Əhməd Şami,
Sübülül-Huda, III, 92.

398

səlləm), bu arzusu səhabiləri hərəkətə keçirtdi. Hamı əlində-ovcunda nə vardısa gətirir,
malı və canı ilə cihada hazırlanmağa çalışırdı.
Cənabi Peyğəmbərimizin mağarada bir yerdə olan dostu Həzrəti Əbu Bəkir,
malının hamısını gətirmişdi. Rəsuli Əkrəm Rəsulullah, “Ailə-uşaqlarına nə qoydun ey
Əba Bəkir?” buyurunca. O; “Allah Təala və Rəsulu onlara bəstir” deyə cavab vermişdi.
Həzrəti Ömər malının yarısını ianə olaraq gətirmiş, Cənabi Peyğəmbərimiz ona da;
“Ailə-uşaqlarına nə qoydun ey Ömər?” deyə soruşunca, “Gətirdiklərim qədər də evdə
qoydum” deyə cavab vermişdi. Cənabi Peyğəmbərimiz də; “İkinizin arasındakı fərq
dedikləriniz arasındakı fərq kimidir” buyurmuşdu. Bundan sonra Həzrəti Ömər “Anamatam sənə fəda olsun ey Əba Bəkir! Xeyir yolundakı bütün yarışlarda məni keçirsən.
Artıq heç bir şeydə səni keçə bilməyəcəyəmi yaxşı başa düşdüm” deyərək onu təqdir
etmişdi.
Əshabi kiram gücü çatdığı qədər yardım etməyə çalışırdı. Ancaq münafiqlər,
“Siz gözə girmək üçün verirsiniz” deyə Əshabi kirama istehza edirdi. Cənabi
Peyğəmbərimiz; “Hər kim bu gün bir sədəqə versə, sədəqəsi qiyamət günü Allahu Təala
nəzdində onun leyhinə şahidlik edəcəkdir” buyurdu. Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək
sözlərindən sonra mö’minlər daha çox yardım etməyə başladılar. Həzrəti Osman ibn
Əffan, ordunun üçdə birini təchiz etdi. Beləcə, müsəlmanlar arasında ən çox yardımı O
etdi. Həzrəti Osman ordunun ehtiyac gördüyü ləvazimatları elə tə’min etmişdi ki, su
tuluqlarını tə’mir edərkən istifadə edəcəkləri qıyıqları belə qoymağı yaddan
çıxartmamışdı. Onun bu yardımına görə Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), “Bu
gündən sonra. Osmana günah yazılmaz” buyurdu.
Maddi vəziyyəti çox zəif olan səhabilərdən biri də, cihada yardım savabına
qovuşmaq üçün, o gecə səhərə qədər bir xurma bağını suvarmış, qazandığı xurmanı
Cənabi Peyğəmbərimizə gətirmiş və “Ya Rəsulallah! Rəbbimin rizasını qazanmaq üçün
əlimdən bu gəlirdi, onu da gətirdim. Qəbul edin” demişdi.
Müsəlman kişilər əllərindən gəldiyi qədər yardım etməyə çalışarkən, qadınlar
da bu yolda özlərinə düşən vəzifəni haqqıyla görürdülər.
Təbük səfərinə hazırlandıqları zaman, müsəlmanlar çox çətinlik çəkirdilər.
Qıtlıq elə şiddətli idi ki, əlində-ovcunda bir şey qalmayan Oshabi kiramdan bir çoxu

Vaqidi, əl-Məğazi, II, 990; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, II, 34.
Vaqidi, əl-Məğazi, II, 990.

399

Rəsulullahın yanına gəlib; “Ya Rəsulallah! Piyadayıq! Yeməyə də bir şeyimiz qalmadı!
Bu qəzvədə sizdən ayrılmayıb cihad savabına qovuşmaq istəyirik” deyirdilər. Sevgili
Peyğəmbərimiz, minmək üçün onlara veriləcək bb miniyi qalmadığını üzülərək deyirdi.
Salim ibn Umeyr, Abdullah ibn Muğəffəl, Əbu Leyla Mazini, Ulbə ibn Zeyd, Əmr ibn
Humam, Hərəmi ibn Abdullah, İrbad ibn Sariyə də sevgili Peyğəmbərimizin hüzuruna
gələrək eyni diləyi ifadə etmişdilər. Rəsulullah da çox üzülərək onlara; “Sizi mindirəcək
bir minik tapa bilmirəm” buyurunca, onlar Cənabi Peyğəmbərimizdən ayrı qalmaq və
cihada qatıla bilməməyin verdiyi üzüntü ilə ağlamağa başladılar. Bundan sonra Allah
Təala, bu ayəni göndərdi. Məalən; “Bir də o kəslərə günah yoxdur ki, onları mindbib
aparmağın üçün sənin yanına gəldikləri zaman onlara; “Sizi mindbəcək bir heyvan tapa
bilmbəm” demişdin. Bu yolda sərf edəcəkləri şeyi tapa bilmədikləri üçün kədərlənərək
göz yaşları tökə-tökə qayıtdılar” buyurulurdu. Axırda onları da Həzrəti Abbasla
Həzrəti Osman qəzvəyə hazırladılar.
Hazırlıq görülüb qurtarınca Cənabi Peyğəmbərimiz ordunu Səniyyətul-Vədada
topladı. Qəzvədə demək olar ki, hamı iştbak edbdi. Rəsuli əkrəm, ordunu toplayıb
hərəkətə keçməyə qərar verincə Məhəmməd ibn Məsləməni Mədinədə öz yerinə vəkil
qoydu.^^^ Səfərə başlayacağı əsnada Cənabi Peyğəmbərimiz; “Özünüzlə bblİkdə ehtiyat
üçün əlavə bb dənə də ayaqqabı götürün. Ehtiyatda ayaqqabınız olduğu müddəttə
çətinlik çəkməzsiniz” buyurdu.
Ordu hərəkət etdiyi zaman, münafiqlərin başçısı Abdullah ibn Ubeyy,
müsəlmanları qorxutmaq üçün, ağla gəlməyən şey danışdı. Hətta; “Elə bil ki, mən Onu
və Əshabını sanki iki-İki, üç-üç bağlanmış halda görürəm...” deybdi. Ancaq bu sözlərə,
Əshabi kbam heç əhəmiyyət vermb, cihadda iştirak etmək həvəsi get-gedə daha da
artırdı. Bunu görən münafiqlər pis vəziyyətə düşürdülər.
Rəsulullah Səniyyətul-Vədadan Təbükə hərəkət edəcəyi vaxt, ordunun ələm və
bayraqlarını açdırdı. Ən böyük ələmi Həzrəti Əbu Bəkbə, ən böyük bayrağı da Zübeyir
ibn Əvvam Həzrətlərinə verdi. Əvs qəbiləsinin bayrağını Useyd ibn Xudayra, Xəzrəc
qəbiləsinin bayrağını Əbu Dücanəyə verdi. Cənabi Peyğəmbərimizin
komandanbğındakı Əshabi kbamın sayı, on mini süvari olmaqla, otuz min nəfər idi. Sağ
ət-Tövbə 9/92.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 519; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 8; Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, V, 294; İbn Kəsir, əsSirə, IV, 12; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 297; Xuzai, ət-Təxric, s. 327; Kəttani, ət-Təmtibul-İdariyyə, I,
485.
Vaqidi, əl-Məğazi, II, 996; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, II, 36; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, V, 443.

400



cinah komandanlığına Hazrəti Təlhə ibn Ubeydullah, sol cinaha da Əbdurrahman ibn
Əvf Həzrətləri tə’yin edildi.
Şanlı səhabilər çox isti bir havada və Peyğəmbərlərinin komandanlığında
hərəkətə keçdilər. Başlarında Allah Təalanın Həbibi olduqdan sonra, ərzaq və suyun
olmaması onları yollarından döndərə bilməz, gedəcəkləri yolun uzaqlığı, düşmən
əsgərlərinin çoxluğu da gözlərini qorxuda bilməzdi. Bu halda hər yerə gedə bilərdilər.
Sevgili Peyğəmbərimiz və qəhrəman səhabilər hər düşərgə yerində bir müddət
istirahət etdikdən sonra təzədən yollarına davam edirdilər. Səkkizinci düşərgə yerləri,
Saleh əleyhissalamın qövmünün həlak edildiyi Hicr idi. Peyğəmbərlərinin əmrini yerinə
yetirmədikləri üçün Allah Təala, şiddətli bir səyha, yəni səslə onları həlak etmişdi.
Kainatın hökmdarı əshabına; “Bu gecə güclü və əks istiqamətdən bir fırtına əsəcəkdir.
Heç kim yanında dostu olmadıqca ayağa qalxmasın. Hamı dəvəsinin dizini bağlasın.
Bura əzab enən yerdir. Heç kim bu sudan içməsin və dəstəmaz almasın!” buyurdu.
Hamı bu əmrə itaət etdi. Gecə başlayan güclü bir firtına hər tərəfi darmadağın etməyə
başladı. Bu əsnada dəvəsini bağlamağı yaddan çıxardan biri, axtarmaq üçün tək-tənha
ayağa qalxdığında fırtına onu götürərək Тауу dağının ətəklərinə atdı. Birisi də dəstəmaz
pozmaq üçün getdiyi yerdə Hunaq deyilən xəstəliyə tutuldu. Cənabi Peyğəmbərimizin
dua etməsiylə təzədən sağaldı.
O səhər su qablarında heç su qalmamışdı. Susuzluqdan hamı az qala
öləcəkdilər. Münafiqlər bu fürsətdən istifadə edib; “Məhəmməd həqiqətən peyğəmbər
olsaydı, dua edib yağış yağdırardı” deyə fitnə çıxartmağa başladılar. Vəziyyətin nə
yerdə olduğu Aləmlərin sahibinə çatdırıldığında, mübarək əllərini qaldırdı və Allah
Təalaya yağış ehsan etməsi üçün yalvardı. İsti və buludsuz bir havada dərhal yağış
buludları peyda oldu. Leysan yağmağa başladı. Hamı qablarını dolduraraq dəstəmaz
alıb, heyvanları suladı. Yağış kəsilib buludlar yox olunca yağışın ancaq ordunun üstünə
yağdığı görülmüşdü. Sevgili Peyğəmbərimiz və səhabilər təkbir gətirdilər. Allah
Təalaya həmd etdilər. Münafiqlərə də; “Artıq bir bəhanəniz qalmadı. Allah Təalaya və
Rəsuluna iman edin və saleh bir müsəlman olun!” dedilər. Ancaq utanmaz münafiqlər;
“Nə olsun ki? Bir bulud keçərkən yağdı və getdi!” deyə cavab verdilər.
Aclıq da son həddə çatmışdı. Elə ki, bir xurmanı iki nəfər bölüşürdülər. Qızmar
istiyə, çəkilən aclıq və susuzluğa baxmayaraq, Təbükə yaxınlaşmışdılar. Həbibi əkrəm
Vaqidi, əl-Məğazi, II, lOOI; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, II, 36.

401

(səlləllahu əleyhi və səlləm); “Sabah inşallah dan yeri ağararkən Təbük bulağına
çalacaqsınız. Mən gəlincəyə qədər o suya əl vurmayın” buyurdu. Ertəsi gün ora çatdılar.
Bulağın suyu çox az idi. Sevgili Peyğəmbərimiz, o sudan bir qaba doldurub içinə
mübarək əlini salıb dua etdi. Sonra suyu bulağa tökdü. Bulaqdakı su o dəqiqə artıb
çoxaldı. Otuz min nəfərlik İslam ordusu içdiyi halda heç əksilmədi. Sonradan Fəxri
kainatın bir mö’cüzəsi olan bu su ilə hər tərəf sulandı. O bölgə yamyaşıl bir yerə
çevrilib bol-bərəkətb oldu.
Rəsuli əkrəm, şanlı Əshabı ilə Təbükə gəldiklərində. Bizanslılarla Amilə,
Ləhm və Cüzam kimi xristiyanlaşdmlmış Ərəb qəbilələrindən təşkil edilmiş ordunu
görə bilmədilər. Mutədə üç min mücahidə qarşı yüz min nəfərlik Bizans ordusu məğlub
olmuşdu. İndi isə, qarşılarında otuz min mücahid vardı və sərkərdələri də Kainatın
sahibi idi. Bizanslılar sevgili Peyğəmbərimizin qəhrəman Əshabını toplayıb gəldiyini
eşidən kimi, hər biri qaçıb gizlənmişdi.
Rəsulullah, Əshabıyla istişarə edərək Təbükdən o tərəfə getmədi. Bu əsnada o
bölgədə yerləşən bəzi qəbilələr və dövlətlər, İslam ordusunun gəldiyini eşitmişdilər.
Qorxularından Cənabi Peyğəmbərimizə bb bey’ət göndərib, cizyə vermək üçün aman
istədilər. Cənabi Peyğəmbərimiz, mərhəmət göstərib təkliflərini qəbul etdi və hər biriylə
ayrı-ayrı razılaşma müqaviləsi imzalayaraq əmniyyətdə olduqları söyləndi.
Pusqu...
Sərvəri kainat (əleyhi əfzəlussalavat), iyirmi günə yaxın düşməni nəzarətdə
saxladı. Təbükdə Əshabi kiramıyla söhbət edib, könüllərini nur dəryası ilə yudu.
Mübarək qəlbindən fışqıran feyz və bərəkətləri onların qəlblərinə axıtdı. Tayı-bərabəri
olmayan söhbətlərindən bbində belə buyurmuşdu ki; “İnsanların ən yaxşısının və
şərəflisinin kim olduğunu sizə deməyimi istəyirsiniz?” Əshabi kbam; “Deyin, ya
Rəsulallah!” dedilər. Bundan sonra; “İnsanların xeyirlisi, atının vəya dəvəsinin belində
yaxud İki ayağı üstündə axır nəfəsinə qədər Allah Təalanın yolunda çalışan kəsdir.
İnsanların pisi də, Allah Təalanın Kitabını oxuyub, ondan heç faydalana bilməyən
qudurğan kəsdir” buyurdu.

402

Şəhidlik haqqında soruşan bir nəfərə də; “Canımı yədi qüdrətində tutan Allah
Təalaya and içirəm ki, şəhidlər qiyamət günü qılıncları boyunlarında asılı olaraq
gələcəklər. Nurdan minbərlərin üstündə oturacaqlar” buyurdu.^"^^
Təbükdən Mədinəyə qayıtmaq üçün hazırlıq görülməyə başladığı vaxt,
aclıqdan ayaq üstündə dayana bilməyən səhabilər, vəziyyətlərini Cənabi
Peyğəmbərimizə çatdırdılar. Rəsulullah onların artıq qalan yeməklərini bir dəri üstündə
yığdırdı. Bunlar kiçik bb qazanı güe-bəla doldurdu. Sərvəri aləm (səlləllahu əleyhi və
səlləm), təzədən dəstəmaz alıb İki rük’ət namaz qıldı. Mübarək əllərini açıb yeməklərin
bərəkətli olması üçün dua etdi. Sonra Əshabına, qablarını gətbmələrini əmr etdi. Böyük
orduda heç bir qab boş qoyulmayaeaq şəkildə dolduruldu. Ayrıea, bütün müeahidlər
doyuneya qədər yedikləri halda, süfrədəki yeməklərin heç əksilmədiyi görüldü.
Müeahidlər, Təbükdən ayrılıb Mədinənin yolunu tutmuşdular. Bir geeə
münafiqlər, qabaqdakı dar keçiddə, sevgili Peyğəmbərimizi pusquya salıb öldürmək
üçün öz aralarında razılığa gəldilər və pusquda gözləməyə başladılar. Cənabi
Peyğəmbərimizin dəvəsinin yüyənini Əmmar ibn Yasir Həzrətləri çəkir, arxasında da
Həzrəti Huzeyfə ibn Yəman gəlbdi. Münafiqlərin razılığa gəlib, suiqəsd tərtib
etdiklərini Cəbrail əleyhissalam xəbər verdi. Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm)
ora yaxmlaşmea, bu münafiq dəstəsi üzlərini gizlədərək hüeuma keçdilər. Həzrəti
Huzeyfə; “Ey Allah Təalanın düşmənləri!” deyərək əlindəki dəyənəklə münafiqlərə və
heyvanlarına vurmağa başladı. Bu səs-küydən qorxaraq on İki münafiq dərhal əsgərlərə
qarışdılar. Rəsulullah, onların adlarını Həzrəti Huzeyfəyə dedi və başqalarına
söyləməməsini tapşırdı.
Hadisəni eşidərək hüzura gələn Useyd ibn Xudayr Həzrətləri, Cənabi
Peyğəmbərimizə; “Canım sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Onları mənə de ki, başlarını
sizə gətbim!” deyərək çox yalvardı. Aneaq Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və səlləm)
buna ieazə vermədi.

Vaqidi, əl-Məğazi, II, 1018.
Vaqidi, əl-Məğazi, II, 1040.

403

Məscidi Dirar

Nəhayət sevgili Peyğəmbərimiz və qəhrəman Əshabı Bizanslıların gözünü
qorxutmuş və müqavimətlərini qıraraq nurlu Mədinəyə yaxınlaşmışdılar. Kainatın
hökmdarı, Mədinəyə çox yaxın olan Ziəvan deyilən yerdə, Əshabına dəşərgə
salmalarını əmr etdi. Səhabilər istbahət edərkən bir neçə münafiq, sevgili
Peyğəmbərimizin yanına gəlib Məseidi Dirara təşrif etməsini istədi.
Məseidi Dbar, Qubada tikilmişdi. Rəsulullah, Mədinəyə hierət etdiyi əsnada
Qubada tikdbdiyi ilk məseidin qabağında münafiqlər tərəfindən inşa edilmişdi. Sevgili
Peyğəmbərimiz, Əshabıyla Təbükə gedərkən, münafiqlər yanına gəlib; “Ya Rəsulallah!
yeni bir məseid tİkdİk, təşrif edib bizə namaz qıldırarsınız?” deyərək də’vət etmiş,
aneaq səfərə çıxdığı üçün Aləmlərin sahibi, qismət olsa Təbükdən qayıdandan sonra
məseidə baş çəkə biləeəyini buyurmuşdu.
Münafiqlərin məqsədi müsəlman eamaatm arasında nifaq toxumu əkmək,
onları da öz mənfur əməllərinə alət etmək, fitnə-fəsad törədərək onların arasını vurmaq
idi. Hətta, Bizans əsgərlərini Mədinəyə də’vət edib, bu məseiddə gizlətdikləri silahlarla
onlara yardım etməyi planlamışdılar. Cənabi Peyğəmbərimizin orda namaz qılması isə
Məseidi Dirarın müqəddəs bir yer olduğu fikri meydana gələeəkdi. Beləeə müsəlmanlar
orda namaz qılmaq üçün bb-biriləriylə yarışaeaq və güya münafiqlərin toruna
düşəeəkdilər!
Sərvəri aləm (səlləllahu əleyhi və səlləm), münafiqlərin bu də’vətini qəbul
etmiş, getməyə qərar vermişdi. Allah Təala Tövbə surəsinin 107 və 108-ei ayələrini
göndərərək onların mənfur məqsədlərini aşkar etdi. Bundan sonra Aləmlərin sahibi.
Malik ibn Duhşum ilə Asim ibn Ədiyə; “Bu eamaatı zalım olan məseidə girin. Onu
yıxın və yandırın” buyurdu. Onlar axşamla xiftən namazı arasında gedib, binaya od
vurdular. Sonra da yıxıb dağıtdılar. Münafiqlər buna səsini də çıxarda bilmədi.
Cənabi Peyğəmbərimizin və şanlı əshabının yolda olduğunu eşidən
Mədinəlilər, dərhal toplanıb böyük bir həyəeanla qarşılamağa çıxdılar...

İbn Hişam, ds-Sirə, II, 529; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 1040; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, III, 466, 549; Suheyli,
ər-Rövzul-Unf, IV, 306.

404


Sevgili Peyğəmbərimiz Təbük səfərindən qayıtdıqdan İki ay sonra,
münafiqlərin başçısı Abdullah ibn Ubeyy öldü. Bundan sonra münafiqlərin birliyi
pozulub dağılışdılar.
Beləeə, təkeə münafiqlərin deyil, Ərəbistandakı müşriklərin və yəhudilərin də
başları əzilmiş, İslama mane olma və əngəlləmə fəaliyyətləri söndürülmüş oldu.

Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, II, 332; İbn Kəsir, əs-Sirə, IV, 74.

405

VƏDA HƏCCİ

İslamın beş şərtindən biri olan Həcc də, hicrətin doqquzuncu ilində fərz qılındı.
Nazil olan ayədə buyurulurdu ki; “Orda (Kə’bədə) açıq-aşkar əlamətlər, İbrahimin
məqamı vardır. Kim ora girsə təhlükədən uzaq qalar. Ona bir yol tapa bilənlərin (gücü
çatanların) o Beyti həcc (və ziyarət) etməsi, Allah Təalanın insanlar üzərindəki bir
haqqıdır, fərz qıldığı şeydir. Hər kim bu fərzi inkar etsə, heç bir şübhə yoxdur ki, Allah
Təala bütün aləmlərdən müstəğnidir.^"^^
Fəxri Aləm (səlləllahu əleyhi və səlləm), Allah Təalanın bu əmrini Əshabına
bildirdi. O il Həzrəti Əbu Bəkiri üç yüz nəfərlik bir qafilənin başında həcc əmiri tə’yin
etdi. Bu qafilədə yer alan Əshabi kiram. Həzrəti Əbu Bəkirin əmirliyində Məkkəyə
getdi. Bu əsnada “Bəraə surəsinin ilk ayələri nazil oldu. Burda müqavilə bağlamaq
haqqındakı bəzi hökmlər bildirildi. Sevgili Peyğəmbərimiz bunu bildirmək üçün Həzrəti
Əlini də Məkkəyə göndərdi.
O zaman Ərəblər arasında məşhur olan bir adətə görə, bir müqavilə
bağlandığında vəya düzəldilmiş bir müqavilə pozulduğunda, bunu bilavasitə pozan vəya
onun tə’yin etdiyi bir qohumu e’lan edərdi. Cənabi Peyğəmbərimiz, bu iş üçün Həzrəti
Əlini Həcc qafiləsinin arxasınca Məkkəyə göndərdi. Həzrəti Əh qafiləyə çatıb Həzrəti
Əbu Bəkirlə birlikdə Məkkəyə girdilər.
Həzrəti Əbu Bəkir bir xütbə oxudu və həcc ibadətini başa saldı. Əshabi kiram
(Allah onlardan razı olsun), öyrədilən əsaslara görə həcc ibadətini yerinə yetirdilər.
Həcc ibadəti yerinə yetirilərkən, Hazrəti Əh də Minada “Cəmrəi Əqəbə” deyilən yerdə
bir xütbə oxudu. Bu xütbəsində; “Ey insanlar! Məni sizə Rəsulullah göndərdi” deyərək
sözə başladı və Bəraə surəsinin ilk ayəsini oxudu. Bundan sonra; “Mən sizə dörd şeyi
bildirmək üçün tapşmq aldım” dedi. Bu dörd mövzu aşağdakılar idi.
1- Mö’minlərdən başqa heç kim Cənnətə girə bilməz.
2- Bu ildən sonra heç bir müşrik, Kə’bəyə yaxınlaşa bilməyəcək.
3- Heç kim Kə’bəni lüt-üryan təvaf edə bilməyəcək, (o zaman müşriklər Kə’bəni lütüryan olduqları halda təvaf edərdilər)

Ali imran 3/97.
İbn Quteybə, əl-Məarif, s. 72, 283; Kettani, et-Terätibü ’l-İdäriyye, I, 256.
Buxari, “Məğazi”, 68; “Cizyə”, 16; İbn Hişam, əs-Sirə, IV, 545-546; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 169; İbn
Səllam, əl-Əmval, s. 161-162; İbn Quteybə, əl-Məarif, s. 72, 283; Kllai, əl-İktifa, II, 409; Kettani, etTerätibü’l-ldäriyye, I, 256.

406

4-Hər kimin Rəsulullahla razılaşması varsa, müddəti bitincəyə qədər keçərli olacaq.
Bunun xaricindəki şəxslərə dörd ay möhlət verilmişdir. Bundan sonra heç bir müşriklə
razılaşma və himayə yoxdur.
O gündən sonra heç bir müşrik Kə’bəyə gəlmədi və heç kim lüt-üryan olaraq
Kə’bəni təvaf etmədi. Bu mövzular bildirildikdən sonra, müşriklərdən çoxu
müsəlmanlığı qəbul etdi. Həcc ibadəti yerinə yetirildikdən sonra. Həzrəti Əbu Bəkb və
Həzrəti Əli özləriylə gələn Əshabi kiramla birlikdə Mədinəyə qayıtdılar.
Hicrətin onuncu ilində İslamiyyət bütün Ərəb yarmadasına yayıldı. Ərəbistanın
hər tərəfindən insanlar Mədinəyə gəlir, müsəlman olmaqla şərəflənmək, əbədi səadətə
qovuşmaq üçün bir-biriləriylə yarışırdılar. Artıq Ərəbistanda müsəlmanların qabağında
dura biləcək heç bir güc qalmamış, İslamiyyət hər tərəfə hakim olmuşdu. Təkcə bəzi
yəhudi və xristiyan qəbilələri hələ müsəlman olmamışdı.
Sevgili Peyğəmbərimiz hierətin onuncu ilində. Xalid ibn Vəbdi dörd yüz
mücahidlə Yəmən tərəflərdə yerləşən Haris ibn Kə’b oğullarını İslama də’vət etmək
üçün göndərdi. Xalid ibn Vəbd Həzrətləri Rəsulullahın verdiyi əmrə görə bu qəbiləni üç
gün üst-üstə İslama də’vət etdi. Onlar da də’vəti qəbul edərək müsəlman oldular. Yenə
bu ildə Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), Nəcranb xristiyanlarla sülh
müqaviləsi bağladı. Bunlardan bəziləri daha sonra özləri müsəlmanlığı qəbul etdi. Eyni
ildə Həzrəti Əli də, Əshabi kbamdan üç yüz nəfərlə birlikdə, Ү əməndə yerləşən Mudlic
qəbiləsini İslama də’vət etmək üçün göndərildi. Əvvəlcə qəbul etməsələr də, daha sonra