Sevgili Peyğəmbərim - 20

vaxtı toplaşıb, Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna gəldilər. Gecə olan hədisədən şikayət
etdilər. Rəsuli əkrəm; “O, bizi həmişə narahat edər, əleyhimizdə şe’rlər deyərdi. Əgər
sizdən hər kim belə hərəkət edərsə, bilsin ki, cəzası qılıncdır” buyurdu. Bu təhdiddən
sonra yəhudilər qorxularından Rəsulullahla təzədən bir müqavilə imzaladılar...'^^

Bəni Qaynuqa yəhudiləri
Bir dəfə Bəni Qaynuqa yəhudiləri, bir müsəlman xanıma sataşmaq istəmiş,
bunu görən səhabədən biri, dərhal qılıncını sıyırıb o yəhudini öldürmüşdü. Yəhudilər də
toplaşıb, 0 mübarək səhabəni şəhid etdilər. Hadisə Cənabi Peyğəmbərimizə çatdırıldı.
Rəsuli əkrəm onları, Qaynuqa bazarında toplayıb; “Ey yəhudi camaatı! Siz, Allah
Təalanın Qüreyşə verdiyi əzab kimi bir əzaba düçar olmaqdan qorxun və müsəlman
olun. Mənim, Allah Təala tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbər olduğumu yaxşı
bilirsiniz. Bunu da, Allah Təalanın sizə olan əhdini də kitabınızdan oxumuşunuz...”
buyurdu.
Bu mərhəmətə baxmayaraq, imzaladıqları müqaviləni pozan yəhudilər.
Aləmlərin hökmdarına; “Ey Məhəmməd! Döyüş bacarmayan bir qövmü məğlubiyyətə
uğratmaq səni aldatmasın! And içirik ki, biz cəngavər adamlarıq! Sən, ancaq bizimlə
döyüşməyə başladığın zaman, necə igid olduğumuzu anlayarsan!” deyərək meydan
oxudular.
Beləcə, əvvəlcə imzaladıqları müqaviləni pozaraq meydan oxuduqlarını açıq
şəkildə dedilər. Bundan sonra Cəbrayıl əleyhissalam vəhy gətirdi ki, məalən belə
Buxari, “Məğazi”, 15; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 182; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 31; İbn Əsakir, Tarixu
Dəməşq, LV, 271.

242

buyurulurdu; “(Ey Həbibim!) Əgər (səninlə) müqavilə bağlayan bir qövmün, bir
xainliyində (müqaviləyə zidd hərəkət etdiyində) şübhəyə düşsən, (döyüşmədən əvvəl)
haqq və ədalət üçün əhdlərinə əməl etmədiklərini birbaşa özlərinə bildir. Çünki, Allah
Təala xainləri sevməz”.
Başqa bir ayədə də məalən buyuruldu ki; “Ey Rəsulum! O kafir olan yəhudilərə
de ki; “Siz şübhəsiz məğlub olacaqsınız və toplanıb Cəhənnəmə atılacaqsınız. O
Cəhənnəm nə pis bir yerdir”.
Həbibi əkrəm, vaxt itirmədən bir ordu düzəldib Qaynuqa yəhudilərinin
yerləşdiyi qalaya hücum etdi. Ağ bayrağı Həzrəti Həmzə daşıyırdı və Mədinəyə vəkil
olaraq Əbu Eübabə tə’yin edilmişdi.'^' Mübarək ordu Qaynuqa qalasını mühasirə etdi.
“Biz nə cəngavər igidlərik” deyən yəhudilər nəinki döyüşmək, qalalarından bir ox belə
atmağa cəsarət edə bilmədilər. Rəsulullah giriş və çıxışları nəzarət altına aldı. Heç kim
çölə çıxa bilmədi. Bu vəziyyət on beş gün davam etdi.Yəhudilər qorxuya düşüb,
təslim oldular. Hər birinin öldürülmələri lazım ikən, aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən
sevgili Peyğəmbərimiz mərhəmət göstərib, Qaynuqa yəhudilərinin Şama getməsinə
icazə verdi. Beləcə Mədinə torpaqlarından çıxardıldılar.'^^
Sevgili Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm). Mədinədə həm
yəhudilərlə, həm Abdullah ibn Ubey kimi müsəlman görünən münafiqlərlə, həm də
müşriklərlə mübarizə aparırdı. Ayrıca, Mədinə xaricindəki müşrik qəbilələri İslama
də’vət edir, müsəlman olmaqla şərəflənmələri üçün cəhd edirdi. Seviq, Qatafan, Karadə,
Bahran... kimi qəzvələrin hamısı da Bədir qəzvəsindən sonra baş verdi.
Bu müddətdə zəkatın fərz edilməsi, fitir sədəqəsinin verilməsi, bayram
namazlarının qılınması və qurban kəsilməsi ilə əlaqəli əmrlər gəldi. Rəsulullah, qızı
Ümmü Gülsümü Həzrəti Osman ilə evləndirdi. Zeynəb binti Cahş və Həzrəti Ömərin
qızı Hafsanı özü nİkahladı. Həzrəti Əlinin oğlu Həzrəti Həsən dünyaya gəldi.

əl-Ənfal 8/58.
Ali imran 3/12.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 29.
İbn Sə’d, ət-Tdbəqat, II, 29.
Vaqidi, əl-Məğazi, I, 176-180; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 29; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III,
114.

243

ÜHÜD QƏZVƏSİ

Məkkəli müşriklər Bədir qəzvəsində uğradıqları məğlubiyyətdən dərs
almadıqları azmış kimi, bunu heç cür yaddan çıxarda bilmirdilər. Qüreyş başda
gələnlərindən bir çoxunu bu döyüşdə itirmişdi. Həm də Şam ticarət yolunun
müsəlmanların nəzarətinə keçməsi onları çox düşündürürdü.
Əbu Süfyanın başçılığındakı ticarət karvanı Məkkəyə yüz faiz qazancla
qayıtmışdı. Sərmayədə ortaq olanların çoxu, Bədir qəzvəsində öldüyündən, karvanın
qazancı Darunnədvə deyilən, müşriklərin qərar vermək üçün toplandıqları binada
qorunurdu.
Səffan ibn Ümeyyə, İkrimə ibn Əbi Cəhil, Abdullah ibn Rəbiə kimi atalarını,
qardaşlarını, ərlərini, oğullarını Bədirdə itirənlər; “Müsəlmanlar, bizim böyüklərimizi
öldürdü. Bizləri darmadağın etdi. Artıq onlardan intiqam almaq zamanı gəldi. Karvanın
qazancıyla bir ordu hazırlayaq. Mədinəyə hücum edib, intiqamımızı alaq” deyə Əbu
Süfyanla məsləhətləşdilər.
Əbu Cəhil, Utbə, Şeybə kimi qəddar kafirlər daha əvvəl öldürüldüyü üçün,
müşriklərin başında, hələ müsəlmanlığı qəbul etməyən Əbu Süfyan var idi. Şam
ticarətində yüz min qızıl əldə edilmişdi. Bunun yarısı sərmayə, yarısı da qazanc idi.
Sərmayə vaxt itirilmədən sahiblərinə qaytarılıb, qazanc da ikiyə bölünərək, yarısıyla
silah, digər yarısıyla da əsgər yığıldı. Bir az da şair və xətiblərə verildi. Xətiblər və
şairlər xalqı cuşa gətirib, döyüşə təşvİk etmək üçün şe’rlər, mərsiyələr oxuyur, qadınlar
da dəf, nağara çalaraq onları qızışdırırdılar. Müsəlmanları Mədinədən çıxartmaq, sevgili
Peyğəmbərimizi məhv etmək və İslamiyyəti yox etmək niyyətində olan müşriklər, ətraf
qəbilələri də gəzərək əsgər topladılar.
Axırda Məkkədə, 3000 nəfərlik böyük bir ordu hazırlandı. Bunların 700-ü
zirehli, 200-ü süvari olub, 3000 də dəvələri var idi. Çalğıçıların və qadınların da iştirak
etdiyi bu böyük orduya Əbu Süfyan başçılıq edirdi. Xanımı Hind də qadınların başında
olub, müşrikləri döyüşə təşviq üçün çox cəhd edirdi. Çünki Bədir qəzvəsində atasını və
iki qardaşini itirmişdi. Bunu yaddan çıxarda bilmir, qadınların döyüşdə iştirak
etməməsini istəyənlərə qarşı; “Bədir döyüşünü xatırlayın! Qadınlarınıza, uşaqlarınıza
qovuşmaq üçün Bədirdən qaçdınız! Bundan sonra qaçmaq istəyənlər, qarşılarında

244


bizləri görəcəklər!” deyərək onları susdururdu. Bu şəkildə Qureyşliləri qızışdıraraq
bütün gücüylə onları savaşa təşviq etdi.'^"^
Müşriklərdən Cübeyr ibn Mut’imin nizə atmaqda çox usta, çox mahir olan
Vəhşi adlı bir köləsi vardı. Atdığını vuran sərrast atıcı idi. Hind, atası Utbəni, Cübeyr də
əmisi Tüeyməni Bədirdə öldürdüyünə görə Həzrəti Həmzədən intiqam alamq üçün
yanıb tutuşurdu. Cübeyr, köləsi Vəhşiyə; “Əgər Həmzəni öldürsən, səni azad edərəm!”
dedi. Hind də; “Onu öldürsən sənə həddən çox qızıl və lə’l-cəvahirat verəcəyəm!”
deyərək və’d etdi.'^^
Bütün hazırlıqlarını görən Qüreyş ordusu, bayraqlarını açaraq birini Təlhə ibn
Əbi Təlhəya, birini Əhabişdən (Həbəş əsilli) birinə, birini Uveyf oğlu Süfyana verdilər.
Məkkədə hazırlıqlar görülüb qurtarmışdı. Həzrəti Abbas, müşriklərin üç min
nəfərlik bir ordu hazırladıqlarını, bunların yeddi yüzünün zirehli, İki yüzünün süvari
olduğunu, üç min dəvələrinin və sayısız hesabsız silahlarının olduğunu xəbər verən və
yola çıxmaq üzərə olduqlarını bildirən, buna görə tədbir alınmasını istəyən bir məktubu
e’tibar etdiyi bir nəfərlə vax itirmədən Mədinəyə göndərdi.
Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm), vəziyyəti
daha ətraflı öyrənmək üçün bir neçə dostuna vəzifə tapşırdı. Bu səhabələr, Məkkəyə
tərəf yola düşdülər. Yolda müşrik ordusunun gəldiyindən xəbər tutaraq qısa zamanda
işlərini görərək sür’ətlə Mədinəyə qayıtdılar. Gördükləri və əldə etdikləri məlumatlarla
gələn məktub üst-üstə düşürdü.
Aləmlərin sahibi dərhal hazırlığa başladı. Həm də qəflətən bir hücuma mə’ruz
qalmamaq üçün. Mədinənin ətrafına növbətçilər qoyaraq, tədbir gördü. Əshabi kiram,
qısa zamanda hazırlıqlarını gördülər. Evdə qalanlarla xudahafizləşib halallaşaraq,
peyğəmbərlərin hökmdarı Rəsulullahın ətrafında toplandılar.
O gün Cümə idi. Cənabi Peyğəmbərimiz Əshabına Cümə namazını qıldırdı.
Xütbədə Allah Təalanın dinini yaymaq üçün cihad etməyin, fisəbilillah (Allah yolunda)
döyüşməyin əhəmiyyətini vurğuladı. Bu yolda ölənlərin şəhid olub. Cənnətə gedəcəyini
müjdələdi. Düşmən qarşısında dözənlərə, çətinliklərə qarşı sinə gərənlərə, Allah
Təalanın yardım edəcəyini xəbər verdi.

İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 172; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, IV, 182.
Buxari, “Məğazi”, 23; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 69; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 253.

245


Rəsuli əkrəm, Əshabi kiramıyla döyüşün harda olması barəsində
məsləhətləşmək istədiyini və o gecə gördüyü bb yuxunu danışdı. Buyurdu ki;
“Röyamda gördüm ki, qalın bir zbeh geymişəm. Qılıncım Zülfüqarın ağzında bb dəlik
açıldığını, kəsilmiş bir düyəni, sonra da bb qoçun gətbildiyini gördüm”. Əshabi kbam;
“Ey Rəsulallah! Bu röyanı necə yozdunuz?” deyə soruşduqlarında isə; “Qalın zbeh
geymək Mədinəyə, Mədinədə qalmağa işarədb. Orada qalın... Qılıncımın ağzında bir
dəlik açıldığını görməyim, bir ziyana düşəcəyimə işarədb. Kəsilmiş düyə, Əshabımdan
bəzilərinin şəhid ediləcəyinə işarədir. Onun dalınca da bb qoçun gətbilməsinə gəlincə,
qoç, orduya işarədb ki, inşallah onları Cənabi Haqq öldürəcəkdb” buyurdu.
Başqa bb rəvayətdə də; “Röyamda qılıncımı yerə vurdum, ağzı qırıldı. Bu
Ühüd günü Oshabımdan bəzilərinin şəhid ediləcəyinə işarədir. Qılıncımı təzədən yerə
vurdum, əvvəlki düz halına çevrildi. Bu da, Allah Təaladan bb fəth (qələbə) gələcəyinə,
mö’minlərin toplaşacağına işarədir” buyuruldu.
Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və səlləm) özünə vəhylə xəbər verilməyən
mövzularda Oshabıyla məsləhətləşər, ona görə hərəkət edərdi. Düşməni harda
qarşılamaq lazım olduğu barəsində Oshabdan bəziləri; “Mədinədə qalaraq müdafiə
olunaq” dedilər. Bu təklif, Cənabi Peyğəmbərimizin arzularıyla da üst-üstə düşürdü.
Həzrəti Obu Bəkb, Ömər, Sə’d ibn Muaz (Allah onlardan razı olsun) kimi Oshabm
böyükləri Cənabi Peyğəmbərimiz kimi düşünürdülər.
Ancaq Bədb qəzvəsində iştbak etməyən qəhrəman və gənc səhabələr, Bədb
qəzvəsinə qatılan səhabələrin qazandığı əcr və savabı, Bədb şəhidlərinin çatdığı uca
dərəcələri Cənabi Peyğəmbərimizdən eşitdikcə, o döyüşdə iştbak etmədiklərinə görə
çox heyfislənirdilər. Bunun üçün düşməni Mədinə kənarında qarşılamaq və üzbəüz
döyüşmək istəyirdilər. Həzrəti Həmzə, Noman ibn Malİk, Sə’d ibn Ubadə də bunlardan
idi. Həzrəti Heysəmə icazə alaraq; “Ey Rəsulallah! Qureyşli müşriklər, müxtəlif Orəb
qəbilələrindən əsgər topladılar. Dəvələrinə, atlarına minib torpaqlarımıza gbdilər. Bizi
evlərimizdə və qalalarımızda mühasbə edib, sonra da qayıdıb gedəcəklər. Arxamızca
çox danışacaqlar. Bu hal onların cəsarətlərinin artmasına səbəb olacaq, yeni hücumlar
təşkil edəcəklər. İndi onların qabağına çıxmasaq, digər Orəb qəbilələri bizə yuxarıdan
aşağı baxacaqlar. Allah Təalanın bizə, müşriklərin qarşısında qələbə ehsan edəcəyini
ümid edbəm.

246


Şayət ikincisi olarsa ki, şəhidlikdir. Bədir məni ondan məhrum etdi. Halbuki
mən şəhid olmağı çox istəmişdim. Oğlum Bədir qəzvəsində iştirak etmək istədiyimi
eşitdiyində, mənimlə püşg atmışdı. O məndən daha bəxtli imiş, şəhidlik şərəfinə çatdı.
Ey Rəsulallah! Şəhidliyi çox istəyirəm. Dünən gecə röyada oğlumu gözəl bir
surətdə gördüm. Cənnət bağçaları və çayları arasında dolaşır və mənə; “Cənnət
Əshabına qatıl! Mən, Allah Təalanın və’d etdiyi həqiqətə qovuşdum!” deyirdi.
Ey Rəsulallah! Vallahi, səhər vaxtı, oğluma Cənnət dostu olmağı həddən çox
arzu etməyə başladım. Artıq yaşım da çoxaldı. Rəbbimə qovuşmaqdan başqa arzummuradım qalmadı.
Canım sənə fəda olsun ey Rəsulallah! Şəhid olub, oğluma Cənnətdə dost
olmaqla şərəfiənəbilməyim üçün, Allah Təalaya dua et!” deyərək yalvardı. Rəsulullah
onun bu istə’yini qırmadı və şəhid olması üçün dua etdi.
Əksəriyyətinin bu fikirdə olduğunu görən sevgili Peyğəmbərimiz, düşməni
Mədinədən kənarda qarşılamaq üçün qərar verdi. Sonra; “(Ey Əshabım!) Səbr və səbat
etsəniz, bu dəfə də Cənabi Haqq sizə yardımını ehsan edər. Biz dözümlü olmalı və
vuruşmalıyıq!” buyurdu.
Əsr namazını qıldıran Kainatın hökmdarı, səadətb və mübarək evinə getdi.
Onun arxasmea Həzrəti Əbu Bəkb və Ömər ieazə istəyərək gbdilər. Rəsub əkrəmin
(səlləllahu əleyhi və səlləm) sarığını sarımasına, zbehini geyməsinə kömək etdilər.
Rəsulullah qılmeım taxdı, qalxanını belinə bağladı.
Bu əsnada çöldə Əshabi kbam toplanaraq Cənabi Peyğəmbərimizi
gözləyirdilər. Mədinədə qalmaq və müdafiə olunmaq istəyənlər digərlərinə; “Rəsulullah
Mədinədən çıxmaq fikrində deyildi. Sizin sözünüzlə bunu qəbul etdi. Halbuki
Rəsulullah əmri Allah Təaladan alır. Siz, bu işi Ona həvalə edin. Onun əmr etdiyi şeyi
yerinə yetbin” dedilər. Digərləri də etdiklərinə peşman oldular və; “Rəsuli əkrəmə
müxalifət etməyək” deyərək bu fikblərindən əl çəkdilər. Sevgili Peyğəmbərimiz səadət
xanəsindən çıxınea, yanına gəlib; “Canımız sənə fəda olsun ey Rəsulallah! Sən neeə
istəyirsənsə elə də et. Mədinədə qalmaq istəyirsənsə qalaq. Biz sənin əmrinə müxalifət
etməmək üçün Cənabi Haqqa sığınırıq” deyə üzr istədilər. Həbibi əkrəm də; “Bb
Peyğəmbər zbehini geydisə, Cənabi Allah onunla düşməni arasında hökm verineəyə
qədər döyüşmədən çıxartmaz. Sizə nəsihətim budur ki, əmr etdiyim şeyləri edər, Allah

247


Təalanın adını zikr edərək səbr edib, dözsəniz, Allah Təala sizə yardım edəeəkdir...”
buyurdu.
Bu əsnada Əmr ibn Cəmuh Həzrətləri evində dörd oğluna; “Övladlarım! Məni
də bu qəzvəyə aparın!” deyir, oğulları da; “Ataean! Ayağının zədəli olması səbəbiylə,
Allah Təala səni üzürlü saydı. Rəsulullah sənin səfərə getməyinə icazə vermədi. Cihada
çıxmaqla mükəlləf deyilsən. Sənin yerinə biz gedirik!” deyərək atalarını razı salmağa
çalışırdılar. Ancaq Hazrəti Əmr; “Hayıf ki, sizin kimi övladım var! Bədir qəzvəsində də
belə deyərək. Cənnəti qazanmağa imkan vermədiniz. Bu dəfə də imkan
verməyəcəksiniz?” dedi. Sonra sevgili Peyğəmbərimizin yanına getdi və; “Canım sənə
fəda olsun ey Rəsulallah! Oğullarım, bəzi bəhanələr gətirərək, məni bu qəzvədan
məhrum etmək istəyirlər. Vallahi mən, səninlə birlikdə səfərə çıxıb. Cənnətə girməklə
şərəflənmək istəyirəm. Ey Rəsulallah! Sən, mənim Allah yolunda döyüşməyimi və
şəhid olaraq bu şikəst ayaqlarımla Cənnətdə gəzməyimi doğru saymırsan bəyəm?” dedi.
Fəxri aləm Rəsulullah; “Bəh, doğru sayıram” buyurdu. Buna çox sevinən Əmr ibn
Cəmuh Həzrətləri hazırlanaraq orduya qoşuldu.
Mədinədə namaz qıldırmaq üçün Abdullah ibn Ümmi Məktum tə’yin edildi.
Rəsulların hökmdarı üç bayraq hazırlatdı. Birini Həbbab ibn Münzirə, birini
Üseyd ibn Xudayra, digərini də Mus’ab ibn Umeyrə verdi. Təxminən min nəfərdən
ibarət olan orduda İki atlı, yüz də zirehli var idi.'^^
Zirehlərini geyən Sə’d ibn Ubadə ilə Sə’d ibn Muaz Həzrətləri qabaqda, sağda
Mühacirlər, solda da Ənsar olmaqla yola düşən sevgili Peyğəmbərimiz, Cümə günü
əsrdən sonra; “Allahu əkbər!” təkbir səsləri arasında bayram əhvali ruhiyyəsiylə, Ühüdə
tərəf getməyə başladılar.
Yolda yəhudilərdən meydana gələn altı yüz nəfərlik orduya rast gəldilər.
Bunlar, münafiqlərin başçısı Abdullah ibn Ubey ibn Səlulun müttəfiqləri olub, İslam
ordusuna qoşulmaq istəyirdilər. Cənabi Peyğəmbərimiz, “Onlar, müsəlman olublar?”
deyə soruşdu. “Xeyir, ey Rəsulallah” deyərək cavab verdilər. Rəsulullah bu dəfə;
“Onlara gedib söyleyin ki, dala qayıtsınlar. Çünki biz müşriklərə qarşı, kafirlərin
yardımını istəmirik” buyurdu.
İbn Hişam, əs-Sirə, II, 90; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 265; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 387; Dəlailun-Nübüwə,
IIl, 265; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 276.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, IV, 209.
Vaqidi, əl-Məğazi, I, 215, 240; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, LV, 267.

248

Nəbiyyi möhtərəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), Mədinə ilə Ühüd arasındakı
Şeyxeyn deyilən yerə gəldi. Burada, geeələmək üçün düşərgə saldılar. Hələ günəş
batmamışdı. Ordu içində düşmənlə döyüşmək və şəhidlik mərtəbəsinə qovuşmaq
istəyən uşaq yaşda səhabələr də vardı. Sevgili Peyğəmbərimiz burda orduya nəzər
salınea, bu uşaqlardan on yeddisini gördü. Onlardan Rafi ibn Xədie, pəneələri üstünə
qalxaraq hündür görünməyə çalışırdı. Həzrəti Zuheyrin; “Ey Rəsulallah! Rafi yaxşı ox
atar” sözündən sonra, onu orduya götürdülər. Bunu görən Səmürə ibn Cündəb; “Mən,
güləşdə Rafini yıxa bilərəm. Onun üçün mən də qəzvədə iştirak etmək istəyirəm” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz təbəssüm edib, İkisini güləşdirdi. Həzrəti Səmürə Rafini
yıxınea, onu da müeahidlər arasına qatdılar. Digər uşaqlar Mədinəyə, oradakıları
qorumaq üçün göndərildilər.'^^
Axşam və xiftən əzanını Bilali Həbəşi yanıqlı səsiylə oxudu. Sevgili
Peyğəmbərimiz namazı qıldırdıqdan sonra. Məhəmməd ibn Məsləməni əlli nəfərlik bir
dəstənin başçısı tə’yin edib və səhərə qədər növbə tutmasını əmr etdi. Əshabi kiram
istirahət etmək üçün dağılışdılar. O geeə, Cənabi Peyğəmbərimizin başının üstündə
növbə tutma şərəfi Həzrəti Zəkvana nəsib olmuşdu.
Bu dəmdə düşmən ordusu İslam ordusunun Şeyxeyndə istirahət etdiyini
öyrənib, İkrimə komandanlığında bir süvari dəstəsini göndərdilər. Hələ müsəlman
olmayan İkrimə, dəstəsiylə Harrə mövqeyinə qədər İslam ordusunun içinə soxuldusa da
mücahidlərdən qorxaraq, geri çəkildi.
Dan yeri ağarandan sonra Aləmlərin sahibi, Əshabını oyandırdı. Ühüd dağına
gəldilər. Burada İki ordu bir-birini görə bilirdi. Bilali Həbəşi ruhları coşduran, ürəkləri
əridən yanıqlı səsiylə sübh əzanını oxudu. Mücahidlər silahlanmış şəkildə sevgili
Peyğəmbərimizin arxasında namazlarını qıldılar, dualarını oxudular. Kainatın hökmdarı
əyninə İkinci bir zireh və mübarək başlarına da dəbilqəsini taxdı.
Bu əsnada, münafiqlərin başçısı Abdullah ibn Ubey; “Biz, buraya özümüzü
öldürtməyə gəlmişik bəyəm? Bunu əvvəlcədən niyə başa düşmədik ki?” deyərək,
təxminən 300 münafiqlə birlikdə İslam ordusunu tərk edərək Mədinəyə dala qayıtdı.

İbn Hişam, əs-Sirə, II, 66; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 215; Təbəri, Tarix, II. I9I; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, III,
246; ibn Kəsir, əs-Sirə, III, 30.

249

inanan, könül birliyi edən, canlarını, başlarını bu yolda qoyan və gözünü
qırpmadan şəhadət rütbəsinə çatmaq üçün can atanların sayı yeddi yüz nəfər idi. Hamısı
da sevgili Peyğəmbərimizi qanlarının son damcısına qədər qorumaq üçün söz verdilər.
Peyğəmbərlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), mücahidləri sıraya düzdü.
Ordunu, arxası Ühüd dağına, qabağı Mədinəyə düşəcək şəkildə yerləşdirdi. Sağ qanada
Ukaşə ibn Mihsanı, sol qanada Əbu Sələmə ibn Əbduləsədi sərkərdə tə’yin etdi. Sə’d
ibn Əbi Vəqqas ilə Əbu Ubeydə ibn Cərrah qabaqda, oxçu dəstələrinin başında yer
aldılar. Zirehli qüvvələrin başına Zübeyir ibn Əvvam, qabaqdakı zirehsiz qüvvələrin
başına Həzrəti Həmzə keçdi. Miqdad ibn Əmrə isə arxadakı qüvvələrin başçısı vəzifəsi
verildi.
İslam ordusunun sol tərəfində Ayneyn təpəsi vardı. Bu təpədə dar bir keçid
vardı. Rəsuli əkrəm bu keçidə Abdullah ibn Cübeyr başçılığında əlli oxçu yerləşdirdi.
Oxçular keçiddə yerlərini tutdular. Sevgili Peyğəmbərimiz yanlarına gələrək bu qəti
əmrini verdi ki; “Bizi arxadan qoruyun. Yerinizdə durun və burdan qətiyyən ayrılmayın.
Düşməni məğlub etdiyimizi görsəniz də sizə xəbər verilmədikcə, adam göndərmədİkcə
yerlərinizdən əsla ayrılmayın. Düşmənin bizi öldürəcəklərini, öldürdüklərini görsəniz
də, gəlib bizə kömək etməyin. Onlardan bizi qorumağa çalışmayın. Sizə tərəf gəldikdə
düşmən süvarilərini oxa tutun. Çünki süvarilər atılan oxlara tərəf gələ bilməzlər.
Allahım! Onlara bunu dediyimə Sən şahid ol!”
Bu əmrlərini bir neçə dəfə təkrarlayan sevgili Peyğəmbərimiz; “Quşların
cəsədlərimizi didişdirdiyini görsəniz də, mən sizə adam göndərmədİkcə qətiyyən
yerinizdən ayrılmayın. Bizim kafirləri qırıb, ayaqlarımızın altında tapdaladığımızı
görsəniz belə, yenə mən sizə xəbər göndərmədİkcə əsla yerinizi tərk etməyin!” buyurdu.
Sonra ordan ayrılıb, ordunun başına keçdi.
Bayrağı Mus’ab ibn Umeyrə verdi. Həzrəti Mus’ab, əlində bayrağı tutaraq
Cənabi Peyğəmbərimizin qabağında yerini tutdu.^°'
Bu əsnada təzə evlənən Həzrəti Hənzələ, Mədinədən sür’ətlə Ühüdə gəlib,
mücahid səflərinə qoşuldu.

Buxari, “Cihad”, 164; “Məğazi”, 10, 20; Əbu Davud, “Cihad”, 116; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd,
IV, 293; ibn Hişam, əs-Sirə, II, 65; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 160, 220, 224; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, II, 47; III,
476; Təbəri, Tarix, II, 192.
İbn Hişam, əs-Sirə, II, 73; Təbəri, Tarix, II, 199; Süheyb, ər-Rövzul-Unf, III, 258.

250


Ühüdə üç gün əvvəl gələn müşrik ordusuna Əbu Süfyan komandanlıq edirdi.
Onlar Mədinə arxalarında qalacaq şəkildə yerləşdilər. Sağ qanaddakı süvarilərə Xalid
ibn Vəlid, sol qanaddakı süvarilərə də İkrimə komandanlıq edəcəkdi. Səffan ibn
Umeyyənin də süvari dəstələrinin başçısı olduğu rəvayət edilmişdir. Müşrik bayrağını
Təlhə ibn Əbi Təlhə daşıyırdı.
İki ordu arasındakı güc mütənasibliyi çox fərqliydi. Qüreyş ordusu sayı, silah
və ləvazimat cəhətindən, İslam ordusundan dörd qat çox idi.
Qüreyş ordusunda səs-küy, hay-həşir çoxalır, intiqam həvəsiylə gözləri
hədəqəsindən çıxan qadınlar dəf, nağara çalır, mahnılar oxuyaraq əsgərləri döyüşə
təşviq edir, sitayiş etdikləri bütlərdan kömək umurdular.
Mücahidlərin tərəfində isə, dualar edilir; “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” deyə
təkbirlər gətirilir, “Dini İslam’hn qorunması və yayılması üçün Allah Təaladan kömək
istənilirdi. Sevgili Peyğəmbərimiz də qəhrəman Əshabını cihada, Cənabi Haqqın
yolunda döyüşməyə təşviq edir, bu yolda qazanacaqları savabları deyərək; “Ey
Əshabım! Sayıları az olan orduya düşmənla döyüşmək çətin olar. Əgər onlar səbr edib,
çalışsalar, Allah Təala onları qələbəyə çatdırar. Çünki Allah Təala, özünə itaət edənlərlə
birlikdədir... Allah Təalanın sizə və’d etdiyi mükafatı istə’yin...” buyururdu. Ühüd
qəzvəsiylə əlaqəli ayələrdə də məalən; “(Ey mö’minlər!) Allah Təalaya və Rəsuluna
(əmr etdiklərinə) itaət edin ki, mərhəmət olunasınız. Rəbbinizdən məğfirət istəməyə və
Cənnətə girməyə çalışın. Bunun üçün çalışın! Cənnətin böyüklüyü, göylər və yer kürəsi
qədərdrr. Cənnət, Allah Təaladan qorxanlar üçün hazırlandı. Bunlar, az da olsa, çox da
olsa, mallarını Allah yolunda verərlər. Qəzəbləndiklərini biruzə etməzlər. Hamını
bağışlayarlar. Allah Təala ehsan edənləri sevər”.
“Bax, onların mükafatı Rəblərindən bir məğfirət və ağacları altından çaylar
axan Cənnətlərdir. Onlar, orada əbədiyyən qalacaqlar. Belə edənlərin, Allah Təalaya və
Rəsulunə itaət edənlərin mükafatı nə gözəldir!” buyurulurdu.
Könülləri imanla dolu, gözlərindən cəsarət qığılcımları sıçrayan, şəhid olmaq
arzusuyla yanan Əshabi kiram yerlərində dayana bilmir, səbrsizlİklə düşmən üzərinə
atılmaq üçün əmr gözləyirdi. Bədir qəzvəsində olduğu kimi Həzrəti Əh ağ, Zübeyir ibn

Ali İmran 3/132-134.
Ali imran 3/136.

251

Əvvam sarı, Əbu Dücanə də qırmızı rəngdəki əmmamələrini başlarına bağladılar.
Həzrəti Həmzə də dəvə quşu qanadından düzəldilmiş əmmaməsini qoydu.
İki ordu bir-birilərinə əmməlli başlı yaxınlaşdı. Artıq həyəcan son həddə
çatmışdı. Bir az sonra, bir tərəfdə Allah Təalanın dinini yaymaq üçün ən yaxınları ilə
döyüşməkdən əsla tərəddüd etməyən İslam mücahidləri, digər tərəfdə də batil yolu
tutmaqda israr edən İslam düşmənləri arasında böyük bir meydan müharibəsi
başlayacaqdı.
Ox atımı məsafəsinə yaxınlaşdıqlarında, düşmən sıralarından dəvəsini irəli
sürən zireh geymiş bir müşrik, mücahidlərdən döyüşmək üçün birini meydana çağırdı.
Hamının özündən qorxduğunu zənn edərək, istə’yini üç dəfə təkrar etdi. Bundan sonra
İslam ordusundan uzun boylu, sarı əmmaməli bir qəhrəman mücahidin, piyada olaraq
meydana çıxdığı görüldü. Bu, Cənabi Peyğəmbərimizin xalasının oğlu Zübeyir ibn
Əvvam idi. İslam ordusundan; “Allahu əkbər!” sədaları ucalır. Həzrəti Zübeyirin qalib
gəlməsi üçün dua edilirdi. Zübeyir ibn Əvvamın müşrikə yaxınlaşan kimi, dəvəsinə
sıçradığı görüldü. Dəvə üstündə qızğın döyüş başladı. Bu əsnada sevgili
Peyğəmbərimizin; “Onu yerə düşürt!” buyurduğu eşidildi. Həzrəti Zübeyir, bu əmri alan
kimi, rəqibini yerə itələdi. Özü də düşüb qılıncı ilə boynuna vurdu. Müşrikin dəbilqəli
başı zirehli bədənindən ayrıldı. Rəsulullah Zübeyir Həzrətlərinə dua etdi.
Sonra, müşriklərin bayraqdan Təlhə ibn Əbi Təlhə meydana çıxdı; “Aranızda
qabağıma çıxa bilən kim var?” deyə qışqırdı. Qabağına Allah Təalanın aslanı Həzrəti
Əh çıxdı. Bir vuruşda başdan ayağa zirehlərə bürünmüş müşrik bayraqdarının başını
çənəsinə qədər yardı. Bunu görən sevgili Peyğəmbərimiz; “Allahu əkbər! Allahu
əkbər!” deyə təkbir gətirdi. Bu təkbir sədalarına Əshabı kiram da qoşulunca təkbir
sadalan yeri göyü titrətdi.
Müşrik bayrağının yərə düşdüyünü görən Təlhənin qardaşı Osman ibn Əbi
Təlhə meydana cumdu. Bayraqlarını qaldırıb döyüşmək üçün rəqib çağırdı. Onun
qabağına da Həzrəti Həmzə çıxdı; “Ya Allah!” deyərək Osmanın çiyninə elə bir qılınc
vurdu ki, bayraq tutan qolu qopan müşrik yerə düşüb can verdi.

ibn Hişam, əs-Sird, II, 151; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 224, 308; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 40; Beyhəqi,
Dəlailun-Nübüwə, III, 239; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 318.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 74; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 227; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 41; Süheyli, ər-RövzulUnf, III, 258;

252

Müşriklərdən Əbu Sə’d ibn Əbi Təlhə da piyada döyüş meydanına çıxdı. O da
başdan ayağa zirehli idi. Küfr bayrağını yerdən qaldırdı və İslam ordusuna üzünü tutub;
“Mən Qusamın atasıyım. Mənim qabağıma kim çıxa bilər?” deyərək qışqırmağa
başladı. Cənabi Peyğəmbərimiz onun qabağına yenə Həzrəti Əlini çıxartdı. Həzrəti Əli,
0 müşriki də öldürüb bayraqlarını yerə düşürtdükdən sonra, müeahidlərin sıraları
arasında yerini tutdu.
Bundan sonra bir çox müşrik sıra ilə meydana çıxıb yerə düşən bayraqlarını
qaldıraraq, müeahidlərdən qarşılarına çıxacaq igid tələb etdilər. Ancaq, hər dəfə də
qəhrəman səhabələr Allah Təalanın izniylə qalib gəldilər. Hər bayraqdar
öldürüldüyündə, İslam əsgərlərinin təkbir sadalan ucalır, düşmən sıralarına böyük bir
kədər və ümidsizlik çökürdü. Hətta daha əvvəl deyib-gülən müşrik qadınlar belə; “Ar
olsun sizə!” deyərək öz əsgərlərini bir tərəfdən danlayır, bir tərəfdən də; “Daha nə
dayanmısınız?” deyərək döyüşə təşviq edirdilər.
Hər üd tərəfin yerində dura bilmədiyi bir anda sevgili Peyğəmbərimizin əlində
tutduğu və üstündə; “Qorxaqlıqda ar, irəliləməkdə şərəf və e’tibar var. İnsan qorxmaqla
qəzavü qədərdən qurtara bilməz” beyti yazılmış qılıncını göstərərək; “Bu qılıncı
məndən kim alar?” buyurduğu eşidildi. Bunu eşidən Əshabi kiramdan birçoxu bu qılıncı
almaq üçün əllərini uzatdılar. Peyğəmbərimiz təzədən; “Bunun haqqını vermək üçün
kim alar?” deyincə, Əshabi kiram susub duruxdular. Qılıncı həvəslə istəyənlərdən
Zübeyir ibn Əvvam; “Mən alaram ey Rəsulallah” dedi. Peyğəmbərimiz qılıncı Həzrəti
Zübeyirə vermədi. Əbu Bəkir, Ömər və Əlinin istəkləri də Peyğəmbərimiz tərəfindən
qəbul edilmədi.
Əbu Dücanə; “Ey Rəsulallah! Bu qılıncın haqqı nədir?” deyə soruşdu. Sevgili
Peyğəmbərimiz; “Onun haqqı, əyilib bükülüncəyə qədər onunla düşmənə qarşı
döyüşməkdir. Onun haqqı, müsəlman öldürməməyin, onunla kafirlərin qabağından
qaçmamağındır. Onunla Allah Təala sənə qələbə, yaxud şəhidlik nəsib edincəyə qədər
Allah yolunda vuruşmağındır” buyurunca, Əbu Dücanə; “Ey Rəsulallah! Mən onun
haqqını yerinə yetirmək üçün alıram” dedi. Peyğəmbərimiz də əlindəki qılıncı ona
verdi.Əbu Dücanə çox cəsarətli, qəhrəman olduğu halda, döyüş meydanlarında çox

Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, III, 123; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 66; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 259; İbn Əbi
Şeybə, əl-Musannəf, VII, 562; VIII, 491; Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, XIX, 9.

253


hiyləgər davranır; “Müharibə hiylədir” hədisinə artıqlamasıyla riayət edərdi. Əbu
Dücanə Həzrətləri qılıncı alınca, döyüş meydanına tərəf məğrur, vüqarlı və mətin
addımlarla, beytlər deyərək yeriməyə başladı. Əynində bir köynəyi və başında qırmızı
əmmaməsindən başqa bb şeyi yoxdu.
Əbu Dücanə Həzrətlərinin bu yerişi, Əshabi kbamın xoşuna gəlmədi. Bundan
sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Bu bb yerişdir ki, bu yerlər (döyüş meydanları)
xaricində Allah Təalanın qəzəbinə səbəb olar” buyuraraq, təkcə düşmənə qarşı məğrur
yeriməyin caiz olduğunu bildirdi.