Sevgili Peyğəmbərim - 34

paylamadığını soruşdu. Aişə də paylayacağını dedi. Bunların dərhal paylanmasını dönədönə əmr etdi. Dərhal paylanıb qurtarmea; “İndi rahat nəfəs aldım” buyurdu.
Yatağında bir müddət istirahət etdikdən sonra Həzrəti Əlini yanına çağırdı.
Mübarək başını onun queağma qoydu. Mübarək alnı tərləmiş, mübarək rəngi
dəyişmişdi. Həzrəti Fatimə anamız, mübarək atasının o halını görüneə, baxmağa dözə
bilmədi və oğulları Həzrəti Həsənlə Həzrəti Hüseynin yanına getdi. Əllərindən tutub
ağlamağa başladı. “Ey mənim Atam! Qızına kim baxar?! Həsən və Hüseyni kimə
əmanət edbsən? Ey Ata! Canım sənə fəda olsun! Səndən sonra mənim halım neeə olar?!
Gözüm mübarək üzündən sonra kimə baxar?!”
Rəsulullah, qızının ürəkləri riqqətə gətbən bu sözlərini eşidineə, mübarək
gözlərini açdı və onu yanına çağırdı “Ya Rəbbi! Buna səbr ehsan et” deyə dua etdikdən
sonra “Ey Eatimə! Ey gözümün nuru! Atan eanını tapşırmaqdadır!” buyurunea,
hünkürüb ağlaması daha da artdı. Həzrəti Əli; “Ey Eatimə! Nə olar sakit ol, Rəsulullahı
daha çox üzmə!” deyineə, sevgili Peyğəmbərimiz; “İneitmə ey Əli! Qoy atası üçün göz
yaşı töksün!” buyurduqdan sonra, mübarək gözlərini yumaraq sanki huşunu itbdi.
Sonra Həzrəti Həsən, mübarək babasının yanına gəlib; “Ey mənim mübarək
babam! Sənin ayrılığına kim dözə bilər?! Ürəyimizi kimə açıb danışarıq?! Səndən sonra
anama, atama və qardaşıma kim şəfqət göstərər? Qadın və kişi səhabilərin o gözəl
əxlaqınızı hardan bilər?!” deyərək ağlaymea, Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək
xanımları özlərini saxlaya bilmədilər. Hamısı birlikdə ağlamağa başladılar.
Çöldə çox kədərli bb halda gözləyən Əshabi kiram, Cənabi Peyğəmbərimizin
xəstəliyinin çox artdığını eşidineə ürəkləri ağrıdı. Ağlamağa başladılar. Son bb dəfə də
olsa, sevgili Peyğəmbərlərinin mübarək eamabnı görmək üçün; “Nə olar, qapını açın!
Rəsul əleyhissalamın mübarək üzünü bir dəfə də görək!” deyərək qapıda yalvarırdılar.
Aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən Allah Təalanın Həbibi, sevgilisi, Əshabının bu
yalvarışlarını eşidineə, mərhəmət göstərib; “Qapını açın!” buyurdu. Əshabın başda
gələnləri içəri gbdilər.
Sevgili Peyğəmbərimiz, onlara səbr tövsiyə etdikdən sonra; “Ey Əshabım! Siz,
insanların ən üstünü, ən şərəflisisiniz. Sizdən sonra kim gəlsə gəlsin, siz hamısından
qabaq Cənnətə gbərsiniz. Dini ayaqda tutmaqda əzmkar olun və Qur’ani Kərimi
özünüzə rəhbər tutun. Dinin hökmlərindən xəbərsiz qalmayın” buyurdu. Sonra; “Ya

421


Rəbbi! Təbliğ etdim?” deyib mübarək gözlərini yumdu. Mübarək üzü tərlədi. Həzrəti
Əli, Əshaba işarə edərək çıxmalarını söylədi.
Onlar getdikdən sonra, Həzrəti Aişə anamız gəlib nəsihət istədi. Cənabi
Peyğəmbərimiz; “Ey Aişə! Evinin bir küncündə oturub özünü qoru!” buyurduqdan
sonra, mübarək gözlərindən yaş axmağa başladı. Kainatın hökmdarı ağlayırdı...
Ordakıların ürəkləri ağradı, ciyərləri parçalandı. Həzrəti Ümmü Sələmə anamız; “Canım
sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Nə üçün ağlayırsan?” deyərək soruşunca; “Ümmətimə
mərhəmət olunması üçün ağlayıram” buyurdu.
Günəş təpədən yüksəlirdi. Vaxt yaxınlaşmışdı... Sevgili Peyğəmbərimizin
mübarək başı. Həzrəti Aişə anamızın sinəsinə söykənmişdi. Aləmlərin sahibi, artıq son
nəfəsini yaşayır, mübarək dodaqlarından “Nə badə! Nə badə! Əlinizin altındakı
kölələrinizə yaxşı davranmayasınız! Onlara pal-paltar geyindirməyib, qarınlarını
doyuzdurmayasınız. Onlarla mülayim danışınuz. Namaz qılmağa davam edin.
Qadınlarınız və kölələriniz haqqında Allah Təaladan qorxunuz! Ey Allahım! Məni
bağışla! Mənə rəhmətini ehsan et! Məni Rəfiqi әТа zümrəsinə qovuşdur!” cümlələri
süzülürdü. Həzrəti Eatimə anamızın göz yaşları sel kimi axır, ah-naləsi ürəkləri
ağrıdırdı. Sevgili Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm) onu yanında oturdub;
“Qızım, bir miqdar səbr et, ağlama. Çünki, Həmələyi Orş (mələklər) sənin ağladığın
üçün ağlayır” buyurdu. Həzrəti Eatimə anamızın göz yaşını sildi. Təsəlli verib, Allah
Təaladan səbr istədi və; “Ey qızım, mənim canım alınacaq. “İnnə lillahi və innə ileyhi
raciun” de!. Ey Eatimə! Başa gələn hər müsibətə bir mükafat verilir” buyurdu. Bir
müddət mübarək gözlərini yumub, sonra; “Bundan sonra daha mənə üzüntü və qəmqüssə (kədər) olmaz. Çünki, fani aləmdən və möhnət məkanından xilas oluram”
buyurdu. Sonra Həzrəti Oliyə; “Ya Oh! Məndə filan yəhudinin bu qədər mah vardır.
Ordu hazırlamaq üçün almışdım. Onu ödəməyi əsla yaddan çıxartma. Olbəttə ki, sən
borcumu verərsən. Kövsər hovuzunun üstündə mənimlə görüşənlərdən birincisi sənsən.
Məndən sonra sənə çox zərər gələr, səbr et, insanlar dünyanı istədikləri vaxt sən axirəti
seç” buyurdu.
Üsamə təzədən gəldi. Rəsulullah; “Allah Təala köməyin olsun! Haydı döyüşə
get!” buyurdu. O da çıxıb ordusunun başına getdi. Dərhal hərəkət əmri verdi.^^°

İbn Hişam, əs-Sirə, II, 650; Təbəri, Tarix, II, 474; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 434.

422


Aləmlərin sahibi, artıq son nəfəsini verirdi... Vaxt əməlli-başlı yaxınlaşmışdı...
Allah Təala, Əzrayıl əleyhissalama; “Həbibimə ən gözəl surətdə get! Əgər ieazə versə
ruhunu çox asan al. İeazə verməsə dala qayıt!” deyə vəhy etdi. Əzrayıl əleyhissalam, ən
gözəl surətdə, insan eildində, sevgili Peyğəmbərimizin səadətxanələrinin qapısına gəldi
və; “Əssalamu əleykum ey nübüvvət evinin sahibi! İçəri gbməyə ieazə verbsiniz? Allah
Təala sizə rəhmət etsin” dedi.
Həzrəti Aişə anamız, sevgili Peyğəmbərimizin (səlləllahu əleyhi və səlləm)
yanında oturan Həzrəti Fatiməyə; “Bu gələnə sən eavab ver” dedi. O da qapıya çıxıb,
çox kədərli bir səslə; “Ey Allah Təalanın qulu! Rəsulullahın indi başı qarışıqdır” dedi.
Əzrayıl əleyhissalam, təzədən ieazə istədi. Eyni eavab verildi. Üçüneü dəfə salamını
təkrar edib, mütləq gbməsi lazım olduğunu yüksək səslə deyineə, Cənabi
Peyğəmbərimiz bunu eşitdi və “Ey Eatimə! Qapıda kim var?!” buyurdu.
Həzrəti Eatimə; “Ya Rəsulallah! Qapıda biri içəri gbmək üçün icazə istəyir. Bb
neçə dəfə cavab verdim. Ancaq üçüncü dəfədə bədənim titrədi” dedi. Bundan sonra
Rəsulullah; “Ey Eatimə! Qapıdakının kim olduğunu bilirsən? O, keyflərə soğan
doğrayan, insanları yıxan, qadınları dul, uşaqları yetim qoyan, evləri xarabaya çevirən,
qəbirləri tarimar edən ölüm mələyi Əzrayıldır. Ey Əzrayıl, gb” buyurdu. O zaman
Həzrəti Eatimə anamız, çox üzüldü və mübarək ağzından bu cümlələr süzüldü; “Aman
Allah! Mədinə xarabaya çevrildi”.
Peyğəmbərimiz, Həzrəti Eatimənm əlini tutub mübarək sinəsinin üstünə qoydu
və mübarək gözlərini yumdu. Ordakılar mübarək ruhunun alındığını zənn etdilər.
Həzrəti Eatimə anamız dözə bilməyib, atasının mübarək qulağına tərəf əyildi və
ürəklərə od vuran bb səslə; “Atacan!” deyə səsləndi. Heç cavab gəlməyincə bu səfər;
“Canım sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Nə olar mübarək gözlərini aç, mənə bb şey
de...” dedi. Aləmlərin sahibi mübarək gözlərini açıb, qızının göz yaşlarını sildi və onun
qulağına vəfat edəcəyini bildbdi. Bundan sonra Həzrəti Eatimə ağlamağa başladı. Bu
dəfə qulağına; “Əhli beytimdən, ən bbinci mənim yanıma sən gələcəksən” buyurdu. O
da bu müjdəyə sevinib təsəlli tapdı.
Həzrəti Eatimə anamız; “Atacan! Bu gün ayrılıq günüdür! Bb də sənə nə vaxt
qovuşaram?” deyə soruşdu. Rəsulullah; “Ey qızım! Məni qiyamət günü hovuzun
kənarında görərsən. Orda mən ümmətimdən hovuza gələnlərə su verəcəyəm” buyurdu.
Həzrəti Eatimə; “Əgər səni orda görməsəm, nə edərəm?” deyə soruşunca, Cənabi

423


Peyğəmbərimiz; “Mizamn yanında taparsan. Orda, mən ümmətimə şəfaət edəcəyəm”
buyurdu.
Həzrəti Fatimə anamız; “Orda da tapa bilməsəm necə olacaq ya Rəsulallah?!”
deyincə, Cənabi Peyğəmbərimiz; “Sirat körpüsünün yanında görərsən. Mən orda
Rəbbimə; “Ya Rəbbi! Mənim ümmətimi cəhənnəmdən qoru” deyə yalvaracağam”
buyurdu.
Bundan sonra Həzrəti Əli kədərli bir səslə; “Ya Rəsulallah! Siz ruhunuzu
təslim etdikdən sonra, sizi kim yuyacaq, nəylə kəfənləyəcəyİk? Namazını z ı kim
qıldıracaq, qəbrə kim qoyacaq?” deyə soruşdu. Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Əli, məni
sən yu. Fəzl ibn Abbas sənə su tökməkdə kömək etsin. Cəbrayıl sizin üçüncünüz olar.
Ğasi (yuma) işini qurtarınca, kəfənə bükərsiniz. Cəbrayıl, Cənnətdən gözəl ətir gətirər.
Sonra məni məscidə aparıb məsciddən çıxın. Çünki, ən birinci Cəbrayıl sonra Mikayıl,
sonra İsrafil, sonra da mələklər dəstə-dəstə namazımı qılacaqlar. Daha sonra siz girin,
səf-səf durun. Heç kim məndən qabağa keçməsin” buyurdu.
Sonra, qapıda gözləyən Əzrayıl əleyhissalama; “Ey Əzrayıl! Ziyarət üçün
gəldin, yoxsa canımı almaq üçün?” deyə soruşunca, Əzrayıl əleyhissalam; “Həm qonaq,
həm də vəzifəli olaraq gəldim. Allah Təala mənə, sənin hüzuruna icazə alaraq
girməyimi əmr etdi. Mübarək ruhunu ancaq icazə versən ala bilərəm. Ya Rəsulallah!
İcazə verirsinizsə əmrinizi yerinə yetirər, canınızı alardım. Yoxsa qayıdıb Rəbbimin
yanına gedərəm” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Əzrayıl! Bəs Cəbrayıl harda qaldı?” buyurdu.
“Cəbrayıli dünya səmasında qaldı. Mələklər, sənin vəfatın səbəbiylə ona baş sağlığı
verirlər” dedi. Bu dəmdə Cəbrayıl əleyhissalam da gəldi. Rəsulullah; “Ey qardaşım
Cəbrayıl! Artıq dünyadan köçməyimin vaxtı gəldi. Allah Təalanın nəzdində mənim
üçün nə hazırlanıb? Mənə onu müjdələ ki, ürəyim rahat olsun və əmanəti sahibinə
verim” buyurdu. Cəbrayıl əleyhissalam; “Ey Allah Təalanın sevgilisi! Mən səmanın
qapısını açıq qoydum. Mələklər səf-səf olub sənin ruhunu sevgiylə gözləyirlər” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Həmd, Allah Təalaya məxsusdur. Sən mənə müjdə ver!
Rəbbimin nəzdində mənim üçün nə var?” buyurdu. Cəbrayıl əleyhissalam; “Ya

ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 258; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, VIII, 329; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, XII,
264.

424

Rəsulallah! Sənin təşrifin səbəbiylə Cənnət qapıları açılmış, Cənnətin çayları axmış,
Cənnətin ağacları bar vermiş, hurilər bəzənmişdir” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz yenə; “Həmd, Allah Təalaya məxsusdur. Sən mənə
başqa müjdə ver ey Cəbrayıl!” buyurdu. Cəbrayıl əleyhissalam; “Ya Rəsulallah! Sən
qiyamət günü ilk şəfaət edən və ilk şəfaəti qəbul olunan kəssən” dedi. Sevgili
Peyğəmbərimiz yenə; “Həmd Allah Təalaya məxsusdur. Ey Cəbrayıl! Mənə başqa
müjdə ver” buyurunca. Cəbrayıl əleyhissalam; “Ya Rəsulallah! Sən nəyi nəzərdə
tutursan ki?” dedi. Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Mənim bütün narahatçılığım,
üzüntüm və kədərim məndən sonra gələn ümmətimdir” buyurdu. Həzrəti Cəbrayıl; “Ey
Allah Təalanın Həbibi! Allah Təala qiyamət günü sən razı olana qədər ümmətini
bağışlayar. Bütün peyğəmbərlərdən qabaq səni, bütün ümmətlərdən qabaq da sənin
ümmətini Cənnətə salacaqdır” dedi. Sevgili Peyğəmbərimiz, Cəbrayıl aleyhissalama;
“Allah Təala nəzdində üç muradım vardır. Birincisi, ümmətimin günahkarlarına məni
şəfaətçi etməsi, İkincisi, dünyada etdikləri günahlara görə onlara əzab verilməməsi,
üçüneüsü, Pərşənbə və Bazar ertəsi günləri ümmətimin əməllərinin mənim öhdəliyimə
verilməsidir. (Əgər əməlləri yaxşı olsa, dua edərəm, Allah Təala qəbul edər. Pis olsa
şəfaət edib, əməl dəftərindən silinməsini istəyərəm)” buyurdu. Cəbrayıl əleyhissalam,
Allah Təaladan bu üç arzusunun da qəbul edildiyi xəbərini verdi. Bundan sonra sevgili
Peyğəmbərimiz rahat nəfəs aldı.
Allah Təala vəhy etdi ki; “Ey Həbibim! Ümmətinə bu qədər məhəbbət və
şəfqət göstərməyini kim mübarək qəlbinə qoydu?” Cənabi Peyğəmbərimiz; “Məni
yaradıb, tərbiyə edən Rəbbim Təala” deyə cavab verdi. Cənabi Haqq da; “Sənin
ümmətinə, mənim rəhmətim, mərhəmətim səninkindən min qat daha çoxdur. Onlar
haqqında mən qərar verəcəyəm” buyurdu. Sonra sevgili Peyğəmbərimiz; ‘İndi rahat
nəfəs aldım. Ey Əzrayıl! Əmr olunduğun vəzifəni yerinə yetir!” buyurdu.
Əzrayıl əleyhissalam, vəzifəsini yerinə yetirmək üçün hörmətinə yaradıldığı
Kainatın hökmdarının yanına yaxınlaşdı. Sevgili Peyğəmbərimiz yanındakı su qabına
mübarək əllərini salıb, islaq əllərini mübarək üzünə sürtdü və; “Ea ilahə illallah! Ey
Allahım! Rəfiqi al!” buyurdu. Əzrayıl əleyhissalam. Aləmlərin sahibinin mübarək
canını almağa başladı. Rəsulullahın mübarək bənizi gah qızarır, gah da saralırdı. Əzrayıl
aleyhissalama; “Ümmətimin eanını da belə çətin və əziyyətli alırsan?!” buyurunca, o;
“Ya Rəsulallah! Heç kimin canını belə asan almadım” cavabını verdi. Axırıncı

425

nəfəsində belə ümmətini yaddan çıxartmayan sevgili Peyğəmbərimiz; “Ey Əzrayıl!
Ümmətimə edəeəyin əziyyəti mənə ver! Çünki, onlar zəifdir, dözə bilməzlər...”
buyurdu. Sonra; “La ilahə illallah! Rəfiqi al!” buyurdu və mübarək eanı alındı və ə’layi
illiyyinə aparıldı...
Əssalatu vəssalamu əleykə ya
Rəsulullah!
Əssalatu vəssalamu əleykə ya
Həbiballah!
Əssalatu vəssalamu əleykə ya Seyyidələvvəlinə vəlaxirin!
Şəfaət ya Rəsulullah! Daxiyləkya
Rəsulullah!
Cəbrayıl əleyhissalam, Cənabi Peyğəmbərimizə; “Əssalamu aleykum ey
Allahu Təalanın Rəsulu! Mənim məqsəd və məramım sən idin. Artıq, bir daha yer
üzünə gəlmərəm!” deyərək xudahafizləşdi.
Rəsuli əkrəm mübarək ruhu, uca aləmə gedincə, Hazrəti Fatimə anamız və
əzvaci tahirat^^^ “Allah onlardan razı olsun” hünkür-hünkür ağlamağa başladılar.
Bu əsnada qeybdən bir səs; “Əssalamu əleykum ya Əhli beyt və Rəhmətullahi
və bərəkatuhu!” deyə salam verdi və; “Bilin ki, hər canlı ölümü dadacaqdır və qiyamət
günü, sizə əcrləriniz tamamilə veriləcəkdir” məahndakı Ali İmran surəsinin 185-ci
ayəsini oxudu. Sonra, onlara təsəlli verib; “Allah Təalanın ehsanlarına, verdiklərinə
e’tibar edin. Ona sarılıb. Ondan istəyin. Fəryad etməyin! Əsl müsibətə düçar olan,
savabdan məhrum qalanlardır!” deyərək baş sağlığı verdi.
Bu sözləri ordakıların hamısı eşitdi və salamına cavab verdilər. Bunları
söyləyən Xızır əleyhissalam idi.
Rəsuli əkrəmdə mövt (ölüm) əlamətləri görülüncə, Ümmi Eymən oğlu
Üsaməyə xəbər göndərdi. Üsamə, Həzrəti Ömər və Əbu Ubeydə bu acı xəbəri alınca,
ordudan ayrılıb Məscidi Nəbəviyə gəldilər. Aişəyi Siddiqə və digər xanımlar ağlayınca.
Məscidi şərifdəki Əshabi kiram özlərini itirdilər. Nə baş verdiyini başa düşmədilər. Çaş
Məhəmməd Peyğəmbərin Xanımları,
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 262.

426


baş qaldılar. Həzrəti Əli yerində donub qaldı. Həzrəti Osmanın dili tutuldu. Həzrəti Əbu
Bəkir 0 əsnada evində idi. Qaçaraq özünü çatdmb gəldi. Dərhal hüerəyi səadətə girdi.
Fəxri aləmin üzünü açdı. Vəfat etmiş olduğunu gördü. Mübarək üzü və hər yeri nur
kimi parıldayırdı. “Məmatın da, həyatın kimi gözəldir ya Rəsulallah!” deyərək, öpdü.
Çox ağladı. Mübarək üzünü örtdü. Evdəkilərə təsəlli verdi. Məseidi şərifə gəldi.
Minbərə çıxaraq Əshabi kirama bir xütbə oxudu. Allah Təalaya həmd və səna etdi və
Rəsuli əkrəmə (səlləllahu əleyhi və səlləm) səlat oxuduqdan sonra; “Hər kim
Məhəmməd əleyhissalama iman etmişsə bilsin ki. Məhəmməd əleyhissalam vəfat etdi.
Hər kim Allah Təalaya itaət edirsə. O, həyy (diri) və baqidir (ölməz, əbədidir)” buyurdu
və sonra; “Məhəmməd (əleyhissalam) Rəsuldur. Ondan qabaq da rəsullar gəlmişdir. O
da öləeəkdir. Vəfat edərsə vəya öldürülərsə dininizdən dönəeəksiniz bəyəm? Dinindən
çıxan osa, Allah Təalaya zərər verməz. Öz-özünə zərər verər. Dinindən dönməyənlərə
Allah Təala savab verər” məahndakı Ali İmran surəsinin 144-eü ayəsini oxudu. Oshabi
kirama nəsihət edib, ortalığı sakitləşdirdi.
Beləeə hamısı Rəsulullahın vəfat etmiş olduğuna inandı. Hüzn və kədər,
Oshabi kiramın ürəyinə bir zəhərli xəneər kimi batdı. Gözlər ağlayır, göz yaşları axır,
həsrət çəkmək hamının ürəyini ağrıdırdı.
Oshabi kiramın (Allah onlardan razı olsun) ən birinei işi, bütün işləri idarə
etməsi üçün Həzrəti Obu Bəkiri xəlifə seçmək oldu. Ona bey’ət edib, tabe oldular və
əmrinə görə işləri görməyə başladılar.
Rəsuli əkrəm, hierətin on birinei ilində (miladi 632) Rəbiuləvvəl ayının 12-ei
günündə Bazar ertəsi günü günortadan qabaq dünyadan köçdü. O əsnada Qəməri ilə
görə 63, Şəmsi ilə görə də 61 yaşı vardı.
Cənabi Peyğəmbərimizi, Həzrəti Oh, Həzrəti Abbas, Həzrəti Fəzl ibn Abbas,
Həzrəti Qusəm ibn Abbas, Həzrəti Üsamə ibn Zeyd, Həzrəti Salih yudular.^^^ Yuma
əsnasında mübarək bədənindən elə bir müşg iyi yayıldı ki, indiyə qədər heç kim elə bir
iy iyləməmişdi. Sonra da kəfənə bükdülər. Bir xərək üzərində götürüb, məseidə
gətirildi. Daha əvvəl sevgili Peyğəmbərimizin vəsiyyət etdiyi şəkildə, hamı məseiddən
çölə çıxdı. Mələklər, dəstə-dəstə gəlib namazını qıldılar. Mələklərin namazı qurtarmea,
Buxari, “Fəzailus-Səhabə”, 5; İbn Hişam, əs-Sirə, II, 655; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 271; Hakim, əlMüstədrək, II, 323; Subeyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 443; İbn Kəsir, əs-Sirə, IV, 480.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 655; Subeyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 444; Təbəri, Tarix, II, 442.
ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 272; Subeyli, ər-Rövzul-Unf, II, 341; Təbəri, Tarix, II, 441.
Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 396.

427



qeybdən bir səs; “Girin! Peyğəmbərinizin namazını qılın!” deyirdi. Bundan sonra
Əshabi kiram içəri girdi. İmamsız olaraq sevgili Peyğəmbərimizin namazını qıldılar.
Çərşənbə günü axşamına qədər hamı namazı qılıb qurtara bildi.
Əshabi kiram, sevgili Peyğəmbərimizin mübarək qəbrinin qazılması
mövzusunda Həzrəti Əbu Bəkirin xatırlatdığı bu hədisə riayət etdilər; “Peyğəmbərlər,
vəfat etdikləri yerdə dəfn olunarlar”.
Əbu Təlhə Ənsari Həzrətlərinin, ləhd şəklində qazdığı qəbrdə Çərşənbə günü
geeə yarısına yaxın dəfn edildi. Həzrəti Abbasın oğlu Qusəm, ən axırda qəbirdəki
hazırlıqları görüb qurtardı. Özü belə nəql etmişdir ki; “Rəsulullahın mübarək üzünü ən
axırmeı görən mənəm. Mübarək dodaqları tərpənirdi. Yaxınlaşıb diqqətlə qulaq asdım;
“Ya Rəbbi! Ümmətim! Ya Rəbbi! Ümmətim!” deyə yalvarırdı.
Sevgili Peyğəmbərimiz, dünyadan köçdüyü gün, Abdullah ibn Zeyd Həzrətləri;
“Ya Rəbbi! Mən bu gözü. Həbibinin mübarək nurlu üzünə baxmaq üçün istəyərdim. O
yoxdursa, artıq bu göz mənim nəyimə lazımdır? Ya Rəbbi, gözümü kor et!” deyə dua
etdi və beləeə gözlərinin nur yox oldu...

Dindən çıxma təşəbbüsləri
Cənabi Peyğəmbərimizin vəfatından sonra, irtidad, dindən çıxma təşəbbüsləri
başladı. Bu təşəbbüslər get-gedə vüs’ət aldı. Bunlarla mübarizədə. Həzrəti Əbu Bəkirin
böyük əməyi oldu. Əgər belə dirayətli (baearıqh) birisi olmasaydı təhlükə bütün
Ərəbistana yayılacaqdı. Bunun üçün Həzrəti Aişə “Rəsulullah vəfat edincə. Ərəblər
irtidad etdi. Nifaq baş alıb getdi. Atamın üstünə çökən, dağların üstünə çöksəydi, heç bir
şübhə yoxdur ki, onları toz edərdi!” demişdir.
Həzrəti Əbu Hüreyrə də “Əgər Əbu Bəkir olmasaydı. Məhəmməd
əleyhissalamın vəfatından sonra Məhəmməd ümməti həlak olardı!” demisdir.^^®
O; “Özündən başqa ilah olmayan O Allaha and olsun ki, Əbu Bəkir xəlifəliyi
öz öhdəsinə götürməsəydi, Allah Təalaya ibadət edən tapılmazdı!” demiş və bu sözünü,
üç dəfə təkrar etmişdi.

ibn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 298.
ibn Hişam, əs-Sirə, II, 665; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 474; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XXX, 312.
Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 467.

428


Əbu Rəcaul-Utaridi belə nəql etmişdir ki; “Mədinəyə girineə, insanların
toplandıqlarını və bir adamın “Mən, sənə qurban olum! Vallahi, sən olmasaydın, heç bir
şübhə yoxdur ki, biz həlak olardıq!” deyərək bir adamın başını öpdüyünü gördüm.
“Bu öpən və öpülən kimdilər?” deyə soruşdum. “Mürtədlərlə döyüşdüyü üçün
Ömər Əbu Bəkirin başını öpür!” dedilər”.
Həzrəti Aişə də nəql etmişdir ki; “Atam, Ərəblərin irtidad etdikləri günlərdə
qılmeım sıyırıb dəvəsinə minineə. Həzrəti Əli yaxınlaşıb dəvəsinin yüyənindən yapışdı
və “Sənə, Rəsulullah əleyhissalamın Ühüd döyüşü günündə dediyinin eynisini indi
deyirem; “Qılmeım qınına sal, özünü təhlükəyə atıb bizi intizarda qoyma! Vallahi,
Sənin başına bir fəlakət gəlsə, səndən sonra artıq İslamiyyət birdəfəlik düzəlməz!”
dedi”. (Əgər xəlifəliyinə e’tiraz etmiş olsaydı, gedib ölməyini istəyərdi. Beləeə xəlifəlik
üçün bir maneə qalmazdı).
Həzrəti Aişə 0 günləri belə nəql etmişdir ki; “Rəsulullahın vəfatından sonra
Ərəb qəbilələrindən bir çoxu irtidad etdilər, dindən çıxdılar. Yəhudilik, xristiyanhq və
münafiqlİk ortaya çıxmağa başladı.
Müsəlmanlar, qoyun kimi soyuq geeədə yağışa düşüb hara gəldi getməyə
başladılar. Hətta o əsnada. Məkkəlilərin çoxu İslamiyyətdən çıxmağa hazırlandılar.
Suheyl ibn Əmr Kə’bənin qapısının qabağında duraraq Məkkəlilərə səsləndi. Onlara
tə’sirli bir nitq danışıb şübhələrinin, dindən çıxmalarının qabağını aldı.
İslam tarixində dini rədd etmə, dindən çıxma mənalarında “irtiea-dala qayıtma,
“mürtəei-dala qayıdan” ifadələri də bu hadisələrdən sonra istifadə edilməyə başlandı.
Peyğəmbərimizin vəfatından sonra münafiqlərin, yəhudilərin və xristiyanların
aranı qarışdırmasıyla dəstə-dəstə dindən çıxma hadisələri baş alıb getdi.
Həzrəti Suheyl ibn Əmr, Kə’bənin qapısının qabağında dayanaraq Məkkəlilərə
səsləndi. Onlara belə söylədi; “Ey Məkkəlilər! Siz, müsəlman olanların axmneısı
oldunuz. Nə badə irtidad edənlərin, müsəlmanlıqdan çıxanların birineisi olasınız!
Vallahi, uea Allah, Rəsul əleyhissalamın buyurduğu kimi, bu işi heç bir şübhə yoxdur
ki, tamamlayaeaqdır! Mən; “Mənimlə birlikdə “La ilahə illallah” deyin ki, sizə baxaraq
Ərəblər dinə girib Ərəb olmayanlar sizə eizyə versin! Vallahi, Kisranın və Qeysərin
xəzinələri Allah yolunda xərelənəeəkdir!” buyurduğunu eşitmişəm.

ibn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XXXXIII, 502; Suyuti, Camiul-Əhadis, XXV, 300.

429


istehza edilənlərin zəkat və sədəqə toplayan mə’mur olduqlarını hamınız
gördünüz. Vallahi, bundan sonra da Onun dedikləri həyətə keçəeəkdir! Vallahi, mən
yaxşı bilirəm ki. Günəşin çıxması və batması davam etdiyi müddəteə, bu din davam
edəeəkdir. Aranızdakı bəzi adamlar sizi aldatmasın! Mənim bildiyim bu işi, onlar da
yaxşı başa düşür.
Aneaq, Haşim oğullarına qısqanelıq etdikləri üçün onlar başqa eür
fikirləşirdilər.
Ey insanlar! Mən, Qüreyşin quruda və dənizdə ən çox nəqliyyəta sahib olan
adamıyam. Siz, Əmirinizə itaət edin və zəkatlarınızı ona ödəyin.
Əgər, İslamiyyət axıra qədər davam etməsə, mən sizin zəkatlarınızı sizə dala
qaytarmağa zamin oluram! “dedi və ağladı.
Bundan sonra xalq sakitləşdi.
Suheyl ibn Əmr, etdiyi bu tə’sirli nitqlə Məkkəliləri irtidaddan əl çəkməyə razı
edineə, Məkkə valisi Əttab ibn Əsid ortaya çıxa bildi.
Suheyl ibn Əmr Bədir döyüşündə müşriklərlə birlikdə iştirak edib əsir edildiyi
zaman. Peyğəmbərimizin Həzrəti Ömərə, onun haqqında “Müqəddəs bir yerdə durub
xalqa nitq söyləyəeəkdir!” hədisi ilə xəbər verdiyi çətin məqamdakı danışmasından
məqsədinin bu nitqi və xidməti olduğu başa düşüldü.
Həzrəti Ömər də, Suheylin nitqini eşitdiyi zaman. Peyğəmbərimizin Həzrəti
Suheyl haqqında söylədiyi sözü xatırlamış və özünü saxlaya bilməyərək; “Mən şəhadət
edirəm ki. Sən heç bir şübhə yoxdur ki, Rəsulullahsan!” demişdir.^^^

İbn Əbi Şeybə, əl-Musannəf VIII, 484; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 100.

430


QƏBİR HƏYATI

Qəbrində siri olması
Peyğəmbərlər qəbMərində diridirlər. Övliya və şəhidlər də diridirlər. Onlar
həqiqi mənada canlıdırlar. Ah İmran surəsinin 169-cu ayəsində məalən; “Allah Təala
yolunda öldürülənləri ölü saymayın! Onlar, Rəblərinin yanında diridirlər. Onlara ruzi
verilməkdədir” buyurulur.
Bu ayə, şəhidlərin diri olduqlarını göstərməkdədir. Peyğəmbərlər şəhidlərdən
əlbəttə daha fəzilətli və daha üstündür. İslam alimlərinə görə hər peyğəmbər, şəhid
olaraq ölmüşdür. Rəsulullah həyatının son günlərində; “Xeybərdə yediyim yeməyin
verdiyi ağrını həmişə hiss edərdim”^^^ buyurmuşdu. Bu hədis Rəsulullahın şəhid olaraq
vəfat etdiyini göstərir.
Bu səbəblə, Rəsulullahın bütün şəhidlər kimi qəbrində diri olduğu nəticəsi
ortaya çıxır. Buxari və Müslimin kitablarında da nəql edilən hədisdə; “Me’rac
gecəsində. Musanın (əleyhissalam) qəbri yanından aparıldım. Qəbrinin içində ayaq üstə
durub namaz qılırdı” buyurulmuşdu.
Başqa bir hədisdə də; “Allah Təala, torpağın peyğəmbərləri çürütməsini haram
etmişdir” buyurulmuşdur. Bunun doğru olduğunu bütün alimlər təsdiq etmişdirlər.
Buxari və Müslimin kitablarında; “Allah Təala, Me’rac gecəsində bütün peyğəmbərləri
Peyğəmbərimizə göndərdi. Onlara imamlıq edib, iki rü’kət namaz qıldırdı” yazılmışdır.
Namaz qılmaq, rüku və səcdə edərək yerinə yetirilir. Bu rəvayət, diri olaraq,
bədənlə qıldıqlarını göstərir. Musa əleyhissalamm qəbrində namaz qılması da, bunu
göstərməkdədir. ''Mişqaf' kitabının axırıncı cildində Me’rac babının birinci fəslinin
sonunda. Müslimdən nəql edərək Əbu Hüreyrənin rəvayət etdiyi hədisdə; “Allah Təala
mənə göstərdikdən sonra gördüm ki. Musa (əleyhissalam) ayaq üstündə namaz qılırdı.

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 337; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 678; Təbəri, Tarix, II, 303; İbn Kəsir, əs-Sirə, III,
399.
ibn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 36; Əhməd Şami, Sübülül-Huda, XII, 355.
Nəsai, “Cümə”, 5; İbn Масә, “İqamətus-Salat”, 79; Darimi, “Salat”, 206; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə,
Zadul-Məad, I, 353.

431

arıq idi. Saçları pırtlaşıq deyildi. Sanki Şənə qəbiləsindən bir igidə oxşayırdı. İsa
(əleyhissalam), Urvə ibn Məs’ud Səqafıyə bənzəyirdi” buyrulmuşdur.^^^
Şənə Yəməndə yerləşən İki qəbilənin adıdır. Bu hədislər peyğəmbərlərin,
Rəbləri nəzdində diri olduqlarını göstərməkdədir. Onların cəsədləri (bədənləri), ruhları
kimi lətif olmuşdur. Kəsif, yəni qatı deyildir. Maddə və ruh aləmində görünə bilirlər.
Bunun üçün, peyğəmbərlər həm ruhları və həm də bədənləriylə görünə bilirlər.
Hədisdə, Musa və İsa əleyhissalamın namaz qıldıqları da nəql edilir. Namaz qılmaq,
müxtəlif hərəkətlər etməkdir. Bu hərəkətlər ruhla deyil, bədənlə olar. Musa
əleyhissalamı, “Orta boylu, arıq, zəif, saçları daranmış gördüm” buyurması, ruhunu
deyil, bədənini gördüyünü göstərir.
İmam Beyhəqi də belə nəql etmişdir ki; “Peyğəmbərlər qəbrə qoyulduqdan
sonra, ruhları bədənlərinə qaytarılır. Biz onları görə bilmirik. Mələklər kimi gözə
görünmürlər. Ancaq Allah Təalanın kəramət ehsan etdiyi bəziləri onları görə bilir”.
İmam Suyuti də eyni şəkildə demişdir.
Çoxları, salamlara qəbri səadətdən cavab verildiyini eşitmişdir. Başqa
qəbirlərdən də salamlara cavab verildiyi çox eşidilmişdir.
Hədisdə də; “Mənə salam verilincə, Allah Təala ruhumu qaytarır, salama cavab
verirəm” buyurulmuşdur.^^^
İmamı Suyuti Həzrətləri belə demişdir ki; “Rəsulullah, Allahın camalını
görməyə özünü həsr etmiş, bədənindəki hissiyyatları unutmuşdur. Bir müsəlman salam
verincə, mübarək ruhu bu haldan çıxıb, bədən hissiyyatlarını alır. Dünyada belə olanlar
da az deyildir. Bir dünya işi vəya axirət işi həddən artıq düşünüldüyündə insan, yanında
danışılanı eşitməz. Allahın camalına özünü həsr edən Peyğəmbər də başqa bir səsi eşidə
bilir ki?”.
Qazı İyaz Həzrətləri “Ş’ıyh” kitabında Süleyman ibn Suhaymdan nəql etdiyi
rəvayətində; “Bir gecə röyada Fəxri Kainatı gördüm; “Ya Rəsulallah! Gəlib sənə salam
verənlərin salamından heç xəbərin olur?” dedim. “Bəh xəbərim olur və onların salamına
cavab verirəm” buyurulmuşdur.

Müslim, “iman”, 346; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 215; Beyhəqi, Dəlailun-Nübuvvə, II. 243; Suyuti,
Camiul-Əhadis, XVII, 428.
Əbu Davud, “Mənasik”, 100; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, II, 527; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 245;
Şuabul-İman, IV, 101.

432



Peyğəmbərlərin, qəhrlərində diri olduğunu göstərən hədislər olduqca çoxdur.
Məsələn, “Qəbrimin yanında, mənim üçün oxunan salavatı eşidərəm. Uzaq yerlərdə
oxunanlar isə mənə çatdırılır” buyrulmuşdur.
Bu hədisi Əbu Bəkir ibn Əbi Şeybə nəql etmişdir. Bu və buna oxşar hədislər,
altı böyük hədis imamının kitablarında da vardır.
Abdullah ibn Abbas Həzrətlərindən İbni Əbid-Dünyanın nəql etdiyi hədisi
şərifdə; “Bir nəfər tanıdığı bir adamın qəbrini ziyarət edib salam versə, meyyit onu
tanıyar və cavab verər. Tanımadığı meyyitə salam versə, meyyit sevinər və cavab verər”
buyurulmuşdur.
Rəsulullah, dünyanın hər yerində eyni zamanda salat və salam edənlərin hər
birinə ayrı-ayrılıqda necə cavab verə bilər, deyə sual verilsə, günorta vaxtı günəşin eyni
vaxtda minlərlə şəhərə işıq salması kimidir, deyə cavab verilir.
İbrahim ibn Bişar Həzrətləri; “Həcc ibadətini yerinə yetirdikdən sonra, qəbri