Sevgili Peyğəmbərim - 46

müşgdən daha gözəldir. Ətrafındakı qədəhlər ulduzlardan daha çoxdur. Bir dəfə içən.
Cəhənnəmdə olsa belə, bir daha susuzluq hiss etməz.
Şəfaət haqdır. Tövbəsiz ölən mö’minlərin kiçİk və böyük günahlarının
bağışlanması üçün, peyğəmbərlər, vəlilər, salehlər, mələklər və Allah Təalanın izin
verdiyi kəslər şəfaət edəeək və şəfaətləri də qəbul ediləeəkdir.
Cənnət və Cəhənnəm hal-hazırda da vardır. Cənnət, yeddi qat göyün
üstündədir. Cəhənnəm, hər şeyin altındadır. Səkkiz Cənnət, yeddi də Cəhənnəm vardır.
Cənnət, yer kürrəsindən, günəşdən və göylərdən daha böyükdür. Cəhənnəm də
günəşdən böyükdür.
İnanılması lazım olan əsaslardan altmeısı, qəxavu-qədərə, xeyir və şərlərin
Allah Təaladan gəldiyinə inanmaqdır. İnsanlara gələn xeyir və şər, fayda və zərər,
qazanc və ziyanların hamısı Allah Təalanın təqdir etməsindən qaynaqlanır. Allah
Təalanın, bir şeyin var olmasını diləməsinə “Qədər” deyilmişdir. Qədərin, yəni var
olmasının istənilən şeyin mövcud olmasına isə “Qəza” deyilir. Qəza və qədər sözləri
bir-birinin yerinə də istifadə olunur.

571



Bütün heyvanların, bitgilərin, cansızların, bərk və maye halda olanların,
qazların, ulduzların, malekulların, atomların, elektronların, eləktromaqnit dalğaların,
qısaca hər bir varlığın hərəkəti, fiziki hadisələri, kimyəvi reaksiyaları, nüvə reaksiyaları,
enerji mübadilələri, canhlardakı fiziolojİk fəaliyyətlər, hər şeyin var olması vəya
olmaması, qulların yaxşı vəya pis işləri, dünyada və axirətdə bunların cəzasını
çəkmələri, hər şey, əzəldən Allah Təalanın elmində mövcud idi. Allah, bütün bunların
hamısını əzəldən bilirdi. O, əzəldən əbədə qədər baş verəcək şeyləri, xüsusiyyətləri,
hərəkətləri və hadisələri əzəldən bildiyinə münasib şəkildə yaratmaqdadır. İnsanların,
istər yaxşı, istərsə də pis olsun bütün işlərini, müsəlman vəya kafir olacaqlarını, istəkli
vəya istəksiz bütün işlərini Allah Təala yaratmaqdadır. Yaradan və edən ancaq Odur.
Səbəblərin meydana gətbdiyi hər şeyi də yaradan Odur. Hər şeyi bb səbəb ilə
yaratmaqdadır.
Məsələn, od yandırıcıdır, halbuki yandıran Allah Təaladır. Odun yandırmaqla
heç bir əlaqəsi yoxdur. Ancaq, onun xüsusiyyəti, özünə bir şeyin təmas etməsiylə ortaya
çıxar. Od, alışıb-yanma istiliyinə qədər, isitməkdən başqa bir şey etməz. Təbii cismlərin
quruluşunda olan karbona və hidrogenə, oksigenlə bbləşmək qabiliyyəti verən, elektron
mübadilələrini ortaya çıxardan şey od deyildir. Doğrunu görə bilməyənlər, bunları odun
etdiyini zənn edərlər. Yandıran, yanma reaksiyasını yerinə yetbən nə od, nə oksigen, nə
istilik, nə də eləktron mübadiləsidb. Yandıran, ancaq Allah Təaladır. Bunların hamısını,
yanmaq üçün bb səbəb olaraq yaratmışdır. Bu barədə məlumatı olmayanlar odun
yandırdığını zənn edərlərlər. İbtidai məktəbi qurtaran bb nəfərin, “Od yandırar” sözünü
deyil, “Hava yandırar” sözünü demək xoşuna gələr. Orta məktəbi qurtaran da bunu
qəbul etməz və “Havadakı oksigen yandırar” deyər. Litseyi qurtaran; “Yandırmaq
xüsusiyyəti oksigenə məxsus deyildb. Hər elektron daşıyan element yandırıcı
xüsusiyyətə malikdir” deyər. Universitetb isə, maddə ilə bblikdə enerjini də nəzərə alar.
Buradan belə başa düşülür ki, elm artdıqca, işin məğzinə yaxınlaşılmaqda, səbəb zənn
edilən şeylərin arxasında, daha neçə səbəblərin var olduğu ortaya çıxmaqdadır. Elmin
və fənnin ən yüksək dərəcəsinə sahib olan, həqiqətləri tam olaraq görən peyğəmbərlər
və 0 böyüklərin yolunu tutaraq elm dəryalarından damcılara qovuşan İslam alimləri, bu
gün yandırıcı və yaradıcı zənn edilən şeylərin, aciz, zavallı bir vasitə vəya bb məxluq
olduqlarını, həqiqi yaradanın, onları bb səbəb kimi istifadə etdiyini bildbblər.
Yandıran, ancaq Allah Təaladır. O, od olmadan da yandırar. Ancaq, odla yandırmaq bir

572



adətidir. Yandırmaq istəməsə, odun içində belə yandırmaz. Necə ki, İbrahim
əleyhissalamı odda yandırmadı. Onu çox sevdiyi üçün bu adətini pozdu.
Allah Təala diləsəydi hər şeyi səbəbsiz yaradardı. Odsuz yandırar, yemədən
doyuzdurardı. Ancaq lütf edərək, qullarına yaxşılıq edərək, hər şeyi yaratmasını bir
səbəbə bağlamışdır. O, müəyyən şeyləri, müəyyən səbəblərlə yaratmağı diləmişdir.
İşlərini də səbəblərin altında gizlətmişdir. Qüdrətini də səbəblər altında gizlətmişdir.
Onun bir şeyi yaratmasını istəyən, o şeyin səbəbinə bağlanar və o şeyə qovuşar.
Lampanı yandırmaq istəyən kibritdən istifadə edər. Zeytun yağını sıxmaq istəyən,
bunun üçün alətdən istifadə edər. Başı ağrıyan aspirin atar. Cənnətə gedib, saysızhesabsız ne’mətlərə qovuşmaq istəyən, İslamiyyətə riayət edər. Özünə qəsd edən vəya
zəhər içən ölər. Tərli İkən su içən xəstələnər. Günah iş görən, külfə düşən də
Cəhənnəmə gedər. Hər kəs hansı səbəbə baş vurarsa, o səbəbin vasitə olduğu şeyə
qovuşar. İslami kitabları oxuyan müsəlmanlığı öyrənər, sevər və müsəlman olar,
dinsizlərin arasında yaşayan, onların sözlərini dinləyən din cahili olar. Din cahillərinin
çoxu isə imansız olar. İnsan hansı yerin miniyinə minərsə ora da gedər.
Allah Təala, öz işlərini səbəblərlə yaratmamış olsaydı, heç kim heç kimə
möhtac olmazdı. Hər kəs, hər şeyi Allah Təaladan istəyər, heç bir şeyə baş qatmazdı.
Belə olunca, insanlar arasında başçı, qulluqçu, işçi, sənətkar, tələbə, müəllim və başqa
bəşəri əlaqələr qalmaz, dünya və axirətin nizamı pozulardı. Gözəl ilə çirkin, yaxşı ilə pis
və itaət edənlə asi arasında fərq qalmazdı.
İslamiyyət müsəlmanlardan, Cənabi Peyğəmbərimizin (səlləllahu əleyhi və
səlləm) inandığı və bildirdiyi kimi iman etmələrini istəməkdədir. Peyğəmbərimiz bir cür
iman bildirmişdir. Əshabi kiramın hamısı. Onun bildirdiyi kimi inanmış, e’tiqadda
(inancda) heç bir ayrılıqları olmamışdır. Cənabi Peyğəmbərimizin vəfatından sonra
insanlar, İslamiyyəti Əshabi kiramdan eşidərək və soruşaraq öyrənmişdilər. Hamısı eyni
imanı bildirmişdilər. Onların, Peyğəmbərimizdən nəql edərək bildirdikləri bu imana
Əhli sünnət e’tiqadı deyilmişdir. Əshabi kiram bu iman bilgilərinə öz rəylərini,
filosofların kəlamlarını, nəfsani arzularını, siyasi görüşlərini və buna bənzər başqa
şeyləri əsla qarışdırmamışlar.
Əshabi kiram, hamısında kamal dərəcəsində mövcud olan Allah Təalanı tənzih
və təqdis etmək. Onun bildirdiklərini tərəddüdsüz qəbul edib inanmaq, mutəşabih
(mənası açıq olmayan) ayələrin şərhinə həddən artıq aludə olmamaq... kimi vəsfiəriylə

573

öz imanlarını Peyğəmbərimizdən eşitdikləri kimi mühafizə etmiş, İslamiyyətdəki iman
əsaslarına saf, bərraq və əslinə münasib bir şəkildə də’vət etmiş, bildirmişlər.
Əshabi kiramın Rəsulullahdan nəql edərək bildirdikləri bu təbliği, olduğu kimi,
heç bir şey əlavə etmədən vəya çıxartmadan qəbul edib, olduğu kimi inanıb, onların
yolunda olanlara Əhli sünnət və eamaat qrupu, bu doğru və əsl (həqiqi) İslamiyyət
yolundan ayrılanlara da, Bid’ət qrupları (zəlalətə düşən, yolunu azan qruplar)
deyilmişdir.
Əshabi kiramın hamısı müetəhid idilər. Onlar dini bilgilərini bilavasitə
Rəsulullahdan aldılar. Onu bilavasitə görməyin. Onun söhbətlərində iştirak etməyin
qazandırdığı çox yüksək mənəvi kamallara, yetişginliklərə və üstünlüklərə çatdılar.
Nəfsləri tox olub, hər biri ixlas, ədəb, elm və irfanda Əshabdan olmayanlardan heç bir
alimin və övliyanın əldə edə bilməyəeəyi dərəeələrə qovuşdular. Hər birinin bir hidayət
ulduzu olduğu hədisdə bildirilmişdir. Hamısının imanı və e’tiqadı bir idi. Barələrində
nass (ayə və hədis) olmayan məsələlər barəsində ietihad etdilər. Hər biri, əməldə
məzhəb sahibi idilər. Çoxusunun ietihadlarından çıxartdıqları hökmlər bir-birilərinə
bənzəyərdi. İetİhadlarının bir yerə yığılıb kitablaşdırılmaması səbəbiylə onların
məzhəbləri yaddan çıxardıldı. Buna görə də, bu gün Oshabı kiramdan hər hansı birinin
məzhəbinə riayət etmək mümkün deyildir.
İslamiyyəti Oshabi kiramdan öyrənən tabiun və bunlardan öyrənən təbəyi
tabiundan da dini bilgilər mövzusunda yüksəlib, mütləq müetəhidlİk dərəeəsinə çatan
böyük imamlar çıxdı. Bunlar da əməldə məzhəb sahibi idilər və hər birinin
ietihadlarından meydana gələn hökmlərə, o alimin məzhəbi deyilmişdi. Bu alimlərdən
də çoxunun məzhəbi kitablaşdrrilmadığı üçün unudulmuşdur. Aneaq, dörd böyük
imamın ietihadları, tələbələri tərəfindən kitablaşdrrilmış, beləeə mühafizə edilərək
müsəlmanlar arasında yayılmışdır. Yer üzündə yaşayan bütün müsəlmanlara doğru yolu
göstərən və İslam dinini dəyişməkdən, pozulmaqdan qoruyan bu dörd imamın birineisi
İmam Ozəm Obu Hənifə, İkineisi İmam Malİk ibn Onəs, üçüneüsü İmam Məhəmməd
ibn İdris Şafıi, dördüneüsü də Ohməd ibn Hənbəldir.
Ohli sünnət e’tiqadına sahib olan bu dörd imamdan İmam Ozəmin yoluna
Hənəfi məzhəbi, İmam Malikin yoluna Maliki məzhəbi, İmam Şafiinin yoluna Şafii
məzhəbi, İmam Ohməd ibn Hənbəlin yoluna da Hənbəli məzhəbi deyilmişdir. Bu gün
Əhməd Şami, Sübülül-Huda, X, 329.

574


bir müsəlmanın Allah Təalanın rizasına münasib ibadət və iş görə bilməsi, ancaq bu
dörd məzhəbdən birinə riayət etməsiylə mümkündür.

İbadətlər
Birincisi, şərtlərinə və fərzlərinə münasib olaraq, hər gün beş dəfə, vaxtı
girincə namaz qılmaqdır. Namazlar fərzlərinə, vaciblərinə və sünnətlərinə fikir verilərək
Haqdan başqa hər şey unudularaq, vaxtını qaçırtmadan qılınmalıdır. Qur’ani Kərimdə,
namaza “Salat” deyilir. Salat, lüğətdə insanın dua etməsi, mələklərin istiğfar etməsi,
Allah Təalanın mərhəmət etməsi, yazığı gəlməsi deməkdir. İslamiyyətdə salat demək,
elmihal kitablarında bildirildiyi kimi, müəyyən hərəkətləri etmək və müəyyən şeyləri
oxumaq deməkdir. Namaz qılmağa iftitah (başlanğıe) təkbiri ilə başlanır. Yəni, namaz
kişilərin əllərini qulaqlarına qədər qaldırıb göbək altına üst-üstə qoyarkən, “Allahu
əkbər” demələri ilə başlanır. Axırmeı oturuşda, başı sağ və sol çiyinlərə çevirib, salam
verərək namaz qurtarılır.
İkincisi, malın zəkatını verməkdir. Zəkatın mənası, təmizlik, tərifləmək və
yaxşı, gözəl vəziyyətə çevrilmək deməkdir. İslamiyyətdə zəkat demək, ehtiyaemdan
artıq, nisab deyilən müəyyən bir miqdarda zəkat mah olan hər hansı bir nəfərin, malından müəyyən miqdarını ayırıb, Qur’ani Kərimdə vəsfləri bildirilən müsəlmanlara,
minnət qoymadan verməsi deməkdir. Zəkat, səkkiz qrupa verilir. Dörd məzhəbdə də
dörd eür zəkat mah vardır. Qızıl və gümüşün zəkatı, tiearət malının zəkatı, ilin
yarısından çoxunu otlaqlarda otlayan dördayaqlı ev heyvanlarının zəkatı və yerdə bitən
hər növ ehtiyae maddəsinin zəkatıdır. Bu dördüneü zəkata “öşr” deyilir. Yerdən məhsul
yığılan kimi öşr verilir. Digər üç zəkat isə nisab miqdarı olduqdan bir il sonra verilir.
Üçüneüsü, Ramazan ayında hər gün oruc tutmaqdır. Oruc tutmağa “Savm”
deyilir. Savm, lüğətdə bir şeyi, bir şeydən qorumaq deməkdir. İslamiyyətdə isə,
şərtlərinə riayət edərək. Ramazan ayında hər gün üç şeydən özünü qorumaq deməkdir.
Bu üç şey yemək, içmək və eimadır. Ramazan ayı göydə hilalı (yəni ayı) görməklə
başlayar. Təqvimlə qabaqeadan hesablamaqla başlamaz.
Dördüneüsü, güeü çatan hər bir nəfərin ömründə bir dəfə həccə getməsidir. Yol
təhlükəsiz və bədən də sağlam olarsa, Məkkəyi mükərrəmə şəhərinə gedib gəlineəyə

575


qədər, ailəsinə bəs edəcək maldan artıq qalan pulla hər kəs ömründə bir dəfə, ehramlı
olaraq, Kə’bəyi muəzzəməni təvaf etməsi və Ərafat meydanında durması fərzdir.
Beşincisi, Allah Təalanın dinini yaymaq üçün çalışmaq, yəni cihad etməkdir.
Cihada hazırlanmaq ibadətdir.
Munakəhat; Evlənmə, boşanma, nəfəqə (aliment)... kimi qismləri vardır.
Muaməlat; Alver, kirayə, şirkətlər, faiz, miras... kimi qismləri vardır.
Uqubat; Qisas, sirqat (oğruluq), zina, qəzf (iftira), riddət, yəni mürtəd olmağın
cəzaları kimi beş esas hissəyə ayrılan cəzalardır.
Əxlaq
İslamiyyət, gözəl əxlaqa sahib olmağı, nəfsi pis xasiyyətlərdən təmizləməyi,
yaxşı xüsusiyyətlərə malik olmağı, hər cəhətdən iffətli və həyalı olmağı əmr edir. Bu
məlumatları və yolları öyrədən elmə “Təsəvvüf’ deyilir.
Bədən sağlığına aid bilgiləri tibb elmi öyrətdiyi kimi, qəlbin və ruhun pis
əxlaqdan xilas olmasını da təsəvvüf elmi öyrədir. Qəlb xəstəliyinin əlamətləri olan pis
işlərdən uzaqlaşdırıb, Allahın rizası üçün gözəl iş görməyi və ibadət etməyi tə’min edir.
İslamiyyət, əvvəlcə elm öyrənməyi, sonra da öyrəndiklərinə münasib iş
görülməsini və ibadət edilməsini, bütün bunların da Allahın rizası üçün olmasını,
qısacası elm, əməl və ixlası əmr etməkdədir. İnsanın mənəvi olaraq yüksəlməsi, dünya
və axirət səadətinə qovuşması, bir təyyarənin uçmasına bənzədilərsə, iman ilə ibadət
bunun gövdəsi və mühərrikləri kimidir. Təsəvvüf yolunda irəliləmək də, bunun enerji
maddəsi, yəni yanacağıdır. Məqsədə nail olmaq üçün təyyarə təşkil edilir. Yəni, iman və
ibadət qazanılır. Hərəkətə keçmək üçün də, güc, yəni təsəvvüf yolunda irəliləmək
lazımdır.
Təsəvvüfün İki amalı vardır. Birincisi, imanın vicdaniləşməsi, yəni qəlbə
yerləşməsi və şübhəyə düşürən tə’sirlərlə zədələnməməsi üçündür. Hətta ağıl, dəlil və
isbatla gücləndirilən iman belə sağlam olmaz. Allah Təala, Qur’ani Kərimdə Rə’d
surəsinin 28-ci ayəsində məalən belə buyurmuşdur ki; “Qəlblərə imanın hopması və
yerləşməsi, ancaq və ancaq zikrlə olar”. Zİkr, hər işdə və hər hərəkətdə Allah Təalanı
yada salmaq. Onun rizasına münasib iş görmək deməkdir.

576


Təsəvvüfun ikinci amalı, fiqh elmi ilə bildirilən ibadətlərin cani dildən,
asanlıqla yerinə yetirilməsini və nəfsi əmmarədən törəyən tənbəlliklərin, çətinliklərin
dəf edilməsidir. İbadətlərin cani dildən və rahat yerinə yetirilməsi, günah olan işlər
görməyə də nifrət edərək uzaqlaşılması, ancaq təsəvvüf elmini öyrənib, bu yolda
irəliləməklə mümkündür. Təsəvvüfə sarılmaq, hər kəsin bilmədiklərini görmək,
qeybdən xəbər vermək, nur, ruh və qeyri adi röyalar görmək üçün deyildir. Təsəvvüflə
qazanılan mərifətlərə, bilgilərə və hallara qovuşmaq üçün, əvvəlcə imanı düzəltmək.
İslamiyyətin əmr və qadağalarını öyrənib, bunlara münasib iş görmək və ibadət etmək
lazımdır. Onsuz da bu üçünü etmədİkcə, qəlbin təmizlənməsi, pis əxlaqdan arınması,
nəfsin təzkiyəsi və tərbiyə edilməsi mümkün deyildir.
Məhəmməd əleyhissalama tabe olmaq
Məhəmməd əleyhissalama tabe olmaq, yəni Onu təqlid etmək. Onun getdiyi
yolu tutmaqdır. Onun yolu, Qur’ani Kərimin göstərdiyi yoldur. Bu yola İslam dini
deyilir. Onu təqlid etmək üçün, əvvəlcə iman etmək, müsəlmanlığı yaxşı öyrənmək,
sonra da fərz olan dini əməlləri yerinə yetbib, haramlardan uzaq qalmaq, daha sonra da,
sünnətləri yerinə yetirib, məkruh olan şeylərdən çəkinmək lazımdır. Bütün bunlardan
sonra isə, mübah olan şeylərdə də Onu təqlid etməyə çalışmaq lazımdır.
İman etmək. Ona tabe olmağa başlamaq və səadət qapısından içəri girmək
deməkdir. Allah Təala Onu, dünyadaki bütün insanları səadətə də’vət üçün göndərdi və
Səbə surəsinin 28-ci ayəsində məalən; “Ey sevgili Peyğəmbərim! Səni, dünyadakı bütün
insanlara, əbədi səadəti müjdələmək və bu səadət yolunu göstərmək üçün göndərirəm”
buyurmuşdur.
Məsələn, Onu təqlid edən bir nəfərin, günorta vaxtı bir balaca yatması,
yatmadan, bir neçə gecə ibadət etməsindən həmin adam üçün qat-qat daha qiymətlidir.
Çünki, “Qaylulə” etmək, yəni günortadan qabaq bir az yatmak Peyğəmbərimizin
adətiydi. Məsələn, Onun dini əmr etdiyi üçün, bayram günü oruc tutmamaq və yeyibiçmək, illər uzunu nafilə tutulan oruclardan daha qiymətlidir. Onun dininin əmri ilə
kasıba verilən zəkat, öz istəyiylə dağ qədər qızıl sədəqə verməkdən daha üstün, daha
fəzlətbdir.

577


Həzrəti Ömər, bir dəfə səhər vaxtı namazını camaatla qıldıqdan sonra, camaata
baxıb, aralarında bir nəfəri görə bilməyincə, onun harda olduğunu soruşdu. Əshab belə
dedilər ki; “Geeələri səhərə qədər ibadət edir. Bəlkə də indi yatıb qalmışdır”.
Əmirulmö’minin; “Kaş ki, bütün geeəni yatıb, sübh namazını eamaatla qılsaydı. Bu
onun üçün daha yaxşı olardı” buyurdu.
İslamiyyətə bağlanmadan, özünü əziyyətə salıb mübarizə aparanlar nahaq yerə
nəfslərini ineidirlər. Bu insanların, əziyyətlərinin müqabilində bu dünyada xırda-xuruş
bir-neçə mənfəətdən başqa əllərinə bir şey keçməz. Halbuki, bütün dünyanın qiyməti və
əhəmiyyəti ibadətlərin bir neçəsindən belə dəyərsizdir. Dünyaya əhəmiyyət verənlər,
hamıdan daha çox çalışıb yorulan nadan kəslərə bənzəyərlər. Onların qazancları da,
gördükləri işə nisbətlə hamının işindən aşağıdır. İslamiyyətə tabe olanlar isə, lə’leəvahir və qiymətli almaslar ilə məşğul olan zərgərlər kimidir. Bunların işi az,
qazaneları isə daha eoxdur. Bəzən bir saatlıq iş müqabilində, yüz minlərlə ilin qazaneım
qazanarlar. Bunun səbəbi, İslamiyyətə münasib olan əməlin. Haqq Təalanın məqbul
gördüyü bir əməl olmasına görədir.
Belə olduğunu öz kitabının çox yerində bildirmişdir. Məsələn, Ah İmran
surəsinin 31-ei ayəsində məalən; “Ey sevgili Peyğəmbərim! Onlara de ki, əgər Allah
Təalanı sevirsinizsə və Allah Təalanın da sizi sevməsini istəyirsinizsə, mənə tabe olun!
Allah Təala, mənə tabe olanları sevər” buyurur.
Məhəmməd əleyhissalama tabe olmaq, Əhkami İslamiyyəni bəyənib, ibadətləri
sevə-sevə etmək. Onun əmrlərinə, İslamiyyətin qiymət verdiyi, üstün tutduğu şeylərə,
alimlərinə, Salehlərinə ehtiram göstərib hörmət etmək və Onun dinini yaymağa
çalışmaq, dininə boyun əymək istəməyənləri, onu bəyənməyənləri və əhəmiyyət
verməyənlərə də baş qoşmamaq deməkdir.
İslamiyyətə münasib olmayan şeylərin heç birisini Haqq Təala xoşlamaz,
bəyənməz. Xoşlanılmayan, bəyənilməyən şeyə savab deyil, əksinə eəza verilər.
Hər üd dünyanın səadətinə qovuşmaq, aneaq və aneaq dünya və axirətin sahibi
olan Məhəmməd əleyhissalama tabe olmağa bağlıdır. Ona tabe olmaq üçün iman etmək
və İslam hökmlərini öyrənmək, haqqıyla yerinə yetirmək lazımdır.
Axirətdə Cəhənnəmdən xilas olmaq, aneaq Məhəmməd əleyhissalama tabe
olanlara məxsusdur. Dünyada edilən bütün yaxşılıqlar, bütün işlər, bütün hallar və bütün
elmlər Rəsulullahın (səlləllahu əleyhi və səlləm) yolunu tutmaq şərtiylə axirətdə işə

578


yarayar. Amma, Allah Təalamn Peyğəmbərinə tabe olmayanların etdiyi hər yaxşılıq
dünyada qalar və axbəti üçün bir fayda verməz. Yəni bu, yaxşılıq şəklində görünən bir
istidraedan başqa bir şey olmaz.
Məhəmməd əleyhissalama tam mənasıyla və qüsursuz tabe ola bilmək üçün.
Onu tam mənasıyla və qüsursuz bir şəkildə sevmək lazımdır. Bütöv bir sevginin əlaməti
də. Onun düşmənlərindən uzaq durmaq. Onu bəyənməyənləri bəyənməməkdir. Sevgidə
mudahənə, yəni saymamazbq olmaz. Aşiqlər, sevgililərinin divanəsi olub, əmrlərindən
əsla çıxmazlar. Bir-birinə zidd olan şeylər bir yerdə qala bilməz. İki zidd şeyin
məhəbbəti də bir qəlbdə ola bilməz.
Bu dünyanın ne’mətləri müvəqqəti və aldatıcıdır. Bu gün qazanılan şeylər
sabah bb başqasının əlinə keçər. Axirətdə xeyir verən şeylər isə saysız-hesabsızdır və
dünyada İkən qazanılar. Bu bir neçə günlük həyat, əgər dünya və axirətin ən qiymətli
insanı olan Məhəmməd əleyhissalama tabe olaraq keçbilərsə, onda əbədi xoşbəxtlik,
nieat və xilas mümkündür. Yoxsa, Ona tabe olmadıqea, hər şey bir heçdir. Ona tabe
olmadıqea, görülən hər xeyir iş, hər yaxşılıq bu dünyada qalar, axirətdə isə bir faydası
olmaz.
Ona tabe olmaq nətieəsində verilən savabın kiçİk bir hissəsi, bütün dünya
ne’mətlərindən və axirət səadətlərindən qat-qat üstündür. İnsanlıq məziyyəti və şərəfi.
Ona tabe olmaqdır. Rəsulullaha tabe olmaq üçün müsəlmanların Əhli sünnətin dörd
haqq məzhəbindən bbində olmaları təməl şərtdb. Cənabi Peyğəmbərimizə iman edib
gətirdiklərini təsdiq etmək. Onu sevib, itaət etmək, nəsihətlərini qəbul etmək. Ona
hörmət edib, tə’zim göstərmək fərzdir. Bu barədə Allah Təala məalən; “O halda Allah
Təalaya və Onun ümmi nəbisi olan Rəsuluna iman edin. Ona tabe olun ki, doğru yolu
tapasınız”.
“Hər kim, Allah Təalaya və Peyğəmbərinə iman etməsə, heç bir şübhə yoxdur
ki, (bilsin) ki, biz o kafirlər üçün yandırıeı bir od hazırlamışıq” buyurmaqdadır.
Rəsulullah da belə buyurmuşdur ki; “Allah Təaladan başqa ilah olmadığına
şəhadət edib, mənə və mənim gətirdiklərinə iman edineəyə qədər, insanlarla (kafirlərlə)
döyüşməyim mənə əmr olundu. Onlar iman edineə, müsəlmanlıq haqqının muqtəzası
(cəzaları) xaricində, mallarını və canlarını azad edərlər. (Öz aralarındakı gizli işlərin)
hesablarını isə Allah Təala görər”.
““ əl-Ə’raf 7/158.

579

“Mənə kim itaət etsə, Allah Təalaya itaət etmiş olar. Hər kim mənə üsyan etsə,
Allah Təalaya üsyan etmiş olar. Mənim əmrimə itaət edən, mənə itaət etmiş, əmrlərimə
üsyan edən də mənə üsyan etmiş olar”.
“Mənə itaət edən və mənim gətirdiklərimə tabe olanın halı ilə, mənə üsyan
edən və mənim gətirdiklərimi yalan sayanın halı, bir ev tikdirib, (insanlara gözəl bir
ziyafət vermək üçün) eürbeür dadlı yeməklər hazırlayan, eamaatı yeməyə çağırmaq
üçün birisinə tapşıran bir adamın halına oxşayar. Çağrılan yerə gələn adam evə gbər və
hazırlanan yeməklərdən istədiyi qədər yeyər. Aneaq çağrılan yerə gəlməyən adam isə,
evə girə bilməz və hazırlanan yeməklərdən də yeyə bilməz. Ev, (Rəsulullahın çağırışına
qulaq asan muttəqilər üçün hazırlanan) Cənnətdir. (Allah Təalaya və Onun ne’mətləri
ilə dolu olan Cənnətə) çağıran isə Məhəmməddir (əleyhissalam). Hər kim Məhəmmədə
(əleyhissalam) üsyan etsə, Allah Təalaya üsyan etmiş olar. Məhəmməd (əleyhissalam),
insanları özünü təsdiq edən mö’minlər və yalançı çıxardan kafirlər şəklində İki hissəyə
ayırmışdır”.
“Mənim sünnətimə və məndən sonra Xuləfayi raşidinin sünnətlərinə riayət
edin. Ona var güeünüzlə və əhəmiyyət verərək sarılın. (Dində) sonradan meydana
çıxardılan (Qur’ani Kərimdə, sünnəttə, ümmətin iemasında (fikir birliyində) və
fəqihlərin qiyasında olmayan) şeylərdən çəkinin. Çünki, (dində) hər sonradan ortaya
çıxan şey bid’ətdir. Hər bid’ət isə zəlalətdir”.
Ənəs ibn Malikin Rəsulullaha tabe olmaqla əlaqəli rəvayət etdiyi hədisdə.
Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur ki; “Hər kim mənim
sünnətimi ihya etsə (onunla əməl edərək yaysa), məni ihya etmişdir (şanımı uealtmış,
əmrimi izhar etmişdir). Məni ihya edən də Cənnətdə mənimlə birl ik dədir”.
Cənabi Peyğəmbərimiz, Bilal ibn Harisə belə buyurmuşdur ki; “Bir nəfər.
İslamda yaxşı bir sünnət iş görsə, bu adamın savabına və onu edənlərin savablarına
qovuşar. Bb nəfər İslamda bir pis sünnətə eığır açsa, onun günahı və onu edənlərin
günahları özünə verilər”.
Ömər ibn Əbdüləziz Həzrətləri belə buyurmuşdur ki; “Rəsulullah gözəl bir
eığır açdı. Ondan sonra da xəlifələri eığır açdılar. Rəsulullahın sünnətiylə və özündən
İbn Масә, “Müqəddimə”, 6; Darimi, “Müqəddimə”, 16; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, IV, 126;
Hakim, əl-Müstədrək, I, 174; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 422; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, I, 178,
411.
ibn Масә, “Müqəddimə”, 36; Darimi, “Müqəddimə”, 44; Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, IV, 361;
Təbərani, əl-Mu ’cəmul-Kəbir, II, 315; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 136.

580


sonrakı xəlifələrinin sünnətləriylə əməl etmək, Allah Təalanın kitabına münasib olaraq
hərəkət etməkdb. Allahu Təalaya və Cənabi Peyğəmbərimizə itaət etmək, Allah
Təalanın dinini qüvvətləndirməkdb. İslamiyyəti heç kimin pozmağa və dəyişdbməyə
haqqı yoxdur. Sünnətə zidd olan kəslərin sözləriylə də əməl etmək eaiz deyildir”.
Cənabi Peyğəmbərimizin və Əshabi kiramın sünnətlərinə tabe olanlar hidayət
tapmışlar. Bunlardan hər kim yardım istəsə, ona yardım edilmişdir. Hər kim sünnətlərə
zidd gedib, onlarla əməl etməsə, müsəlmanların getdiyi yoldan fərqli bb yol tutmuşdur.
Allah Təala o adamı pis işlər gördürərək Cəhənnəmə atar. Cəhənnəm neeə də pis bir
yerdb.
Əhməd ibn Hənbəl Həzrətləri belə buyurmuşdur ki; “Bb gün bir eamaatın
arasındaydım. Onlar əməlli-başlı soyunub suya gbdilər. Mən isə; “Hər kim Allah
Təalaya və axirət gününə iman edbsə, hamama (övrət yerlərini örtmədən) gbməsin”
hədisinə riayət edərək soyunmadım. O geeə röyamda bir nəfər; “Ey Əhməd! Sənə
müjdə var! Çünki, Allah Təala, Rəsulullahın sünnətinə riayət etdiyin üçün səni
bağışladı. Səni imam etdi. İnsanlar sənə tabe olarlar” dedi. Mən; “Siz kimsiniz?” deyə
soruşunea. O; “Cəbrayılam” dedi”.
Hər kim, hər işində, Rəsulullaha (səlləllahu əleyhi və səlləm) tabe olmasa,
mö’min ola bilməz. Onu, öz eanmdan çox sevməsə imanı natamam olar. O, bütün
insanların və einlərin Peyğəmbəridir.
Hər əsrdə yaşayan hər millətin Ona tabe olması vaeibdb. Hər mö’minin. Onun
dininə yardım etməsi. Onun əxlaqını örnək götürməsi. Onun mübarək adını çox zikr
etməsi, adı çəkildikdə və eşidildikdə, hörmət və sevgiylə səlatu salam gətbməsi,
mübarək eamabnı görməyə aşiq olması, gətbdiyi Qur’ani Kərimi, dinini sevməsi və
ehtbam göstərməsi lazımdır.

581

HİLYƏY
Hilyəyi pakımı görsə biri,
Olar 0 , üzümü görmüş kimi,
Gördükdə hubbu hasil olsa.
Yəni hüsnümə aşiq olsa.
Məni görməyi etsə arzu.
Qəlbi sevgimlə olsa dolu.
Cəhənnəm olar ona haram.
Rəbbim Cənnəti edər ikram.
Daha, həşr etməz çılpaq anı Haqq,
Olar ğufranma Haqqın mülhaq.
Deyildi ki, hilyəyi Rəsuli,
Sevərək yazsa birinin əh.
Edər Haqq onu qorxudan əmin.
Bəla ilə dolsa ruyi zəmin.
Xəstəlik görməz dünyada təni.
Ağrı çəkməz heç bütün bədəni.
Günah etmiş isə də bu adam.
Cəhənnəm cisminə olar haram.
Axirətdə əzabdan xilas olar.
Dünyada hər işi asan olar.
Həşr eylər anı həm Rabbi cəllə.
Dünyada Rəsulu görənlərlə.
Hilyəyi Nəbiyi çətinkən bəyan.
Başlarıq ona olduqca imkan.
Sığınaraq zülcəlala.
Vəsf edərik acizanə.
İttifaq etdi bu sözdə üməm.
Qırmızı ağdı Fəxri aləm.
Mübarək üzü xalis ağ idi.
Gül kimi qırmızımtıl idi.
İnci kimi üzündəki təri.

SƏADƏT
Həm cism idi Rəsuli əkrəm.
Yaraşar, ruhi mücəssəm desəm.
Gözəl, həm sevimli idi Rəsul,
Haqqa çox sevgili idi Rəsul.
Maliklə Əbu Halə söylədi.
Hilal kimi açıq qaşlı idi.
İki qaşı arası hər zaman.
Gümüş kimi görünərdi, ə’yan.
Mübarək üzü az yuvarlaqdı.
Dərisi, bərraq, həm də parlaqdı.
Qara qaşları mihrabı anın.
Qibləsi idi, bütün cahanın.
Ortası yüksəkcə görünərdi.
Yandan baxınca mübarək burnu.
Çox gözəl idi çəkmə və lətif.
Edə bilməz görən tam tərif
Seyrək idi dişlərinin arası.
Parlayardı, sanki inci sırası.
Ön dişləri etdikcə zühur.
Hər tərəfə yayılardı bir nur.
Gülsə idi İki cahan sərvəri.
Canlı cansız hər şeyin Peyğəmbəri.
Görünərdi ön dişləri, çox əfıf,
Dolu danələri kimi, çox lətif
İbni Abbas der Həbibi Xuda,
Gülməyə, eylər idi istihya.
Həm həyasından O dinin sənədi.
Qəhqəhə etmədi derlər əbədi.
Zərif, məhcub idi Rəsuli cənab.
Daim eylər idi baxmağa hicab.
Üzü bənzərdi, yuvarlaq aya.

582

Çox xoş eylərdi gözəl cövhəri.
Tərləyincə, O mənbəyi sürur,
Dalğalanardı sanki bəhri nur.
Görünərdi gözü daim sürməli,
Qəlbləri çəkərdi gözəl gözləri.
Ağı, ağ idi əlbəttə.
Mədh eylədi Rəbbi ayətlə.
Siyahı anın, deyildi ufaq,
Bb idi ona yaxınla uzaq.
Geniş, gözəl və lətifdi gözü.
Nur saçardı həp mübarək üzü.
Qüvvəyi basırayi Mustafavi,
Geeə, gündüz kimi olardı qəvi.
Baxmaq arzu etsəydi bir yerə.
Cismi pakı da dönərdi belə.
Başa tabe edərdi eəsədi.
Bunu tərk etməmişdi əbədi.
Əshab içindən çox əhli ədəb.
Qamı, sinəsiylə birdi dedi həp.
Açılsaydı mübarək sinəsi.
Feyz saçardı elm xəzinəsi.
Eşqə olunea məhəlli təşrif.
Başqa olarmı o sadri şərif?
Mübarək sinəsi geniş idi.
Elmi lədun ona İnmiş idi.
Ağ və bərraqdı o sadri kəbir.
Sanardı görənlər bədiri munir.
Atəşi eşqi zati əzəli.
Odlara vurmuşdu O gözəli.
Bilir əlbət bunu piru eavan.
Yastı kürəkbydi Eəxri eahan.
Kürək ortası həm ətli idi.

Zatı aynaydı, uea Mövlaya.
Nurlu idi həp 0 vəehi həsən.
Baxılmazdı, tənəvvumndan.
Könüllər aldı o gözəl Nəbi,
Aşiqi oldu yüz min səhabi.
Bb dəfəeık görənlər röyada.
Dedilər belə zövq yox dünyada.
Həm gözəl yanaqları bilsinlər.
Çox ətli deyildi desinlər.