Sevgili Peyğəmbərim - 04

qoyunları, Ciyad dağı və ətrafında güdər, dolanışığını beləeə tə’min edərdi. Bu şəkildə,
həddən artıq pozulmuş olan cəmiyyətdən uzaq gəzərdi. Bb dəfəsində Əshabi kbama;
“Qoyun güdməyən heç bir peyğəmbər yoxdur” buyurmuşdu. “Ey Rəsulallah! Siz də
güddünüz?” soruşduqlarında; “Bəli, mən də güddüm” buyurdu.
Sevgili Peyğəmbərimiz iyirmi yaşında olarkən, Mə kk ədə asayiş tamamiylə
pozulmuşdu. Zülüm son dərəeə yayğınlaşıb, mal, can və namus əmniyyəti qalmamışdı.
Məkkənin yerli xalqı, tiearət və Kə’bəni ziyarət üçün gələn yabançılara haqsızlıq və
zülm edbdilər. Zülmə düçar olan kimsələr haqlarını əldə etmək üçün müraeiət edəeək
bir yer tapa bilmirdilər. Bu əsnada tiearət məqsədi ilə Məkkəyə gələn Yəmənli bb
taebin malları As ibn Vail adında bb Məkkəli tərəfindən, məebur edilərək əlindən alınıb
qəsb edilmişdi. Bu hadisədən sonra Yəmənli, Əbu Qubeys dağına çıxıb fəryad edərək
haqqının alınması üçün qəbilələrdən kömək istədi. Artıq zülmün son həddə çatdığını
dilə gətbən bu hadisələrdən sonra. Haşım və Zührə oğulları ilə digər qəbilələrin başda
gələnləri Abdullah ibn Cüd’anın evində toplandılar. Nə yerli, nə də yad heç kimsəyə
zülüm və haqsızlıq edilməməsinə, zülmə əngəl olmağa və haqsızlığa düçar olmuş
olanların haqlarını tə’min etməyə qərar verdilər. Bu məqsədlə bb ədalət eəmiyyəti

46


qurdular.^' Sevgili Peyğəmbərimizin gəne yaşda qatddığı və təsisində də çox tə’sirli
olduğu bu cəmiyyətə Hilful-Fudul deyildi. Daha əvvəl Fəzl adında İki nəfər və Fuzayi
adında biri tərəfindən də belə bir cəmiyyət qurulmuşdu. Onların əvvəldən qurduğu
cəmiyyətə izafətən bu ad verilmişdi. Bu cəmiyyət zülmə əngəl olub, Məkkədə pozulmuş
olan asayişi yenidən tə’min etdi. Rəsulullah, özünə peyğəmbərlik xəbər verildikdən
sonra Əshabi kirama nəql edib; “Abdullah ibn Cüd’anın evində edilən andiçmədə mən
də iştirak etmişəm. Mənə o andiçmə, qırmızı yunlu dəvələrə(sərvətə) sahib olmaqdan
daha sevimlidir. İndi də belə bir məclisə dəvət edilsəm gedərəm” buyurdu.^^
Ticarətlə məşğul olması
Məkkəlilər, əvvəldən etibarən ticarətlə məşğul olaraq dolanışıqlarını bu yoldan
tə’min edərdilər. Cənabi Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və səlləm) əmisi Əbu Talib da
ticarətlə məşğul olardı. Sevgili Peyğəmbərimiz iyirmi beş yaşında İkən Mə kk ədə
dolanışıq çətinliyi əməlli başlı artmışdı. Bu səbəblə Məkkəlilər Şama getmək üçün
böyük bir ticarət karvanı hazırladılar. Bu günlərdə, Əbu Talib Cənabi Rəsulullahın
yanına gəlib; “Ey möhtərəm qardaşımın oğlu! Kasıbçılıq son həddə çatdı. Qıtlıq və
mücadilə ilə keçirtdiyimiz bu son illər əlimizdə, ovçumuzda bir şey qoymadı. Budur,
Qüreyş karvanı hazırlanmış. Şama yola çıxmaq üzərədir. Xədicə xatun da karvanla mal
göndərəcək. Mütləq bu işi görəcək etibarlı adamlar axtarır. Heç şübhə yoxdur ki, sənin
kimi etibarlı, pak və vəfalı bir kimsəyə ehtiyacı vardır. Gedib bir danışsaq və sənin vəkil
olaraq getməyini təşkil etsək yaxşı olar. Çox güman ki, səni başqalarından üstün tutar.
Əslində mən, sənin Şama getməyini istəmirəm. Çünkü, ordakı yəhudilərin sənə bir zərər
verməsindən qorxuram. Ancaq başqa çarə də tapa bilmirəm” dedi. Cənabi
Peyğəmbərimiz ona; “Sən nəcə istəyirsənsə elə də et” buyurdular.
Həzrəti Xədicə, gözəlliyi, mah, ağlı, iffəti, həyası və ədəbi ilə Ərəbistanda
böyük şöhrəti olan bir xanım idi. Bu səbəblə hər tərəfdən ona elçi gələn və rəğbət
göstərən çox adam vardı. Ancaq, gördüyü röya səbəbiylə o, heç bir kimsəyə könlünü
verməmişdi. Röyasında, göydən ay enib qoynuna girmiş, ayın nuru qoltuğundan çıxıb
Süheyli, ər-Rövzul-Unf, s. I, 91; İbn Həbib, əl-Munammaq, s. 219; 340-341.
ibn Hişam, əs-Sirə, I, 133; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 82; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, s. I, 91; İbn Həbib, əlMühəbbər, s. 167; İbn Kəsir, əl-Bidayə, III, 290-293; Məs’udi, Mumcuz-Zeheb, II, 270-271; Yaqubi,
Tarix, II, 13-14.

47

bütün aləmi işıqlandırmışdı. Səhər olunca bu röyanı əqrabası olan Kə’bə ibn Nofələ
danışdı. Kə’bə; “Axır zaman Peyğəmbəri ortaya çıxmışdır. Səninlə evlənər və sənin
zamanında Ona vəhiy nazil olar. Dininin nuru aləmi doldurar. Ən əvvəl iman edən sən
olarsan. O Peyğəmbər, Qüreyşdən və Bəni Haşımdan olar” dedi. Həzrəti Xədicə, bu
cavaba çox sevindi və o Peyğəmbərin gəlməsini gözləməyə başladı.
Həzrəti Xədieə tiearətlə məşğul olar, müqavilə bağladığı şəxslərlə şərİk olardı.
Əbu Talib, Həzrəti Xədicə anamıza vəziyyəti başa saldı. Bundan sonra. Həzrəti Xədicə
Rəsulullahı görüb, danışmaq üçün evinə dəvət etdi. Peyğəmbərimiz təşrif edincə, çoxlu
tə’zim və ehtiram göstərdi. Cənabi Peyğəmbərimizin nəzakəti, mə’sum və pak eamahnı
görüb heyran qaldı. Cənabi Rəsulullaha dedi ki; “Doğru sözlü, etibarlı, əmniyyətli və
gözəl xasiyyətli olduğunuzu bilirəm. Bu iş üçün heç kimə vermədiyim muzdun qat-qat
çoxunu verəcəyəm...” Sonra bu xidmətdə lazım olacaq paltarlar verərək, qəlb hüzuru
içində təşyi etdi.
Həzrəti Xədicə anamız, müdrik bir adam olan əmisi oğlu Vərəqə ibn Nofəldən
peyğəmbərlik əlamətlərini öyrənmişdi. Cənabi Rəsulullahın bu gəlişində də
peyğəmbərlik xüsusiyyətlərini anlamışdı. Bu səbəblə Meysərə adlı nökərinə; “Karvan
Məkkədən ayrıldığı zaman, dəvənin yüyənini Məhəmməd əleyhissalamın əlinə ver ki.
Məkkəlilər dedi-qodu etməsinlər. Şəhərdən ayrılıb gözdən itincə, bu qiymətli paltarları
Ona geyindir” dedi. Sonra, dəvələrindən ən qəşəngini hökmdarlara layiq şəkildə
hazırlatdı. Meysərəyə; “Onu bu dəvəyə böyük bir ehtiramla mindirib, yüyənini əlinə al
və özünü də 0 Həzrətin xidmətçisi bil! Ondan icazəsiz bir iş görmə və Onu qorumaq və
təhlükələri sovuşdurmaq üçün canını əsirgəmə! Getdiyiniz yerlərdə çox dayanmayı və
tez gəlin. Beləeə Haşım oğullarının yanında xəealət çəkməyək. Əgər bu dediklərimi
olduğu kimi yerinə yetirsən, səni azad edər, istədiyin qədər də mal verərəm” dedi.
Karvan hazırlandı. Məkkəlilər də yaxınları ilə vəda etmək üçün toplandılar.
Sevgili Peyğəmbərimizin əqrabası, əmiləri. Haşım oğullarının böyükləri də
toplanmışdılar. Peyğəmbərimizin xalası, Allah Təalanın Rəsulunu (səlləllahu əleyhi və
səlləm) xidmətçi paltarı ilə və dəvənin yüyənini əlinə almış görüneə, taqətdən düşdü,
ağlayıb fəryad etdi. Ahu zar edib, gözlərindən yaş tökərək; “Ey Əbdülmüttəlib! Ey
Zəmzəm quyusunu qazan böyük zat! Ey Abdullah! Qəbirlərinizdən qalxıb, üzünüzü bu
tərəfə çevirib bu mübarək insanın halını görün! deyərək dərdini dilə gətirdi. Əbu Talib
də eyni hiss və duyğu içində idi. Cənabi Rəsulullahın, Haqqı görən gözlərindən inei

48


kimi göz yaşları töküldü və; “Məni əsla unutmayın. Qürbət eldə qəm və kədər
çəkdiyimi xatırlayın” buyurdu. Bu sözləri eşidənlərin hamısı ağladı. Göydəki mələklər
də bu hala şərik oldular və; Ey Rəbbimiz! Bu, özünə həbib edərək, ən böyük məqamı
ehsan etdiyin Məhəmməd əleyhissəlamdır. Bu halın hikməti nədir? dedilər. Allah Təala
onlara; “Doğrudur! O, Mənim həbibimdir. Aneaq siz məhəbbət sirrini bilməzsiniz.
Sevilən və sevən arasındakı sirlərə vaqif ola bilməzsiniz. Bu məqamı heç kim bilməz.
Bu gizli işdən heç kim bir şey başa düşməz” buyurdu.
Nəhayət karvan yola düşüb Məkkə gözdən itincə Meysərə, ona verilən əmrə
görə, qiymətli paltarları sevgili Peyğəmbərimizə geyindirdi. Müxtəlif parçalarla
örtülmüş və çox gözəl bəzədilmiş bir dəvəyə mindirdi. Yüyənini də öz əlinə aldı.
Bu səfərdə karvandakılar, aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən sevgili
Peyğəmbərimizin üzərində. Ona kölgə salan bir bulutun və quş cildinə girən İki
mələyin. Onunla birlikdə səfər bitincəyə qədər hərəkət etdiyini gördülər.^^ Yolda yeriyə
bəlməyəcək qədər yorulub karvandan dalda qalan iki dəvənin ayaqlarını əliylə
sığallamasından sonra, dəvələrin birdən sür’ətlənməsi kimi müxtəlif hallarını görüncə.
Onu çox sevib, şanının uca olduğunu anladılar. Busra deyilən yerə çatdıqlarında, yenə
oradakı monastırın yanında düşərgə qurmuşdular. Gördüyü bir çox əlamətlərdən. Onun
peyğəmbər olacağını hiss edib deyən rahib Bəhira ölmüş, yerinə Nəstura adında bir
başqası keçmişdi. Monastrın yaxınlığında gəlib düşərgə quran Qüreyş karvanını seyr
edən rahib Nəstura, yanında olan quru ağacın altında birinin oturduğunu, ağacın da
dərhal yaşıllaşdığını görüncə Meysərəyə; “Bu ağacın altındakı şəxs kimdir?” deyə
soruşdu. Meysərə; “Bu Qüreyş qəbiləsinin Hərəm xalqından biridir”. Rahib; “İndiyədək
bu ağacın altında peyğəmbərdən başqası oturmamışdır” dedi. Sonra da; Görəsən Onun
gözlərində bir az qırmızılıq var?” deyə soruşdu. Meysərə; “Bəh, var. Bu qırmızılıq
Onun gözlərindən əsla yox olmaz” dedi. Nəstura; “İsa ələyhissalama İncili endirən
Allah Təala haqqı üçün bu şəxs son peyğəmbər olacaqdır. Nə olaydı da mən. Onun
peyğəmbərliklə əmr olunduğu günə çatsaydım” dedi...
Məhəmməd ələyhissalam Busra bazarında Xədicə xatunun mallarını satarkən
Onunla alış-veriş edən bir yəhudi inanmadığı üçün “Lat və Üzza adındakı bütlərə and iç
inanım” deyincə. Məhəmməd ələyhissalam; “Mən o bütlərin adına əsla and içmərəm.

Kastalani, əl-Məvahibu ’l-Ləduniyyə, s. 41.

49

Onların yanından keçərkən üzümü yan tərəfə çevirirəm” buyurdu. Ondakı digər
əlamətləri də görən yəhudi; “Söz, sənin sözündür. Vallah bu şəxs peyğəmbər olacaq
adamdır” dedi və; “Alimlərimiz kitablarda bunun xüsusiyyətlərini demişlər” deyərək
heyranlığını dilə gətirdi.
Meysərə, Cənabi Rəsulullahda gördüyü və haqqında eşitdiyi hər şeyi zehnində
həkk edir və Ona olan heyranlığı get-gedə artırdı. Meysərənin qəlbində, Aləmlərin
sahibinə qarşı böyük bir məhəbbət baş qaldırmışdı. Artıq Ona zövqlə və hörmətlə qulluq
edir, ən kiçik bir işarəsini böyük bir həvəslə yerinə yetirirdi.
Aparılan mallar satılmış, Cənabi peyğəmbərimizin bərəkətiylə hər
zamankından qat-qat çox qazanc əldə edilmişdi. Karvan dönüşə üz tutdu. Mərruzzahran
bölgəsinə gəldikləri zaman Meysərə, sevgili Peyğəmbərimizə Məkkəyə müjdə xəbərini
çatdrrmasını təklif etdi. Rəsulullah da qəbul edərək, karvandan ayrılıb Məkkə tərəfə
dəvəsini sürdü.
Nəfisə binti Müniyyə xatun nəql etmişdir ki; “Karvanın gəlmə zamanı
yaxınlaşmışdı. Xədicə xatun hər gün xidmətçiləriylə evinin üstünə çıxıb karvanın
yolunu gözləyərdi. O gün mən Xədicənin yanındaydım. Birdən uzaqdan dəvəyə minmiş
biri göründü. Üzərində bir bulut və quş cildinə girmiş İki mələk ona kölgə salır.
Peyğəmbərimizin mübarək alnındakı nur, ay kimi parıldayırdı. Xədicə Xatun gələnin
kim olduğunu anlayıb könlü fərəhləndi. Ancaq ozunu bilməməzliyə vurub; “Görəsən bu
isti gündə gələn kim ola bilər?” deyə soruşdu. Xidmətçilər; “Bu gələn Məhəmmədə
(ələyhissalam) bənzəyir” dedilər və gördükləri qarşısında heyrətə düşdülər. Bir az sonra
Rəsuli Əkrəm səlləllahu əleyhi və səlləm Xədicə anamızın köşkünə gəldi və vəziyyəti
anlatdı. Verdiyi müjdə ilə onu çox sevindirdi.
Bir müddət sonra karvan Məkkəyə girdi. Meysərə, Həzrəti Xədicə anamıza,
səfər əsnasında Cənabi Peyğəmbərimizin kölgələndirildiyini, rahib Nəsturanm
dediklərini, zəif dəvələrin nəcə sür’ət ləndir ildiyini və buna oxşar gördüyü neçə qeyri adi
hadisələri bir-bir danışdı. Cənabi Peyğəmbərimizi bacardıqca mədh etdi. Həzrəti Xədicə
bunları bilirdi, ancaq bu sözlər onun yəqinini artırdı. Meysərəyə; “Bu gördüklərini heç
kimə danışma” deyərək tapşırdı.

ibn ishaq, əs-Sirə, s, 59; İbn Kəsir, əs-Sirə, I, 262; İbnul-Cövzi, əl-Vəfa bi-əhvalil-Mustafa, I, 143.

50

Xədicə anamız, bu eşitdiklərini xəbər vermək üçün Vərəqə ibn Nofəlin yanına
getdi. Olanlara böyük heyranlıqla qulaq asan Vərəqə; “Ey Xədieə! Bu dediklərin doğru
isə, Məhəmməd ələyhissalam bu ümmətin peyğəmbəri olaeaqdır” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz 12 yaşında İkən əmisi Əbu Talib ilə, tiearət üçün
Busraya qədər, 17 yaşında İkən əmisi Zübeyrlə Yəmənə, 20 yaşında Şama və 25 yaşında
da Həzrəti Xədieənin mallarını satmaq üçün yenə Şama olmaq şərtiylə tam dörd dəfə
səyahətə çıxdı. Bu səyahətlərindən başqa heç bir yerə səyahət etmədi.
Həzrəti Xədicə ilə evlənməsi
Həzrəti Xədieə anamız Vərəqə ibn Nofəlin verdiyi müjdə ilə və sevgili
Peyğəmbərimizin gözəl xislətlərini görüneə. Onun xanımı olub, xidmətiylə
şərəflənməyə meyl etdi. Nəfisə binti Müniyyə bu halı hiss edib araya girdi. Bu niyyətlə
Rəsuli əkrəmin ali hüzuruna gəldi və; “Ya Məhəmməd! Sizin evlənməmənizə əngəl
olan nədir?” deyə soruşdu. Peyğəmbərimiz; “Evlənmək üçün kifayət qədər əlimdə pul
yoxdur” buyurdu. Nəfisə xatun; “Ya Məhəmməd! Əgər namuslu və şərəfli, mal və
gözəlik sahibi bir xanımla evlənmək istəsən qulluğunda hazıram” dedi. Sevgili
Peyğəmbərimiz; “O xanım kimdir?” buyurunea; “Xədieə binti Xüveyliddir” dedi.
Cənabi Rəsulullah; “Bu işə kim vəsilə olar ki?” buyurunea da; “Bu işi mən düzəldərəm”
deyib yanından ayrıldı. Həzrəti Xədieənin yanına gəlib müjdəni verdi. Həzrəti Xədieə,
qohumu Əmr ibn Əsədlə Vərəqə ibn Nofəli çağmb vəziyyəti başa saldı. Bununla
birlikdə, Cənabi Rəsulullaha xəbər göndərib, müəyyən bir saatda təşrif etməsi üçün
dəvət etdi. Əbu Talib və qardaşları da hazırlıq gördülər Həzrəti Peyğəmbərlə birlikdə
getdilər.
Həzrəti Xədieə anamız evini bəzəyib-düzədi. Bu günün şükür sədəqəsi olaraq
bütün zinətlərini xidmətçilərinə hədiyyə etdi. Sonra da onları azad etdi. Cənabi
Rəsulullah, Xədieə anamızın evinə əmiləri ilə birlikdə təşrif etdilər. Əbu Talib;
“Yaradana həmd olsun ki, bizi İbrahim əleyhissalamın övladından və İsmayıl
əleyhissalamın nəslindən eylədi. Bizi Beytullahın mühafizi etdi. İnsanların qibləsi və
aləmlərin tavaf etdiyi o Mübarək evi, hər pislikdən qoruduğu Hərəmi şərifi bizə
müyəssər eylədi. Qardaşım Abdullahın oğlu Məhəmməd elə bir adamdır ki, Qüreyşdən
hər hansı birisiylə müqayisə edilsə, üstün gələr. Hərçənd ki, mah azdır, aneaq mala

51

e’tibar edilməz. Çünkü mal kölgə kimidir. Əldən ələ keçərək gedər. Qardaşım oğlunun
şərəfi, üstünlüğü hamınıza məlumdur. İndi də Xədieə binti Xüveylidi halalığa istəyir.
Malımdan nə qədər mehr verilməsini istəyirsiniz? And içirəm ki, Məhəmmədin
mərtəbəsi çox yüksəkdir” dedi. Vərəqə ibn Nofəl bu deyilənləri təsdiq etdi. Xədicə
anamızın əmisi Əmr ibn Əsəd; “Şahid olun ki. Xədicə binti Xüveylidi Məhəmməd
ələyhissalama xatunluğa verdim” dedi. Beləcə nikah əqdi kəsildi. Bir rəvayətə görə
mehr 400 misqal qızıl, bir rəvayətə görə də beş yüz dirhəm, başqa bir rəvayətə görə də
20 dəvə idi.^^
Əbu Talib, toy ziyafəti üçün bir dəvə kəsib, o günə qədər görülməyən bir
yemək verdi. Evlilik baş tutdu. Həzrəti Xədicə anamız, bütün varlığını Cənabi
Peyğəmbərimizə hədiyyə etdi və; “Bu malların hamısı ah şəxsinizə aiddir. Mən də sənə
möhtacam və minnətin altındayam” dedi.
Həzrəti Xədicə anamız, evlilik həyatı boyunca peyğəmbərimiz Məhəmməd
əleyhissalama daim qulluq edib, köməkçisi oldu. Cənabi Peyğəmbərimizin bu evliliği.
Xədicə anamızın vəfatına qədər iyirmi beş il davam etdi. Bunun on beş ili bis’ətdən
(Peyğəmbərliyin bildirilməsindən) əvvəl, on ili də bis’ətdən sonra idi. Peyğəmbərimiz
Məhəmməd əleyhissalam, ilk zövcəsi Həzrəti Xədicə sağ İkən başqası ilə əsla
evlənmədi. İkisi oğlan, dördü də qız olmaqla altı uşağı oldu. Bunlar; Qasım, Zeynəb,
Ruqiyyə, Ümmü Gülsüm, Fatimə və Abdullah (Tayyib vəya Tahir) dir. Peyğəmbərliyi
əsnasında evləndiyi Həzrəti Mariyədən də İbrahim adında bir oğlu olmuşdu. Digər
zövcələrindən uşağı olmadı. Zeynəb, qızlarının ən böyüyü idi. Ən kiçİk qızı Fatimə,
atasının ən sevimlisiydi. Hicrətdən on üç il əvvəl doğuldu. Oğulları kiçİk yaşlarda vəfat
etmişdilər. Həzrəti Fatimədən başqa bütün qızları da Ondan əvvəl vəfat etdilər. Fatimə
anamız da Cənabi Peyğəmbərdən altı ay sonra vəfat etdi. Həzrəti Əh ilə evlənmişdi.
Sevgili peyğəmbərimiz Məhəmməd əleyhissalamın soyu. Həzrəti Fatimənin övladları
ilə davam etdi.^^
Rəsuli Əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm). Xədicə anamızla evləndikdən
sonra da ticarətlə məşğul oldu. Qazanclarıyla yolda qalanları qonaq edər, yetimlərə və
kasıblara yardım edərdilər.
35 •
ibn Hişam, əs-Sirə, I, 43; ibn Sə’d, ət-Təbəqat, VIII, 9; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, I, 321; Kastalani, əlMdvahibu ’l-Ləduniyyə, s. 41.
ibn ishaq, əs-Sirə, s, 59-61; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 82-85; 131-132; Təbəri, Tarix, II. 280-282; İbn
Kəsir, əl-Bidayə, III, 293-295; Məs’udi, Murucuz-Zeheb, II, 275; Yaqubi, Tarix, II, 15-16.

52


Zeyd İbn Harisə

Zeyd ibn Harisə, uşaq yaşlarında İkən anası Su’də ilə birlikdə qohumlarını
ziyarətə getmişdi. Bu əsnada başqa bir qəbilənin basqinina rast gəldilər. Zeydi əsir
götürdülər. Məkkəyə, Suqi Ukaz deyilən bazara gətirib satılığa qoydular. Həzrəti
Xədicənin bacısının oğlu Hakim ibn Hizam, Zeydi 400 dirhəmə satın aldı. Hakim ibn
Hizam da Zeydi, xalası Həzrəti Xədicəyə, o da Cənabi Peyğəmbərimizə hədiyyə etdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz, Həzrəti Xədicəylə evli idilər. Cənabi Peyğəmbərimiz onu
dərhal azad edərək, yanında saxladı. Çünkü, azadlığa buraxılan Zeyd ibn Harisənin
gedəcək bir yeri olmadığı kimi, Rəsulullahdan daha yaxşı onun qayğısına qalacaq bir
kimsəsi də yox idi. O da, sevə-sevə Rəsulullahın yanında qaldı.
Zeyd ibn Harisə, peyğəmbərlik verilmədən əvvəl də, ədalət, insaf, mərhəmət,
insan sevgisi, gülər üzlülük, kərəm, comərdlik, əhdə vəfa(sözünü tutma), əmanətə
riayət, yardım sevərlİk, fədakarlıq, güvənirlİk, məzlumu, kasıbı qoruma, uşaqlara sevgi
və məhəbbət göstərmə, dürüstlük, doğru sözlülük, nəzakət, təvazökarlıq, i’tidal,
insanları yaxşı idarə etmə, cəsarət və şücaət kimi hər cür gözəl əxlaqı tamamlamaq üçün
yaradılmış, hər cəhətdən, gəlmiş və gələcək olan bütün yaradılmışlardan üstün olan,
hamının e’timadını qazanaraq “əl-Əmin” ləqəbini alan Cənabi Peyğəmbərimizdən
gördüyü gözəl davranış səbəbi ilə, atasından və anasından daha çox sevir, yanından heç
ayrılmaq istəmirdi.
Ana və atası, oğullarının haraya aparıldığını, ona nə edildiyini bilmirdilər.
Atası Harisə, övlad dərdi ilə yanıb-alışır, diyar-diyar gəzərək oğlunu axtarırdı.
Yəməndən müxtəlif ölkələrə gedən qohumlarına və tanıdıqlarına dəfələrlə tapşıraraq,
oğlu Zeyddən bir xəbər gətirmələrini istəyir, şe’r oxuyaraq göz yaşı axıdırdı. Oğluna
olan həsrətini dilə gətirən bir şe’ri belədir;

53


Ağladım Zeydimə bilməm nə etdi?
Sağmı, yoxsa ona əeəlmi gəldi?
Sorma ey könül bihudə onu,
Bilməzsən məzarı ova, ya da qayadır.
Zeydim, balam! Gedənin geri dönəeəyini bilsəm ah!
Səndən başqasının dönməsini istəməm vallahi.
Anaram, əsineə rüzgar, harda bir usaq görsəm onu.
Və doğarken günəş xatırladır səni hər sabah.
Fəryad, ciyər param üçün minlərcə fəryad.
Minərək heyvanıma araram halım olsa da bərbad.
Mən və miniyim bilmərik nə usanmaq nə də bezmək,
Ihtimalkən oğlum tapılıb, qarşıma çıxmaq.
Nə qədər ümid insanı aldatsa da o, fanidir nəhayət.
Oğullarım; Qeys, Əmr, Yezid, Cəbəl, Zeydim sizə əmanət.

Nəticədə, İslamın gəlməsindən əvvəl. Bəni Kəlb qəbiləsindən Kə’bəni ziyarətə
gələnlərdən bəziləri. Həzrəti Zeydi görərək tanımışlar. Həzrəti Zeyd onlara; “Ailəmin
mənim üçün fəryadü fəğan edəcəyini bilirəm, bu beytləri onlara çatdmn” deyərək
aşağıdakı şe’ri söylemişdir;

54


Yanır ürəyim, uzağam mən yuvamdan,
Qonşuyam Kə’bəyə, uzaqsam da anam, atamdan.
Üzüntünüz əsla qəlbinizi yandırmasın.
Mənim üçün fəryadınız ərşə qədər çıxmasın.
Həmd olsun Mövlaya, elə bir yuvadayam.
Ki, gördüyüm şərəf və xeyirdən həp duadayam.

Harisə bu xəbəri alınea eox sevindi. Dərhal qardaşı Kə’b ilə birlikdə, özləriylə
çox miqdarda pul da götürərək Məkkəyə gəldi. Məkkəyə çatınea. Peyğəmbərimizin
evini soraqlaşıb hüzuruna çıxdı və belə dedi; “Ey Qüreyş qövmünün sahibi. Ey
Əbdülmüttəlibin nəvəsi. Ey Bəni Haşım soyunun oğlu. Siz Hərəmi Şərifin
qonşususunuz. Müsafirlərə İkram, əsirlərə ehsan edər, onları əsarətdən qurtararsınız.
Köləniz olan oğlumuzun azad edilməsi üçün nə qədər pul istəsən verərik, azad et, nə
olar bu arzumuzu geri qaytarma!” dedi. Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm);
“Zeydi çağırıb, özünə bunu deyək, onu azad edək. Əgər sizinlə getməyi seçərsə, siz pul
vermədən onu apara bilərsiniz. Əgər məni seçər və yanımda qalmağı istəyərsə, Allaha
and içirəm ki, məni seçən birini tərk etmərəm, yanımda qalar” buyurdu.
Harisə və qardaşı, Cənabi Peyğəmbərin bu cavabından çox razı qaldılar, “Sən
bizə qarşı çox ədalətli və insaflı davrandın” dedilər.
Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz Zeydi yanına çağırıb ona; “Bunları
tanıyırsan?” buyurunca; “Bəh, biri atam, digəri də əmimdir” dedi. Daha sonra; “Ey
Zeyd sən mənim kim olduğumu öyrəndin, sənə olan şəfqət, mərhəmət və davranışımı
gördün. Bunlar səni aparmağa gəlmişlər. Ya məni seç və yanımda qal, ya da onları seç
və get” buyurdu.
Atası və əmisi, artıq bizi seçər, Zeydi özümüzlə apararıq deyə düşünürdülər.
Zeyd; “Mən heç kimi seçmərəm. Siz mənim həm əmim, həm də atam yerindəsiniz.
Sizin yanınızda qalmaq istəyirəm” dedi.

55


Atası və əmisi heyrət edərək çaşıb qaldılar. Atası əsəbiləşərək Zeydə; “Ar
olsun sənə, demək köləliyi azadlıqdan, anandan, atandan və əmindən üstün tutursan?!”
dedi. Zeyd də atasına; “Ataean, mən bu şəxsdən elə bb şəfqət və davranış gördüm ki.
Ondan heç kimi üstün tuta bilmərəm” eavabını verdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz Zeydi çox sevərdi. Özünə olan bu bağlılığını və
sevgisini görüneə, onu Kə’bəyi Müəzzəmədə Hierə aparıb, ordakılara xitab edərək;
“Şahid olun ki, Zeyd mənim oğlumdur. O mənim varisim, mən də onun varisiyəm”
buyurdu. Atası və əmisi bu vəziyyəti görüneə hirsləri soyudu. Sevine içində
məmləkətlərinə geri qayıtdılar. Əshabi kiram, bundan sonra Zeydə, Zeyd ibn
Məhəmməd (Məhəmmədin oğlu Zeyd) deməyə başladılar. Daha sonra Allah Təalanın
Əhzab surəsinin 5-oi və 40-oı ayələrindəki; “Övladlarınızı atalarınızın adıyla çağırın,
beləsi Allah nəzdində daha doğrudur. Məhəmməd (əleyhissalam) sizdən heç bir kişinin
(Zeyd kimi) atası deyildb” əmrləriylə övladlığa götürmək ortadan qaldmlmoa. Həzrəti
Zeyd atasının adıyla, yəni “Harisənin oğlu Zeyd” olaraq çağrılmağa başlandı.
Kə’bə hakimliyi
Rəsulullah otuz beş yaşına gəldiyində, Kə’bədə hakimlik etdi. O zaman, yağış
və sellər Kə’bənin divarlarını əməlli başlı ovalamışdı. Ayrıea, çıxan bir yanğın, Kə’bəni
xarabaya çevirmişdi.Binanı təzədən tikmək lazım idi. Bunun üçün Qüreyş qəbiləsi,
Kə’bəni İbrahim əleyhissalamın tikdiyi bünövrəyə qədər yıxıb, təzədən tikməyə başladı.
Hər qəbiləyə bb hissəsini verərək divarları uealtdılar. Bu işin böyük bir şərəf olduğunu
bilən qəbilələr, Həeərüləsvəd (Qara daş) daşını yerinə qoyma məsələsində razılığa gələ
bilmədilər. Hər qəbilə, bu şərəfə nail olmaq istədiyindən, aralarında böyük bir narazbq
çıxdı. Əbdüddar oğulları; “Bu işi bizdən başqası görərsə qan axıdarıq” deyərək sözü bb
yerə qoydular. Dörd-beş gün çəkən bu narazılıq səbəbiylə, az qala qan axıdılaeaqdı.
Bu əsnada Əbdülmüttəbbin dayısı və yaşlı biri olan Hüzeyfə ibn Muğirə; “Ey
Qüreyş eamaatı! Bb qərara gələ bilmədiyiniz iş haqqında hükm vermək üçün, bu
qapıdan ilk gbən adamı aranızda hakim edin” deyərək, Kə’bəyə açılan Bəni Şeybə
qapısını göstərdi. Orada olanlar bu təklifi qəbul etdilər və Bəni Şeybə qapısına baxaraq,
Buxari, “Təfsir”, 2; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 487; Safədi, əl-Vafı, VII, 2.
ibn Kəsir, əs-Sirə, I, 273.

56

ilk girəcək və işin ən həssas anında bu işi həll edəcək adamı gözləməyə başladılar.
Nəhayət qapıdan; doğruluğunu, üstün əxlaqını son dərəcə təqdir etdikləri və “əl-Əmin”
yəni daim güvənilən biri dedikləri Məhəmməd əleyhissalamın gəldiyini gördülər.
“Budur əl-Əmin. Onun hökmünə razıyıq” dedilər.
Vəziyyəti, sevgili peyğəmbərimiz Məhəmməd əleyhissalama başa sahnea, bir
örtük istədi. Onu yerə sərərək Həeərüləsvədi örtüyün üzərinə qoyub; “Hər qəbilədən bir
nəfər bir ueundan tutsun” buyurdu. Daşı, qoyulaeağı yerə qədər qaldırtdı. Sonra özü
daşı götürüb yerinə qoydu. Beləeə, tutaşmaq həddinə çatan narazıçıbğın yatışdırıldığını
görən qəbilələr, bu hərəkətdən razı qaldılar. Divarları, yarımçıq qoyduqları yerdən
tikərək tamamladılar.^^

Ндг işdd zikr eddrdi nam-ı гдһтап ol
кғгғт kam
Səm vü həmdə Peyğəmbər idi kan ol
kərəm-kam
01 idi məhzəri əltaf ü Um ü hilmə həm mənbə
Ki hüsni xulq ilə dolmuşdu ol can ol kərəmkam
Haqqın məxluquna rifqü təvaz eyləyib
lillah
Edərdi cümlə xalqa lütfı ihsan ol
kərəm-kam

İbn ishaq, əs-Sirə, s, 83-105; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 192-198; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 145-147; Təbəri,
Tarix, II. 287-290; İbn Kəsir, əl-Bidayə, III, 298-305; Məs’udi, Murucuz-Zeheb, II, 271-275; Yaqubi,
Tarix, II, 14-15.

57



Bİ’SƏTİ (PEYĞƏMBƏRLİYİ) və DƏ’VƏTİ

Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), otuz yeddi yaşında İkən,
qeybdən; “Ya Məhəmməd!” deyə Onu çağıran səslər eşidərdi. Otuz səkkiz yaşına
çatınca, cürbəcür nurlar görməyə başladı. Halını, ancaq Həzrəti Xədicə anamıza
deyərdi. Məhəmməd əleyhissalama peyğəmbərliyin verilməsi yaxınlaşdığı əsnada,
zamanın məşhur ədiblərindən Qus ibn Səidə, Ukaz bazarında, dəvə üstündə qələbəlik
bir camaatın qarşısında oxuduğu xütbədə. Onun gələcəyini müjdələmişdi. Sevgili
Peyğəmbərimiz də bu xütbəyə qulaq asanlar arasında idi. Qus ibn Səidə, bu məşhur
xütbəsinin bb bölümündə belə demişdi;
“Ey insanlar! Gəlin, qulaq asm, gözləyin, ibrət alın! Yaşayan ölər, ölən fəna
olar, olacaqlar olar! Qulaq asıb yaxşı eşidin! Göydə xəbər var, yerdə ibrət olacaq şeylər
var! Allahın nəzdində bb din! Və Allahın gələcək olan bir peyğəmbəri vardır. Gəlməsi
çox yaxındır. Kölgəsi başınızın üstünə düşdü. Onu dinləyən və Ona iman edənlər, nə
mübarəkdb. Vay Ona üsyan və müxalifət edən bədbaxta! Təəssüflər olsun, ömürləri
qəflət ilə geçən ümmətlərə!”
Bu əsnada. Ərəbistanda, insanlar ilahi meyarlardan uzaqlaşmış, varlı-kasıb,
qüvvətli-zəif, ağa-kölə kimi siniflərə ayrılmışdı. Əvvəlkilər sonrakıları, hökmü altında
əzb, onları insan yerinə qoymurdu. Zəiflərin malları, qəsb edilərək əllərindən alınır,
buna manə olacaq bir səlahiyyətli tapılmırdı. Allah Təalaya iman etməyin verdiyi həya
və qorxudan məhrum, fəziləttən əməlli başlı uzaq qalmışdılar. Hər cür əxlaqsızlıq,
heysiyyət və namusu ayaqlar altına atmaq kimi, adi harəkətlər sərbəst bb şəkildə edilir;
qumar, içgi, zövq və səfa kimi şeylərə də əsla pis baxılmırdı. Ardı-arası kəsilməyən
qətllər, zina və basqın hadisələri baş alıb gedirdi, mə’sum insanların iniltiləri və hirsli
hayqırışları göyü titrədbdi. Əxlaqi cəhətdən tam bb mənəviyyatsızbq hökm sürür,
insanlar cəhalət dənizində boğulurdu. Qadın, bb mal kimi alınıb satılır; qız uşaqları,
diri-diri insafsızca torpağa basdırılırdı. Hamısından pisi, qatı qəlbli, inadçı və
mərhamətdən uzaq olan bu insanlar, öz əlləriylə düzəltdikləri fayda və zərəri
toxunmayan bütlərə sitayiş etməyi, böyük bb şərəf qəbul edirdilər.
Adəm əleyhissalamdan bəri, dünyada belə bir vəhşət, azğınlıq, əxlaqsızlıq,
inancsızlıq və səfahət görülməmişdi. İnsanlar sanki bir yırtıcı cildinə gbmişdilər. Hamı

58


birbirinə düşmən, cəmiyyət hər an partlamağa hazır bir şəkildə idi. İnsanların hüzura
qovuşmaları üçün, bu qaranlıqda bir səadət günəşinin doğması lazım idi. O doğunca;
inancsızhğm yerini iman, zülmün yerini ədalət, eahilliyin yerini elm alaeaq və insanlar
əbədi səadətə qovuşacaqdılar.
Nəhayət sevgili Peyğəmbərimizə, əvvəleə sadiq röyalar göstərilməyə başlandı.
Hədisi şərifdə, vəhyin əvvəlcə sadiq röya ilə başladığı nəql edilmişdir. Röyasında
gördükləri eyniylə baş verirdi. Bu vəziyyət, altı ay davam etdi. Vəhy gəlməsi
yaxınlaşınca; “Ya Məhəmməd” deyən səslər çoxaldı. Bundan sonra yalmzhğı sevib,
insanlardan uzaqlaşaraq, Hira dağındakı bir mağarada təfə kk ürə dalmağa başladı. Bəzən
Məkkəyə gələr, Kə’bəni tavaf edər və səadət xanələrinə gedərdi. Xanəyi səadətdə bir
müddət qalıb, yanında bir az yeməklə yenə Hira dağındakı mağaraya dönər; təfəkkür və
ibadətlə məşğul olardı. Bəzən günlərlə orda qalardı. O zaman da Həzrəti Xədieə yemək
göndərir veya gətirirdi.

İlk vəhy
Cənabi Peyğəmbərimiz qırx yaşında İkən, bir Ramazan ayında, Hira dağındakı
mağaraya çəkilmiş və təfəkkürə dalmışdı. Ramazanın 17-si Bazar ertəsi gecəsi, gecə
yarısından sonra, adını çağıran bir səs eşitdi. Başını qaldırıb ətrafa boylanınca, İkinci
dəfə eyni səsi eşitdi və hər tərəfi anidən bir nurun bürüdüyünü gördü. Arxasından