Sevgili Peyğəmbərim - 33

müsəlman oldular. Cənabi Peyğəmbərimiz, bu il, İslamın yayıldığı bütün yerlərə valilər
və zəkat mə’murları (amil, sai) göndərdi.
Hicrətin onuncu ilində Cənabi Peyğəmbərimiz, həcc üçün hazırlanıb
Mədinədəki müsəlmanlara da həcc üçün hazırlanmalarını əmr etdi. Mədinə xarieində
qalanlara da xəbər göndərdi. Bundan sonra minlərlə müsəlman Mədinədə toplaşdı.
Hazırlıqlar görülüb qurtarınca, sevgili Peyğəmbərimiz Zilqə’də ayının 25-ci günü qırx
min nəfərlik bir qafilə ilə zöhr namazından sonra Mədinədən yola düşdü. Sərvəri kainat;
“Ey Allahım! Bunu mənim üçün, içində riya, lovğalıq və şöhrət olmayan məbrur və
məqbul bir həcc et” deyərək dua etdi. Ehrama bürünüb. Cəbrayıl əleyhissalamın xəbər
vərməsiylə yüksək səslə, təlbiyə gətbməyə başladı. Buna Əshabi kbam da qoşulunca,
yer-göy təlbiyə sədaları ilə lərzəyə gəlməyə başladı. “Eəbbeyk! Allahummə ləbbeyk!
Vaqidi, əl-Məğazi, II, 974; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 160; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, XVIII, 23.

407


Ləbbeyk! La şərikə ləkə ləbbeyk! İnnəl bəmdə vənni’mətə ləkə vəl mülkə la şərikə lək!”
Sevgili Peyğəmbərimiz, qurban kəsmək üçün 100 qurbanlıq dəvə götürdü. 10 gün çəkən
səfərdən sonra, Zilhieeənin 4-cü günü Məkkəyə çatdılar. Yəməndən və digər yerlərdən
həee zityarətini yerinə yetirmək üçün gələnlərin də qoşulmasıyla, müsəlmanların sayı
124 mini keçdi. Sevgili Peyğəmbərimiz, Zilhieeə ayının 8-ei günü Minaya, 9-eu günü
(Ərəfə) günü Ərafata getdi. Ərafat vadisinin ortasında günortadan sonra, Qusva
adındakı dəvəsinin belində, Vəda Xütbəsini oxuyub Əshabi kiramla vədalaşdı.^^°

Buxarı, “Həcc”, 95; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 173; İbn Kəsir, əl-Sirə, IV, 617.

408

VƏDA XÜTBƏSİ

...Ey insanlar! Sözümə yaxşı-yaxşı qulaq asm! Bilmirəm, bəlkə bu ildən sonra
sizinlə burda əbədi olaraq bir daha görüşə bilməyəcəyəm.
Ey insanlar! Bu günləriniz necə müqəddəs bir gündürsə, bu aylarınız necə
müqəddəs bir aydrrsa, bu şəhəriniz (Məkkə) necə mübarək bir şəhərdirsə, canlarınız,
mallarınız, namuslarınız da elə müqəddəsdir. Hər cür təhlükədən qorunmuşdur.
Ey Əshabım! Sabah Rəbbinizə qovuşacaqsınız və bu günkü hər hal və
hərəkətinizdən heç bir şübhə yoxdur ki, məs’uliyyət daşıyaeaqsımz. Nə badə məndən
sonra əvvəlki səhv yollara qayıdıb bir-birinizin boynunu vurmayın! Bu vəsiyyətimi
burda olanlar olmayanlara çatdırsın! Ola bilər ki, çatdırılan kəs, burda olub eşidəndən
daha yaxşı başa düşərək əməl etsin.
Ey Əshabım! Hər kimə bir əmanət verilmişsə onu sahibinə qaytarsın! Eaizin
hər növü haramdır, ayaqlarımın altındadır. Eakin, borcunuzun miqdarını verməyiniz
lazımdır. Nə zülm edin, nə də zülmə düçar olun. Allah Təalanın əmriylə, faizlə məşğul
olmaq bundan sonra qadağandır. Cahiliyyətdən qalma bu mənfur adətin hər növü
ayaqlarımın altındadır. İlk ləğv etdiyim faiz də Əbdülmüttəlibin oğlu (əmim) Abbasın
faizidir.
Ey Əshabım! Cahiliyət dövründə baş verən qan davaları da tamamilə ləğv
edilmişdir. Eəğv etdiyim ilk qan davası Əbdülmüttəlibin nəvəsi (əmi oğlum) Rəbiənin
qan davasıdır.
Ey insanlar! döyüşmək üçün haram ayların yerlərini dəyişdirmək, heç bir şübhə
yoxdur ki, küfärdə ifrata getməkdir. Bu, kafirlərin səhv yola düşürdüldükləri bir şeydir.
Bir il halal olaraq qəbul etdikləri (bir ayı), o biri il haram olaraq еТап edərlər. Cənabi
Haqqın halal və haram etdiklərinin sayına uyğun gətirmək üçün bunu belə edərlər.
Onlar, Allah Təalanın haram qıldığını halal, halal qıldığını da haram edərlər.
Heç şüphə yoxdur ki, zaman, Allah Təalanın yaratdığı gündəki vəziyyət və
qaydasına dönmüşdür.
Ey insanlar! Bu gün şeytan, sizin bu torpaqlarınızda bir daha öz hakimiyyətini
qurmaq gücünü əbədiyyən itirmişdir. Ancaq siz, bu ləğv etdiyim şeylər xarieində,
gözünüzə kiçik görsənən işlərdə onu təqlid etsəniz bu onun xoşuna gedəcəkdir. Dininizi
qorumaq üçün bunlardan da çəkinin!

409


Ey insanlar! Qadınların haqlarına riayət etməyinizi və bu barədə Allahu
Təaladan qorxmağınızı tövsiyə edbəm. Siz, qadınları, Allah Təalanın əmanəti olaraq
aldınız, onların namus və iffətlərini Allah Təala adına söz verərək halal etdiniz. Sizin
qadınlar üzərində haqqınız, onların da sizin üzərinizdə haqları vardır. Sizin qadınlar
üzərindəki haqqınız, onların, ailəvi sirlərini sizin xoşlanmadığınız heç kimə
danışmamalarıdır. Əgər gəlməyindən razı olmadığınız hər hansı birinin evinizə
girməsinə imkan yaratsalar, onlara yüngülvari dərs verə bilərsiniz. Qadınların da sizin
üzərinizdəki haqları, halal yolla ruzi və pal-paltarlarını tə’min etmənizdir.
Ey mö’minlər! Sizə bir əmanət qoyuram ki, ondan bərk yapışdığınız müddətdə,
yolunuzu heç azmazsınız. O əmanət, Allah Təalanın kitabı Qur’ani Kərimdir. (Başqa
rəvayətlərdə; “Sünnətim” və “Əhli beytim” deyə bildirilmişdir).
Ey Mö’minlər! Sözümə yaxşı qulaq asm və yaxşı yadda saxlayın! Müsəlman,
müsəlmanın qardaşıdır və beləeə bütün müsəlmanlar qardaşdır. Din qardaşməza aid
olan hər hansı bir haqqı yemək, başqasına halal deyildir. Könül xoşluğuyla versə o
zaman halaldır.
Ey Əshabım! Nəfsinizə (özünüzə) zülm etməyin. Özünüzün də öz üzərinizdə
haqqı vardır.
Ey insanlar! Allah Təala hər haqq sahibinə haqqını (Qur’ani Kərimdə)
vermişdir. Varisə, vəsiyyətə ehtiyae yoxdur. Elşaq kimin yatağında doğulmuşsa,
onundur. Zina edən haram iş görmüşdür. Atasından başqasına aid soy iddia edən
soysuz, yaxud sahibindən başqasına nəsəb iddia etməyə təşəbbüs edən nankor, Allah
Təalanın qəzabına, mələklərin və bütün müsəlmanların lə’nətinə gəlsin! Cənabi Haqq,
belə insanların nə tövbələrini, nə də ədalət ilə şəhadətlərini qəbul edər.
Ey insanlar! Rəbbiniz birdir. Atanız da birdir. Hamınız Adəmin övladlarısınız.
Adəm isə torpaqdan yaradılmışdır. Allah nəzdində ən qiymətliniz, taqvası çox
olanınızdır. Ərəbin Ərəb olmayana bir üstünlüyü yoxdur. Üstünlük aneaq təqva
eəhətiylədir.
Ey insanlar! Sabah məni sizdən soruşacaqlar, o zaman nə deyəcəksiniz?!
“Əshabi kiram; “Allah Təalanın dininə də’vət etdin. Vəzifəni yerinə yetirdin.
Bizə vəsiyyət və nəsihət etdin, deyə şəhadət edərik” dedilər.

410


Bundan sonra Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), mübarək şəhadət
barmağını qaldıraraq camaatı göstərib; “Şahid ol ya Rəbb! Şahid ol ya Rəbb! Şahid ol
ya Rəbb!” buyurdu.
Sevgili Peyğəmbərimiz, Vəda Xütbəsini oxuduğu gün, Maidə surəsinin; “Bu
gün dininizi sizin üçün mükəmməl etdim. Üzərinizə olan ne’mətimi tamamladım və sizə
din olaraq İslamiyyəti verməklə razı oldum...” məabndakı 3-cü ayəsi nazil oldu. Cənabi
Peyğəmbərimiz, bu ayəni, Əshabi kbama oxuyunca Həzrəti Əbu Bəkb ağlamağa
başladı. Əshabi kiram ondan ağlamasının səbəbini soruşunca; “Bu ayə, Rəsulullahın
vəfatının yaxınlaşdığını göstərb. Onun üçün ağlayıram” buyurdu.
Rəsulullah Məkkədə 10 gün qalıb, Vəda Həccini yerinə yetbdi və Vəda
təvafını edərək Mədinəyə qayıtdı. Vəda həccindən sonra, Əshabi kbam gəldikləri
yerlərə gedib, Rəsulullahın bildirdiyi və əmr etdiyi şeyləri yaymağa başladılar.
Hicrətin onuncu ilində baş verən bb hadisə də, peyğəmbərlik iddiasında olan
yalançıların zühur etməsidb. Bunlardan bbisi Yəməndə ortaya çıxan Əsvədi An s idir.
Sevgili Peyğəmbərimizin əmrindən sonra Əsvədi Ansi Yəməndəki müsəlmanlar
tərəfindən öz evində öldürüldü... (Digəri Museyləmətul-Kəzzabdrr. Cənabi
Peyğəmbərimizin vəfatından sonra Həzrəti Əbu Bəkb, Museyləmənin üzərinə Xalid ibn
Vəbd komandanlığında bb ordu göndərdi. Museyləmə, Vəhşi “Allah ondan razı olsun”
tərəfindən öldürüldü).

Qimyı sevmayib faqri sevardi faxr edardi ham,
Qılıb misginlari öüzna ixvan ol karamkanı.
Yamaqlar tikib asvabına nalin geyinib dahi,
Galib harxastaya eylardi daman ol karamkanı.
Ham ahli beytinin xidmatlarin bilavasita edardi xoş,
Qamu müşküllari eylardi asan ol karamkanı.
Əgar xubzi şairü marcimak şorbası akliyçün.
İbn Hişam, əs-Sirə, II, 603; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 383.
Vaqidi, al-Məğazi, II, 863; Təbərani, əl-Mu’cəmu’l-Kəbir, XXII, 36; Safədi, əl-Vafı, V, 392; İbn
Əsakir, Tarixu Dəməşq, LXII, 404.

411


2

VƏFATI

Hicrətin on birinci ili idi. Cəbrayıl əleyhissalam, bu il gəldiyində sevgili
Peyğəmbərimizə Qur’ani Kərimi İki dəfə əvvəldən axıra kimi oxudu. Halbuki, daha
əvvəlki illərdə Qur’ani Kərimi bir dəfə oxumuşdu. Sərvəri aləm (səlləllahu əleyhi və
səlləm), Cəbrayıl əleyhissalamın ən axmneı dəfə də’vət etdiyi “Allah Təalanın yardımı
və qələbə günü gəlib, insanların Allah Təalanın dininə (İslamiyyətə) dəstə-dəstə
girdiklərini görüncə. Rəbbini həmd ilə təsbih et! Ondan məğfirət dilə! Çünki, O,
tövbələri daima qəbul edər” məahndakı Nəsr surəsini dinlədikdən sonra; “Ey Cəbrayıl!
Mənə elə gəlir ki, ölmək vaxtım gəlib çatıb” buyurdu. Bundan sonra Cəbrayıl
əleyhissalam bu ayətləri oxudu; “Axirət, sənin üçün dünyadan daha xeyirlidir. Rəbbin
sənə razı oldum deyineəyə qədər hər istədiyini verəeək”.^^^
Sevgili Peyğəmbərimiz, o gün Mədinədə olan bütün Əshabi kiramının, zöhr
namazında məsciddə toplanmaları üçün xəbər göndərdi. Sərvəri aləm Rəsulullah,
namazı qıldırdıqdan sonra, bir xütbə oxudu. Bu elə bir xütbə idi ki, qulaq asan bütün
ürəklər riqqətə gəlmiş, gözlərdən sel kimi yaş axmışdı. Daha sonra; “Ey insanlar! Sizin
Peyğəmbəriniz olaraq mənim haqqımda nə fikirləşirsiniz?” buyurunea, Əshabi kiram;
“Ya Rəsulallah! Allah Təala, sənə bizim tərəfimizdən çox xeyir ehsan etsin. Sən, bizim
üçün çox şəfqətli bir ata, həmişə bizə nəsihət verən şəfqətli bir qardaş kimi idin. Allah
Təalanın sənə bəxş etdiyi peyğəmbərlik vəzifəsini yerinə yetirdin. Vəhy olunan ayələri
bizə təbliğ etdin. Rəbbinin yoluna, yəni İslama hikmətlə, gözəl nəsihətlə də’vət etdin,
çağırdın. Allah Təala sənə ən gözəl və ən yüksək mükafatını versin” dedilər.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey mö’minlər! Allah sevirsinizsə, deyin görək kimin
məndə haqqı var? Kimin məndə haqqı varsa durub gəlsin, qiyamətdən qabaq elə
burdaea alsın” buyurdu. Aneaq, haqqını almaq üçün durub gələn olmadı. Rəsulullah,
ikinei və üçüncü dəfə də Allah Təalanın adını çəkərək; “Haqqı olan varsa gəlib alsın”
buyurdu. Bundan sonra Əshabi kiramdan olan Həzrəti Ukaşə adında yaşlı birisi
yerindən qalxdı. Rəsulullahın hüzuruna gəldi. Sonra; “Anam-atam sənə fəda olsun ya
Rəsulallah! Təbük qəzvəsinda səninlə birlikdə idim. Təbükdən qayıtdğımız əsnada
mənim dəvəmlə, sizin dəvəniz yan-yana gəlmişdilər. Mən dəvəmdən düşüb sənə

əd-Duha 93/4-5.

413

yaxınlaşdım. Məqsədim sənin mübarək bədənini öpmək idi, o zaman qamçı ilə
kürəyimə vurmuşdun. Nə üçün vurduğunu başa düşmədim” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Ukaşə! Allah Təala səni, Rəsulunun bilə-bilə
vurmasından qorusun. Ey Bilal! Qızım Eatimənin evinə get. O qamçını mənə gətir”
deyə əmr etdi. Həzrəti Bilal, məseiddən çıxdı. Eİkrə getmiş; “Rəsulullah özündən qisas
aldıraeaq!” deyə heyrətə düşüb qalmışdı. Evə çatınca qapını döyüb; “Ey Rəsulullahın
Kəriməsi! Mənə Rəsulullahın qamçısını ver!” deyincə Həzrəti Eatimə anamız; “Ey
Bilal! İndi nə həcc, nə də cihad zamanıdır! Atam qamçını nə edəcək görəsən?” deyə
soruşdu. Həzrəti Bilal; “Ey Eatimə! Xəbərin yoxdur bəyəm? Rəsulullaha o qamçıyla
qisas olunacaq!” dedi.
Eatimə anamız; “Ey Bilal! Rəsulullahdan qisas yoluyla haqqını almağa kimin
ürəyi razı olar? Madam ki, istədi verərəm. Ancaq, Həsən və Hüseynə de ki, haqqını kim
alacaqsa, qisası onlardan alsın. Nə badə Rəsulullahdan qisas aldırmasınlar” deyə Həzrəti
Bilala möhkəm tapşırdı. Həzrəti Bilal məscidə gəldi və qamçını Rəsulullaha, O da
Həzrəti Ukaşəyə verdi.
Əbu Bəkir və Ömər bu vəziyyəti görüncə; “Ey Elkaşə! Bax biz yanındayıq,
haqqını bizdən al. Nə olar, Rəsulullahdan alma!” deyə yalvardılar. Bundan sonra Cənabi
Peyğəmbərimiz Həzrəti Əbu Bəkirə; “Ey Əbu Bəkir! Sən aramıza girmə. Ey Ömər! Sən
də qırağa dur. Allah Təala, sizin yüksək dərəcənizi bilir” buyurdu. Sonra Həzrəti Əli
ayağa durdu; “Ey Ukaşə! Rəsulullaha vurmana ürəyim dözməz, budur kürəyimi və
qarnımı açmışam. Gəl haqqını məndən al, istəyirsən yüz dəfə vur. Ancaq Rəsulullaha
toxunma!” deyincə, Cənabi Peyğəmbərimiz; “Ey Əh! Sən də otur. Allah Təala, sənin də
yüksək mərtəbəni, yerini bilir” buyurdu. Bu dəfə Həzrəti Həsən ilə Hüseyin ayağa
qalxdılar; “Ey Ukaşə! Sən də bilisən ki, biz Rəsulullahın nəvələriyİk. Onun üçün bizdən
qisas almaq, Rəsulullahdan qisas almaq deməkdir. Haqqını bizdən al, nə olar
Rəsulullaha vurma!” deyincə, Cənabi Peyğəmbərimiz, onlara; “Siz də oturun, ey İki
gözümün nurlarf’ buyurdu. Sonra; “Ey Ukaşə! Gəl vur!” buyurdu.
Ukaşə; “Ya Rəsulallah! Sən mənə vurduğun zaman mənim kürəyim açıq idi”
deyincə, sevgili Peyğəmbərimiz mübarək kürəyini açdı. Bu əsnada Əshabi kiramdan
hünkürtü çıxmağa başladı; “Ey Ukaşə! Rəsulullahın mübarək kürəyinə vuracaqsan
məgər?” dedilər. Hamı kədərlə gözləyirdi. Həzrəti Ukaşə, Rəsulullahın mübarək
kürəyindəki peyğəmbərlik möhürünü görüncə, birdən-birə; “Anam-atam sənə fəda olsun

414


ya Rəsulallah! Haqqını almaq üçün, sənin o mübarək kürəyinə vurmağa, səndən qisas
almağa kimin gücü çatar, buna kim cəsarət edə bilər?” deyərək. Kainatın hökmdarının
mübarək nübüvvət möhürünü öpdü. Bundan sonra Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və
səlləm) ona; “Xeyir, ya vuraeaqsan, yaxud da bağışlayaeaqsan” buyurunea, Ukaşə
Həzrətləri; “Canım sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Bağışladım. Görəsən Allah Təala da
məni qiyamət günündə bağışlayar?” dedi.
Cənabi Peyğəmbərimiz; “Kim, mənim Cənnətdəki dostumu görmək istəyirsə,
bu yaşlı adama baxsın” buyurdu. Rəsulullahın bu mübarək sözünü eşidən Əshabi kiram,
onun gözlərinin arasından öpməyə başladı. Hamı; “Neeə də xoşbəxtsən, neeə də
xoşbəxtsən! Ey Ukaşə! Rəsulullah ilə birlikdə olmağının hörmətinə. Cənnətdə yüksək
dərəeələrə qovuşdun” deyirdilər.
Səfər ayının axırmeı günləriydi. Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm),
şimaldakı Bizans imperatorluğunun müsəlmanlar üçün böyük bir təhlükə halına
gəlməmişdən qabaq, onları təzədən İslama də’vət etmək, qəbul etməsələr döyüşmək və
İslam dövlətinin tə’siri altına salmaq istəyirdi. Bu səbəblə Bizanslılarla döyüşmək üçün
qəhrəman Əshabının hazırlanmasını əmr etdi. Əshabi kiram hazırlıq görmək üçün
dağılışdı. Rəsuli əkrəm. Həzrəti Üsamə ibn Zeydi çağırdı; “Ey Üsamə! Şama, Bəlqa
sərhəddinə, Eələstindəki Danıma, Ətanın şəhid edildiyi yerə qədər, Allah Təalanın adı
və bərəkətiylə get. Onları atlarının nallarıyla tapdala. Səni, bu orduya sərkərdə tə’yin
etdim. Ubnahların üstünə qəfildən hüeum edib onları darmadağın et. Gedəeəyin yerə
xəbər çatmamışdan qabaq sən çat. Özünlə bələdçilər götürüb, cəsus və kəşfiyyətçdarı
qabaqeadan göndər. Allah Təala qələbə ehsan etsə, onların arasında bir az qaf’ buyurdu.
Curfdə düşərgə salmalarını əmr edib, mübarək əlləriylə bayrağı Üsaməyə verdi.
Məseiddə minbərə çıxaraq; “Ey Əshabım! Üsamənin atası Zeyd, komandanlığa
necə layiq idi isə və mənim nəzdimdə necə ən sevgili idi isə, özündən sonra oğlu Üsamə
də komandanlığa elə layiqdir. Üsamə, mənim nəzdimdə insanların ən sevgili
olanlarından biridir” buyurdu.
Həzrəti Üsamənin komandanlığı altında, döyüşə gedəeək müsəlmanlar arasında
Həzrəti Əbu Bəkir, Həzrəti Ömər, Həzrəti Əbu Ubeydə ibn Cərrah, Həzrəti Sə’d ibn
Əbi Vəqqas kimi Əshabın başda gələnləri də vardı.

Təbərani, əl-Mu’cəmu’l-Kəbir, III, 58; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, VIII, 318.
Vaqidi, əl-Məğazi, III, 1117; İbn Əsakir, Tarixu Dəməşq, II, 46; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, IV, 384.

415



Ancaq ertəsi gün, Kainatın hökmdarı anidən xəstələndiyi üçün, ordunun
getməsi Cənabi Peyğəmbərimizin axbətə köçməsindən sonraya qalmışdı. Sevgili
Peyğəmbərimiz, ağır şəkildə qızdırmaya tutulmuşdu. Getdİkeə qızdırması qalxır,
xəstəlik daha da ağırlaşırdı. Ağrılarının azaldığı bir geeə yarısı, yatağından qalxdı.
Geyinərək getməyə hazırlandı. Bunu görən Həzrəti Aişə anamız; “Anam-atam, eanım
sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Hara gedbsiniz ki?” deyə soruşdu. Sərvəri aləm
(səlləllahu əleyhi və səlləm); “Bəqi qəbristanbğında basdırılmış kəslər üçün istiğfar
etmək üçün əmr aldım. Oraya gedbəm” buyurdu. Özü ilə Əbu Muveyhib ilə Əbu Rafıni
də götürərək getdi. Qəbristanbqda uzun-uzadıya dua edib, onların bağışlanması və
məgfirəti üçün Allah Təalaya yalvardı. Cənabi Peyğəmbərimizin bu qədər çox
yalvarması qarşısında, yanında olan səhabilər; “Biz də, kaş ki, burda dəfn edilsəydik,
Rəsulullahın bu duasıyla şərəflənsəydik!” dedilər. Sevgili Peyğəmbərimiz, Əbu
Muveyhibə üzünü tutaraq; “Ey Əbu Muveyhib! Dünya xəzinələri ilə axbət ne’mətlərini
seçmək mövzusunda mənə ixtiyar verildi. İstəyirsənsə dünyada qal, sonra Cənnətə get,
istəyirsənsə də Liqaullah (Allah Təalaya qovuşmaq) hasil olub Cənnətə gir, dedilər.
Mən, Liqaullahı və sonra Cənnəti seçdim” buyurdu.
Bb gün də, Ühüddə şəhid olanlar üçün məğfırət diləmək niyyətiylə yola çıxdı.
Onlar üçün, Allah Təalaya uzun-uzadıya yalvararaq dua etdi. Sonra məseidə gəlib
Əshabi kirama; “Mən, sizin ən birinei Kövsər hovuzuna qovuşanınız, qarşılayanınız
olaeağam. Sizinlə görüş yerimiz oradır... Mən, sizin üçün, məndən sonra müşrİkbyə
qayıtmağınızdan qorxmaram. Aneaq dünyaya meyl edər, dünya malından ötrü bbbirinizə həsəd aparar, bb-bbinizi öldürərsiniz. Nətieədə sizdən əvvəlkilərin məhv olub
getdikləri kimi, sizin də məhv olub getməyinizdən qorxuram...” buyurdu. Sonra
səadətxanələrinə təşrif etdi.
Xəstəliyi daha da ağırlaşmışdı. Mübarək xanımları sevgili Peyğəmbərimizin,
Həzrəti Aişə anamızın evində qalmasına razı olub, öz haqlarını ona verdiklərini dedilər.
Mütəhhər xanımlarının bu eanıyananbqlarından razı qalıb, hamısına dua etdi və ondan
sonrakı günlərini Həzrəti Aişə anamızın evində keçbtməyə başladı.
Rəsuli əkrəmin (səlləllahu əleyhi və səlləm), qızdırması çox qalxmışdı.
Qızdırmanın tə’sirindən yatağında o tərəf, bu tərəfə çevrilmək məeburiyyətində qalırdı.
O vəziyyətdə İkən, Əshabi kiram Onu ziyarət edir, Rəsulullahın çəkdiyi çətinliyə çox
üzülürdülər. Əbu Səidi Xudri belə nəql etmişdb ki; “Rəsulullahın mübarək hüzuruna

416


getmişdim. Üstündə məxmər bir yorğan vardı. Qızdırmanın istiliyi yorğandan çölə
vurur, hərarətdən əlimizi yorğana vura bilmirdik. Heyrətimizi və üzüntümüzü görən
Rəsulullah; “Ən şiddətli bəla, peyğəmbərlərin başına gələr. Buna baxmayaraq
peyğəmbərin bəlalara sevinməsi, sizin verilən ehsanlara sevinmənizdən daha çoxdur”
buyurdu.
Ümmü Bişr ibn Bəra belə nəql etmişdir ki; “Rəsulullahı ziyarət etmək üçün
yanına getmişdim. Mübarək bədəni od kimi yanırdı. “Canım sənə fəda olsun ya
Rəsulallah! Mən, heç bir zaman belə ağır bir xəstəlik görmədim!” dedim. Buyurdu ki;
“Ey Ümmü Bişr! Qızdırmanın ağır olması, savabımın çox olması üçündir.
Bu xəstəlik, Xeybərdə daddığım zəhərli ətin tə’şirindəndir. O ətin verdiyi
ağrını həmişə hiss edərdim. O gün yediyim zəhər, indi əbhərimi, yəni şah damarımı
qopartmaqdadır” buyurdu.
Sevgili Peyğəmbərimiz, Abdullah ibn Məs’ud Həzrətlərinə də buyurdu ki;
“Xəstəliyə tutulan heç bir müsəlman yoxdur ki, Allah Təala, onun xəta və günahlarını
ağaeın yarpaqları töküldüyü kimi tökməsin!
Xəstəlik gündən-günə daha da ağırlaşırdı. Əshabi kiram bu vəziyyətə çox
üzülür, evlərində rahat dura bilmirdilər. Məseidə toplaşdılar. Cənabi Peyğəmbərimizin
vəziyyətindən xəbər tutmaq üçün Həzrəti Əlini göndərdilər. Aləmlərin sahibi, işarəylə;
“Əshabım nə deyir?” deyə soruşdu. O da; “Rəsulullah aramızdan getsə halımız neeə
olaeaq! deyib çox üzülürlər” dedi. Əshabına qarşı daha çox mərhəmət göstərən sevgili
Peyğəmbərimiz, xəstələliyinin ağrısına dözərək ayağa qalxdı. Həzrəti Əh və Həzrəti
Fəzl ibn Abasın qoluna girərək məseidə gəldi. Minbərə çıxaraq Allah Təalaya həmd və
səna etdikdən sonra, Əshabi kirama; “Ey Əshabım! Mənim ölümümü düşünüb narahat
olursunuz deyəsən. Heç bir peyğəmbər ümməti ilə birlikdə əbədi qalmadı. Mən də
sizinlə birl ik də əbədi qalmayacağam. Bilin ki, mən Rəbbimə qovuşacağam. Sizə
nəsihətim budur ki, mühacirlərin böyüklərinə hörmət edin! Ey mühacirlər! Sizə də
vəsiyyətim budur ki. Ənsara yaxşılıq edin! Onlar sizə yaxşılıq etdi. Evlərində qonaq
saxladı. Dolanışıqları o qədər də yaxşı olmadığı halda, sizi özlərindən üstün saydılar.
Mallarına sizi şərİk etdilər. Hər kim Ənsara başçılıq edərsə, onlara xoş rəftar etsin,
səhvə yol verənlərini bağışlasın” buyurdu. Sonra çox gözəl tə’sirli nəsihətlər edib;
İbn Hişam, əs-Sirə, II, 337; Vaqidi, əl-Məğazi, II, 678; Təbəri, Tarix, II, 303; İbn Kəsir, əs-Sirə, III,
399.
ibn Hibban, əs-Səhih, VII, 189; Bezzar, əl-Müsnəd, II, 460; Suyuti, Camiul-Əhadis, XIX, 336.

417


“Allah Təala, bir quluna dünyada qalmaqla Rəbbinə qovuşmaq arasında iki şeyi
seçməkdə ixtiyar verdi. O qul, Rəbbinə qovuşmaq istədi” buyurdu. Həzrəti Əbu Bəkir,
Rəsulullahın sözləriylə vəfatına işarə etdiyini başa düşüb; “Canımız sənə fəda olsun ya
Rəsulallah!” deyərək ağlamağa başladı. Mərhəmət dəryası, sevgili Peyğəmbərimiz
(səlləllahu əleyhi və səlləm); “Ağlama ey Əba Bəkir!” buyuraraq ona səbr etmək və
dözmək lazım gəldiyini əmr etdi. Mübarək gözlərindən yaş axırdı. “Ey Əshabım! İslam
dini uğrunda doğruluq və ixlasla öz malını fəda edən Əbu Bəkbdən çox razıyım. Axbət
yolunda dostla bblikdə getmək mümkün olsaydı. Onu seçərdim” buyurdu və; “Məscidə
açılan qapılardan Əbu Bəkirin qapısından başqa bütün qapıları örtün” deyə əmr etdi.
Sonra, minbərdən düşərək Həzrəti Aişə anamızın otağına qayıtdı. Əshabi kiram
ağlamağa başladılar. Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz, Həzrəti Əlinin və Fəzl ibn
Abbasın qollarına girərək təzədən məscidə təşrif etdi. Minbərin ilk pilləsində dayanıb,
Əshabi kbama belə buyurdu ki; “Ey Mühacirlər və ey Ənsar! Vaxtı müəyyən olan bir
şeyə qovuşmaq üçün tələsməyin bb faydası yoxdur. Allah Təala, heç bb qulu üçün
tələsməz. Hər kim Allah Təalanın qaza və qədərini dəyişdbmyə, badəsindən üstün
olmağa təşəbbüs edərsə, onu alçaldar. Allah Təalaya qarşı hiyləgərlik etmək. Onu
aldatmaq istəyən öz-özünü aldatmış olar. Bilin ki, mən sizlərə qarşı rauf və rəhiməm.
Siz də mənə qovuşacaqsınız. Qovuşacağınız yer Kövsər hovuzunun başıdır. Cənnətə
gbmək, mənə qovuşmaq istəyən, boş yerə danışmasın. Ey müsəlmanlar! Kafir olmaq,
günah işləmək, ne’mətin dəyişməsinə və ruzinin azalmasına səbəb olar. İnsanlar, Allah
Təalanın əmrlərinə itaət etsə, dövlət başçıları, dövlət qulluqçuları, valiləri onlara
mərhəmət və şəfqət göstərər. Fasiqlİk, pislik, qudurğanbq edib günah işlərlə gününü
keçbtsə, mərhəmətli başçılara qovuşa bilməzlər. Mənim həyatım, sizin üçün xeyirli
olduğu kimi, ölümüm də xeyir və rəhmətdb. Əgər bb kəsi haqsız yerə döymüş vəya
birinə pis bir söz demişəmsə, məndən də eyni qaydada haqqını almasına, bbinizdən
haqsız yerə bb şey almışamsa, dala qaytarmasına və halalaşmağa hazıram. Çünki,
dünya cəzası, axbət cəzasından çox asandır. Buna dözmək daha asandır”. Daha əvvəl
Həzrəti Əbu Bəkbdən razı qaldığını dediyi kimi, bu xütbədə də Həzrəti Ömərdən razı
qaldığını bildirib; “Ömər mənimlədir, mən də onuniyam. Məndən sonra haqq Ömərlə
birlikdədir” buyurdu.

418


Rəsulullah bu xütbədən sonra minbərdən düşdü. Namazdan sonra yenə minbərə
çıxıb, vəsiyyət və nəsihətdən sonra; “Sizi Allah Təalaya tapşırdım” buyurdu və
Əshabdan ayrılıb otağına gəldi.
Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), şiddətli ağrılarının olduğu bb
gün, Əshabi kbamla halallaşmaq, axirətə qul haqlarıyla getməmək üçün Bilali Həbəşi
Həzrətlərini çağırtdırdı. Ona; “Xalqı çağır! Məsciddə toplansınlar. Onlara axırıncı
vəsiyyətimi etmək istəybəm!” buyurdu.
Həzrəti Bilal Əshabi məscidə topladı. Sevgili Peyğəmbərimiz, Həzrəti Əli və
Fəzlin köməyiylə məscidə təşrif etdi. Minbərdə oturub, Allah Təalaya həmd və sənadan
sonra; “Ey Əshabım! Bilin ki, aranızdan ayrılmağıma az qaldı. Kimin məndə haqqı
varsa, məndən istəsin. Mənim yanımda sevgili olan, məndən haqqını istəsin vəya halal
etsin ki. Rəbbimə və rəhmətinə bunları ödəmiş vəziyyətdə qovuşum” buyurdu. Sonra
minbərdən düşüb, zöhr namazını qıldırdı. Namazdan sonra, təzədən minbərə çıxıb,
namazdan qabaq dediyi şeyləri təkrarladı.
Sevgili Peyğəmbərimizin vəfatına üç gün qalmış xəstəliyi daha da ağırlaşdı.
Məscidə çıxıb camaata namaz qıldıra bilmədi. Camaatla qıla bilmədiyi ilk namaz xiftən
namazı idi. Həzrəti Bilal həmişəki kimi, o vaxtda qapıya gəlib; “Əssalat, ya
Rəsulallah!” dedi. Sevgili Peyğəmbərimiz xəstəliyin ağırlığından məscidə getməyə
macal tapa bilmbdi. “Əbu Bəkirə deyin! Əshabıma namaz qıldırsın” buyurdu. Həzrəti
Aişə anamız; “Canım sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Atam yumuşaq qəlbli və çox
üzüntülüdür. Zatı alinizin yerinə keçib, orda sizi görə bilməsə ağlamaqdan namazı
qıldıra bilməz. Camaata imam olmaq üçün Ömərin keçməsini əmr etsəniz daha yaxşı
olmaz bəyəm?” deyərək soruşdu. Cənabi Peyğəmbərimiz təzədən; “Əbu Bəkbə deyin!
Əshabıma imamlıq edib namaz qıldırsın” buyurdu. Həzrəti Bilal, Əbu Bəkbi Siddiqə
vəziyyəti çatdırdı. Həzrəti Əbu Bəkb, mehrabda Rəsulullahı görə bilməyincə, ürəyi
yerindən oynadı. O ki var ağladı! Əshabi kbam da ağlaşmağa başladılar. Həbibullah,
məsciddən gələn bu səsin səbəbini soruşunca. Həzrəti Fatimə anamız; “Canım sənə fəda
olsun ya Rəsulallah! Əshabın, ayrılığınıza dözə bilmədiyi üçün ağlayır!” deyə vəziyyəti
başa saldı.^^^
Mərhəmət dəryası sevgili Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm) çox
tə’sülənmişdi. Əshabına təsəlli vermək üçün xəstəliyinin bu qədər ağır olmasına
Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 198; Tirmizi, Şəmaili Şərif, s. 386-387.

419

baxmayaraq, çətinliklə də olsa yataqdan qalxdı. Həzrəti Əli və Həzrəti Abasın köməyi
ilə məscidə gəldi. Namazdan sonra; “Ey Əshabım! Sizi Allah Təalaya tapşırdım və sizi
Allah Təalaya əmanət etdim! Təqvah olun. Allah Təaladan qorxun. Allah Təalanm
əmrini yerinə yetirin və Ona itaət edin. Mən, artıq bu dünyadan gedirəm” buyurdu.
Həzrəti Əbu Bəkir, Əshabi kirama on yeddi vaxt namaz qıldırdı. Bir dəfəsində
zöhr namazını qıldırırdı. O əsnada Kainatın hökmdarı, mübarək bədənində bir yüngüllİk
hiss etmiş. Həzrəti Əh və Həzrəti Abasın köməyiylə məseidə gəlmişdi. Əbu Bəkiri
Siddiq, sevgili Peyğəmbərimizin təşrif etdiyini sezib, dala durmaq istədi. Rəsulullah
ona; “Yerində dayan!” mənasında işarə etdi. Cənabi Peyğəmbərimiz, Həzrəti Əbu
Bəkirin solunda Əshabına axırmeı dəfə namaz qıldırdı.^^^
Sevgili Peyğəmbərimizin vəfatından üç gün əvvəl idi. Cəbrayıl əleyhissəlam,
Rəsulullahı ziyarətə gəlib; “Ya Rəsulallah! Allah Təalanm sənə salamı var.
Vəziyyətinizi bildiyi halda, neeə olduğunuzu, özünüzü neeə hiss etdiyinizi soruşur”
dedi. Aləmlərin sahibi isə; “Kədərliyəm!” buyurdu.
Cəbrayıl əleyhissalam Bazar günü yenə gəldi və eyni şeyləri dedi. Cənabi
Peyğəmbərimiz yenə əvvəlki eavabı verdi. Cəbrayıl əleyhissalam ayrıea; Yəməndə
Peyğəmbər olduğunu iddia edən Əsədi Ansinin öldürüldüyünü xəbər verdi. Rəsuli
əkrəm də bu xəbəri Əshabına bildirdi. Xəstəlikdən əvvəl Onun üçün gətirilən bir neçə
qızılı kasıblara, bir neçəsini də Həzrəti Aişəyə vermişdi. Bazar günü Rəsulullahın
xəstəliyi daha da artdı. Yanına gələn ordu komandanı Həzrəti Üsaməyə bir şey demədi.
Aneaq mübarək əllərini qaldırıb onun üzünü sığalladı. Mə Tum oldu ki, ona dua edir.
Sevgili Peyğəmbərimizin dünyanı şərəfləndirdiyi və axirətə köçdüyü gün Bazar
ertəsi idi. Xəstəliyinin on üçüncü, yəni axırıncı günü... Əshabi kiram Məscidi şərifdə
Əbu Bəkiri Siddiq Həzrətlərinin arxasında sübh namazını qılarkən, aləmlərin sahibi.
Məscidi şərifə gəldi. Ümmətinin səf-səf düzülüb ibadət etdiklərini gördü. Sevinərək
təbəssüm etdi. Özü də Həzrəti Əbu Bəkirin arxasında durub namaz qıldı. Əshabi kiram,
Rəsulullahı məsciddə görüncə, xəstəliyinin sağaldığını zənn edərək çox sevindilər.
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm) isə Həzrəti Aişənin otağına gedib yatdı.
Sonra da; “Allah Təalanm hüzuruna, özümdən sonra dünya mah qoymadan getmək
istəyirəm, yanında qalan qızılları da kasıblara payla” buyurdu. Sonra qızdırması çoxaldı.
Bir müddətdən sonra, təzədən gözlərini açıb. Həzrəti Aişəyə qızılları paylayıb
Beyhəqi, gs-Sünən, II, 4; Əbu Ya’la, əl-Müsnəd, XIII, 428.

420