Sevgili Peyğəmbərim - 22

zaman, Kainatın hökmdarı Rəsulullah onun mələk olduğunu başa düşüb, bayrağı
Həzrəti Əliyə verdi.
İbni Kamiə isə. Həzrəti Mus’abı Cənabi Peyğəmbərimiz zənn elədiyi üçün,
özünü müşriklərə çatdmb; “Məhəmmədi öldürdüm!” deyərək qışqırmağa başladı. Bunu
eşidən müşriklər, hədəflərinə nail olmağın verdiyi həzz ilə daha da qudurdular.
Hadisədən bixəbər olan Əshabi kiramın isə, əli ayağı tutmurdu. Ortalıqda matəm havası
əsbdi. Həzrəti Ömərin belə ruhdan düşmüş, dostlarıyla bblİkdə olduğu yerdə çöküb
qalmışdılar. Ənəs ibnNadr onları o halda görüncə; “Niyə oturursunuz?” deyə soruşdu.
Onlar da; “Rəsulullah şəhid edilmişdir!” deyə cavab verdilər. Həzrəti Ənəs də;
“Rəsulullah şəhid edildisə. Onun Rəbbi (Allah Təala) baqidir (əbədidir). Rəsulullahdan
sonra biz sağ qalıb nə edəcəyik?! Haydı qalxın! Peyğəmbərimizin döyüşərək mübarək
canını fəda etdiyi şey üçün biz də canımızı fəda edək” dedi və qılıncının qınını qırıb;
“Allahu əkbər!” sədalarıyla əlində yalın qılınc düşmənin içinə daldı. Kafirlərdən bb
xeylisini qırdı və şəhid oldu. Təkcə üzündə yetmiş yara vardı. Bədənində saysızhesabsız yara olduğu üçün, onu bacısından başqa heç kim tanıya bilməmişdi.
Əshabi kiramın çoxu dağılışmış, bir hissəsi də şəhid olmuşdu. Onların bu
dağınıqlığından istifadə edən müşriklər, Rəsub əkrəmin ətrafına toplanmışdılar. Daşla,
qılıncla İki cahanın hökmdarını şəhid etməyə çalışırdılar. Əynində İki zbehi olduğu
üçün, zərbələr tə’sb etmirdi. Utbə ibn Əbi Vəqqasın atdığı daşlar, sevgili
Peyğəmbərimizin mübarək üzünə dəydi və alt dodağı yaralandı. Alt çənəsindəki
mübarək sağ rəbaiyyə, yəni kəsici dişi qmldı. O əsnada İbni Kamiə deyilən müşrik də
gəldi və qılıncını Aləmlərin sahibinin mübarək başına vurdu. Sevgili Peyğəmbərimizin
dəbilqəsi qmldı, İki halqası da mübarək yanaqarına batdı. Yenə İbni Kamiənin vurduğu
bir qılınc ilə mübarək çiynindən yaralandı və müsəlmanları tələyə salmaq üçün Əbu
Amirin qazdığı dərin çuxura düşdü. Sevgili Peyğəmbərimiz, xain İbni Kamiə üçün;
“Allah Təala səni zəlil və pərişan etsin!” deyə dua etdi. İbni Kamiə həddən çox sevinib;
“Məhəmmədi öldürdüm! Məhəmmədi öldürdüm!” deyə qışqıraraq Əbu Süfyanın yanına
getdi. Müşriklər hədəflərinə çatmışdılar! Artıq Peyğəmbərimizə baş qatmırdılar. Cənabi

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 73; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 300; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 42; Beyhəqi, Dəlailun-Nübüwə, III,
255; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 258; İbn Kəsir, əs-Sirə, III, 39.

266


Peyğəmbərimizin olduğu çuxurun ətrafından çəkilmişdilər. Əshabi kiram ilə döyüşməyə
üz tutmuşdular.^'^
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm), çuxura düşdüyündə, mübarək
yanaqlarından qan axırdı. Mübarək əllərini üzünə sürtüneə, əllərinin və saqqalı şərifinin
qana boyandığını gördü. Bir dameı yerə düşmədən Cəbrayıl əleyhissalam özünü
çatdırıb, o mübarək qanı tutdu və dedi ki; “Ey Həbibullah! Allah Təalanın haqqı üçün,
əgər bu qandan bir dameı yerə düşsə, qiyamətə qədər yerdə ot bitməzdi”. Fəxri aləm
Rəsulullah da; “Əgər məndən bir dameı qan yerə düşərsə, göydən əzab nazil olar. Ya
Rəbbi! Qövmümü bağışla! Çünki, onlar bilmirlər, buyuraraq onu öldürməyə təşəbbüs
edən, mübarək bədəninə qıhne vurub, mübarək dişlərini sındıran və mübarək üzünü
qana boyayan kəslərin hidayətə gəlməsi üçün dua edirdi.
Bu əsnada, Kə’b ibn Malik Həzrətləri; “Ey müsəlmanlar! Müjdə! Baxın
Rəsulullah burdadır!” deyə uea səslə qışqırırdı. Bu səsi eşidən şanlı Əshab təzədən
həyata gəlmiş kimi sevinelə ora qaçdılar. Həzrəti Əh ilə Təlhə ibn Ubeydullah dərhal
ora gələrək Rəsulullahı çuxurdan çıxartdılar. Həzrəti Əbu Ubeydə ibn Cərrah, sevgili
Peyğəmbərimizin mübarək yanaqlarına batan dəbilqəsinin halqalarını dişləriylə dartaraq
çıxartdı. Bu dəmir qırıntılarını çıxardarkən qabaq dişlərindən İkisi də çıxdı. Əshabi
kiramdan Malik ibn Sinan Həzrətləri, Rəsulullahın mübarək üzündən sızan qanı əmdi.
Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Qanım qanına qarışan kəsə Cəhənnəm odu
toxunmaz“ buyurdu.
Müşriklər, yenə üstlərinə gəlməyə başladılar. Əshabi kiram, Cənabi
Peyğəmbərimizə təzədən qovuşmağın sevinei ilə bir anda Rəsulullahın ətrafında dövrə
qurub heç bir müşrikə imkan vermədilər. Cənabi Peyğəmbərimizə artıq bir şey edə
bilməyəeəklərini başa düşən müşriklər, dağın təpəsinə çıxmağa başladılar. İki eahanın
hökmdarı, yanında olan Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətlərinə; “Onları dala qaytar”
buyurdu. Həzrəti Sə’d; “Ey Rəsulallah! Yanımda təkeə bir oxum var. Bununla onları
neeə dala qaytarım?” deyə soruşunea, Rəsuli əkrəm, yenə eyni əmri verdi. Bundan sonra
oxçuların oxçusu Sə’d ibn Əbi Vəqqas Həzrətləri oxunu atdı. Hədəfinə dəyən ox bir
müşriki öldürdü. Əlini təzədən ox çantasına uzatdığında, yenə bir oxun da olduğunu
gördü. Fikir verdi ki, bu ox, bir az əvvəlki ox idi. Bir müşrik də öldürdü. Bu minvalla bu

ibn Hişam, əs-Sirə, II, 79; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 263; İbn Kəsir, əs-Sırə, III, 45.

267


vəziyyət dəfələrlə təkrarlandı. Sevgili Peyğəmbərimizin bir mö’eüzəsi olaraq, Həzrəti
Sə’d, hər dəfə ox çantasında əvvəleə atdığı oxu görmüşdü. Dalbadal adamlarının
öldürüldüyünü görən Qureyşlilər, dağa çıxmaqdan əl çəkdilər. Aşağı düşüb dala
çəkildilər.
Aralarından Ubeyy ibn Xələf, atını Cənabi Peyğəmbərimizə tərəf sürərək;
“Hardadır o peyğəmbər olduğunu iddia edən adam? Qabağıma çıxsın və mənimlə
döyüşsün!” deyə qışqırmağa başladı. Əshabi kiram, onu susdurmaq istədilərsə də,
sevgili Peyğəmbərimiz icazə vermədi. Haris ibn Simmə Həzrətlərinin nizəsini götürüb
irəli çıxdı. Alçaq Ubeyy atını səyirdib; “Ey Məhəmməd! Sən xilas olsan, mən xilas
olmayım!” deyərək yaxınlaşdı. Başdan-ayağa zirehli idi. Aləmlərin sahibi, əlindəki
nizəni Ubeyyin boynuna tuşladı. Nizə uçaraq, dəbilqəsi ilə zirehin yaxası arasından
girib boynuna batdı. Ubeyy, dana kimi böyürərək atından yerə yıxıldı. Qabırğa
sümükləri qmldı. Müşriklər, onu qaldırıb apardılar. Yolda; “Məhamməd məni öldürdü!”
deyərək qışqıra-qışqıra can verdi.
Rəsulullah, yanındakı Əshabi ilə Ühüd qayalıqlarına tərəf çıxmağa başladılar.
Qayaların yanına çatınca, yuxarı çıxmaq istədilər. Həddən artıq yorulduğu, üst-üstə İki
zireh geydiyi və mübarək bədəninə yetmişdən artıq qılınc vurulduğu üçün taqəti
kəsilmişdi. Bundan sonra Təlhə, Cənabi Peyğəmbərimizi belində daşıyaraq qayaların
üstünə çıxartdı. Sevgili Peyğəmbərimiz; “Təlhə, Rəsulullaha kömək etdiyi zaman
Cənnət ona vacib oldu” buyurdu. Heç macalları qalmadığından, zöhr namazını oturaraq
əda etdi.
Dağın yamaclarında səhabilər, hər biri bir aslan kimi müşriklərə hücum
edirdilər. Onlar Peyğəmbərimizə qılınc vuranlara dünyanı dar etmişdilər. Bu dəmdə
Hatib ibn Bəltəa, sevgili Peyğəmbərimizin yanına gəldi və; “Canım sənə fəda olsun ey
Rəsulallah! Sənə bunu kim etdi!” deyə soruşdu. Rəsulullah; “Utbə ibn Əbi Vəqqas
mənə daş atıb üzümə vurdu və rəbaiyyə dişimi sındırdı” buyurunca. Həzrəti Hatib; “Ey
Rəsulallah! O, hansı tərəfə getdi!” deyə soruşdu. Cənabi Peyğəmbərimiz işarə edərək,
onun getdiyi tərəfi göstərdi. Həzrəti Hatib dərhal o tərəfə qaçdı. Axtara-axtara Utbəni
tapdı. Atından yerə salıb, bir vuruşda başını kəsdi və Rəsulullahın hüzuruna gətirib
müjdə verdi. Cənabi Peyğəmbərimiz də; “Allah Təala səndən razı olsun. Allah Təala
səndən razı olsun” buyuraraq ona dua etdi.

268


Müşriklər, özünə gələn və təzədən hücuma keçən Əshabi kiramın qabağında
dayana bilmədilər. Yetmiş itgi verərək, döyüş meydanını tərk edib Məkkəyə tərəf yola
düşdülər. Cənabi Peyğəmbərimizin şəhid olduğu şayiəsi Mədinəyə çatmışdı. Həzrəti
Fatimə, Həzrəti Aişə, Ümmü Süleym, Ümmü Eymən, Hamnə binti Cahş, Queybə kimi
xanımlar Ühüdə gəldilər. Həzrəti Fatimə, atası Cənabi Peyğəmbərimizi yaralı görüneə
ağladı. Rəsulullah, ona təsəlli verdi. Həzrəti Əli qalxanı ilə su gətirdi. Fatimə anamız, o
su ilə Cənabi Peyğəmbərimizin mübarək üzünü və qanı yudu. Aneaq üzünün qanı heç
cür dayanmırdı. Həzrəti Fatimə bir həsir parçasını yandırıb, külünü yaraya basdırınca,
qan dayandı.
Sonra döyüş meydanına gəldilər. Əvvəleə yaralılar aydınlaşdırılaraq yaraları
bağlandı. Müşriklər, bəzi şəhidləri tanınmaz hala gətbmişdilər. Qulaq, burun və digər
üzvlərini kəsmiş, qarınlarını yırtmışdılar. Abdullah ibn Cahş Həzrətləri də bunlar
arasında idi. Bu halı görən sevgili Peyğəmbərimiz və Əshabi çox üzüldülər. Ən seçgin
səhabilər şəhadət şərbətini içmiş, Ühüd torpaqlarını qanlarıyla sulayaraq Cənnətə
uçmuşdular. Aneaq şəhidlərə edilən bu davranış, çox qəddareasma idi. Cənabi
Peyğəmbərimizlə birlikdə bütün səhabilərin kədərdən qanları qaraydı. Bu mənzərə
qarşısında Aləmlərin hökmdarı ağladı. Mübarək gözlərindən yaş axa-axa; “Mən, bu
şəhidlərin, Allah Təalanın yolunda eanlarım fəda etdiklərinə, qiyamət günü şahidlik
edəeəyəm. Onları qanlarıyla basdırın. Vallahi, qiyamət günü məhşərə yaraları
qanayaraq gələeəklər. qanlarının rəngi qan rəngi, iyləri da müşg iyi olaeaqdır.” buyurdu.
Sevgili Peyğəmbərimiz; “Həmzəni görəmürəm. O, necə oldu?” buyurdu.
Həzrəti Əli onu axtarıb tapdı. Peyğəmbərimiz ora gəlib ağla gəlməyən bir mənzərə ilə
qarşılaşmea, dözə bilmədi. Həzrəti Həmzənin qulaqları, burnu və sab üzvləri kəsilmiş,
üzü tanınmaz hala gətirilmiş, qarnı yırtılmış, eiyəri çıxardılmışdı. Cənabi
Peyğəmbərimiz mübarək gözlərindən yaş axa-axa Həzrəti Həmzəyə üzünü tutub; “Ey
Həmzə! Heç bir zaman, heç kim, sənin qədər müsibətə düçar olmamış və olmayaeaqdır.
Ey Rəsulullahın əmisi! Ey Allah Təalanın və Rəsulunun aslanı Həmzə! Ey xeyir əməllər
görən Həmzə! Ey Rəsulullahı qoruyan Həmzə! Allah Təala sənə rəhmət etsin!”
buyurdu.

220 •
ibn Масә, “Tibb”, 15; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 250; Beyhəqi, əs-Sünən, II, 80; Təbərani, əl-Mu’cəmul-Kəbir, VI,
144; İbn Qəyyum əl-Cövziyyə, Zadul-Məad, III, 180.

269



Bu əsnada, qabaqda həyəcan içində gələn bir qadın gözə dəydi. Bu, sevgili
Peyğəmbərimizin xalası Həzrəti Safiyyə anamız idi. O da, digər xanımlar kimi,
Rəsulullahın şəhid olduğu şayiəsini eşidineə, hər şeyi yaddan çıxardıb qaça-qaça Ühüdə
gəlmişdi. Rəsuli əkrəm, xalasını görüneə şəhidlərin halına dözə bilməz düşüneəsiylə,
oğlu Zübeyir ibn Əvvam Həzrətlərinə; “Ananı dala qaytar, qardaşının eəsədini
görməsin” buyurdu. Həzrəti Zübeyir, qaçıb anasının yanına getdi. Mübarək Xatun
həyəeanla; “Oğlum! Rəsulullahdan nə xəbər var?!” dedi. Yanlarına Həzrəti Əli də
gəlmişdi. O; “Rəsulullah həmd olsun yaxşıdır” deyineə, rahat nəfəs aldı, aneaq; “Onu
mənə göstərin” dedi. Həzrəti Əli, Aləmlərinin sahibini işarə edərək göstərdi. Həzrəti
Safiyyə anamız, İki eahanın günəşini sağ görüneə, çox sevindi və Allah Təalaya həmd
etdi. Bu dəfə, qardaşı Həzrəti Həmzənin halını görmək üçün irəli getmək istədi. Oğlu
Zübeyir; “Anaean! Rəsulullah dala qayıtmağınızı əmr edir” deyineə. Həzrəti Safiyyə;
“Əgər onu mənə göstərməmək üçün dala qayıdaeağamsa, onsuz da mənim qardaşımın
eəsədinin kəsilib-doğrandığından xəbərim var. O, bu hala Allah Təala yolunda
düşmüşdür. Biz, bu yolda daha betərlərinə də razıyıq. Savabını Allah Təaladan
gözləyəeəyİk. İnşallah səbr edib dözəeəyİk” dedi. Zübeyir ibn Əvvam Həzrətləri gəlib
bunu xəbər verineə, Cənabi Peyğəmbərimiz; “Elə isə qoy görsün” buyurdu. Həzrəti
Safiyyə, Həzrəti Həmzənin eəsədinin yanında oturdu və səssizeə ağladı.
Həzrəti Safiyyə gələrkən yanında İki yapıneı gətirmişdi. Onları çıxardıb;
“Bunları qardaşım Həmzə üçün gətirdim, onunla sarıyın” dedi. Seyyiduş-şühəda, yəni
şəhidlərin sahibi olan Həzrəti Həmzəni bu yapmeılardan biri ilə kəfənlədilər.^^'
Həbibullah bayraqdar Mus’ab ibn Umeyrin eəsədinin yanına gəldi. Həzrəti
Mus’abın əlləri kəsilmiş, çox yerindən yaralanmışdı. Ətrafı qan gölünə çevrilmişdi.
Cənabi Peyğəmbərimiz, burda da çox kədərləndi və bu əziz şəhidlərə xitabən, Əhzab
surəsindən 23 -eü ayəsini oxudu. Məalən; “Mö’minlərdən elə igidlər vardır ki. Onlar
Allah Təalaya verdikləri sözdə sədaqət göstərdilər. Onlardan bəziləri şəhid oluneaya
qədər döyüşəeəyinə dair verdiyi sözü yerinə yetirdi (şəhid oldu). Bəzisi də şəhid olmağı
gözləyir. Onlar verdikləri sözü əsla dəyişdirmədilər” buyrulurdu. Cənabi
Peyğəmbərimiz, bundan sonra da belə buyurdu; “Allah Təalanın Rəsulu də şahiddir ki,
siz qiyamət günü Allah Təalanın hüzurunda şəhid olaraq həşr olunaeaqsımz”.
İbn Əbi Şeybə, əl-Musannəf, VIII, 493; Əbdurrəzzaq, əl-Musannəf, III, 427; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, III,
14.

270


Daha sonra yanındakılara üzünü tutub; “Bunları ziyarət edin. Onlara salam
verin. Allah Təalaya and içirəm ki, kim bunlara bu dünyada salam verərsə, qiyamətdə
bu əziz şəhidlər onlara salam verəeəklər”.
Mus’ab ibn Umeyr Həzrətlərini kəfənləmək üçün bb şey tapa bilmədilər. Öz
qaftanı mübarək bədənini tamamiylə örtmürdü. Baş tərəfinə örtsələr ayaqları, ayaq
tərəfinə örtsələr başı açıqda qalırdı. Həbibi əkrəm; “Baş tərəfini qaftanıyla, ayaqlarını
isə izhb^^^ otu ilə örtün” buyurdu. Həyatını İslama xidmət etməklə keçbdən və bu yolda
şəhidlik mərtəbəsinə qovuşan bu xoşbəxt səhabi, dünyadan yarım kəfən ilə köçdü.^^^
Digər şəhidlər də, namazları qılınaraq, qanlı paltarlarıyla iki-İki, üç-üç bir
qəbrə qoyularaq dəfn edildilər (Allah onlardan razı olsun). Ühüd qəzvəsində yetmiş
şəhid verilmişdi. Bunlardan altmış dördü Ənsardan, altısı Muhacblərdən idi.
Əshabi kbamın çoxunun qohum-qardaşı şəhid olmuşdu. Bu səbəblə, qəlbləri
yaralı idi. Qalanları təsəlli etmək üçün. Həbibi əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm)
buyurdu ki; “Vallahi, Əshabımla birlikdə mən də şəhid olub, Ühüd dağının qoynunda
geeələməyi nə qədər də istəyərdim. Qardaşlarınız şəhid olduqları zaman, Allah Təala
onların ruhlarını yaşıl quşların qursaqlarına qoydu. Onlar, Cənnətin çaylarına gələr,
sularından içərlər, meyvələrindən yeyərlər. Cənnətin dörd bb bueağını seyr edərlər.
Gülüstanlarında uçarlar. Daha sonra Ərşi ə’la altından asılan, qızıl lampaların içinə girib
axşamı keçirdərlər. Onlar, belə yemək və içgilərin xoşluğunu, gözəlliyini görüneə; “Kaş
ki, Allah Təalanın, bizə nələr İkram etdiyini qardaşlarımız bilsə idilər və cihaddan
çəkinməsəydilər, döyüşməkdən qorxub, düşmənin qabağından qaçmasaydılar” deyərlər.
Allah Təala da; “Mən sizin əhvalınızı onlara çatdırdım” buyurdu, (və ayə inzal edib
məalən belə buyurdu); “Nə badə Allah Təalanın yolunda şəhid olanları ölü sayasınız!
Doğrusu onlar. Rəbləri nəzdində dbidblər. Elə ki, Allah Təalanın onlara verdiyi, ehsan
etdiyi şəhidlik mərtəbəsiylə hamısı da sevinərək. Cənnət ne’mətləriylə ruziləndirilirlər.
Özlərindən sonra hələ ki, şəhid olmayanlar haqqında da; “Onlara heç bir qorxu yoxdur
və onlar kədərlənməyəcəklər” deyə müjdə vermək istəyərlər. Onlar, Allah Təaladan
gələn bb ne’mətlə, hətta daha çoxuyla sevinərlər. Allah Təalanın, mö’minlərə olan

^ Bölgədə bitən bir növ bitgi.
223
Buxari, “Cənaiz”, 27; Əbu Davud, “Vəsaya”, 11; ibn Əbi Şeybə, əl-Musannəf, III, 147; ibn Sə’d, ət-Təbəqat, III,
121; Suyuti, Camiul-Əhadis, XXXIV, 451.

271


mükafatını zay etməyəcəyi müjdəsiylə şad olarlar”. Allah Təala, onların gözünə
görünüb; “Ey qullarım! Canınız nə istəyirsə deyin, sizə onu artıqlamasıyla daddmm”
buyurar. Onlar da; “Ey Rəbbimiz! Sənin bizə ehsan etdiyin ne’mətlərdən daha üstün bir
ne’mət yoxdur ki, onu istəyək. Biz, Cənnətdə istədiyimiz şeylərdən yeyib-içirİk. Ancaq,
biz təkcə ruhlarımızın cəsədlərimizə qayıdıb dünyaya qaytarılmağımızı və sənin
yolunda döyüşərək təzədən öldürülməyimizi istəyərik” deyərlər”.
Artıq burda olan olmuşdu. Cihad fi səbilillah, yəni Allah Təalanın dinini
yaymaq üçün gəldikləri Ühüddə, tarixin tayı-bərabəri olmayan bir qəzvəsi baş vermişdi.
Burada, Əshabi kiramın neçə-neçə qəhrəmanlıqlarına şahid olunmuş, kafirlərə bir dərs
də verilmişdi.
Aləmlərin sahibi (səlləllahu əleyhi və səlləm), mübarək Əshabıyla nurlu
Mədinəyə tərəf yola düşdülər. Harrə mövqeyinə gəldiklərində, Əshabını sıraya düzüb,
mübarək əllərini qaldıraraq, Allah Təalaya yalvarmağa və belə dua etməyə başladı;
“Allahım! Həmd və səna ən çox sənədir. Allahım! Sənin zəlalətə düşürtdüyünə hidayət
verən, hidayət verdiyini də yoldan çıxardan yoxdur... Allahım! Bizə imanı sevdir.
Qəlblərimizi iman ilə bəzə. Bizi, külf, qudurğanbq və ilfata nifrət elətdir. Din və
dünyamıza zərərli olan şeyləri bilənlərdən, doğru yolda gedənlərdən et. Allahım!
Bizləri, müsəlman olaraq yaşat və müsəlman olaraq öldür. Bizi, salihlər və yaxşılar
zümrəsindən et. Çünki, onlar nə şərəf və heysiyyətlərini itirənlərdir, nə də dinlərindən
üz döndərənlərdb. Allahım! Sənin Rəsuluna yalançı deyənlər, sənin yolundan üz
döndərən. Peyğəmbərinlə döyüşən kafirlərin də cəzalarını ver! Onlara haqq və həqiqət
olan əzabını endir! Amin!” Əshabi kiram da, “Amin! Amin” deyərək bu duanı
təkrarladılar.
Sevgili Peyğəmbərimiz, Əshabıyla Mədinəyə yaxınlaşmışdı. Mədinədə qalan
qadınlar, uşaqlar yollara səpələnmiş, maraq və kədərlə, gələn ordunun içində Kainatın
sahibini görməyə çalışırdılar. Onun, cahanı işıqlandıran nurlu üzünü görüncə, Allah
Təalaya həmd edirdilər. Sonra, gözlər orduya baxır, atalar, sahiblər, oğullar, dayı və
əmilər axtarılırdı. Görə bilməsələr göz yaşlarını tuta bilmirdilər. Əshabının bu kədərli
halını görən mərhəmət dəryası Rəsuli əkrəm da, çox kədərlənir, mübarək gözlərindən
yaş axıdırdı.
Ali İmran 3/169-171.

272


Bu dəmdə, Sə’d ibn Muaz Həzrətlərinin anası Kəbşə xatunun Cənabi
Peyğəmbərimizə yaxınlaşdığı görüldü. Ühüddə oğlu Əmr şəhid olmuşdu. Həzrəti
Peyğəmbərin yanına gəldiyində; “Anam-atam, eanım sənə fəda olsun ey Rəsulallah!
Əlhəmdulillah ki, səni sağ-salamat gördüm. Sən sağ olduqdan sonra, bütün fəlakətlər
mənim üçün heçdir!” dedi. Oğlunu heç soruşmadı belə. Sevgili Peyğəmbərimiz ona,
oğlu Əmr üçün baş sağlığı verdikdən sonra; “Ey Sə’din anası! Sənə və onun ailəsinə
müjdə olsun ki, onlardan şəhid düşənlərin hamısı da Cənnətdə toplaşdılar və birbirilərinə dost oldular. Onlar, ailələrinə də şəfaət edəeəklər” buyurdu. Kəbşə xatun;
“Allah Təaladan gələn hər şeyə razıyıq ey Rəsulallah! Bu müjdələrdən sonra artıq onlar
üçün kim ağlayar ki! Siz, dalda qalanlar üçün dua edin” dedi. Aləmlərin sahibi də;
“Allahım! Onların qəlblərindəki kədərləri yox et! Dalda qalanlarını da, dalda
qalmış larin ən xeyirlisi et!” deyə dua buyurdu.
Cənabi Peyğəmbərimiz Oshabına, eismani istəklərlə mübarizə aparmağı
nəzərdə tutaraq; “(Ey Oshabım! İndi) kiçik eihaddan qayıtdıq, böyük eihada
başhyaeağıq”^^^ buyurdu. Sonra, hamının evlərinə gedib istirahət etməsini və yaralıların
yaralarını müalieə etmələrini tövsiyə etdi. Özü də yaralı idi. Birbaşa evinə getdi.
Həmraul-Əsəd səfəri
Rəsuli əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm). Mədinəyə qayıtdığında, müşriklərin
hər an dala qayıdıb Mədinəyə hüeum edə bilmə ehtimalı olduğundan tədbir almaq
istədi. Ertəsi gün, yaralı olduğu halda, müsəlmanların dünənki döyüşdə
zəifləmədiklərini göstərmək, düşmənə qulaqburması verərək Mədinəyə təzədən hüeum
etmələrinin qabağını almaq üçün. Bilal Həbəşiyə; “Rəsulullah, sizə düşməni tə’qib
etməyi əmr edir! Dünən, Ühüddə bizimlə birlikdə döyüşməyənlər gəlməyəeək, təkeə
döyüşdə iştirak edənlər gələeəklər, de!” buyurdu. O da, Oshaba bu əmri çatdmnea, çoxu
yaralı olmasına baxmayaraq dərhal hazırlandılar. Hətta, ağır yaralı olan Abdullah ilə
Rafi adlı qardaşlar, Rəsuli əkrəmin bu də’vətini eşidən kimi, bütün ağrı və sızıltılarına
məhəl qoymayaraq, “Bəyəm biz Rəsulullah ilə qəzvəyə çıxmaq fürsətini
qaçrrdaeağıq?!” deyərək, müeahidlərə qoşuldular.

Suyuti, Camiul-Əhadis, XV, 139; XXXIV, 106.

273

Sevgili Peyğəmbərimiz, şanlı Əshabıyla müşrikləri tə’qib etməyə başladılar.
Rəvha deyilən mövqedə, müşriklərin toplaşarak. Mədinəyə basqın etmək və
müsəlmanları məhv etmək üçün bir qərara gəldiklərini öyrəndilər. Bu tədbirin də,
Cənabi Peyğəmbərimizin bir mö’eüzəsi olduğu ortaya çıxdı.
Müşriklər, Rəsuli əkrəmin onların üstünə gəldiyini eşidineə, qorxaraq olduqları
yeri tərk edib, Məkkəyə qayıtdılar.
Cənabi Peyğəmbərimiz, onları Həmraul Əsəd deyilən yerə qədər tə’qib etdilər.
Müşriklərdən İki nəfər əsir götürüldü. Burda üç gün qaldılar, sonra Mədinəyə
qayıtdılar.
Allah Təala, Həmraul-Əsədə gedən bu şərəfli Əshabı, inzal etdiyi ayədə
məalən belə mədh etdi; “Yaralandıqdan sonra, yenə Allah Təalanın və Peyğəmbərinin
də’vətinə eavab verən və hələ də onlardan yaxşılıq edib pisliklərdən çəkinənlər üçün,
çox böyük bir mükafat vardır”.
Ühüddə, sevgili Peyğəmbərimizi öldürməyə and içənlərdən İbn Kamiə,
Məkkəyə qayıtdığında, bir gün qoyunlarına baxmaq üçün dağa çıxmışdı. Dağın
təpəsində qoyunlarını tapdı. Sürünün içindən bir qoç, sür’ətlə qaçaraq İbni Kamiəni
buynuzlamağa başladı. Vura-vura İbn Kamiəni öldürdü.
Abdullah Şihabi Zührini də, Məkkəyə gedərkən ağ zolaqlı bir ilan vuraraq
öldürdü. Cənabi Peyğəmbərimizin eanına qəsd edənlərin hamısı bir il içində eəzalarını
çəkib öldülər.

Rəd vaqiəsi
Ühüd qəzvəsinin sərrast oxçularından Asim ibn Sabit Həzrətləri, bu qəzvədə
müşriklərdən Musaf ibn Təlhə ilə qardaşı Harisi öldürmüşdü. Anaları çox kinli olması
ilə məşhur olan Sulafə binti Sə’d, oğullarının İkisini də öldürən Asim ibn Sabit
Həzrətlərinin başını gətirənə yüz dəvə verəeəyini və’d etmişdi. Həzrəti Asimin
kəlləsində şərab içməyə and içmişdi. Bununla birlikdə, Rəsulullahın göndərdiyi bir
səriyyədə, Abdullah ibn Uneysin, Lihyan oğullarından Xalid ibn Süfyanı öldürməsi
səbəbiylə, Lihyan oğulları Adəl və Qarə qəbilələriylə ittifaq qurdu.
Vaqidi, əl-Məğazi, I, 4; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 48; Suheyli, ər-Rövzul-Unf, III, 289.
Ali imran 3/172.

274

Mədinə həndəvərində yerləşən bu İki qəbilə bir plan qurub, elçilər hazırladdar.
Onlara; “Müsəlman olduğunuzu söyləyərsiniz. Verdiyimiz zəkatı almaq və bizə İslamı
öyrətmək üçün müəllim istəyirik” deyərsiniz. Gələnlərin bir hissəsini öldürər, beləeə
hayıfımızı çıxarıq. Bir hissəsini də Məkkəyə aparıb Qüreyşə satarıq” dedilər.
Hierətin dördüneü ilinin Səfər ayında, bu İki qəbilədən altı veya yeddi nəfərlik
bir hey’ət, Cənabi Peyğəmbərimizin yanına gələrək; “Müsəlman olduq, bizə Qur’ani
Kərimi və dini öyrədən müəllimlər göndər” dedilər. Bu əsnada sevgili Peyğəmbərimiz,
Məkkəli müşriklərin döyüşə hazırlaşdıqları haqqında məlumat almaq üçün on nəfərdən
ibarət bb səriyyə hazırlamışdı. Adəl və Qarə qəbiləsindən də belə bir hey’ətin gəlib
müəllim istəməsindən sonra, vəziyyəti öyrənib, xəbər vermək üçün bu on nəfərlik
kəşfiyyat bölüyünü gələnlərlə birlikdə göndərdi. Əshabi kiramdan ibarət olan bu
səriyyədə Mərsəd ibn Əbi Mərsəd, Xalid ibn Əbi Bukeyr, Asim ibn Sabit, Hubeyb ibn
Ədəy, Zeyd ibn Dəsinnə, Abdullah ibn Tariq, Muattib (Muğir) ibn Ubeyd və adları
məlum olmayan üç səhabi də var idi.
Bu kəşfiyyat bölüyü, gündüzləri gizlənib, geeələri yol gedərək bir səhər
vaxtında Rəei suyunun başına gəldilər. Orada bir müddət istbahət edib, Əevə deyilən
yaxşı eins Mədinə xurmasından yedilər. Sonra oradan ayrılaraq, yaxınlarındakı bir dağa
çıkıb gizləndilər. Huzeyl qəbiləsindən qoyun güdən bir qadın da Rəei suyunun başına
gəlmişdi. Xurma çəyirdəklərini görüb. Mədinə xurması yeyildiyini başa düşdü. “Bura
Mədinədən gələnlər olub” deyə qışqıraraq qəbiləsinə xəbər verdi. Bu əsnada Əshabi
kiramdan bu on nəfərlik səriyyənin yanında olan Adəl və Qarə qəbiləsinin bey’ətindən
biri, bir bəhanə edib yanlarından ayrıldı. Dərhal Lihyan oğullarına gedib, xəbər verdi.
Lihyan oğulları bu xəbərdən sonra hərəkətə keçdilər. Yüzü oxçu, hamısı
birlikdə İki yüz nəfərlik bir dəstə, bu kiçik səriyyənin üstünə göndərildi. Gələn bu
müşrik sürüsü. Həzrəti Asim ibn Sabit və dostlarını dağın təpəsində taparaq mühasirəyə
aldı. Bu dəmdə, bu on səhabini sataraq müşriklərə çatdıran adam da onlara qoşuldu.
Əshabi kbam, o əsnada aldadıldıqlarını başa düşdülər və döyüşmək qərarına gəldilər.
Bunu görən müşriklər, onları tovlatmağa çalışıb; “Əgər yanımıza gəlsəniz, heç birinizi
öldürməyəeəyık. Qət’i söz verbık. Vallahi, sizləri öldürmək istəmirik. Aneaq sizin
üstünüzdən Mə kk əlilərdən fidyə almaq istəyirik” dedilər.
Asim ibn Sabit, Mərsəd ibn Əbi Mərsəd və Xalid ibn Əbi Bukeyr; “Müşriklərin
verdikləri sözlərini heç bir zaman qəbul etmərik” deyərək bütün təkliflərini rədd etdilər.

275


Asim ibn Sabit Həzrətləri; “Heç bir zaman müşriklərin himayəsini qəbul etməməyə and
içdim. Vallahi, onların himayəsinə və sözlərinə aldanaraq aşağı düşüb təslim olmaram”
dedi. Əllərini açdı və; “Allahım! Peyğəmbərini vəziyyətimizdən xəbərdar et” deyərək
dua etdi. Allah Təala, Həzrəti Asimin duasını qəbul etdi və Rəsulullahı onlardan
xəbərdar etdi.
Həzrəti Asim müşriklərə; “Biz ölməkdən qorxmarıq. Çünki, dinimizdə
bəsirətliyiz (ölüneə şəhid olar. Cənnətə gedərik)” buyurdu. Müşriklərin rəisi; “Ey Asim!
Özünü və dostlarına yazığın gəlsin, təslim ol!” deyineə. Asim ibn Sabit ona oxla eavab
verdi. Ox atarkən;
“Mən güclüyəm heç əksiyim yox.
Yayımın qalın teli gərilmişdir.
Ölüm haqq, həyat boş və keçicidir.
Müqəddəratın hamısı başa gəlicidir.
İnsanlar ər-gec Allaha rucu edicidir.
Əgər mən sizinlə döyüşməsəm;
Anam, (kədərindən) ağlını itirər”.
misralarını oxuyordu. Asimin ox qabında yeddi ox vardı. Atdığı hər ox ilə bir müşriki
öldürdü. Oxu qurtarmea, bir neçəsini də nizəsiylə dəlik-dəşik etdi. Ancaq nizəsi də
qmldı. Dərhal qılıncını sıyırdı, qınını sındırıb atdı. (Bu, ölüncəyə qədər döyüşəcəyi,
təslim olmayacağı mənasına gəlirdi). Sonra da; “Ey Allahım! Mən bu günə qədər sənin
dinini qorudum. Səndən, bu günün axmnda mənim bədənimi qoruyub, hifz etməyini
niyaz edirəm” deyə dua etdi. Həzrəti Asim ibn Sabitin və digər səhabilərin; “Allahu
əkbər!” sədaları dağları lərzəyə gətirirdi. İki yüz nəfərə qarşı on mücahid
qəhrəmancasına döyüşür, yanlarına yaxınlaşanlara da layiqli cavablarını verirdilər.
Asim (Allah ondan razı olsun) ən axırda İki ayağından da yaralanıb yerə yıxıldı.
Kafirlər, ondan çox qorxduqları üçün, yerə yıxılandan sonra da yanına yaxınlaşa
bilmədilər və uzaqdan ox ataraq şəhid etdilər. O gün ordakı on səhabidən yeddisi şəhid,
üçü də əsir götürüldü.

276


Lihyan oğulları, Sulafə binti Sə’də satmaq üçün, Asim ibn Sabitin mübarək
başını kəsmək istədilər. Ancaq Allah Təala, Həzrəti Asim ibn Sabitin duasını qəbul
etdiyi üçün, bir arı sürüsü göndərdi. Bulut kimi Asim ibn Sabitin üzərində dayandılar.
Müşriklər yanına yaxınlaşa bilmədi. Axırda; “Əl çəkin, axşam olunca arılar gedər, biz
də başını kəsib apararıq” dedilər.
Axşam üstü Allah Təala leysan yağdırdı. Dərələrdən sel axdı və Asim ibn Sabit
Həzrətlərinin mübarək cəsədini götürüb, naməlum bir yerə apardı. Nə qədər axtarsalar
da tapa bilmədilər. Bunun üçün müşriklər. Asim ibn Sabit Həzrətlərinin heç bir yerini
kəsməyə imkan tapa bilmədilər. Arıların, Həzrəti Asimi qoruduqları hadisəsi nəql
edildiyi zaman. Həzrəti Ömər; “Allah Təala əlbəttə mö’min qulunu qoruyar. Asim ibn
Sabit, sağlığında müşriklərdən necə qorundu isə, Allah Təala da ölümündən sonra
cəsədini qoruyub, müşriklərin toxunmasına imkan vermədi” buyurdu. Bunun üçün Asim
ibn Sabit yad edilərkən; “Arıların qoruduğu kimsə” deyə yad edilərdi.
Lihyan oğulları, başda Asim ibn Sabit olmaqla yeddi səhabəni şəhid etdilər. Üç
səhabəni də əsir etdilər. Əsir düşən üç səhabi, Hubeyb ibn Ədəy, Zeyd ibn Dəsinnə və
Abdullah ibn Tariq idi. Lihyan oğulları, üçünü də yayların kirişləri ilə bağladılar.
Aralarından Abdullah ibn Tariq, Məkkəli müşriklərə aparılmağa razı olmadı. Getməmək
üçün müqavimət göstərdi. “Şəhid edilən dostlarım Cənnətlə şərəfləndilər” deyərək
qışqırdı. Əllərinin ipini qırdı, ancaq Lihyan oğulları, daşa basaraq onu da şəhid etdilər.
Hubeyb ibn Ədəy və Zeyd ibn Dəsinnə Həzrətləri; “Rəsulullahın verdiyi kəşfiyyat
vəzifəsini yerinə yetirməyə bəlkə imkan tapa bilərik” düşüncəsi ilə səbr etdilər.
Lihyan oğulları, hər İkisini də Məkkəyə apardılar. Bədir və Ühüd döyüşlərində
yaxınları öldürülən müşriklər, kin və intiqam atəşiylə od tutub yanırdılar və fürsət
axtarırdılar. Hubeybi, müşriklərdən Huceyr ibn Əbi İhabi Təmimi, Bədir döyüşündə
öldürülən qardaşının, Zeyd ibn Dəsinnəni də, Səfvan ibn Umeyyə, Bədir döyüşündə
öldürülən atası Umeyyə ibn Xələfin intiqamını almaq üçün pulla aldılar. Müşriklərin
niyyəti hər İkisini də öldürmək idi. Ancaq, döyüşməyi qadağan saydıqları aylar olduğu