Sevgili Peyğəmbərim - 09

Firon da, ondan əvvəlkilər də, alt-üst olan qəsəbə xalqı da (Lut qövmü), daim
0 səhvi (şirk və üsyanı) təkrar etdilər... Beləcə Rəblərinin peyğəmbərinə (Lut
əleyhissalama və digərlərinə) üsyan etdilər. Bundan sonra digər ümmətlərə gələn
əzabdan, daha şiddətli bir əzaba düçar oldular... Həqiqətən biz, (Nuh tufanında) hər
tərəfi su basdığı vaxt, sizə bir ibrət olması və onu eşidən qulaqların da unutmaması və
əzbərləməsi üçün sizi (varlığınıza səbəb olan atalarınızı) gəmidə daşıdıq. Sura bir dəfə
üfürülüncə, yer üzü və dağlar, yerlərindən qaldırıhp silkələnəcəkdir. O gün qiyamət
qopacaq, göyün qüvvət və heyi qalmayıb yarılacak, dağılacakdır və mələklər səmanın
ətrafındadırlar. (Rəblərinin əmrinə müntəzirdirlər). O gün Rəbbinin arşını, (səmanın
ətrafında olanlardan) səkkiz mələk daşıyar. O gün (hesab üçün Allah Təalanın)
hüzuruna gətiriləcəksiniz. Elə ki, (dünyada İkən gizlətdiyinizi zənn etdiyiniz) sizə aid
heç bir sir, (Allah Təalaya) gizli qalmayacaqdır.
Bax 0 vaxt, kitabı sağ əlinə verilmiş olanlar (sevinərək) deyər ki; “Alın,
kitabımı oxuyun! Çünki mən, hesabıma qovuşacağımı dəqiqliklə bildim. Bax o, razı
olunmuş bir hayat içindədir. Üstün bir Cənnətdədir... (Meyvələri) sür’ətlə
yetişməkdədir. (Onlara deyilir ki;) “Geçmiş günlərdə (dünyada) işlədiyiniz salih
əməllərin əvəzi olaraq yeyin, için, nuş olsun”.
Kitabı sol əlinə verilmiş olan adama gəlincə, o da; “Ah! Kaş ki, mənim
kitabım verilməsəydi... Hesabımın da nə olduğunu bilməsəydim. Ah! Kaş ki o (ölüm,
həyatıma) qət’i bir şəkildə son verəydi (və dirilməsəydim)! Malım mənə bir fayda
vermədi. (Bütün) səltənətim (qüvvətim, gücüm, varım, yoxum) məndən ayrılıb məhv
oldu!..” deyər. (Allah Təala Cəhənnəmdə vəzifəli mələklərə buyurar ki;) “Tutun onu və
(əllərini boynuna) bağlayın! Sonra onu, o alovlu oda atm! Daha sonra, onu yetmiş arşın
uzunluğunda bir zincir taxılmış halda, oraya (yenə) soxun!.. Çünki o, O üca Allah
Təalaya inanmazdı. Yoxsula yemək (yedirtmək bir tərəfə qalsın, başqalarını da)
verməyə təşviq etməzdi. Onun üçün, bu gün burda ona (yazığı gələcək) heç bir yaxın

107

(və dost) yoxdur. Qıslindən (cəhənnəm əhlinin qanla qarışıq irinlərindən) başqa yemək
də yoxdur. Onu, (bilərək) günah işləyən (kafırlər)dən başqası yeməz”.
Həzrəti Ömər, Cənabi Peyğəmbərimizin oxuduqlarına heyranlıqla qulaq asırdı.
Ömründə belə gözəl sözlər eşitməmişdi. Bunu özü sonradan belə nəql edərdi;
“Eşitdiyim bu sözlərin bəlağatına, səbsbyinə heyran olmuşdum. Öz özümə; “And
içirəm ki bu, Qureyşlilərin dediyi kimi, bb şair olmalıdır!” dedim. Bu əsnada.
Peyğəmbərimiz, ayələri oxumağa davam etdi; “Gördüklərinizə və görmədiklərinizə and
içirəm ki, heç şübhəsiz o (Qur’ani Kərim), Allah Təalanın nəzdində çox şərəfli bir
Rəsulun, (Rəbbindən) gətirdiyi bir kəlamdır. O, bir şair sözü deyildir. Siz nə qədər də az
inanan in s anlarsınız!”
Həzrəti Ömər; “Yenə öz özümə; “Bu bir kahin olmalıdır. Çünki ürəyimdən
keçənləri anladı!” dedim. Rasulullah, surəni oxumaya davam edbdi; “O, bir kahin sözü
də deyildir. Siz nə qədər də dar düşünən insanlarsınız! O (Qur’ani Kərim), aləmlərin
Rəbbindən (Məhəmməd əleyhissalama Cəbrayıl əleyhissalam vasitəsiylə) endirilmişdir.
Əgər (Peyğəmbər, söyləmədiyimiz) bəzi sözləri bizə qarşı özlüyündən uydurmuş
olsaydı, əlbəttə Onun sağ əlini (qüvvət və qüdrətini) dərhal alar, sonra da heç şübhəsiz
Onun ürək damarını qoparar (yaşatmaz)dıq! O vaxt, sizdən heç biriniz buna mane də ola
bilməzdiniz! Şübhəsiz ki o (Qur’ani Kərim), təqva sahibləri üçün qət’i bir nəsihətdir.
Aranızda, onu (təsdiq edənlərin mövcud olduğu kimi) yalan sayanların da mövcud
olduğunu biz əlbəttə bilirik. Şübhəsiz ki, o (Qur’ani Kərim, axirətdə, onu təsdiq
edənlərə verilən ne’mətləri görən) kafirlərə qarşı (qaçınılmaz) bir həsrətdir. Şübhəsiz ki,
0 (Qur’ani Kərim), haqqəl-yəqindir. (Ona itaət edib, əmr və qadağaları ilə əməl edəni
haqqəl-yəqin mərtəbəsinə çatdırar). O halda, O üea Rəbbinin adını zİkr et”.
Həzrəti Ömər; “Rəsulullah, surəni axıra qədər oxuduqdan sonra, ürəyimdə
İslama qarşı bir meyl hasil oldu” dedi.
Həzrəti Həmzənin müsəlman olmasından üç gün sonra, Əbu Cəhil, müşrikləri
başına yığıb; “Ey Qüreyş! Məhəmməd, bütlərimizə söz atdı. Bizdən əvvəl yaşamış olan
ata-babalarımızın Cəhənnəmdə əzab gördüklərini, bizim də oraya gedəeəyimizi söylədi!
Onu öldürməkdən başqa çarə yoxdur! Onu öldürən adama yüz dəvə və saysız-hesabsız
qızıl verəeəyəm! dedi. Bir anda Xəttab oğlu Ömərin ürəyindən İslama olan meyli yox
oldu və yerindən ayağa qalxdı; “Bu işi Xəttab oğlundan başqa görə bilən yoxdur” dedi.
“Haydı Xəttab oğlu! Görək nə edəeəksən” deyərək onu alqışladılar.

108

Qılıncını belinə bağlayaraq yola düşdü. Gedərkən Nu’aym ibn Abdullaha rast
gəldi. “Bu şiddət və hiddətlə hara gedirsən ey Ömər?!” deyə soruşdu. O da “Millət
arasına nifaq salan, qardaşı qardaşa düşmən edən Məhəmmədi öldürməyə gedirəm”
dedi. Nu’aym; “Ey Ömər! Bu çətin bir işdir. Əshabı, ətrafında pərvanə kimi dolanır,
Ona bir şey olmaması üçün başının üstündə yarpaq kimi əsir. Yanlarına yaxınlaşmaq
çox çətindir. Onu öldürsən belə Əbdülmüttəlib oğullarının əlindən canını qurtara
bilməzsən” dedi.
Həzrəti Ömər, bu sözlərə çox qəzəbləndi; “Yoxsa sən də onlardansan?
Əvvəleə sənin işini bitirsəm yaxşı olar” deyib qılıncını qınından çıxartdı. “Ey Ömər!
Mənə baş qoşma! Bacın Eatimə ilə, əri Səid ibn Zeydin yanına get; onlar da müsəlman
oldular” dedi. Həzrəti Ömər bu sözə inanmadı. “Əgər inanmırsansa, get soruş! Onda
bilərsən” dedi.
Həzrəti Ömər bu işi baeararsa, din ayrılığı ortadan qalxaeaq, aneaq Ərəblərin
adəti olan qan davası ortaya çıxaeaq və Qüreyş İkiyə bölünərək ardı-arası kəsilməyən
çaxnaşmalar başlayaeaqdı. Beləeə, aneaq Ömər ibn Xəttab deyil, bütün Xəttab oğulları
öldürüləcəkdi. Ancaq Ömər ibn Xəttab çox qüvvətli, cəsur və qəzəbli olduğu üçün
bunları düşünə bilməmişdi. Bacısını yadına salıb, dərhal evlərinə getdi. O əsnada Таһа
surəsi təzə endirilmiş. Səid ilə Eatimə (Allah onlardan razi olsun) bunu yazdırıb. Həzrəti
Həbbab ibn Ərət adındaki səhabəni evlərinə gətirmiş, oxuyurdular. Həzrəti Ömər
qapıdan bunların səsini eşitdi. Qapını bərkdən döydü. Onu, qılıneı belində qəzəbli bir
şəkildə görüneə, yazını gizlədib. Həzrəti Həbbabı da bir yerdə gizlətdilər. Sonra qapını
açdılar. İçəri girineə; “Nə oxuyurdunuz?” dedi. “Heç bir şey” dedilər. Daha da
əsəbləşərək; “Eşitdiyim doğruymuş, siz də Onun sehrinə aldanmısınız” deyə qışqırdı.
Həzrəti Səidi yaxasından tutub, yerə yıxdı. Baeısı ərinə kömək etmək istərkən, onun
üzünə də qəzəblə bir şillə vurdu. Üzündən qan axmağa başladığını görüncə, bacısına
yazığı gəldi. Eatimənin üzü dağılmış, qana boyanmışdı. Ancaq iman qüvvəti, onu
hərəkətə gətirib, Allah Təalaya sığınaraq; “Ey Ömər! Nə üçün Allahdan utanmır, ayələr
və mö’cüzələrlə göndərdiyi Peyğəmbərinə inanmırsan? Budur mən və ərim, müsəlman
olmaqla şərəfləndik. Başımızı kəssən, bundan dönmərik” dedi və Kəliməyi şəhadəti
oxudu.
Həzrəti Ömər, bacısının bu imanı qarşısında birdən yumuşaldı və yerə oturdu.
Yumuşaq səslə; “Hələ bir bu oxuduğunuz kitabı çıxardın görək” dedi. Eatimə; “Sən

109


təmiz olmadıqca onu sənə vermərəm” dedi. Həzrəti Ömər güsl dəstəmazını aldı. Ondan
sonra Fatimə, Qur’ani Kərim səyfəsini gətirdi. Həzrəti Ömər gözəl oxuyardı. Таһа
surəsini oxumağa başladı. Qur’ani Kərimin fəsahəti, bəlağəti, mənaları və üstünlükləri
ürəyini get-gedə yumuşaltdı.
“Göylərdə və yer üzündə və bunların arasında və (yeddi qat) torpağın altındakı
şeylər daim Onundur”^^ məalındakı ayəni oxuyunea, dərindən fikrə getdi. “Ey Fatimə!
Məgər bu saysız-hesabsız varlıqlar, daim sizin ibadət etdiyiniz Allahındır? dedi. Baeısı;
“Bəh, elədir! Yoxsa şübhə edirsən?” deyə eavab verdi. “Ey Fatimə! Bizim min beş yüzə
yaxın qızıldan, gümüşdən, tunedan, daşdan yonulmuş, bəzədilmiş heykəllərimiz var.
Heç birinin, yer üzündə bir şeyi yoxdur” deyərək daha da heyrət etdi. Bir az daha
oxudu; “Allah Təaladan başqa ibadət edilən, sitayiş edilən bir ilah, bir mə’bud yoxdur.
Ən gözəl adlar Onundur” məalındakı ayəni düşündü. “Həqiqətən, nə qədər də
doğrudur” dedi. Həbbab bu sözü eşidineə, yerindən ayağa qalxdı və təkbir gətirdikdən
sonra; “Müjdə ey Ömər! Rəsulullah, Allah Təalaya dua edərək; “Ya Rəbbi! Bu dini,
Əbu Cəhil vəya Ömər ilə qüvvətləndir” buyurdu. Budur bu dövlət, bu səadət sənə nəsib
oldu” dedi.
Bu ayə və bu dua Həzrəti Ömərin qəlbindəki düşmənliyi silib süpürdü. Dərhal;
“Rəsulullah hardadır?” dedi. Ürəyi, Rəsulullahı görmək istəyirdi. O gün, Rəsuli əkrəm
(səlləllahu əleyhi və səlləm). Həzrəti Ərqamın evində, Əshabına nəsihət edirdi. Əshabi
kiram toplanmış. Onun nurlu eəmalım görməklə, şirin, tə’sirli sözlərini eşitməklə
ürəkləri riqqətə gəlir; həddən artıq ləzzət, zövq və nə’şə içində müxtəlif hallara düşərək,
ruhlarına fərəh verirdilər.
Həzrəti Ömərin gəldiyi, Ərqamın evindən görüldü. Qılıneı da belində idi.
Heybətli, qüvvətli olduğundan, Əshabi kiram, Rəsulullahın ətrafını tutdu. Həzrəti
Həmzə, “Ömərdən qorxmayın, yaxşılıq ilə gəlirsə, xoş gəldi. Yoxsa o qılmeım
sıyırmadan mən başını qopardaram” deyərkən, Rəsulullah; “Yol verin, içəri gəlsin!”
buyurdu.
Cəbrayıl əleyhissalam, daha əvvəl. Həzrəti Ömərin iman etmək üçün gəldiyini
və yolda olduğunu xəbər vermişdi. Rəsulullah, Həzrəti Öməri təbəssümlə qarşıladı;
“Yol verin, yanından kənara çəkilin” buyurdu. Həzrəti Ömər, Rəsulullahın qabağında
™ Таһа 20/6.
Таһа 20/8.

110

dizləri üstündə oturdu. Rəsulullah, Həzrəti Ömərin qolundan tutub; “İmana gəl, ey
Ömər!” buyurdu. O da səmimi qəlblə Kəbməyi şəhadəti dedi. Əshabi kbam,
sevinelərindən təkbb səslərini göyə yüksəltdilər.
Həzrəti Ömər, müsəlman olduqdan sonra vəziyyətini belə nəql edərdi;
“Müsəlman olduğum zaman, Əshabi kiram müşriklərdən gizlənər və ibadətlərini gizli
şəkildə edərdilər. Bu hala çox üzüldüm, və; “Ey Rəsulallah! Bəyəm biz haqq yolda
deyilik?” deyə soruşdum. Cənabi Peyğəmbərimiz; “Bəli. Canım, yədi qüdrətində olan
Allah Təalaya and içbəm ki, istər ölü olun, istərsə də dbi olun, siz şübhəsiz haqq
yoldasınız” buyurdu. Bundan sonra; “Ey Rəsulallah! Madam ki, biz haqq, müşriklər də
batil yoldadırlar, o halda nə üçün dinimizi gizlədbik ki? Vallahi biz, İslam dinini, küfrə
qarşı açıqlamağa daha haqlı və daha layiqik. Allah Təalanın dini, Məkkədə heç şüphəsiz
üstün gələeəkdir. Qövmümüz bizə qarşı insaflı davransalar çox əla, yox həddi aşmaq
istəsələr, onlarla vuruşarıq” dedim. Rəsulallah; “Biz, sayea çox azıq!” buyurdu.
“Ey Rəsulallah! Səni haqq Peyğəmbər olaraq göndərən Allah Təalaya and
işirəm ki, heç çəkinmədən və qorxmadan, oturub İslamı başa salmadığım bir müşrik
eamaatı qalmayaeaqdır. Artıq ortaya çıxaq” dedim. Qəbul edilineə, iki sıra halında çölə
çıxıb. Hərəmi şərifə tərəf yeridik. Sıraların birinin başında Həmzə, digərinin başında da
mən vardım. Möhkəm addımlarla, torpağı un kimi edəreəsinə, toz qaldıraraq Məseidi
Harama girdik. Qureyşli müşriklər, bir mənə, bir Həmzəyə baxırdılar. Elə bir hüzün və
kədərə düşdülər ki, bəlkə həyatlarında belə bir ümidsizliyə heç düşməmişdilər”.
Həzrəti Ömərin bu gəlişindən sonra, Əbu Cəhil qabağa çıxıb; “Ey Ömər! Bu
nə haldır?” deyineə. Həzrəti Ömər heç əhəmiyyət vermədən; “Əşhədu ən la ilahə illallah
və əşhədu ənnə Məhəmmədən əbduhu və rəsuluh” dedi. Əbu Cəhil nə deyəeəyini
bilmədi. Yerindəeə donub qaldı. Həzrəti Ömər bu müşrik eamaatma üzünü tutaraq; “Ey
Qüreyş! Məni tanıyan tanıyır! Tanımayan da tanısın ki, mən Xəttab oğlu Ömərəm...
Arvadını dul, uşaqlarını yetim qoymaq istəyən yerindən qalxsın! Yerindən tərpənəni,
qılmeımla doğrayıb yerə sərərəm!” deyineə, Qureyşli müşriklər bir anda dağılışıb, ordan
uzaqlaşdılar. Rəsulullah və möhtərəm Əshabi səf tutub, uea səslə təkbir gətirdilər.
Məkkə səmaları, Əshabi kiramın; “Allahu əkbər! Allahu əkbər!” sədalarıyla çalxalandı.
İlk dəfə Hərəmi şərifdə açıqdan namaz qılındı.

ibn ishaq, əs-Sirə, s, 160-165, 221-229; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 342-350; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, II, 119.

111


Həzrəti Ömər müsəlman olunca, Ənfal surəsinin 64-cü ayəsi endi. Məalən;
“Ey Peyğəmbərim! Sənə yardımçı olaraq, Allah Təala və mö’minlərdən sənin yolunu
tutanlar yetişir” buyuruldu. Tərəddüd içində qalan bəzi adamlar. Həzrəti Ömərin
müsəlman olduğunu görüneə, İslamı seçdilər. Əshab olmaqla şərəfləndilər. Artıq
müsəlmanların sayısı gün keçdİkeə get-gedə artmağa başlamışdı.
Həbəşistana ikinci hicrət
Həbəşistandakı müsəlmanlar; “Məkkədə, müşriklərlə müsəlmanlar razılığa
gəliblər!” deyə doğru olmayan bir xəbər aldılar. Bundan sonra “Bizim hierətimiz,
yerimizi və yurdumuzu tərk etməyimiz, müşriklərin düşmənliyi səbəbindəndir. Artıq
onların düşmənliyi dostluğa çevrilmişdir. Elə isə gedib, Rəsuli əkrəmin (səlləllahu
əleyhi və səlləm) xidmətiylə şərəflənək” deyə düşündülər. Bu səbəblə Həbəş
hökmdarından ieazə alaraq Məkkəyə gəldilər. Aneaq aldıqları xəbərin doğru olmadığını
öyrəndilər.^' Sonra, Cənabi Peyğəmbərimizin hüzuruna gəlib; Həbəşistanın suyunun,
havasının və meyvələrinin qüvvət verdiyini; dörd dənə mə’bəd olduğunu, hər gün bu
yerlərdə dəvələr, qoyunlar kəsildiyini, kasıbların və qəriblərin də’vət edilib yaxşı
davranıldığını, hökmdarlarının onları ziyarət edib problemlərini dinlədiyini və
çətinliklərini həll etdiyini uzun-uzadıya nəql edib, razılıqlarını bildirdilər.^^
Əshabi kiram əleyhimurrizvan Məkkəyə gəlineə, müşriklər yenə əziyyət və
eəfaya başladılar. Zülmləri getdİkeə artdı. Hər eür işgəneəni heç çəkinmədən edirdilər.
Bir gün Həzrəti Osman; “Ey Rəsulallah! Həbəşistanı münasib bir tiearət yeri olaraq
gördüm. Bir aylıq tiearət çox qazane gətirər. Allahu Təala hierət yeri tə’yin edineəyə
qədər, müsəlmanlar üçün bundan daha münasib bir yer ola bilməz. Heç olmasa
mö’minlər, Qüreyşin əziyyətindən eanını qurtarar. Nəeaşi bizə qarşı çox lütfkar
davrandı və xeyli yaxşılıqlar etdi” dedi. Bundan sonra Cənabi Peyğəmbərimiz; “Təkrar
Həbəşistana qayıdın ki, Allah Təalanın adıyla hifz ediləsiniz” buyurdu.
Həzrəti Osman; “Ey Rəsulallah! Əgər siz, oraya təşrif etsəniz, onlar bəlkə də
müsəlman olarlar. Əhli kitab olduqlarından, tez İslamı qəbul edər və yardımlarını
əsirgəməzlər” deyineə, sevgili Peyğəmbərimiz; “Mən, hüzur və rahatlıq üçün
İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 205.
ibn ishaq, əs-Sirə, s, 194; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 364; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, I, 208; Təbəri, Tarix, II, 414.

112

vəzifələndirilmədim. Hicrət barəsində Allah Təalanın əmri şərifini gözləyirəm. Necə
əmr edildimsə elə əməl edərəm” buyurdu.
Bir rivayətə görə yüz bir nəfərlik bir qafilə İkinci dəfə Həbəşistana tərəf yola
çıxdı. Bu qafilənin başına, Cə’fər ibn Əbi Talib Həzrətləri tə’yin edilmişdi. Sağ-salamat
Nəcaşinin ölkəsinə çatdılar. Həbəşistanda qarşılaşdıqları hadisələri, sevgili
Peyğəmbərimizin möhtərəm Xanımı Ümmü Sələmə (Allah ondan razı olsun) belə nəql
etmişdir; Həbəşistana getdiyimiz zaman, orda çox yaxşı bir adamla qonşuluq etdİk. Bu
qonşu. Kral Nəeaşi idi. Həmişə arzumuzu yerinə yetirərdi. Dinimizin əmrlərinə
istədiyimiz kimi əməl edərdik. Allah Təalaya sərbəst şəkildə ibadət edə bilir, heç
əziyyətə rast gəlmirdik. Heç bir pis söz eşitmirdik”.
Məkkəli müşriklər bu vəziyyətdən xəbərdar olunca, Həbəşistan kralına İki elçi
göndərməyə qərar verdilər. Nəcaşiyə çox qiymətli hədiyyələr hazırladılar. Nəeaşinin
çox sevdiyi Məkkənin meşin dərisindən bol-bol hazırlandı. Nəcaşinin din adamlarına,
dövlət xadimlərinə hədiyyələr ayrıldı. Bu işə, Abdullah ibn Əbi Rəbiə ilə Əmr ibn As
vəzifələndirildi. Bu İki elçiyə, Nəcaşinin hüzurunda nələr söyləyəcəkləri öyrədildi.
Onlara; “Hökmdar ilə danışmamışdan əvvəl, onun din xadimlərinə və ordu başçılarının
hər birinə hədiyyələrini verin. Sonra Nəcaşinin hədiyyəsini təqdim edin. Bu işi
gördükdən sonra, ordakı müsəlmanların sizə təslim edilməsini istə’yin. Nəcaşinin
müsəlmanlar ilə görüşüb danışmasına fürsət vərmeyin” deyildi.
Elçilər, Həbəşistana gəldilər. Dövlət xadimləri ilə görüşüb hədiyyələrini
verdikdən sonra, hər birinə; “Bizim aramızda bəzi insanlar peyda oldu. Bunlar, bizim və
sizin bilmədiyimiz yeni bir din uydurdular. Bu gələnləri, öz vətənlərinə aparmaq
istəyirik. Hökmdarınızla, onlar barəsində görüşdüyünüz zaman, gələnlərlə görüşməsinə
fürsət vermədən bizə təslim edilməsi üçün çalışın. Bu adamlarla ən çox yaxınlıq edə
bilən kəslər onların, öz ana-ataları və qonşularıdır. Onlar bunları çox yaxşı bilirlər”^"^
dedilər. Din Xadimləri, bu təklifi qəbul etdilər. Sonra, Məkkəli elçilər, Nəcaşinin
hədiyyələrini təqdim etdilər. Kral Nəeaşi hədiyyələri qəbul edib, onları də’vət edərək bir
müddət görüşdü.
Elçilər, Nəcaşiyə belə söylədilər; “Ey Kral! Bizlərdən bəziləri sizin ölkənizə
sığınmışlar. Bu gələnlər, öz millətlərinin dinini tərk etməklə kifayətlənməyib, sizin
İbn İshaq, əs-Sirə, s, 195; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 334.
ibn İshaq, əs-Sirə, s, 195; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 332.

113



dininizi də qəbul etməyiblər. Özlərinə xas uydurma bir dinləri vardır. Nə biz, nə də siz
bu dini tanımırıq. Bizi bunların mənsub olduqları millətin başda gələnləri sizə göndərdi.
Bu adamlar, sizin ölkənizə sığınan adamların ataları və doğma qohumlarıdır. İstəkləri,
gələnlərin geri qaytarılmasıdır. Çünki onlar, bunların hallarını daha yaxından tanıyır.
Onların öz dinlərində xoş baxmadıqları şeyləri daha yaxşı bilirlər”. İstər Əmr ibn As,
istərsə də Abdullah ibn Əbi Rəbiənin ən çox arzu etdikləri şey; Nəcaşinin bu sözlərə
qulaq asaraq, arzularına münasib hərəkət etməsiydi. Elçilər, danışıb qurtardıqdan sonra,
Nəeaşinin din xadimləri sözə başlayıb, belə demişdilər; “Bunlar çox doğru söylədilər.
Bunların millətləri, onlarla daha yaxşı məşğul ola bilər, onların bəyəndiyi və
bəyənmədiyi şeyləri daha yaxşı dərk edərlər. Onun üçün siz bu adamları təslim edin ki,
bunlar onları vətənlərinə və millətlərinə aparsın”.
Kral Nəeaşi bu sözlərdən çox əsəbləşdi; “Vallahi xeyr! Mən bu adamları
təslim etmərəm. Mənə sığınan, ölkəmə gələn adamlara xəyanət edə bilmərəm. Bunlar,
məni başqalarından fərqli görmüş və mənim ölkəmə gəlmişlər. Onun üçün, gələn
muhaeirləri sarayıma də’vət edər, onlara bu adamların söylədikləri sözlərə qarşı nə
deyəeəklərini soruşar, verdikləri cavablarına da qulaq asaram. Əgər mühacirlər,
bunların dedikləri kimi isələr, onları gələnlərə verib, öz millətlərinə geri qaytararam. Elə
deyilsə onları qoruyar, ölkəmdə qaldıqları müddətdə yaxşılıq edərəm” dedi. Daha
əvvəllər Nəeaşi, səmavi kitabları araşdırmışdı. Məhəmməd əleyhissalamın gəlmə
zamanının yaxın olduğunu, qövmünün Ona yalançı deyib inanmayacaqlarını və
Məkkədən qovacaqlarını bilirdi.
Nəeaşi, Məkkəli elçilərə; “Onlar kimə inanarlar?” deyə soruşdu. Onlar da;
“Məhəmmədə” dedilər. Nəeaşi, bu adı eşidincə. Onun peyğəmbər olduğunu anladı və
üzə vurmadı. Gələnlərə təkrar soruşdu; “Onun dini və məzhəbi nədir və də’vət etdiyi
şey nədir?” Əmr; “Onun məzhəbi yoxdur” dedi. Nəeaşi; “Məzhəbini, dinini bilmədiyim,
mənə sığınan bir qrupu necə sizə təslim edə bilərəm? Məclis quraq. Onları da gətirək.
Sizinlə üzləşdirək. Hər İki tərəfin də dedikləri müəyyən olsun. Onların da dinini
tanıyaq” dedi və müsəlmanları saraya də’vət etdi.
Müsəlmanlar əvvəlcə öz aralarında məsləhətləşdilər (görüşdülər) və; “Həbəş
hökmdarına xoş gələcək və mizaclarına uyğun olacaq şəkildə nə deyək” deyə müzakirə

İbn İshaq, əs-Sirə, s, 195; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 332.

114

etdilər. Həzrəti Cə’fər; “Vallahi bizim bu barədə bildiklərimiz, Peyğəmbərimizin bizə
buyurduğundan ibarətdb. Nəticə nə olarsa olsun razıyıq” buyurdu. Hamısı qəbul etdilər
və təkcə Həzrəti Cə’fərin danışması üçün razılığa gəlib, Nəcaşinin hüzuruna gəldilər.
Kral Nəcaşi də alimlərini bir yerə yığdı. Böyük bir məclis quruldu. Sonra mühacirləri
gətbdilər. Müsəlmanlar, gəldiklərində salam verdilər və səcdə etmədilər. Nəcaşi onlara;
“Nə üçün səcdə etmədiniz” deyə soruşunca; “Biz, Allah Təaladan başqasına səcdə
etmərik. Cənabi Peyğəmbərimiz, bizi, Allah Təaladan başqasına səcdə etməyi qadağan
edib; “Səcdə, təkcə Allah Təalaya məxsusdur’ buyurmuşdur” dedilər.
Nəcaşi, muhacblərə üzünü tutaraq; “Ey hüzuruma gəlmiş camaat! Mənə
deyiniz görək ölkəmə nə üçün gəldiniz? Siz kimsiniz? Tacb deyilsiniz, bb istə’yiniz də
yoxdur. Sizin bu zühur edən Peyğəmbərinizin kimdb? Nə üçün ölkənizdən buraya
gələnlərin salam verdiyi kimi salam vermirsini z ?” dedi. Cə’fər (Allah ondan razı olsun);
“Ey Hökmdar! Mən əvvəlcə, üç söz deyəcəyəm. Əgər düz desəm, məni təsdiq edin,
yalan desəm yalan olduğunu deyin. Hər şeydən əvvəl əmr et ki, bu adamlardan təkcə
biri danışsın, digərləri sussun!” dedi. Əmr ibn As ; “Mən danışaram” dedi. Nəcaşi; “Ey
Cə’fər, əvvəlcə sən danış” dedi. Həzrəti Cə’fər; “Mənim, üç sözüm var. Bu adama
soruşun. Bəyəm biz, tutulub sahiblərimizə qaytarılan kölələrik?” dedi. Nəcaşi; “Ey
Əmr! Onlar kölədir?” deyə soruşdu. Əmr; “Xeyr! Onlar kölə deyil, azaddır!” dedi.
Həzrəti Cə’fər; “Görəsən biz haqsız yerə bir nəfərin qanını tökdük ki, qanı tökülənlərə
təslim ediləcəyik?” dedi. Nəcaşi, Əmrə üzünü tutaraq; “Bunlar, yoxsa haqsız yerə bbini
öldürdülər?!” deyə soruşunca. Əmr; “Xeyr, bir damcı belə qan tökmədilər” dedi.
Həzrəti Cə’fər, Nəcaşiyə; “Yoxsa başqasının mallarından haqsız yerə aldığımız vəya
ödəməyimiz lazım gələn mallar vardı?” dedi. Nəcaşi; “Ey Əmr! Əgər, bunların nə qədər
çox qızıl borcları olsa belə, onu mən ödəyəcəyəm, deyin” dedi. Əmr; “Xeyr, bir qırat
(bb pul vahidi) belə yoxdur!” dedi. Nəcaşi; “O halda siz bunlardan nə istəyirsiniz?”
deyə soruşunca. Əmr; “Onlar ilə biz, bir dində və bb yolda idİk. Onlar, dinimizi tərk
etdilər. Məhəmmədə itaət etdilər və dininə girdilər” dedi. Nəcaşi, Cə’fərə; “Siz,
mensubu olduğunuz dini tərk edib niyə bir başqasına gbdiniz? Qövmünüzün dinindən
ayrıldığınıza, mənim dinimdə də olmadığınıza görə, sizin inandığınız bu din necədb?
Haqqında məlumat verin bilək!” deyə soruşdu.

115



Həzrəti Cə’fər; “Ey Hökmdar! Biz cahil bir millət idik. Bütlərə sitayiş edərdik.
Ölmüş heyvan leşi yeyər, hər eür pis işi görərdik. Qohumlarımızla münasəbətlərimizi
kəsər, qonşularımıza pis davranardık. Güelülərimiz, zəiflərə zülm edər və mərhəmət
nədir bilməzdilər. Allah Təala bizə, aramızdan; doğruluğunu, əminliyini, iffət və
paklığını, soyunun düzgünlüyünü bildiyimiz bir peyğəmbər göndərineəyə qədər, bu
vəziyyətdə qaldıq. O peyğəmbər bizi, Allah Təalanın varlığına və birliyinə inanmağa.
Ona ibadət etməyə, bizim və ata-bablarımızın daima sitayiş ettİkləri daşları və bütləri
tərk etməyə də’vət etdi. Doğru sözlü olmağı, əmanətə xəyanət etməməyi, qohumluq
haqlarına riayət etməyi, qonşulara gözəl rəftar etməyi, günahlardan və qan tökməkdən
çəkinməyi əmr etdi. Hər eür əxlaqsızlıqlardan, yalan söyləməkdən, yetimlərin malına əl
uzatmaqdan, namuslu qadınlara iftira atmaqdan bizi çəkindirdi. Bizə, Allah Təalaya
şərik, ortaq qoşmadan ibadət etməyi əmr etdi. Biz də qəbul etdİk və Allah Təaladan nə
gətbmişsə hamısına inandıq və söylədiklərinə əməl etdİk. Allah Təalaya ibadət etdİk.
Onun bizə haram qıldığını haram, halal qıldığını da halal gördük və eləeə də əməl etdİk.
Bu səbəbdən qövmümüz, bizə düşmən olub, zülm etdi. Bizi, dinimizdən döndərib, Allah
Təalaya ibadət etməkdən soyudub, təzədən bütlərə sitayiş etmək üçün hər eür
işgəneələrə və əziyyətlərə mə’ruz qoydular. Bizə zülm etdilər. Bizi əməlli başlı
sıxışdırdılar. Bizimlə dinimizin arasına girdilər və bizi dinimizdən ayırmaq istədilər. Biz
də yurdumuzu, yuvamızı tərk edərək sənin ölkənə sığındıq. Səni, başqalarından üstün
tuttuq. Sənin himayənə, qonşuluğuna ean atdıq. Sənin yanında zülmə, haqsızlığa düçar
olmayaeağımızı ümid edirik” dedi. Həzrəti Cə’fər danışığına belə davam etdi; “Salam
vermə işinə gəbneə, biz səni Rəsulullahın salamı ilə salamladıq. Bir birimizə də elə
salam verərik. Cənnətdəkilərin salamlarının da bu şəkildə olduğunu Cənabi
Peyğəmbərimiz xəbər verdi. Bunun üçün sizə də bu şəkildə salam verdik. Cənabi
Peyğəmbərimiz insanlara səedə edilmeyəeəyini buyurduğu üçün, Allah Təaladan
başqasına səedə etməkdən Allahu Təalaya sığınırıq.
Nəeaşi; “Sən, Allahın xəbər verdiklərindən heç olmazsa bir az bilirsən?” deyə
soruşdu. Həzrəti Cə’fər; “Bəli” deyineə, Nəeaşi; “Onu mənə oxu” dedi. Həzrəti Cə’fər
də Məryəm surəsinin ilk ayələrini oxumağa başladı. (Ənkəbut və Rum surələrindən
oxuduğu da nəql edilmişdir). Nəeaşi ağlayırdı. Gözlərindən axan yaşlar saqqalını islatdı.
Rahiblər də ağladı. Nəeaşi və rahiblər; “Ey Cə’fər! Bu şirin və gözəl kəlamdan bir az da
oxu” dedilər. Həzrəti Cə’fər, Kəhf surəsinin əvvəlindən e’tibarən oxudu ki, məalən;

116



“Kafrləri, (uca) nəzdindən göndərilən çətin bir əzab (cəhənnəm) ilə qorxutmaq,
xeyirxah əməl işləyən mö’minləri də, içində əbədi olaraq qalacaqları gözəl bir əcr
(Cənnət) ilə müjdələmək, “Allah Təala övlad sahibi oldu” deyənləri qorxutmaq üçün,
danışığında bir səhv, mənasında bir ziddiyyət olmadığı, (ifrat və təfritdən uzaq olan)
səhih bir kitabı (Qur’ani Kərimi) quluna (Məhamməd əleyhissalama) endirən Allah
Təalaya həmd olsun. Nə onların (Allah Təala övlad sahibi oldu deyənlərin), nə də
atalarının buna (o sözə) dair heç bir məlumatları yoxdur. Ağızlarından çıxan bu söz,
böyük bir küfr (şirk) oldu. Onlar aneaq yalan söyləyərlər. (Ey Rəsulum!) Bu Qur’ani
Kərimə inanmazlarsa, məgər hüzn və qəzəblə özünü həlak edəcəksən?! Biz yer üzündə
olanları (mədənlər, heyvanlar və bilgiləri) yer əhlinin, hansının əməli salihdir (hansı
dünya arzularını tərk etmişdir) imtahan etmək üçün zinət olaraq yaratdıq.deyilirdi.
Nəcaşi özünü saxlaya bilməyib; “Vallahi, bu çıxış mərkəzi eyni olan bir nurdur. Musa
və İsa da (əleyhimussalam) onunla gəlmişdir” dedi. Qüreyş elçilərinə üzünü tutaraq;
“Gedin, vallahi, mən nə onları sizə təslim edər, nə də onlar haqqında pis bir fik rə
düşərəm” dedi. Abdullah ibn Əbi Rəbiə ilə Əmr ibn As Nəeaşinin yanından ayrıldılar.
Əmr, Abdullaha; “And içirəm ki, onların bir qəbahətini Nəeaşinin yanında
açıqlayıb, elə köklərini kazacağam ki, gəl görəsən” dedi. Dostu, Əmrə; “Onlar bizə
müxalifət edirlərsə də, pis-yaxşı qohumluğumuz var, belə etməsən yaxşı olar” dedi.
Əmr; “Onların, İsa əleyhissalamı, bir qul olaraq tanıdıqlarını Nəcaşiyə deyəcəyəm”
dedi.
Ertəsi gün, Nəeaşinin yanına gəlib; Ey Hökmdar! Onlar Məryəm oğlu İsaya
(əleyhissalam) böhtan atırlar. Onlara xəbər göndərib, İsa əleyhisalam üçün nə
söylədiklərini bir soruş, dedi. Nəcaşi, Həzrəti İsa haqqındakı görüşlərini soruşmaq üçün
müsəlmanlara xəbər göndərdi. Yenə gəldilər. Bir birilərinə; “İsa əleyhissalam haqqında
soruşsalar nə cavab verəcəyik” dedilər. Həzrəti Cə’fər; “Vallahi Həzrəti İsa haqqında
Allah Təalanın buyurduğunu, Cənabi Peyğəmbərimizin bizə gətirdiyini söyləyərik”
dedi.
Nəeaşinin hüzuruna çıxınca, Nəcaşi; “Siz Məryəm oğlu İsa əleyhissalam
haqqında nə düşünürsünüz?” deyə soruşdu. Həzrəti Cə’fər; “Biz İsa əleyhissalam
haqqında, təkeə Cənabi Peyğəmbərimizin bizə Allah Təaladan gətirib, də’vət etdiyini
əl-Kəhf 18/1-7.
İbn İshaq, əs-Sirə, s, 195; İbn Hişam, əs-Sirə, I, 332-333.

117



söyləyərik. Onu, Allah Təalanın qulu və rəsulu olduğunu, dünyadan və kişilərdən əl
çəkərək. Haqq Təalaya bağlanmış bir əlifə olan Həzrəti Məryəmdən dünyaya gəlmiş,
Allahu Təalanın kəbməsi olduğunu qəbul edərik. Məryəm oğlu İsanın halı, mərtəbəsi
bundan ibarətdb. Həzrəti Adəmi torpaqdan yaratdığı kimi, İsa əleyhissalamı da atasız
yaratmışdır deyərik” deyincə, Nəcaşi, əlini yerə uzadıb, yerdən bir saman çöpü götürdü
və; “And içirəm ki. Məryəm oğlu İsa da sizin söylədiyinizdən artıq bb şey deyildb.
Arada bu saman çöpü qədər belə fərq yoxdur” dedi.
Nəcaşi bunu söylədiyi zaman, ətrafındakı hökumət qulluqçuları və ordu
başçıları, aralarında pıçıldaşmağa və vurnuxmağa başladılar. Nəcaşi bunu görüncə,
onlara; “And içirəm ki siz nə deybsinizsə deyin, mən bunlar haqqında yaxşı şeylər
düşünürəm” dedi. Sonra müsəlman mühacirlərə üzünü tutaraq; “Sizi və yanından
gəldiyiniz zatı təbrik edbəm! Mən buna inandım ki. O, Allahın rəsuludur. Onsuz da biz.
Onu İncildə görmüşdük. O Rəsulu, Məryəm oğlu İsa da xəbər verdi. Vallahi, əgər O,
buralarda olsaydı, gedib onun ayaqqabılarını daşıyar, ayaqlarını yuyardım! Gedin!
Ölkəmin əl dəyməmiş yerində, hər cür özbaşınalıqdan uzaq, əmniyyət və hüzur içində