Sevgili Peyğəmbərim - 16

başlamışdım. O da mənə xristiyanhğı öyrədirdi.
Aneaq sonradan onun pis adam olduğunu başa düşdüm. Çünki xristiyanların,
kasıblara vermək üçün gətirdikləri sədəqə, qızıl və gümüşləri gizlədər, ehtiyaeı olanlara
verməzdi. Tam yeddi küp qızıl və gümüş yığmışdı. Bunu məndən başqa bilən yox idi.
Bir müddət sonra o vəfat etti. Xristiyanlar dəfn üçün toplandılar. Onlara; “Niyə buna bu
qədər hörmət edirsiniz, halbuki o hörmətə layiq bir insan deyildir!” dedim. Onlar; “Sən
bunu hansı dəlilə görə deyirsən?” soruşdular və mənə inanmadılar. Mən də yığdığı
qızılların yerini göstərdim. Yeddi küp qızılı və gümüşü çıxartdılar, sonra; “Bu, dəfn

192

edilməyə layiq bir adam deyildir” deyərək bir yerə atıb üstünü daşla örtdülər. Yerinə
başqa birisi keçdi.
Bu zat həqiqətən də elm sahibi zahid bir adam olub, dünyaya heç əhəmmiyət
verməzdi. Axirət üçün çalışan biri idi və həmişə axirət üçün çalışır, gəeə-gündüz ibadət
edərdi. Onu çok sevdim və uzun bir müddət yanında qaldım. Könüllü olaraq ona qulluq
edərdim. Birlikdə ibadət edərdik.
Bir dəfə ona; “Ey mənim ağam! Uzun zamandan bəri yanınızdayam və sizi çox
sevdim. Çünki Allahu Təalanın əmrlərinə itaət edir və qadağan etdiklərindən də uzaq
durursunuz. Vəfat etdiyiniz zaman, mən nə edim, mənə nə tövsiyə edirsiniz?” deyə
soruşdum. Cavab olaraq; “Oğlum, Şamda insanları doğru yola də’vət edəeək bir adam
qalmadı. Kimin yanına getsən səni yoldan çıxardar. Aneaq Mosulda bir nəfər vardır ki.
Onu axtarıb tapmağını tövsiyə edirəm” dedi.
Vəfat edineə, Mosula getdim, təsvir etdiyi şəxsi tapdım və başıma gələnləri ona
danışdım. Məni özünə xidmət etmək üçün qəbul etdi. O da, digər şəxs kimi çox
qiymətli, dünyaya meyl etməyən və həmişə ibadət edən bir adam idi. Ona da uzun
zaman xidmət etdim. Aneaq bir dəfə xəstələndi. Vəfat zamanı, eyni sualları ona da
soruşdum. Mənə, Nusaybində bir adamı tövsiyə etdi. Vəfatından sonra vaxt itirmədən
Nusaybinə getdim. Söylədiyi adamı tapıb, yanında qalmaq istədiyimi bildirdim. Qəbul
etdi, bir müddət də ona qulluq edib yanında qaldım. Xəstələnineə, məni başqa birinə
göndərməsini söylədim. Bu səfər mənə Ammuriyyə deyilən Rum şəhərində yerləşən
başqa bir adamın yanına göndərdi. Vəfatından sonra Ammuriyyəyə tərəf yola çıxdım.
Söylədiyi bu şəxsi də tapıb, ona qulluq etməyə başladım və xeyli vaxt orda qaldım.
Onun da vəfatı yaxınlaşdı. Məni birinə tapşırmasını xahiş edineə; “Vallahi indi
belə bir adam tanımıram. Aneaq, sonuneu peyğəmbərinin gəlməsi yaxınlaşdı. O,
Ərəblar arasından çıxaeaq, vətənindən hierət edib, daş-kəsək içində xurması bol bir
şəhərə yerləşəeək. O, hədiyyəni qəbul edər, aneaq sədəqəni qəbul etməz. Kürəyinin
ortasında nübüvvət möhürü vardır” deyərək əlamətlərini sadaladı. Bu adam da vəfat
edineə, söylədiklərinə əməl edərək Ərəb diyarına getməyə qərar verdim.
Ammuriyyədə bir az pul qazanıb, bir neçə öküzlə bir neçə qoyun almışdım.
Bəni Kəlb qəbiləsindən bir qafilə. Ərəb diyarına gedəeəkdi. Onlara; “Bu düyə və

Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, V, 441; Süheyb, ər-Rövzul-Unf, I, 371.

193


qoyunlar sizin olsun, təki məni Ərəb vilayətinə aparın!” deyincə, təklifimi qəbul edib
özləriylə birlikdə getməyimə icazə verdilər. Vadil-Qura deyilən yerə gəlincə, məni
aldadıb, kölədir deyərək bir yəhudiyə satdılar. Yəhudinin qaldığı yerdə xurma bağları
gördüm. “Sonuncu peyğəmbərin hicrət edəcəyi yer hər halda buradır” deyə fikirləşdim.
Ancaq heç cürə alışa bilmədim. Bu yəhudiyə bir müddət qulluq etdim. Sonra məni əmisi
oğluna satdı. O da alıb Mədənəyə gətirdi. Mədənəyə çatınca, buranı sanki əvvəlcədən
görmüşəm kimi alışdım. Artıq günlərim Mədənədə keçir, məni pulla alan yəhudinin
bağında-bostanında işləyir, ona qulluq edirdim. Bir tərəfdən də əsl məqsədimə
qovuşmağımı səbirsizliklə gözləyirdim.
Bir dəfə, bir xurma ağacına çıxıb iş görürdüm. Sahibim, biri ilə bir ağacın
altında nəsə danışırdı. Bu arada; “Evs və Həzrəc qəbilələri həlak olsunlar. Məkkədən bir
adam Qubaya gəldi. Peyğəmbər olduğunu iddia edir. Bu qəbilələlər də Onu qəbul edib
dininə girirlər...” deyə öz aralarında danışdılar. Mən bu sözləri eşidincə, özümü itirdim.
Dərhal aşağı düşüb, o adama; “Nə danışırsan?” dedim. Sahibim mənə; “Nəyinə
lazımdır, niyə soruşursan ki? Sən işinlə məşğul ol!” deyərək mənə bir şillə vurdu. O gün
axşam olunca, bir miqdar xurma götürüb, özümü Qubaya çatdırdım. Rəsulullahın
(səllallahu əleyhi və səlləm) yanına gedib; “Sən salih bir adamsan, yanında da kasıblar
vardır. Bu xurmaları sədəqə gətirdim” dedim.
Rəsulullah, yanında duran Əshaba; “Gəlin xurma yeyin” buyurdu. Onlar da
yedilər. Ancaq özü heç yemədi. Öz-özümə; “Bax əlamətin biri budur. Sədəqə qəbul
etmir” dedim. Cənabi Rəsulullah Mədinəyə təşrif etdikdən sonra, yenə bir miqdar
xurma götürüb, Rəsulullaha gətirdim. “Bu, hədiyyədir” dedim. Bu dəfə yanındakı
Əshab ilə birlikdə yedi. “Bax bu da İkinci əlaməti” dedim. Götürdüyüm xurma
təxminən iyirmi beş idi. Halbuki yeyilən xurma toxumları təxminən min ədəd idi.
Cənabi Rəsulullahın mö’cüzəsiylə xurma artmışdı. Öz-özümə; “Bir əlamət də gördüm”
dedim.
Bir dəfə yenə Rəsulullahın yanına getmişdim. Ölü dəfn edirdilər. Nübüvvət
möhürünü görməyi arzu etdiyim üçün əməlli başlı yaxınlaşdım. Mənim məqsədimi başa
düşüb, köynəyini qaldırdı. Mübarək kürəyi açılınca, nübüvvət möhürünü görən kimi o
dəqiqə öpdüm və ağladım. O anda kəliməyi şəhadəti deyərək müsəlman oldum.

194




Sonra da Rəsulullaha, başıma gələn hadisələri bir-bir danışdım. Halıma təəccüb
edib, bunu Əshabi kirama da danışmağımı göstəriş verdi. Əshabi kiram toplandı, mən
də başıma gələn hadisələri təfislatıyla onlara danış dim...
Səlmani Farisi iman etdiyi zaman. Ərəb dilini bilmədiyi üçün, təreüməçi
istəmişdi. Gələn yəhudi tərcüməçi, onun sevgili Peyğəmbərimizi mədh etməyini tam
tərsinə təreümə edirdi. O əsnada Cəbrail ələyhissəlam gəlib. Həzrəti Səlmanın sözlərini
olduğu kimi Rəsulullaha xəbər verdi. Yəhudi vəziyyəti başa düşüneə, kəbməyi şəhadət
gətbərək müsəlman oldu.
Səlmani Farisi, müsəlman olduqdan sonra, bir müddət də kölə olaraq qaldı.
Sevgili Peyğəmbərimizin; “Özünü köləlikdən qurtar ey Səlman” buyurmasından sonra,
sahibinin yanına gedib, azad olmaq istədiyini söylədi. Buna məeburən razı olan yəhudi,
üç yüz xurma ağacı əkərək xurma gətbincəyə qədər onlara qulluq etməsi və qırx uqiyyə
qızıl (o zamankı ölçüyə görə bb miqdar qızıl) verməsi şərtiylə qəbul etdi.
Bunu, Cənabi Rəsulullaha xəbər verdi. O da, Əshabına; “Qardaşınıza kömək
edin” buyurdu. Onun üçün üç yüz xurma ağacı topladılar. Cənabi Rəsulullah; “Bunların
quyularını hazır edib, qurtardıqdan sonra mənə xəbər ver” buyurdu. Quyuları hazırlayıb,
xəbər verincə, gəlib ağacları öz mübarək əlləriylə əkdi. Bb dənəsini də Həzrəti Ömər
əkmişdi. Həzrəti Ömərin əkdiyindən başqa hamısı Allahu Təalanın izni ilə, o il xurma
gətbdi. Cənabi Rəsulullah o bir dənə qurumuş ağacı da çıxardıb, öz mübarək əli ilə
təzədən əkdi və əkdiyi anda xurma gətbdi.
Səlmani Farisi həzrətləri belə nəql etmişdb ki; “Bir dəfə, bir adam məni axtarır
və; “Səlmani Farisi Mükatəbi fəqb (sahibi ilə azadlığına qovuşmaq üçün müəyyən bir
miqdarda razılaşan kölə) hardadır?” deyə soruşurdu. Məni tapan kimi, əlindəki yumurta
böyüklüyündəki qızılı verdi. Bunu götürüb Peyğəmbərimizin yanına getdim və
vəziyyəti danışdım.
Rəsulullah qızılı yenə mənə qaytarıb; “Bu qızılı götür və boreunu ödə!”
buyurdu. Mən; “Ey Rəsulallah! Bu qızıl yəhudinin istədiyi ağırlıqda deyil” deyincə,
Cənabi Rəsulullah o qızılı götürüb, mübarək dilinin üstünə sürtdü. “Götür bunu! Allahu
Təala bununla sənin borcunu verər” buyurdu. Allah haqqı üçün o qızılın ağırlığını

Əhməd ibn Hənbəl, əl-Müsnəd, V, 441; Süheyb, ər-Rövzul-Unf, I, 371.

195



ölçdüm, lazım olan qədər idi. Onu da götürüb verdim. Beləcə kölə olmaqdan canım
1 144
qurtardı.
Səlman! Farisi o gündən sonra, Əshabi suffəyə daxil oldu.
Mələklər dinləmək üçün gəlirdi
Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və səlləm) Qur’ani Kərimi elə gözəl, elə şirin
və tə’sirli oxuyurdu ki. Ona qulaq asan müsəlman olmayanlar da heyran olurdular. Ona
qulaq asaraq müsəlman olanların sayısı da çox idi. Həzrəti Bəra ibn Azib nəql etmişdir
ki; “Bir xiftən namazından sonra Rəsulullahı, Tin surəsini oxuyarkən dinləmişdim, elə
gözəl oxuyurdu ki, səsi və oxuyuşu Ondan daha nöqsansız olan bir nəfər
eşitməmişdim”.
Əshabi kiram arasında səsi çox gözəl olan, Qur’ani Kərimi oxuyarkən ağlayan
və ağladanlar olduqca çox idi. Bunlardan biri də, Üseyd ibn Xudayr idi. Bir gecə, atını
yanında bir yerə bağlayıb. Bəqərə surəsini oxumağa başladı. Oxuyarkən at birdən birə
hürkdü. Həzrəti Üseyd susdu, at sakitləşdi. Oxumağa başlayınca, at yenə hürkdü.
Susunca da sakitəşdi. Yenə oxumağa başlayınca, yenə hürkdü. Üseyd ibn Xudayrın oğlu
Yəhya, ata yaxın bir yerdə yatırdı. Atın, uşağa bir zərər verməyindən qorxaraq, oxumağı
kəsdi. Göyə baxdığında, ağ bulut kölgəsinə bənzəyən bir buludun içində, qəndil kimi
parıldayan şeylər diqqətini cəlb etdi. Oxumağı kəsincə, o parıldayan şeylərin göyə tərəf
yüksələrək getdiyini gördü. Səhər açılınca, sevgili Peyğəmbərimizin yanına gedib,
başına gələnləri danışdı. Rəsulullah; “Onların nə olduğunu bilirsən?” deyə soruşunca.
Həzrəti Üseyd; “Anam-atam sənə fəda olsun ey Rəsulallah! Bilmirəm” deyə cavab
verdi. Cənabi Peyğəmbərimiz buyurdu ki; “Onlar mələklər idi. Sənin səsinə qulaq
asmaq üçün yaxınlaşmışdılar. Əgər oxumağa davam etsəydin, səhərə qədər sənə qulaq
asar, insanlar da onları görər və seyr edərdilər. Onlar, xalqın gözünə görünərdilər”.
Qur’ani Kərimi çox yanqıh oxuyanlardan biri də Həzrəti Əbu Bəkri Siddiq idi.
Namaz qılarkən oxumağa başlayınca, özünü saxlaya bilməz, mübarək gözlərindən yaş
axardı. Görənlər bu halına heyran olurdular. Bir dəfə müşriklər yığıhşıb; “Bu adam,
peyğəmbərin gətirdiklərini yanqıh şəkildə oxuyaraq ağlayır. Uşaqlarımız və
qadınlarımızın onun bu halına vurulub, müsəlman olmasından qorxuruq” demişdilər.
Buxari, “Fəzailus-Səhabə”, 81; Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, I, 467.

196


Sevgili Peyğəmbərimizin mübarək cəmalını görərək, Ona aşiq olanlardan,
mübarək sözlərini və oxuduğu Qur’anı Kərimə qulaq asınca, heyran qalıb müsəlman
olanlardan biri də Abdullah ibn Səllam Həzrətləridir.
Tövrat və İncili yaxşı bilən Abdullah ibn Səllam, iman etməmişdən əvvəl bir
yəhudi alimi idi. Özü, müsəlman olmasını belə nəql edir; “Mən Tövratı və şərhlərini
atamdan oxuyub öyrənmişdim. Bir dəfə atam, axır zamanda gələcək olan peyğəmbərin
xüsusiyyətləri, əlamətləri və görəcəyi işləri mənə başa saldı və; “Əgər O, Harun
övladından gəlsə. Ona tabe olaram. Yoxsa tabe olmaram!” dedi və Rəsulullahın
Mədinəyə gəlişindən əvvəl öldü.
Rəsulullahın Məkkədə nübüvvətini еТап etdiyini eşitdiyim vaxt. Onun
xüsusiyyətlərini, adını və gələcəyi vaxtı bilirdim. Bu səbəblə. Onun yolunu gözlədim.
Rəsulullahın Mədinə yaxınlığında Quba deyilən yerdəki Əmr ibn Əvf oğullarının
evində qonaq olduğunu birindən öyrənincəyə qədər bu halımı yəhudilərə deməyib
susdum.
Bir dəfə bağda xurma ağacından yaş xurma yığarkən. Nadir oğullarından biri,
“Bu gün. Ərəblərin adamı gəldi” deyə bağırdı. Məni əsməcə tutmuşdu. Dərhal; “Allahu
əkbər” deyərək təkbir gətirdim. O anda xalam Xalidə bint Haris, ağacın altında
oturmuşdu. Çox yaşlı bir qadındı. Təkbir səsi eşidincə; “Allah əlini boşa çıxartsın və
səni arzuna çatdırmasın. Vallahi sən. Musa ibn İmranın gələcəyini eşitsəydin bundan
çoxlu sevinməzdin!” deyərək mənim üstümə bozardı. Ona; “Ey xala! O, vallahi Musa
ibn İmranın qardaşıdır və Onun kimi bir peyğəmbərdir. Onun yolunda gedir və Onun
göndərildiyi tövhid ilə göndərilmişdir” dedim.
Bundan sonra mənə; “Ey qardaşımın oğlu! Yoxsa O, qiyamətə yaxın
göndəriləcəyi bizə xəbər verilən peyğəmbərdir?” dedi. “Bəh” dedim, “Elə isə haqlısan”
dedi.'^^
Rəsulullah Mədinəyə hicrət etdiyi zaman. Onu görmək üçün dərhal camaatın
arasına qarışdım. Mübarək cəmalını, nurlu üzünü görən kimi; “Onun üzü yalançı bir
adamın üzü ola bilməz!” dedim. Rəsulullah, toplaşan insanlara İslamiyyəti izah edir,
onlara nəsihət verirdi. Orada Rəsulullahdan eşitdiyim ilk hədisi şərif budur; “Salamı

Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, II, 400; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, II, 373.

197


aranızda yayın, ac olanları doyuzdurun, qohum-əqrəbanı ziyarət edin, insanlar yuxuda
ikən namaz qılın. Beləcə Cənnətə səlamətlə girərsiniz”.
Fəxri aləm (səlləllahu əleyhi və səlləm), məni nübüvvət nuru ilə tanıyıb; “Sən,
Mədinə alimi ibni Səllam deyilsən?” buyurdu. Mən də; “Bəli” deyincə, sevgili
Peyğəmbərimiz; “Yaxınlaş” buyuraraq, bu sualı soruşdu; “Ey Abdullah! Allahu Təala
üçün de görək! Tövratda mənim xüsusiyyətlərimi heç oxuyub öyrənmədin?” Mən də;
“Allah Təalanın sifətləri nələrdir, deyə bilirsiniz?” dedim. Bu sualın cavabında,
Rəsulullah bb az dayandı və Cəbrayıl əleyhissalam İxlas surəsini endirdi; “Rəsulullahın
oxuduğu bu surəni eşidincə. Peyğəmbərimizə dərhal; “Bəli, ey Rəsulallah! Düz
deyirsən, şəhadət edirəm ki, Allah Təaladan başqa ilah yoxdur. Sən Onun qulu və
Rəsulusan” deyərək kəbmeyi şəhadət gətirib müsəlman oldum”.
Sonra; “Ey Rəsulallah! Yəhudilər, insanı mə’təl qoyan yalanlar deyib, əsilsız
isnad və iftiralar söyləyən zalım bir millətdir. Əgər sən mənim xüsusiyyətlərimi və hər
halımı onlardan soruşub öyrənməmişdən əvvəl, onlar mənim müsəlman olduğumu
eşidib bilsələr, şübhəsiz sizin yanınızda mənə, ağla gəlməyən iftiralar edəcəklər. Siz,
əvvəlcə məni onlardan soruşun!” dedim və evin bir küncündə gizləndim. Daha sonra
yəhudilərin başda gələnlərindən bir qrup içəri girdi. Rəsulullah, yəhudilərə üzünü
tutaraq; “Sizin camaatdan biri olan Abdullah ibn Səllam necə bir adamdır?” deyə
soruşdu. Yəhudilər də; “O bizim ən böyük alimimizdir. Onun atası da ən böyük
alimimiz idi! İbn Səllam bizim ən xeyirlimiz və ən xeyirlimizin də oğludur!” dedilər.
Bundan sonra Rəsulullah, yəhudilərə; “Əgər o müsəlman olsa, siz buna nə deyərsiniz?”
deyə soruşdu. Yəhudilər; “Allah onu belə bir şeydən qorusun!” deyə cavab verdilər.
O əsnada gizləndiyim yerdən çıxıb; “Ey yəhudi camaatı! Allah Təaladan
qorxun! Sizə gələn şeyi qəbul edin. Allah Təalaya and içirəm, siz də bilirsiniz ki,
əbnizdəki Tövratda adının və xüsusiyyətlərinin yazılmış olduğunu gördüyünüz Allah
Təalanın rəsulu budur. Mən şəhadət edirəm ki, Allah Təaladan başqa ilah yoxdur. Yenə
şəhadət edbəm ki. Məhəmməd əleyhissalam Onun qulu və rəsuludur” deyərək Onu
təsdiq etdim. Bundan sonra yəhudilər; “O bizim ən pisimizdir və ən pisimizin də
oğludur!” deyərək müxtəlif iftbalar edərək məni pislədilər. Mən; “Onsuz da qorxduğum
bu idi. Ey Rəsulallah! Mən onların zalım, yalançı, pis, iftiraçı bir millət olduğunu sizə
demişdim axı! Budur, hamısı üzə çıxdı!” dedim. Rəsulullah yəhudilərə; “Birinci
şəhadətiniz bizim üçün kifayətdir, İkincisinə isə gərək yoxdur” buyurdu. Bundan sonra

198



dərhal evimə qayıtdım. Ailəmi və qohumlarımı İslamiyyətə də’vət etdim. Xalam da
dahil hamısı müsəlman oldular.
Mənim iman etməyim, yəhudiləri çox əsəbiləşdirdi. Bunun üçün məni
sıxışdırmağa başladılar. Hətta yəhudi alimlərdən bəziləri; “Ərəblərdən peyğəmbər
çıxmaz, sənin adamın hökmdardır” deyərək, məni İslamiyyətdən imtina etməyə
təşəbbüs göstərdilərsə də, buna nail ola bilmədilər”.
Özü ilə birlikdə, Sə’ləbə ibn Sayə, Üseyd ibn Sayə, Əsəd ibn Übeyd və
yəhudilərdən bəziləri səmimi şəkildə müsəlman oldular. Aneaq bəzi yəhudi alimləri;
“Məhəmmədə təkcə bizim şərhlərimiz inandı. Əgər onlar xeyblilərimizdən olsa idilər,
atalarının dinini tərk etməzdilər” dedilər. Bundan sonra Allah Təala, onlara cavab olaraq
ayə endirib, məalən buyurdu ki; “Onların (əhli kitabın) hamısı bb deyildb. Əhli kitabın
içində ibadət və itaətdə möhkəm olan bir qrup vardır ki, onlar gecə vaxtlarında səcdəyə
gedərək Allah Təalanın ayələrini oxuyarlar”.
Hicrətin birinci ilində baş verən digər bəzi hadisələr
Hicrətin bbinci ilində. Ənsardan Əs’ad ibn Zürarə, Bəra ibn Mənir, Gülsüm
ibn Hidm, Muhacblərdən Osman ibn Mə’zun vəfat etdi. Kafirlərlə döyüşə icazə verildi.
Ayrıca, Mədinənin havasının, suyunun tə’sbinə dözə bilməyən Həzrəti Əbu Bəkb ilə
Bilal Həbəşi (Allah onlardan razı olsun) qızdırma xəstəliyinə tutuldular. Bundan sonra
Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və səlləm); “Ey Rəbbim! Məkkəyi sevdbdiyin kimi
Mədinəyi də bizə sevdir və burada bizə bərəkət və ruzi bolluğu ver” deyə dua etdi.
Cənabi Haqq da duasını qəbul edib, Muhacblərə Mədinəyi sevdbdi.
Cənabi Peyğəmbərimizin (səlləllahu əleyhi və səlləm) bilavasitə iştbak etdiyi
Əbva, Vəddan qəzvələri də bu ildə olmuşdur. İkinci ilin əvvəllərində Buvat, Səfvan,
Züluşeyrə qəzvələri bunları tə’qib etmiş və bu qəzvələrdə döyüş olmamışdır.

Beyhəqi, Dəlailun-Nübüvvə, II, 400; Süheyli, ər-Rövzul-Unf, II, 373.
Ali imran 3/1 13.

199

İlk yazılı müqavilə

Məkkəli müşriklər boş dayanmır, Rəsulullaha, Məkkədə edə bilmədikləri
düşmənçiliyi Mədinədə etməyə təşəbbüs göstərirdilər. Həm Mədinəli müşriklərə təhdid
məktubları göndərir, həm də Mədinədəki yəhudi qəbilələrinə də təhdidlərlə dolu
məktublar və xəbərdarlıqlar göndərirdilər. Onların bu təhdidləri, yəhudilərin
Rəsulullaha yaxınlaşmalarına səbəb oldu.
Bu əsnada yəhudilər, Rəsulullahın yanına gəlib; “Sizinlə sülh bağlamağa
gəldik. Bir müqavilə imzalayaq ki, bir birimizə zərər verməyək” dedilər.
Peyğəmbərimiz də onlarla əlli beş maddəlİk bir müqavilə imzaladı və alınan bu
qərarların bəziləri belədir;
1- Bu müqavilə, Rəsulullah Məhəmməd əleyhissalam tərəfindən Məkkəli və
Mədinəli müsəlmanlarla, onlara tabe olanlar və sonradan onlara qoşulanlar və onlarla
bir yerdə döyüşənlər arasında yazılan bir sənəddir.
2- Şüpbəsiz ki, bunlar digər insanlardan ayrı bir eamaatdır.
3- Hər qəbilə, əsirlərinin fidyələrini (müsəlmanlar arasındakı ədalətə görə) şərikli
ödəyəeəklər.
4- Müsəlmanlar, öz aralarında çaxnaşma yaradan şəxslərə, öz övladları olsa belə, əks
eəbhə alaeaqlar.
5- Yəhudilərdən müsəlmanlara tabe olanlar, hər hansı bir zülmə uğramayaeaq, hətta
onlara yardım da ediləeəkdir.
6- Yəhudilər, müsəlmanlarla birlikdə bir qrup təşkil edəeək, hər biri öz dininin
qayda-qanunlarına riayət edəeəkdir.
7- Yəhudilərdən heç birisi. Məhəmməd əleyhissalamın ieazəsi olmadan hərbi bir
səfərə çıxa bilməyəeəklər.
8- Heç bir nəfər, qarşı tərəfə pislik etməyəeək, zülmə uğrayana mütləq yardım
ediləeəkdir.
9- Mədinə vadisi, bu müqaviləni bağlayanlar üçün toxunulmaz və haram bölgədir.
10- Məkkəli müşriklər və onlara yardım edənlər heç bir surətdə himayə
edilməyəcəklər.
11- Mədinəyə hücum edəcək kimsələrə qarşı, müsəlmanlar ilə yəhudilər aralarında
yardımlaşacaqlar.

200

Yəhudilər, bu müqavilə ilə (görünüşdə) müsəlmanlarla dostluq edəcəklər,
onlara kin bəsləməyəcək və düşmənlik etməyəcəklər.
Ey Həbibim! Kədərlənmə!
Rəsulullahın hicrətindən əvvəl. Mədinədə olan Xəzrəc qəbiləsinin başçısı
Abdullah ibn Ubey, Mədinəyə hökmdar seçiləcəkdi. Əqəbə bey’ətləri, daha sonra da
hicrət hadisəsiylə Evs və Xəzrəc qəbilələrinin çoxu müsəlman olunca, Abdullah ibn
Ubeyin hökmdarlığı həyata keçmədi. Bu səbəblə Abdullah ibn Ubey, Cənabi
Peyğəmbərimizdən, Mühacirlərdən və Mədinəli səhabələrdən acığı gəlir, ancaq
düşmənliyim açıq şəkildə göstərə bilmirdi. Özü kimi bir neçə nəfərlə, münafiqlər
zümrəsini təşkil edirdi. Bunlar, müsəlmanlarla birlikdə İslam dinini qəbul etdiklərini
deyir, ancaq onların arxasından istehza edirdilər. Gizlicə nifaq toxumları əkməyə və
fitnə-fəsad çıxartmağa başladılar. Bu işdə o qədər qabağa getdilər ki. Fəxri aləmin
(səlləllahu əleyhi və səlləm) mübarək sözlərinin əksini deyib dəyişdirməyə təşəbbüs
göstərdilər.
Düşmənliklərini gizli saxlayan yəhudilər, Cənabi Peyğəmbərimizlə bir
müqavilə imzaladılar. Cənabi Peyğəmbərimizin yanına dəstə-dəstə gəlib özlərinə çox
çətin gələn bəzi suallar soruşdular. Aldıqları cavablardan Onun, haqq Peyğəmbər
olduğunu başa düşdülər. Ancaq inad və qısqanclıqlarından iman etmədilər. Bundan
sonra sevgili Peyğəmbərimiz; “Mənə yəhudi alimlərindən on nəfər iman etmiş olsaydı,
yəhudilərin hamısı iman edərdilər” buyurdu. Rəsulullahın belə kədərli olmasını, Allah
Təala bu ayə ilə təsəlli etdi; “(Ey Həbibim!) Ey şanlı Rəsul! Qəlbləriylə inanmadıkqları
halda, ağızlarıyla inandıq deyənlərlə (münafiqlərlə) yəhudilərdən küfr içində olanlar,
səni kədərləndirməsin. Onlar, dayanmadan yalan deyərək və sənin yanına gəlməyən
başqa bir qövm (Xeybər yəhudiləri) üçün, (Qureyza oğullarından) cəsusluq edənlərdir.
Kəbmələri (Allah Təala tərəfindən) yerlərinə qoyulduqdan sonra dəyişdirərlər. “Əgər
sizə bu (fətva) verilirsə onu qəbul edin, verəlməzsə ondan əl çəkin” deyərlər. Allah
Təala, kimin fitnəyə düçar olmasını istədikdən sonra sən, Allah Təalanın iradəsinə mane
olmağa heç bir şəkildə gücün çatmaz. Onlar, Allah Təala, (onların) qəlblərini

201


təmizləmək istəmədiyi şəxslərdir. Onlara, dünyada həqarət və başıboşluq, axirətdə də
çox böyük bir əzab vardır”.
Bağlanılan müqavilə səbəbiylə, səhabədən bəziləri, yəhudi qonuşularıyla
dostluq qurmuşdular. Allah Təala, onları da bu dostluğuna mane olaraq buyurdu ki; “Ey
iman edənlər! Din qardaşlarınızdan başqasını (kafir və münafiqləri) dost tutmayın.
Onlar sizə pislik etməktə, fitnə-fəsad çıxartmaqda qüsur görməzlər və çətinliyə
düşməyinizi arzu edərlər. Onların sizə qarşı olan kin və düşmənliklərini dilləriylə də
iqrar edirlər. Qəlblərində duyduqları düşmənlik hisləri isə daha böyükdür. Onların
düşmənliklərinə aid ayətləri, əgər düşünüb başa düşsəniz deyə açıqladıq,...”.''^^
Məkkəli müşriklər. Mədinədəki müşrikləri, münafiqləri, yəhudiləri və
Mədinənin ətrafındakı qəbilələri dayanmadan qızışdırır və təhdidə davam edirdilər. Ən
qısa zamanda İslamın nurunu söndürməyə çalışır, sevgili Peyğəmbərimizin mübarək
bədənini yox etməyin yollarını axtarırdılar.
Münafiqlərin və müşriklərin bu şəkildəki hərəkətlərinə qarşı, Rəsulullah daim
sülh yolunu tuturdu. Əshabi kiramdan bəziləri, artıq düşmənə qarşı baş qaldırmağın
lazım gəldiyinə inanır və; “Ey Rəbbim! Bizim üçün, sənin yolunda, bu müşriklərlə
mübarizə aparmaqdan daha qiymətli bir şey yoxdur. Bu Qureyşb müşriklər. Həbibinin
peyğəmbərliyinə inanmadılar və Məkkədən çıxmağa məebur etdilər. Allahım! Hər halda
onlarla müharibə etməyimizə ieazə verərsən!” deyə dua edirdilər.
Rəsulullah isə, bu barədə Allah Təalanın əmrini gözləyir, nə buyurulursa ona
görə hərəkət edirdi. Artıq zamanı gəlmişdi. Cəbrayıl əleyhissalamın gətirdiyi vəhydə
buyrulurdu ki; “Sizə qarşı vuruşanlarla, siz də Allah Təalanın yolunda vuruşun. Aneaq
həddi aşmayın. (Sizinlə vuruşmayanlara toxunmayın. Vuruşsalar da qadınları, uşaqları,
qoeaları öldürməyin. İşgəneə çəkdbməyin). Şübhəsiz ki, Allahu Təala həddi aşanları
sevməz. Onları (kafirləri) harda görsəniz öldürün. Onlar sizi (Məkkədən) çıxartdıqları
kimi, siz də onları çıxardın. Onların şirk fitnələri, adam öldürməkdən daha pisdir. Onlar
Məseidi Haramda sizinlə vuruşmaymea, siz də orada onlarla savaşmayın. Aneaq, onlar
sizi orada öldürsələr, siz də onları orada öldürün. Kafirlərin cəzası budur. Əgər onlar.

əl-Maidə 5/41.
Ali imran 3/118.

202


Allah Təalanı inkard etməkdən və muharəbədən imtina etsələr, (siz də dayanın. Çünki)
şübhəsiz ki, Allah Təala həddən artıq çox məğfirət və mərhəmət sahibidir”.
Daha sonra göndərilən bir ayədə də buyruldu ki; “Şirk fitnəsindən əsər-əlamət
qalmaymeaya və din də təkcə Allah Təalanın oluncaya (təkcə Allahu Təalaya ibadət
edilincəyə) qədər, o müşriklərlə vuruşun. (Şirkdən) əl çəksələr, (onlara zülm etməyin).
Artıq düşmənlik (cəza) ancaq zalımlar üçündür”.'^'
İlk səriyyələr
Fəxri kainat (səlləllahu əleyhi və səlləm). Mədinənin asayişini tə’min etmək,
düşmənlərin mövqeyini tə’yin etmək üçün səriyyələr, yəni kiçik hərbi birliklər tərtib
etdi. Bu səriyyələrin böyüklüyü, beşdən dörd yüz nəfərə qədər idi. Cənabi
Peyğəmbərimizin qatıldığı və bilavasitə idarə etdiyi döyüşlərə də qəzvə deyilirdi.
Sevgili Peyğəmbərimiz, düşmənin qəfildən etdiyi hücumların qarşısını almaq üçün.
Mədinədə növbə tutma üsulunu qoyaraq, lazım olan təhlükəsizlik tədbbini aldı.
Müşrikləri, ticari və iqtisadi cəhətdən zəiflətmək və yola gətbmək lazım idi.
Bunun üçün Suriya ticarət yollarını kəsmək lazımdı. Bu əsnada, bb müşrik karvanının
Mədinə yaxınlarından keçdiyini eşitdilər. Sevgili Peyğəmbərimiz, dərhal səfər hazırlığı
görülməsini əmr edib, otuz atlının başına Həzrəti Həmzəni başçı tə’yin etdi. Ona da,
Allah Təaladan qorxmağı, əmri altında olanlara yaxşı davranmağı tövsiyə etdikdən
sonra; “Allah Təalanın yolunda, Allah Təalanın adını anaraq qəzvəyə çıxın! Allah
Təalanı tanımayanlarla vuruşun...” buyurdu. Həzrəti Həmzəyə, ağ bb ələm verərək yola
saldı.
Həzrəti Həmzə, əmri altındakı atlılarla, üç yüz atlının qoruduğu müşrik
karvanına tərəf hərəkətə keçdi. Karvan, Şamdan Məkkəyə getmək üçün “Seyfiilbəhr”
deyilən yerə gəlincə, orda mücahidlərlə qarşılaşdı. Şanlı səhabələr, dərhal döyüş
vəziyyətinə girərək hazırlandılar. O əsnada, orada olan Məcdi ibn Əmr əl-Cühəni,
özünü çatdmb araya gbdi. Məcdi ibn Əmr əl-Cühəni, İki tərəfin da müttəfiqi idi.
Müsəlmanların say cəhətdən çox az, müşriklərin də həddən çox olduğunu görüb,
müsəlmanların məğlub ola biləcəklərini fikbləşdi. Müsəlman dövlətinin əbədi davam
əl-Bəqərə 2/190-192.
əl-Bəqərə 2/193.

203


etməsini ümid edərək aranı düzəldib, iki tərəfin də vuruşmağına mane oldu. Sonra,
Həzrəti Həmzə və dostları Mədinəyə qayıtdılar. Məcdinin hərəkəti Cənabi
Peyğəmbərimizə deyilincə, razılığını ifadə edərək; “O mübarək insan, yaxşı və doğru
bir iş görmüşdür” buyurdu.
Bundan sonra səriyyələrin dalı kəsilmədi. Ubeydə ibn Haris Həzrətlərinin
əmrinə altmış veya səksən nəfər mücahid verilərək, Rabiğə göndərildi. Müşriklər,
müsəlmanlardan qorxub qaçaraq canlarını qurtardılar.'^^
Cənabi Peyğəmbərimiz bir dəfə, Qüreyş müşriklərini tə’qib etmək üçün,
Nəhləyə bir səriyyə göndərmək istədi. Göndəriləcək əsgərlərə də Əbu Ubeydə ibn
Cərrah Həzrətlərini başçı qoymağı istədi. Əbu Ubeydə ibn Cərrah, bu əmri alınca.
Peyğəmbərimizdən uzaq qalacağı üçün ağlamağa başladı. Rəsulullah (səlləllahu əleyhi
və səlləm) onun yerinə Abdullah ibn Cahş Həzrətlərini başçı tə’yin etdi.'^"'
Abdullah ibn Cahş da, İslamiyyəti həyəcanla yaşayan zatlardan biriydi.
Müsəlman olduğu zaman, kafirlər ona ağla gəlməyən işgəncə etmələrinə baxmayaraq,
onlara iman gücü ilə qarşı gəlmiş, əziyyət və cəfalarına mətanətlə dözmüşdü. Bu
səbəblə Cənabi Peyğəmbərimiz, onun üçün Əshabına; “...Aclığa və susuzluğa ən çox
dözən və dözəninizdir” buyurmuşdu. Abdullah ibn Cahş, Rəsulullahın şəhidlər üçün
verdiyi müjdələri eşidərək, daim şəhid olmağa can atmışdı. Müharibələrdə ən qabaqda
qəhrəmanca döyüşərdi.
Həzrəti Abdullah ibn Cahş belə nəql etmişdir ki; “O gün. Rəsul əleyhissalam,
xiftən namazını qılınca, məni yanına çağırdı. “Səhər tezdən yanıma gəl. Silahın da
yanında olsun. Səni bir tərəfə göndərəcəyəm” buyurdu.
Səhər açılınca məscidə getdim. Qılıncım, yayım, ox və heybəm çiynimdə,
qalxanım da yanımda idi. Rəsul əleyhissalam, sübh namazını qıldırdıqdan sonra evinə
getdi. Mən ən əvvəl gəldiyim üçün qapının qabağında gözləyirdim. Mühacirlərdən
mənimlə gedən bir neçə nəfər seçdi. “Səni bu bunların başına əmir tə’yin etdim”
buyuraraq, bir məktub verdi. “Get! İki gecə yol getdikdən sonra məktubu aç. Onda
yazılana görə hərəkət et” buyurdu. “Ey Rəsulallah! Hansı tərəfə gedim?” deyə
soruşdum. “Nəcdəyə tərəf get. Sonra da Rəqiyyəyə, quyuya dönərsən!” buyurdu.
Vaqidi, əl-Məğazi, I, 9; əl-Kilai, əl-İktifa, II, 6; Əhməd Şami, Sübülü’l-Hüda, s. VI, II.
Vaqidi, əl-Məğazi, I, 10; İbn Sə’d, ət-Təbəqat, II, 7; əl-Kilai, əl-İktifa, II, 3-4.
İbn Hişam, əs-Sirə, I, 601; Vaqidi, əl-Məğazi, I, 2; Təbəri, Tarix, II, 410; əl-Kilai, əl-İktifa, II, 9-10.

204

Abdullah ibn Cahş, Nəhlə səfərinə tə’yin edildiyi zaman, ona ilk dəfə,
Əmirulmö’minin adı verildi. İslamda ilk dəfə bu adla tanınan əmir o oldu. Səkkiz veya