Kyrk ýylda ýazylan kitap - 27

üçin,Ahalabirgije
ýatymlykmyhmançylygagitsem,yzymdaaýalymsygrymysataýmalymy?—diýdi.
—Bu
ýerdebaşgagepbarbolaýmasa… Bizi-de beýle bir haýwandyram öýtmeli däl ahyryn…
*
Murgapdanyzagaýdyşyn
ýatmagadäl,oturmaga-da
ýer
ýokwagonamünmägemejburboldum.Dyknyşyk. Dem almaga howa ýetenok. Öňürti
münüp,gyşarmagamaý tapan ýolagçylar palçykly köwüşlerini ýassygyň aşagyna salyp
ýatýarlar.Men beýle ýagdaýa geň galyp,ýanymda duran ýaş ýigide (ol Aşgabat
uniwersitetiniň studenti bolup çykdy.)
—Hapaköwşinäme üçin ýassygyň aşagynasalýarlar?—diýensowalberdim.
—Ogurlaýarlar—diýip,student gaty kesgitli jogap gaýtardy.
—Goýsana,inim.Meniň köne köwşüm kime gerekmiş?
Student ýylgyrdy.
—Agam,sözümeynanmasaň,köneköwşüňigapdalyňdagoý-da,bäş
minutuklap
ýatankişibolupgöräý.
289
—Ogurlarlarmy?
—Ogrularlarmy
ýa-daalarlarmy…
ýöneAşgabadyň
wokzalyndan
öýüňizeaýakýalaňaç gitmeliboljagyňy-ha öňündenaýdaýyn…
Menozaleşidenwakamy—Käbä
gidenmurgaplydindaryň
zyýaratdansoň
köne+köwşünederekkimdirbiriniň gymmatbahaköwşünigeýipgaýdanyny ýatladym. Şol
barada obada gürrüň bolanda: “Ogry mollanyň hajy kabul bolarmy?” diýen sowalabaşga
biri: “Indi bizde ogurlyk geň zat däl. Onuň üçinem pylan aganyň hajyny kabul etmeli
bolarys” diýip ýaňsylady.
…Meniň aýak üstündeduran ýerimiň ýanyndakyorunlarda üç sanytürkmenmaşgala
(ikisigelin,birihem
ýigrimi
ýaşlaryndakygyz)
irdengymmatbahahemmodadakyeşiklerinigeýindi. Olar bir- birlerine örän meňzeşdiler
welin,dogan bolaýmaklary-da mümkindi.
Gapdaldadurup,aýalmaşgalanyň hereketinisynlamakgelşiksizembolsa,mengözümi
ýumaýmasam,olarygörmägemejburdym. Owadan ýaş gyz gaýyş sandyjagyndan
aýna,darak,gymmatbaha atyr çykardy. Olar gezek-gezegine saç daradylar,özlerine timar
berdiler,ýaňaklaryna,gulaklarynyň ýeňsesine fransuz atyryny çaldylar. Iň soňundanam
goltuklarynyň aşagyna (elbetde,köýnegiň üstünden) dezodorant pürkdüler. Şeýdibem,üç
zenan üç sany perizada öwrüldi. Olar bezenip-beslenip bolansoňlar,gaýyş sandyjagy uly
sumka salyp ýygnadylar. Ýöne olar ortadaky azyk-owkat iýilýän stoljugyň üstünde duran
üç jüp ak köwşiaşak,aýak goýulýan ýere düşürmelidigi barada welin oýlanmadylaram…
17. 03. 98.
Ýazaneseriňe“beýik” diýlipbahaberilse,eseriň beýikderejesihakdaoýlanma-da,oňa
şeýlebahabereniňderejesihakdaoýlan.
*
Yzagaýdýlýan ýolbilen öňebarýarys.
*
Hudaýberdi işanyň öýüne salama bardym. Ol gaty garrapdyr. Saglygy hem öwerlikli
däl.Bolsa-da,ol meni güler ýüz bilen garşylady,saglyk-amanlyk soraşykdan soň dünýä
ýagdaýy hakda gürrüň etdi,(Işan aganyň köneden gowy sowatly,arap-pars dillerindenem
birneme başy çykýan,çet ýurt radiolaryny diňleýän,örän ýatkeş adamdygyny oňem bellän
bolsam gerek.)
Soňra şahyrlarbaradagepaçylyp,Magtymgulaaralaşylanda,HudaýberdiişanPyragynyň
biziň gulagymyzda:
Başyň ýassyga ýetende,
Ogul-gyzyň ýatçabolmaz-diýip,galansetirlerini ýatlady.
—Magtymguly şu ýerdenämediýýär? Bilýäňmi?
Menişanaganyň
ýokarkysetirleribirnemebaşgaçarakaýdandygyna
ünsbermänimsebäpliköne ýörelgedengitdim.
—Adamyň başy ýassyga ýetende özogul-gyzy ýedi ýatlarça-dahyzmatetmez —
diýýär. Ony “Ogul —gyzyň ýatdan sataşan ýassykdaşyňça bolmaz” diýip düşündirýän
alymlaram bar,işan aga.
—Sizň alymlaňňyz üns berenok. Sen üns ber!—diýen işanyň gözleri
uçganaklady.—Magtymguly “Ogul gyz zürýatça bolmaz” diýýär. Ýagny ogul zürýadyň
290
gyz zürýadyňça bolmaz. .Gyz pahyr naçar bolansoň,rehimdar,ýüregi ýuka bolýa-da.
Düşündiňmi?. .
Menişanatamyzyň kesgitlemesihakdasoň-soňlaramoýlanypgördüm.Logiki taýdan
alsaň,Magtumgula düşünmekde Hudaýberdi işan mamla ýaly.Başyň ýassyga ýetendede,ýedi ýadyň öz perzentleriňden ýakyn bolmajagy belli ahyryn.
17. 12. 97.
BOŞ GALDY,BOŞ GALDY.
(Öwelek işan Durdymyradow Murgapdan Mara
işe geçende ýazylan degişme.)
Murgapnyterketdiaşna,
Ykbalkaş geldi,kaş geldi.
Merwden bir aňry aşma,
Ýollar daş boldy,daş boldy.
Durdymyratoglytäkdir,
Hiç birogulança ýokdur.
Ýazym ötdi,güýzümzäkdir,
Öňdegyş galdy,gyş galdy.
Mydam hoşdy barganymda,
Taňry salam bergenimde.
Sähermiş diýpturganymda,
Günüm çäş galdy,çäş galdy.
Kylar erdik her gün sapar,
(Köňül niçik rahat tapar!?).
Il gelerdi topar-topar,
Bary düýş boldy,düýş boldy.
Hem tekepbir,hem-de sada,
Ynsanlyk oň üçin kada.
Gowşutbentliasylzada,
Köpebaş boldy,baş boldy.
Kiçä—kiçi,ula—uly.
Bolsa,meger şoldur weli.
Öweleksiz,Magtymguly,
Murgap boş galdy,boş galdy.
Murgap,1998.
291
Türkmenistanyň
Prezidentine
üçünjigezekGahrymanadynyň
dakylmagymynasybetli,ötenagşambirtopar
şahyrtelewideniýede
çykyş
etdi.Şonda
Gurbanýaz Daşgynow özüniň: “Pygamber” diýp dogry aýdýar Durdy Kar” diýen setirini
haýbat bilen gaýtalap okady. Ol sözlerini şeýlebir ynam bilen nygtady welin,indi
pygamberlikady Durdy Karyň görkezmesi bilen berilýän ýaly bolup duýuldy.
21. 07. 98.
“Neýtralnyý
Turkmenistan”
gazýetiniň
düýnkisanyndaPrezidentimizenobatdakyberlenGahrymanadybilengutlanlaryňçapedilensan
awundameniňemadymbareken. Şonda “Türkmenistanyň Halk ýazyjysy A. Tagan” diýlip
ýazylypdyr.Birinjiden-ä,A. Taganhalk ýazyjysy däl,ikinjidenem,men Prezidenti gutlap
telegramma bermändim.Bu ýagdaýa nähili düşünmelikä?
24. 07. 98.
ŞugünşahyrDurdyHaldurdynyňmaşgalasyonuňruhunasadakaberdi.
Gaty
kän
adam,şol sanda TKP MK-nyň ozalky birinji sekretary M. G. Gapurow hem
geldi.Myhmanlaryň köpüsi onuň bilen ör turup görüşdi.
Urşa gatnaşanlar bir-birege mydama sarpa goýýarlar.
21. 07. 98.
*
Garry goňşym bar. Togsan ýaşa ýetiberen. Ilki tanşanymda,ol daşarda çilim çekip
oturan eken.Egninde-de gaty köne esger gimnastýorkasy bardy. Onuň çekýäni hem sigaret
ýa-da papirosam däldi-de,gazýet bölegine dolap çekilýän gara temmäkidi. Şol hem onuň
gaty köne adamdygyndan habar berýärdi.
—Wasiliý Iwanowiç!—diýip,ol tanyşlyk berdi.
Menhem özadymyaýdanymdansoň,gojalaryň magtalsa,gowygörýändiklerini ýatlap:
—Wasiliý
Iwanowiç
diýdiňizmi?Onda
sizem,edil
Sowet
Soýuzynyň
Gahrymany,marşal Çuýkow ýaly bolýarsyňyz-da?-diýdim.
Goňşym kemsinen ýaly bolup,ýüzüni turşartdy.
—Ýok,gadyrdanym,Çuýkowýaly däl-de,Çapaýew ýaly!
Men şol pursat Çapaýewiňem Wasiliý Iwanowiçdigini ýadyma saldym.
Goja goňşy juda düýpden tutýardy.
1994
Ilarasynda
“Halkdiýilýänzatgoýunsürüsi
ýalydyr,çopanhanjasürse,şoltarapadagiderbarar” diýengepbar.Ýöne türkmen halky-ha,käte goýun sürüsiçe-de ýok ýaly.Biz
öz ýolbaşçylarymyz çagalarymyzyň rysgalyny aldap elimizden alsalaram,özleri gowy
ýaşap,köpçüligi
gedaýa
öwürselerem,olaryň
garşysyna
hiç
hili
hereket
etmeýäris.Çagalarymyza derman satyn almaga pulumyz bolmasa-da,takdyra ten berýän
kişi bolýarys.Ýöne goýun sürüsi welin,gaty suwsan çagyçopanyň taýagyndanam,onuň
itiniň ýiti dişindenem gorkman,guýa tarap güsürdäp gidýär.
1995.
292
Ötenagşam
ýazyjyOraz
Ýagmyrbilenkonserwatoriýanyň
ulyzalynakonsertdiňlemägegitdim.Meni
konsertdenem
beter begendiren zat,zala girip tötänden ornaşan ýerimizde
hudožnik Yzzat Gylyjow bilen kompozitor WeliMuhadow
oturan eken.Olar biz bilen edil deň-duş ýaly bolup,mähirli
görüşdiler.
Yzzat Gylyjow! Weli Muhadow!Bular ýigriminji asyr türkmen medeniýetiniarşa
göteren adamlar.Olar bilen gürleşip oturmagam biz üçin bagt.
Konsertiň ahyrragynda bagşy Ödenýaz Nobatow bir aýdym aýtdy. Sen
herniçikbeýik hem bolsaň,herniçik talantam bolsaň,wagt diýilýän gaýduwsyz närseahyr öz
gudratyny görkezýär, —beýik bagşynyň çep eliniň barmaklary dutar perdelerini tapmaýan
ýaly. Ödenýazyň goşaryndan aşagynyň titreýändigi hem bildrýär.
Bagşyaýdymytamamlapturansoň,Oraz Ýagmyrikimizemzaldan çykmalyetdik.
ÝanyndakygoldawçylaryOraz
Ýagmyryň
gelendigini
(olarmenitanamaýardylar)habarberenlerinde,eýýämoturgyçdaornaşanbagşydaş
çykdy.
”Orazjan!” diýip,ýazyjybilengörüşdi.
Töwerek alagaraňkydy. Üstesine-de görmesi peselen bagşy “çylşyrymly” gara
äýnek dakynýardy. Emma salam berenimden soň ol meni sesimden tanady.
—Boho-ow,Atam! Senem bärdemidiň?
—Senigöräýelidiýipgeldik,Ödenýazakga…
Bagşy ýene bir gezek elimi gysdy. Ikimiz Moskwa duşuşyklarymyzy ýatlaşdyk.
Oraz Ýagmyrikimizdöwrümiziň beýikbagşysyny,gopberip,maşynaatardyk.Yzzat
Gylyjow! Weli Muhadow! Ödenýaz Nobatow! Ýigiminji asyrdan galanşol üçüsinden
beýik şahslarymyz barmy!
Oraz Ýagmyrikimiz şolagşam özümizibagtlyhasapladyk.
Ol,dogrudanam,şeýledi.
24. 10. 98.
W. Kaweriniň “Literator” diýenkitabyndaýazmagynagörä,Žan ŽakRussosungatyň
adamahlagynabähbitlitäsiredýändigineynanmandyr. Menem şol pikire goşulýaryn. Ol
barada ozal şu ýazgymda hem belläpdim.
*
Bellibir şahs,egerolbarypýatantalant,akyldarbolanda-da,halkyň ýaşaýyş derejesini
öränkynçylykbilen
ösdürýär.
Emmaonuň
tersine,başgabiradamhalkyň
ýaşaýyş
derejesinigatyaňsatlykbilenhemderrewpesedüşüripbilýär.
*
Belli ýazyjyTirkiş Jumageldiýew 60 ýaşapdyr.Emma ol barada türkmen
gazýetlerinde,hatda onuň iki ýyllap baş redaktorlyk eden “Edebiýat we sungat”
hepdeliginde-de habar berilmedi.
Oktýabr,1998
293
Gündogaryň
owadansözlerden,Günbataryňkypikirmaterialyndandüzülýär.
könepoeziýasyköplenç
DÖREDIJILIKADAMLARYNYŇ DURMUŞYNDAN
Altmyşynjy
ýyllarda
şeýleanekdotbardy:
Mugallymyň
“Halk
ýazyjylarydiýipkimlereaýdylýar?”
diýensowalynaokuwçy:
“Kör
şahyrlara”
diýenjogapberýär.
Beýle anekdot ýöne ýerdenem döremändir. Şol ýyllarda “Halk ýazyjysy” diýen
resmi at berlen Ata Salyh,Durdy Gylyç,Nury Annagylyç dagynyň üçüsi-de kördi.
Meniň saggulagymbirki ýylbärieşitmeýär. Üstesine bir gözümi-de operasiýa etmeli
boldy. Men Türkmenistanyň Halk ýazyjysy Gowşut Şamyýewe:
—Birgözümgörmese-de,maňaHalk
ýazyjysydiýenatbererlermi
ýa-daonyalmak
üçinbeýlekigözüňdenemdynmalybolarmyka?—diýdim.
Ol ýylgyrman,ýüzüme garady.
—Saňa bir gözüň üçinem bererler.
— Men nä Ata Salyh dagydan üýtgeşikmi?
—Aý,seň bir gulagyňam eşidenok ahyryn.Sende kerlik tutarygam bar,körlük
tutarygam.
*
Altmyşynjy
ýyllardaedebitankytçy
ÖdeAbdyllaýew
“Üç
otaglyjaýymybirotaglabaşa-baş
çalyşýaryn”
diýenbildirişiköpnusgaedipmaşynkadangeçirýär-de,Aşgabadyň
awtobusduralgalaryndaagaçlara ýelmäp çykýar.Bildirişiň yzyna-da şahyr Allaberdi
Haýydowyň öý adresini hem telefonyny ýazýar.
“Üç
otaglyjaýybirotaglabaşa-baş
çalyşmakçyadam
ýa-haneşekeşdir,ýadaarakpulunytapmaýandyr” diýip çakedenadamlarA. Haýydowyň öýünegije-gündizjaň
etmägebaşlaýarlar. Mydama bent bolýan telefonajaň edip bilmeýänlerem,elinde adres
bolansoň,A. Haýydowyň gapysyny kakyp ugraýarlar.
Ýekeotaglyjaýynaderek üç otaglyjaý almagaumydygäradamlar şahyryişlemäge,dynç
almagagoýmaýarlar.Şahyr bu oýny Öde Abdyllaýewiň edendigini haýsydyr bir ýol bilen
anyklaýar. Emma sesini çykarmaýar. Ol telefonynyň nomerini täzeläp,gapysynyň daşynada “Bu jaý çalşylanok” diýen ýazgy ýelmäp ýaşaberýär.
Şolwakadan
ýarym
ýylgeçensoň,tankytçy
ÖdeAbdyllaýewkandidatlykdissertasiýasynygoraýar. Ol döwürlerde är-aýalsudlaşyp
nikasyny bozsa-da,dissertasiýa goralsa-da,wakanyň haçan,nirede boljakdygy barada
gazýetlerdeöňünden bildiriş berilmelidi. Onsuzam,A. Haýydow dissertasyýanyň haçan
goraljakdygyny,dissertasiýa goralandan soň 15-20 adamlyk banketiň sagat näçede
beriljekdigini anyklaýar.
Dissertasiýagoralangünitelefonyň başynageçenA. Haýydow Ö. Abdyllaýewiň köpköptanşyna,alymlara,akademiklere,hatdaBerdiKerbabaýewe
çenlijaň
edip,“AlymlykderejesinialmagymynasybetliÖdeAbdyllaýewagşamsagat
19-dasizi
çaýlaşmagaçagyrýar”diýiphabarberip çykýar.“Aý,Öde neresse-de bir ýetim oglan. Siz
294
barsaňyz,göwni biterdi” diýip,A. Haýydow çakylyga barmaga döwtalap däl ýaşululary
hem yrýar.
Dissertasiýagoralandansoň,ýogunybaredipgurankiçijikbanketinisowup,ýadawhalda
öýünegelen ÖdeAbdyllaýewiň gapysyndangelengutlagçylaryň sanyköpelýär. Täze alymyň
iki otagly jaýynda aýak epmäge ýer tapylmaýar.
Garaşylmadykbeýle ýagdýyň sebäbini çaklan ÖdeAbdyllaýewegelenleriň
öňündeduraýmakdangaýry
ýolgalmaýar.
Olgoňşularyndanulybirgoýnynesýehempulbarynykarzalyp,myhmanlarynyhezzetlemelibolý
ar.
*
ÝazyjylaryňBütinsoýuzgurultaýytamamlanandansoň,SSSR-iň
hökümetiUlyKremlKöşgünde 1380 adamlykkabuledişlikgurady. OňaTürkmenistanyň 12
adamdan ybarat delegasiýasy hem gatnaşdy. Kabuledişlik döwlet tarapyndan geçirilýän
hem bolsa,tükenmez zat ýokdy.Gymmatbaha iýmitler artygy bilen goýulsa-da,şeýle
banketlerde içginiň artykmaçlyk etmeýändigini biz ozaldan bilýärdik.Banketiň
ahyrragynda köň içýänçileriň stolunuň başyndakylar aziçýänler stolunyň başyndakylara
“salama” gelip başlaýardylar.
Kabuledişlik “dikdurma” ýagdaýynda geçýärdi.Adamlar 8-10 bolup tegelek stoluň
daşyna ýygnanýardylar. Türkmen delegasiýasy hem bir stoluň başynaaýlandy.
Banket
ýaňybaşlananbadynaHydyrDerýaýewbizegolaý,emmaentekdaşyadamsyzstolatarap ümledide:
—SoltanHüpbi! (Bu ýerde ol men. —A. T.).Şol stoluň üstünde üýtgeşik ermeni
konýagynyň bardygyny görýäňmi?—diýdi.
Menonuň gepinirä gyşardýandygynyaňdym-da:
—Edil şolarýalykonýakdanbiziň stolumyzyň üstünde-debar,Hydyrmolla—diýdim.
—Bolsa-da,şony bärik alyp gaýt! Biziň stolumyzyň üstünde goşa-goşadan dursa
owadan bolar.
—Aý,birhili… gelşiksiz-dä… —diýip,men ýaýdandym.
-Atdaş,senemmedeniýetlibolmasyz
ýerindemedeniýetgörkezjekbolma—
diýip,mekirAtaAtajanowynanjaňhemsadaHydyragany
“otlamak”bilenboldy.
—Sen
“Ykbalyň” awtorynyň diýeninietmän,kimbolupsyň? Bäş gün Moskwada ýaşadym
diýip,türkmençiligi unutma. Sen biziň aramyzda iň ýaş kiçimiz.Hydyr agadan bolsa sen
otuz alty ýaş kiçi.
KakalyBerdiýewmaňagözgypypgepledi
—Ýaşulymyzyň
aýdanynyetmezlikbiedeplikbolar,Burunowskiý
(Ollakamhemmeniňki. —A. T.).
—Toýdabeýlezatgelşiksizhasaplanmaýar—
diýip,töwerekdengopberlenHydyrDerýaýewgöçgünligepledi.
—
Ýogsam,ýewreými,çeçenmigeler-de,senden öňürder.
Men ýaşulynyň “buýrugyny” berjaý etmeliboldum.
295
—HydyragaDerýaşka ýöne ýereýigrimi ýyllapSibirdenawkesendäldir!—diýip“lohloh” gülenKakalyBerdiýewhembeýlekistoldanikisany çüýşänialyp,biziňkä geçirdi. —
BizemHydyraganyň okuwçylary-da!
—Getiriberiň,günäsimeniň boýnuma!—diýipHydyragajoşdy.
Dogrudanam,eslimahaldansoň,türkmenleriň
“baý”
stolunyň
başyna
“salama“gelýänleriň sanyköpelipugrady.
*
Garadeňziniň
kenarynda,Krymyň“Gökdepe”
döredijilik
öýünde,özotagymdaişläpotyrkam,Gylyç Mämmedowiç Kulyýewgapydangeldi.
—Stolbaşyndakaň päsgelberäýdim öýdýän?. . .
—Ýok,ýok.Gaýtam,geleniň gowy boldy. Deňze-de gitmeli ahyryn.
—Menemsuwadüşmägebarýardym-da,gapyň açykbolansoň sowlaýdym.
Mensuwadüşülýänenjamlarymyalýamçam,gapydaduranKulyýewgaraşylmadyksowal
berdi.
—Ertirden bäri näçe sahypa ýazansyň?
—Bir kagyzyň iki ýüzi.
—Munynätdiň-aýt?!—diýipolgeňirgendi—Sen-ä mençe-de öndürmeýärekeniň.
Günde bäş sahypa çenliýazmasaň zat önermi?
—Ikisahypagolýazmammaşynkadangeçendesekizsahypadagybolýar….
Ýaşuly ýaňsyly ýylgyrdy-da:
—Senmundan öň-ä öwneňde,gaty ýalansözlemän öwünýädiň welin—diýdi. —
Meniň üç sahypagolýazmammaşynkadabirsahypadansähelgeçýär.Nädip seniň iki sahypaň
sekiz sahypa bolýarmyş? Ol ýalandyr.
—Bir
çüýşekonýakdanjedeledýäsmi?—diýip,mendawaçy
çagaýalybolup,ýaşulatarapelimiuzatdym.
—Utulsam,diňekonýakdäl,ýanynyň şokoladybilenjedelegirýän!
…
Menertirdenbäriedenişim—ikitarapyna-da,setirbardygy-da
çalagözeilýän,maýdaharplarbilen ýazylansahypanyoňauzatdym.
Sahypanyň ikitarapyny-da ünsbilensynlan ýazyjyhyrçynydişläp,baş ýaýkady.
—Kagyzyňy gysganýaňmy?
—Kagyz-a kän,Gylyç Mämmedowiç.
—Gözüňe haýpyň gelenokmy?
—Göz barada-ha oýlanýan welin,endik-dä. Hemem öz-özümi aldaýaryn…
—O nähili aldamak?
—Uzyngünüň
dowamyndaikisahypajyk
ýazdymhasapedýärin-de,özözümialdaýaryn.“Ýene bir sahypa ýazmasaň bolmaz” diýýärin.Netijede,bir günki işlänim
on bäş sahypa dagy ýetiberýär.
—Bolsa-da,ikisahypalykgolýazmanyň
maşynkadasekizkagyz
çykjagynamenaslaynanman. Sekizsahypaaz-küş zatdälahyryn…
Jedelimizigüýjündegaldyhasapladyk.
…Meniň ikisahypalykgolýazmammaşynkadadokuzkagyzagolaý boldy. Men ony
alyp G. Kulyýewiň otagyna bardym.
Gylyç Mämmedowiç ýazgylaryseljerenindensoň:
296
—Menutuldym!—diýipbaşyny
ýaýkady.
—Beýlederejede
ýygy
ýazýanadamdünýädebaşga ýokbolsagerek! Muny Ginnesiň kitabyna goşsaňam bolar.
Gözüňe haýpyň gelsin ahyryn,zaňňar.
—GylyçMämmedowiç,meň gözümehaýpyň gelýärmi ýa-dautdurankonýagyňa?
Sowutgyçdan çykanermenikonýagystoluň üstünegelipdüşdi.
—Jedeldeutulana-daguýulmalymydyr,Gylyç Mämmedowiç?
Birbölek şokaladyalyp,ýanymagelen ýazyjy ýylgyrdy.
—Güýçliniň gowusy ýog-ow! Bolmanda,bir çüýşe konýagy ýeke özüň
içäýjekmidiň?
Umuman,Gylyç Kulyýewdiýilýänadamyň spirtliiçgiiçmekde özdüzgünibardy.
Uzaga çekýän oturlyşyklarda-da onuň hemme içýänini jemleseň,40-50 gramdan kän däldi.
Ol spirtli içgini sowuk suw bilen içýärdi. Bu gezegem şeýle boldy. Ol öz bulguryna guýan
bir owurt ýaly konýagynyň üstüne kükürt gaby ýaly buz atdy.
—Nebirkonýagyň işinigörýäň-dä,Gylyç Mämmedowiç…
—Indimeň
konýagym
özüňkibolansoň,gysganmagabaşladyňmy?—
diýip,olheziledinipgüldi…
Meniň utanbir çüýşekonýagymGylyç Mämmedowç ikimizetä gaýdýançak—
birhepdeläpdegişmäge,gülüşmägetutarykboldy.
*
Bu wakany Gara deňziniň Abhazkenarynda,ýazyjylaryň“Pissunda” döredijilk
öýünde bolanymyzda şahyr Ata Atajanow gürrüň berdi:
“Baş redaktorlaryň SSKP MK-da geçen ýygnagyndan soň bizi MK-nyň birinji
sekretary N. S.Hruşýow Kremlde kabul etdi.Ol ýöne kabul edişlik hem däldi-de,uly nahar
berlişikdi.Gyşyň örküjidigine garamazdan,her ýer —her ýerde uly tabaklarda goýlan üzüm
hoşalary ýaňy sapagyndan tändirilen ýaly bulduraşyp durdy. Iýmek-içmekden adyny tapan
zatlaryň,heniz biziň görmediklerimizem bardy. Men haşamlanan taýagyna söýenip,hyžlap
zordan dem alýan bir gojanyň gapdalynda oturmaly boldum hem assyrynlyk bilen ony
synlap,içimden: “Ýeri,şu ýaşda,şu ýagdaýyňda bular ýaly ýere sokulup ýörmän,aýagyňa
keçe ädik geýip,öýüňdejik oturyberseň bolmadymy!” diýýärin. Gojanyň çalajanlygy şeýle
diýmäge mejbur edýärdi.
Kabuledişligigiriş
sözibilenN.
S.
Hruşýowyň
öziaçdy.Ol
ýaňygepläpbaşlanda,ýanymdakygojamaňatarap ýüzüni öwürdi-de:
—Ýaş ýigit,holgörünýän üzümmi?—diýdi. Men baş atdym. —Onda şondan maňa
bir hoşa alyp ber!
Men eşitmediksirän boldum. Sebäbi üzümli tabaga el ýetirmek üçinýerimden
turup,iki-üç ädim ätmelidim. Beýle abraýly kabuledişlikde,onda-da hut Hruşýowyň özi
gepläp durka,ýeriňden turmak,bir hoşa üzüm alyp,köpüň gözüne ilmek gaty edepsizlik
hem utançdy.
—Ýaş ýigit,men saňa bir hoşa üzüm alyp ber diýdim ahyryn. Näme aýdylany
edeňok?Ýa gulagyň kermi?
—Häzir orator sözüni tamamlansoň,alyp beräýerin. Biraz kanagat et,atam!
297
—Ol oratora men gaty beletdirin. Nikita ýarym sagat ýaňrar. Meniň bolsa häzir,hut
şu mahal üzüm iýesim gelýär. Ýerimden turmagam maňa aňsat däl. Ýogsam turagada,özüm alaýjak welin…
Üzümlitabagagolaýrakoturanlara-da “Birhoşaalypberiň!” diýmägeejapetdim. Ejap
etmäniňde-de,bu mahal hiç kimbeýleýumşy bitirmek islejek däldi.
Gepiň
keltesi,menHruşýowsözünitamamlamanka,ýerimdenturup,birhoşa
üzümalypbermägemejburboldum. Gojanyň haýyşyny berjaý etsemem-ä etdim welin,ýer
ýarylmady—menem girmedim.
Birhoşa üzümiiýengoja ýenemaňa ýüzlendi.
—Gördüňmi,ýaş ýigit,men üzümiiýipboldum. Emma Nikita henizem gepläp dur.
Kabuledişlikden
çykypbarýarkak,biziň
delegasiýamyzabaştutanbolupgelen,TKPMK-nyň sekretary ÇaryAtaýew:
—AtaHajyýewiç,bu çaklarda üzümiýipgörmänsiň öýdýän?—diýdi. —Ýaňky
üzümtürkmen üzümindensüýjiekenmi?
Asylolmeniň
Hruşýowgepläpdurka
ýerimdenturanymy,üzümalanymygörüpoturanbolsanädersiň! Onuň kinaýaly gepine men
ikinji gezek gyzarmaly boldum.
—Wah,ÇaryAtaýewiç,üzümiýjekbolup
ölüpbaramokdymda,ýanymdaoturan,apgyrdysypan,aňkasyaşanbirgoja
“Üzümalypber!”
diýip,günümegoýmady.Şoňuň üçin ýerimden turmaly boldum.
Ol ýylgyrmaga mejbur boldy.
—Sen ol “aňkasy aşan gojanyň” kimdigini bilýärmiň?
AsylolgojaHruşýowyňamkabinetineislänwagtygiripbilýän,adydünýä
belliatomçyfizikleriň birieken.”
1980
1960-njy ýyllardaAşgabadyň K. Marksköçesiniň 14-njijaýynda,birtopargazýetžurnallaryň
redaksiýasynyň
ýerleşýänhowlusynda,günortaarakesmemahalywoleýboloýnalýardy. Şonda kimdir biri
topy bat bilen uranda,ony gaýtarmaly oýunça ýüzlenip,terjimeçi Sapa Baýryýew:
“Öňünden gaçaweri,birden şahyr bolaýma!” diýip gygyrýardy. Ol sözleriň “kelläňe top
degse,sähne bolarsyň” diýen manysy bardy.Sebäbi terjimeçiler,žurnalistler prozaçyny
agrasrak,şahyry bolsa kelewräk hasaplaýardylar.
*
EdebiýatçyalymHangulyAmansähedow,deňindengeçipbarýarka,şahyrNobatgulyRej
ebowyň öýünesowulýar. Öý eýesi öýde eken.
—Nobat,doganjyk,çakyzamtutdumy-nämemi,kelläm
ýarylypbarýar.Ilk-ä,bar
bolsa,bir analginataýyn.Yzyndanam,bir çäýnek ajy gök çaý ber.
Analginemtapylýar,ajygök çaý hemiçilýär.Netijede,Hanguly birneme aýňalýar.
—Köp minnetdar,Nobat jan.Adam bolaýdym!
Öý eýesimyhmanynyň ýüzüneagrasgaraýar.
—“Birneme özüme geldim” diýseň,ynanaýyn.Ýöne sen“Adam boldum” diýseň
welin,Hudaýam ynanmaz,bendesem…
298
(H. Amansähedowyň özi gürrüň berdi.)
*
1965-nji
ýylda
“Edebiýatwesungat”
gazýetiniň
redaksiýasyndapraktikageçýärkäm,birgezektankytçyAbdyllaMyradowişegatykeýpsizgelen
de,sebäbinisoradym.
—Aý,gardaş,öýümizde jahan urşy turdy. Harby borçly adam hökmünde şoňa
gatnaşmaly boldum. Ullakan gandöküşlik-hä ýokwelin,herhal,jahan urşy-da…
Abdyllanyň aýalynyň ady Jahandy.
1965.
---------2002-nji ýyldaobadakyarhiwimidörüşdiripotyrkam,öňümdenbirspisok çykdy. Onda
meniň 1971-nji ýylyň Täze ýyly bilen gutlan dost-ýarlarymyň 26 sanysynyň ady
ýazylypdyr. Okadym,ýatladym. 2002-nji ýylda şol spisokdaky adamlaryň diňe7 sanysy
diri eken.
Gidýärdost-ýargubargoýupgözüňde,
Ýaşmy-garry,ýazyklymy-ýazyksyz.
Nätjek,gezip ýörüs ýeriň ýüzünde,
Gylyçdurdy,Baýram,Saýlaw,Sazaksyz.
JoşgunbardyItalmazyň sözünde,
Oňýas “Daň atyrman”,“BahryHazarsyz.”
Nätjek,gezip ýörus ýeriň ýüzünde,
Berdiaga,DädeHal,Gurbannazarsyz.
Dutaralyp,Kesarkajyň düzünde,
TäşliGurban “Aktugaýy” aýdanok.
Nätjek,gezip ýörüsýeriň ýüzünde,
Nesip şeýle,gidenyzagaýdanok.
(1. “Aktugaý” TäşliGurbanowyň ürç edipaýdangazakaýdymy)
20. 02. 2002.
Haýwany
öldürip,etiniiýmegi,arybiçäräniň,zähmetbaryny
çeke,ýygnanjabalynyelindenalyp,özümiziýmegiynsapdan,adamçylykdan
çykmakdiýiphasaplamaýarys.
Ýogsam
ol
hereket
ganhorlyga,basybalyjylygameňzeýän ýaly.
çeketüýs
*
DüýnBerzeňňidäkidaçalykdangeçmekmiýesserboldy. Diýseň kaşaň,bahasyazyndan
ýüz müň dollardan geçmeli bir jaýyň köçe tarapynda Prezidentimiziň ullakan portreti
asylgy dur. Portretiň Prezidente hormat üçin däl-de,edilen ogurlygy goramak maksady
bilen asylandygy öz-özünden düşnükli ahyryn.
299
26. 10. 98.
Geljegebolan
çakdanaşahöwes,umuman,aşaarzuwçyllyk
ýagdaýaobýektiwbahakesmekdepäsgelçilikdöredýär.
şugünki
*
1998-nji ýylyň 14-njinoýabrynda şahyrAtamyratAtabaýew özüniň 50
ýaşynybelledi.Toý dabarasy Aşgabadyň politehniki institutynyň kafesinde boldy.
Ýubilýarygutlamaknobaty
ýetende,teatrrežissýoryKakajanAşyrow:
“Budabaratürkmenintelligensiýasynyň “gaýmaklary” ýygnandy” diýdi. Toýda otyrkam
men şol “gaýmaklary” elin synladym hem türkmen intelligensiýasyny başga milletleriň
intelligensiýasy bilen gaýybana deňeşdirdim.
Men
ömrümiň
otuz
ýyldangowragynydürlimilletleriň
wekilleriniň
arasyndaýaşap,olaryň
toýýasdabarasyna,kabuledişliklerinegatykängezekgatnaşmalyboldum.Şonuň
üçinem
öz
intelligensiýamyza berýän baham obýektiwräk bolar diýip pikir edýärin.
Könedenoturymlyhem
Ýewropabilenbizdenhas
öň
gatnaşykaçanmilletlerbolanysebäpliermeni,azerbeýjan,gruzinintelligensiýasynyň
derejesinitürkmenintelligensiýasynyň derejesibilendeňeşdirmegiň-ä pikirinihemedemok.
Olar öränbelentde.Ýöne öz goňşularymyz—özbek,täjik,gyrgyz intelligensiýasy bilen
deňeşdireniňde-de,biziň ýagdaýymyz juda pes.Ylym derejämizem,geýnişimizem,özümizi
alyp barşymyzam,boş gepleýşimizem,öwünjeňligimizem…
А.
Atabaýewiň
toýunda,howanyň
gatymaýyldygynagaramazdan,galyň
plaşlaryny,çümregeýlen şlýapalaryny çykarmanoturan “intelligentleriňem” sanyköp.
Olarbellenen wagtyndan gaty gijä galyp gelen,üstlerine abanyşyp duran gelin- gyzlaryň
bardygyna-daüns bermän,harsurup nahar iýýärler. Gelin-gyzlaryňam özlerini alypbaryşlary düşnüksiz.Birinjiden-ä,toýa çagyrylan wagtyndan gijägalman gelmeli. Gijä
galanam bolsaň,oturmaga,durmaga orun ýokdugyny gördüňmi,sepiňi bildirmän,yzyňa
gaýdybermeli. Ol ýerde konsert däl,banket gidýär ahyryn. Aýal-gyz halyňa,alynmadyk
myhman ýaly,iýip-içip oturanlaryň agzyna seredep durmakgaty gelşiksiz. Kakajan
Aşyrowyň “gaýmak” hasaplaýanlarynyň bolsaýekejesiniň-de ýerinden turup,aýal-gyza
orun bereni bolmady.
Deňli-derejelinukdaý
nazardanseretseň,bu
ýereintelligensiýanyň
näzik
“gaýmaklary” däl-de,turşy“süzmesi” ýygnanameňzeýär.
*
Atamyrat Atabaýew täze rifma tapypdyr: “Begi Suhan—Begi suwsan”. Men
ony:“Begi Suhan—gowy suwsan” diýip düzetdim.
*
Paradoks: Halal ogry.
*
Azsanlyhememykdysady,medenitaýdangöýdükhalklaryň garaşsyzlyk ýagdaýyhiç
mahalam öwerliklibolmandyr. Olar haýsydyr bir uly döwlete ýapja bolup
ýaşapdyrlar.Magtymguly hem “Bir döwlete gulluk etsek…” diýende,şol ýagdaýy göz
300
öňünde tutan bolsa gerek. Şeýle hem kiçihalklar “gulluk edýän” uly döwletiniň ýatymyma
görä gyşarmaly bolupdyrlar. Biz hem ýüz ýigrimi ýyl töwewregi rus halky bilen il
bolup,olaryň köp zadyny kabul etdik. Netijede,ne rus,ne türkmen diýen ýaly ortalyk bir
gatlagy hem emele getirdik. Üstesine-de,şol uly halkyň dilini hem ýaňy
öwreniberenimizde…
Indibolsameniň tanyş-bilişlerimiň köpüsi (hatdaaltmyş ýaşdanaşanlary-da)biribirine “bakan” diýşenbolup,türkdilini öwrenmegiň aladasybilen ýaşaýarlar.
1998.
Pawel1-densoň
Aleksandr-1
tagta
çykanda,bellirus
şahyryDeržawinsoňkynymagtap,öňkipatyşanytankytlap,goşgy ýazýar. Emma senzura ol
goşgynyň çap edilmegine garşy çykýar. Beýle ýagdaýa kemsinenşahyr Deržawin
general—prokuror Bekeşowa şikaýat bilen ýüz tutýar. Bekeşow şahyryň goşgusynyň
ýokarsyna “Bueseri Deržawiniň Pawel-1 dirikä ony magtap ýazan goşgularynyň
birnäçesini gaýtadan çap etmekşerti bilen metbugatda bermäge rugsat edýärin” diýen
rezolýusiýa goýýar. Ýüzi gyzaran Deržawin täze goşgusyny çap etmek niýetinden el
çekýär. (Bu maglumaty men bir ýerde okapdym.)
Egerdöwür,syýasat
üýtgäýse,türkmeniň
şugünki
“deržawinleri”
özlerininähilialypbararkalar? Ýa-da bizde general-prokuror Bekeşow ýaly parasatly şahs
hem döremezmikä?
2003.
Ýaramazlykköpçüliktarapyndangoldanmasada,kanuntarapyndangarşysynagöreşilse-de,azalman,gaýtam,köpelýär. Gowulyk köpçülik
tarapyndan halansa-da,kanun tarapyndan goldansa-da,ýardam edilse-de,köpelmän,gaýtam
azalýar.
*
Çapedilmäniniň
sebäbini-dedüşündirmän,bir
ýylsaklanyndansoň
“Edebiýatwesungat”
gazýetiniň
redaktoryA.Poladow“Süýjikekre”
hekaýamy
şugünyzynagaýtardy.
7.12. 98.
Şu gün Allaberdi Haýydowyň üçi bellendi. Kän adam gatnaşdy. Moskwadan hem
başga ýerlerden telegrammalar gelipdir.
Allaberdi Haýydow prinsipial şahyrdy. Ol käbir şahyrlar ýaly “Bir günüm—hoş
günüme” uýmady,şahyr wyždanyna ikilik etmedi,ýaranjaňlyk goşgularyny ýazmady. Ol
20-nji asyr türkmen poeziýasy öwrenilse,ady tutulmaly 5-6 şahyryň biri bolup galar.
10. 12. 98.
Türkmenistandageň
galyp,agzyňyaçypoturmalywakalarkänbolýar.Su
gün
Türkmenistanyň
Prezidentiniň
karary
bilen
Oýunjak
Musaýew
diýilýän
adamaTürkmenistandaýok Ylymlar Akademiýasynyň akademigi diýen at berildi. Ol ylym
öňünde nämeiş bitirdikä?
10. 12. 98
301
Gowyadama öýkünmek,onuň bolşunygaýtalamak öränkyn. Erbet adama (eger
isleseň) öýkünmek,onuň hereketlerini gaýtalamak aňsat. Çyn aşyklar meni
bagyşlasynlar,ýöne ýigrenç söýgüden güýçli hem täsirli. Şonuň üçinemotrisatel
gahrymanyň täsiri položiteliň täsirinden uly bolmaly.
*
Bizköplenç
halatdadiňleýänaýdymymyzyň
sözleriniň
nähilidigine
ünshembermeýäris.Radiodabirbagşy “Köňlümseni” diýenhalkaýdymynyaýdanda:
Ýar ýolundagözde ýaşym,
Bagş edermenköňlumseni —diýensetirigaýtalady.
Bu iki setirde many baglanyşygyňyň logikasy bozulýar.“Ýar ýolunda (ýoluna) gözde
ýaşyny” bagş etjekdigi düşnükli. Emma yzyndaky “köňlüm seni” sözlerini näme bilen
baglanyşdyrmaly? “Ýar ýolunda gözde ýaşym,Bagş edermen köňlüm saňa”.Bu-da
bolanok. ”Ýar ýolunda gözde ýaşa,Gark edermen köňlüm seni” diýip düzetseňem birhili.
*
Meniň okyjaiň soňky ýeten “Ýalňyzlyk” kitabymyň golýazmasy1988-nji
ýyldaneşirýatatabşyrylypdyr. Şondan bäri 5 sany kitabymyň golýazmasy dürli bahanalar
bilen,