Latin

Kyrk ýylda ýazylan kitap - 28

Total number of words is 3361
Total number of unique words is 2083
28.5 of words are in the 2000 most common words
41.9 of words are in the 5000 most common words
49.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
köplenjem
hiç
hili
bahanasyz,yzyna
gaýtaryldy.Diýmek,kitabymyň
çykmaýanyna,has takygy çykarylmaýanynaýigrimi ýyl boluberipdir.. Meniň
döredijiligimiň daşyna gurlan blokada şu ýylda-täze ýylda aýrylmasa,täze kitabymyň
çykanyny görmezligimem mümkin. Elbetde,onuň üçin türkmen edebiýaty uly ýitgi
çekmez. ÝöneKonstantin Simonow aýtmyşlaýyn “Meniň deň-duşlarym häzir iň soňky
kitabyny ýazyp ýörler” . Şol kitabyň ýazylyp gutarjagy-da gümana. Adam ömri
gysga,döredijiligiň ömri ondanamkelte. Üstesine,ýigrimi ýyllap dutar çalmadyk
sazandanyň barmaklary perdäni dogry basarmy? Ýigrimi ýyllap operasiýa etmedik
hirurgajanyňy ynanypbolarmy?Ýigrimi ýllap kitaby çykmadyk, ýigrimi ýyllap okyjy bilen
gatnaşygy kesilen ýazyjyda özüniň ýazyjydygyna ynamy bolarmy?
*
Mekgä “mekgejöwen” diýip,iki at berýäris. Ol jöwen hem goşulan mekge
dälahyryn.
*
91 ýaşly obadaşymyzyň ýanyna salama bardyk. Ol bize öwüt berdi. : “Howa gaty
sowuk mahaly başaçyk gezmäň,oglanlar! Sowuk howa gulaga zeper ýetirýär eken.
Özümden bilýän. Togsanymam dolmanka,gulaklarym birneme agraldy.Kellegöçdilik
edip,sowukda-da başaçyk gezildi-dä…”
Goja
özibilensalamlaşmagagelenelli
ýaşlaryndaky
“oglanlaryň”dördüsindenikisiniň“dürtme” keregolaýdygyndanbihabardy.
*
Magtymgyly –Pyragy:“Akmaksürerdöwrany,
Akylonuň haýrany. ” - diýýär.
Bizem
şoldöwransürmelileriň
biriwelin,elbetde,beýigembolsa,Magtumguly
ýalňyşandyr-da…
*
Moskwada üç sany türkmen prozaçysynyň—A. Abdyllaýewiň,Ş. Çaryýewiň,A.
Taganyň her haýsyndan bir powest alyp,ýygyndy çykarypdyrlar. Kitaba meniň “Aglasy
302
gelýän ak bulut” powestim giripdir.Ýygyndynyň ady hem şol.Kitabyň çykmagy geň waka
däl.Ýöne,şu gün “Edebiýat we sungat” gazýetinde şeýle kitabyň çykandygy barada habar
çap edilipdir. Habarda meniňem adym tutulýar.Meniň adymyň çyzylmazlygy welin örän
geň hadysa. Belkem,redaktor ol habary okaman geçirendir.
25. 12. 98.
Türkmen ýazyjylarynyň käbirirus ýa-darusdilinde ýazýanýewreý awtorlaryna
öýkünip,köplenjem,Ptezidentdennärazybolup,daşary
ýurtlaragidýärler.
Belkem,olar
şeýtmek bilen ozal şeýle ýol bilen belli bolup gidenýazyjylaryňky ýaly uly şöhratdan
hantamadyrlar? Biziňkiler şol meselede düýpden ýalňyşýarlar. Sebäbi daşary ýurtlara
gidýän rus dilli ýazyjylaryň köpüsi (Mysal üçin,Solženisyn,Aksýonow,Ginzburg,Daniel)
entek gitmänkäler million-million okyjyly äpet Russiýada belli adamlardy. Olar nirä
barsalaram
hossarly,nirä
barsalaram
hor-har
bolmaýarlar.
ÇünkiAmerika,Angliýa,Fransiýa,Germaniýa ýaly uly ýurtlarda rus ýazyjylarynyň rus
dilinde kitaplaryny çykarýan uly neşirýatlar bar. Köplenjem ol neşirýatlar emigrasiýadaky
ruslaryň özleriniňki. Şol neşirýatlar Russiýadaky syýasat bilen umumy dil tapman,öýkeläp
gidýän rus ýazyjylarynyň eserleriniň diňe bir ene dilinde çap bolmagyna däl,eýsem,başga
dillere geçirilmegine-de,dürli ýurtlarda propagandirlenmegine-de ýardam edýärler.Hut
şonuň üsti bilen syýasy olja hem pul gazanýarlar.Şol sebäpli-de olar Russiýadan barýan
“galmagalçy” ýazyjylary gujak açyp garşylaýarlar,jaý berýärler,hossar çykýarlar. Ondan
hem başga,daşary ýurtda rus dilinde okaýan millionlarça okyjy bar. Ozleri-de olar köne rus
edep-terbiýesini alan baý emigrantlaryň kitap okamagy medeniýetiň çür depesi hasaplaýan
nesilleri.Şeýlelikde,Russiýany terk edip gidýän ýazyjylaryň käbiridaşary ýurtda arzyly
awtora öwrülýär.
Watanyterkedýäntürkmen ýazyjylarynabolsabaran ýurdunda ýokardaagzalanamatly
şertleriň ýekejesi-degaraşmaýar. Türkmendilli ýazyjylar üçindaşary ýurtda,Azatlyk”
radiostansiýasyndangaýry ýardametjeknokat ýok.
*
Ol özüniň garşydaşyny ýa-da çekinýänini ýaralandygynybildirmän ýaralaýar.Salan
ýarasyny-da özi ussatlyk bilen bejerýär.Bejerýändigini welin gizlemeýär,garşydaşynyň
minnetdarlgyny gazanýar.Onuň asyl matlabyna aralaşyp bilmeýän adamlar hem oňa uly
hormat goýup başlaýarlar.
*
“Ýekegözoglan”
hem
“Halanmaýanadam”
hekaýalarymyň
golýazmasynyokanAşyrMämiliýewbirinjisinedüýplibellikleretdi,ikinjisinibolsa,umuman
“braklady”.
TejenNepesow“Halanmaýanadamy”
türkmenprozasyndatäzeaçyş
hemtäzebirobrazhasaplady.“Ýekegöz oglana” ajaýyp diýdi.Indi ortaçarakbir netije
çykarmak üçin,berlen “bahalary” gizläp,hekaýalary üçünji bir adama okatmaly.
2001.
Uzak
ýyllaryň
dowamynda
ünsberdimwelin,otrisateladamlar,daşkygörnüşlerinegörä,köplenç
položitelbolupgörünýärler. Ýakyndan tanaýançaň,olar edepli,agras,medeniýetli.
303
*
Türkmenklassykasyndaky:
“Degsebizgedegsin,ýargadegmesin”
diýensözleriAtamyratAtabaýew: “Degse ýargadegsin,bizgedegmesin” diýip ýaňsylaýar.
*
Käbirarap-parssözleritürkmendiliniň
leksikonyna
şeýlebirornaşypdyrwelin,
bizolaryaslabaşgadildengeçendirem
öýtmeýäris.
Türkmendurmuşyndahälimişindiulanylýan şolsözlerdenonlarçasynymysalgetireýin. (A—arapça, P— parsça).
Watan—p
erk —a
aşyk—a
tilsim—a
aýak –a
nahar —a
teşne—p
bagt—p
töwekgel –a
bedew –p
bahar—p
belent –p
arza—a
howuz—a
ýaran—p
mährem—p
märeke—a
mätäç—a
myhman—p
müňkür—a
bihabar—a
amal—a
wasp—a
ar—a
gaýrat—a
arak—a
gaýgy—a
gaýybana—a
asman—p
galp—p
asuda—p
galla—a
gamgyn—a
göwher—p
aýan —-a
304
mülk—a
hasyl—a
haýat—a
jan –a
döwlet—a
welaýat –a
etrap—a
jenaýat—a
jepa –a
dil –p
gybat—a
bela—a
agza—a
berjaý—p
bet—p
galaba—a
bibat—p
akyl—a
bina—a
alym—a
jenaýat—a
bihasap—p
jisim—a
bilbil —a
jomart—p
biçäre –p
jogap—a
bürünç—parsça
zalym—a
lezzet—a
gabyr—a
mal—a
mahal—a
gaýry—a
medet—a
gunça—p
hantama—a. p.
gussa—a
dawa—a
berbat—a. p.
şapak—a
şapak—a
berkarar—p
şahandaz—a
serdar—p
hokga—a
berjaý –p
jedel—a
nagt –a
näz –a
nagyş –a
nala –a
peýda –a
pena –a
nobat –a
nyşan –a
pelek –a
näzik — p
pişe –p
näsaz –p
bikemal –p
minnet –a
mesele –a
arwah –a
owaz –a
ygtyýar –a
parahat –a
bende –p
penje –p
beýan –p
perzent —
biweç –p
peizat –p
garyp –a
hamala –p
wagşy –a
hantama –a
atlaz –a
305
melgun a
mekir—a
nazar—a
melhem—a
mertebe—a
nyrh—p
posa—p
meşgul—a
pursat—a
mukam—a
ylham –a
hakykat –a
nyşan—
pikir –p
ýakut—a
pida—a
ýar –a
possun –p
päkize –a
ejiz –a
jomart –p
rowaç –p
eser –a
labyz—a
talap—a
kyýamat –a
şöhle –a
jepa –a
yhlas –a
hata –p
şat –p
sähra —a
talyp –a
tertip –a
terjime –a
häkim –a
sypat –a
gadyr —a
höküm –a
erk –a
äga –p
äpet –a
şer –a
sada –p
salam –a
saýa –p
eşret –a
kyssa –a
şirin –p
jennet –a
ylham –a
hasyl –a
äheň –p
çendan –a
edep –a
söwda –a
teselli –a
çyra –a
hile –a
wepa –a
dost –p
şikest –a
kerep –a
ylym –a
duçar –p
höwes –a
hurma –p
yşarat –a
şapak –a
tarap –a
takdyr –a
Hudaý –p
şahyr –p
tire –p
jellat –a
döwlet –a
döwlet –a
gülle –a
tebip –a
(Getirilen mysallar arap, pars sözlüklerinden alyndy.)
*
Menhiç
mahal
ýolbaşçyişlerdeişläpgörmedim,
hiç
biradamyň
üstündenhojaýynçylyketmedim. Özümi gönümel, ýaranjaňlyk häsiýetinden mahrum,
kimdir birine boýun bolmagy halamaýan, erkinligi söýýän, özbaşdak kişi hasaplaýardym.
Şonuň üçinem men dünýäniň iň belent derejesini eýeleýän adam bilen duşuşsamam, asla
tolgunmaryn öýdýärdim. Emma özüme kesýän nyrhym onçakly dogry baha däl eken.
Menem käbirleriniňki ýaly ýaranjaňlyk derejesinde bolmasa-da, “ketde” kişä sataşanymda,
barybir, tolgunjak ekenim. Bir wakany ýatlaýyn.
1977-nji ýyldaajaýyprus ýazyjysy, SSSR ÝazyjylarSoýuzynyň Prawleniýesiniň
başlygy, SosialistikZähmetiň Gahrymany, SSSR ÝokarySowetiniň deputaty,
SSSRYlymlarAkademiýasynyň
akademigi,
dünýäniň
köp-köpbaýraklarynyň,
hormatlyatlarynyň eýesiKonstantinAleksandrowiç Fedin 86 ýaşynyň içindearadan çykdy.
Biz. ýagny onuň işgärleri, Fedine hut öz garry hem dana atamyz hökmünde hormat
goýýardyk. Ol tapylgysyz gowy adamdy, köne rus we Ýewropa (Germaniýada on ýyl
töweregi ýaşapdyr) medeniýetiniňdüýpli mekdebini geçendi. Onda öwrenmeli, sapak
edinmeli gowy häsýetler kändi. Ol uly hem abraýly edaranyň başlygydygyna, döwlet
adamydygyna, tanymal ýazyjydygyna garamazdan, özi üçin ýörite ulag, ýörite şofýor
bellenendigine, howluda ýeňil maşynlaryň hatar-hatar durandygyna garamazdan, işe
pyýada gatnaýardy. Ýene bir geň zat: şeýle derejedäki adam kommunistem däldi. Ol 30njy ýyllarda öz arzasy bilen partiýanyň hataryndan çykan eken. K. Fedin sadadan
mylaýymdy. Ol edara girip barýan mahaly beýleräkde duran şofýormy, maşinistkamy, tam
süpürijimi, parhy ýok, özi sowlup salamlaşýardy, hal-ahwal soraşýardy. Ol adamlaryň
hojalyk ýagdaýyna degişli kyn meselesini-de edara girmänkä, daşarda-da çözer
306
goýberibererdi. Ol gaty gojadygyna garamazdan görmegeýdi, ýerlikli geýinmegi
başarýardy.
Ana, şeýleadamaradan çykanda, bizdiňebiredaramyzyň hormatly ýolbaşçysynydälde, ýakyngaryndaşymyzy, neberämiziň danaaksakalyny ýitiren ýalybolupmatamtutduk.
Edaramyzda işleýän gelin-gyzlaryň, garry aýallaryň hemmesiniň möňňürip aglandyklary
göz öňümden gidenok.
Konstantin Fediniň jesedi salnan tabyt Sowet goşunynyň Merkezi teatrynda
goýuldy. “Şäherler hem ýyllar”, “Alow”, “Täsin tomus”, “Doganlar” ýaly rus hem düňýä
okyjylarynyň söýgüsini gazanan romanlaryň awtory bilen hoşlaşmaga gelen adamlaryň
sany gaty kän müňe ýeten bolsa gerek. Moskwalylar, paýtagtyň myhmanlary, soldatlar,
generallar, ministrler, diplomatik korpuslaryň wekilleri, artistlerK. A. Fediniň tabydynyň
gapdalyndan yzy üzülmän geçip durdy. Gül desselerinden ýaňa belentde goýlan tabyt çala
görünýärdi.
ÝazyjylarSoýuzynyň
prawleniýesiniň
sekretarlaryndanbaşlaphyzmatçylaryna
çenlihoşlaşyk ýerindedi. Biziň her haýsymyz bir ýumşy ýerine ýetirýärdik. Kim wenoklary
tertipleşdirse, kim gonamçylyga gitmeli ulaglara serenjam berýärdi, kim myhmanlary
garşylasa, kim hormat garawula dyrýanlaryň çignine matam lentasyny daňýardy. Maňa
bolsa tabydyň golaýyndaky ullakan gapynyň öňünde durmak tabşyryldy. Men ol gapydan
ýaşuly ýazyjylary hem“aýratyn işikden” girmeli myhmanlary goýbermelidim, başgalary
bolsa köpçüligiň girmeli ýerine gönükdirmelidim.
Men 40-50 minutnobatçylyk çekenimdensoň, gözleri ýanypduran, otuz
ýaşlaryndakydogumlyadam ýanymageldi-de: “Sizbu ýerdenäme üçindursuňyz? diýdi. Men
sowala jogap berenimden soň, ol ýene “Tabşyryk beren kim?” diýip sorady. Men SSSR Ý.
S-nyň SSSR halklary edebiýaty sowetiniň başlygynyň orunbasary M. W. Gorbaçýowyň
duran ýerini salgy berdim. Ol adam M. W. Gorbaçýowyň ýanyna bardy. Olar maňa tarap
seredişdiler, bir zatlar gepleşdiler. Baran adam baş atdy. Men olaryň arasynda näme
gürrüň bolanyny eşitmesemem, manysyny aňdym.
Nätanyş gidenbadynaM. W. Gorbaçýow ýuwaş ýöräp, meniň ýanymageldidepyşyrdady: “Ýenebäş minutdan şugapydanSyýasyBýuronyň agzalarygelmeli. Olar
deňiňe gelende, jübüňe dagy eliňi sokaýmagyn!” Şondan soňmen ýanyma gelip-giden
nätanyşyň kimdigini, haýsy edaradandygyny soraman bildim. Ol ýolbaşçylaryň
janpenalarynyň “ketderäkleriniň” biri bolmalydy.
Geçen bolsa, bäş minut geçendir. Ýuwaş ýöräp peýda bolanlar biziň her gün diýen ýaly
telewizoryň ekranynda ýa-da gazet-žurmallaryň sahypasynda şekillerini görüp ýören
adamlarymyzdy. Şonuň üçinem olar maňa köne tanyşlarym ýaly bolup göründiler.
Hakykatda bolsa, men olaryň hiç birini-de heniz beýle golaýdanam görmändim. Olar
peýda bolan bada töwerekde, adamlara assyrynlyk bilen ser salyp ýören, birmeňzeşräk
geýnüwli, sypatlaram bir-birine çalymdaş syrdam ýigitleriň sany köpeldi. Gaty üns
beräýmeseň, olary janpenalardyr öýdüp çak eder ýaly hem däldi.
SyýasyBýuronyň agzalaryikihatarbolupgelýärdiler, çiginlerihemmatamdaňylydy. Iň
öňden gelýänler: SSSR Ministrler Sowetiniň başlygy A. N. Kosyginbilen SSSR-iň
“Syýasy Hudaýy” M. A. Suslowdy.
Elbetde, olaryňam adaty adamlardygyna men düşünýärdim. Oňa garamazdan,
“ketdeler” golaýlaşdykçalar, men tolgunyp başladym. A. N. Kosygin meniň duran
307
tarapymdady. Onuň çep ýaňagynda mese-mälim bildirip duran hal bar eken. Ýüzi gaty
agyrdy. Ol edil deňime ýetende, bir ädim ýaly aralykdan maňa tarap ýitinazar aýlady
welin, ýalan sözlemäýin, meniň injiklerim sandyraberdi.
1987.
Aşgabadyň
Türkmenbaşy
şaýolunda
ýaňygurlanawtobusduralgalarynyň
birindeoňatgeýnüwli
ýaş
ýigit
ýolagçylaradiňeoturmak
üçinniýetlenenarassahemtäzeskameýkanyň
üstündeköwüşliaýagynygoýup,
çommalypoturaneken. “Owadandan arassa sekide hapa köwşüň bilen beýdip oturmaly
däldigine ýaş ýigidiň özi düşünmeýärmikä?” Men hyýalymdaky sowaly daş çykarman
durup bilmedim.
—Inim,
senmenibagyşlawelin,
adamlaryň
arassageýimibilenoturjak
ýerindehapaköwşüň bilen çommalypoturmagyňy özüňemdürshasaplaýandälsiň-le. Şeýle
dälmi?
Ýaş
ýigit
öňkioturyşyny
üýtgetmän,
şolmahalduralgagolaýlanawtobusatarapelinisalgady.
—Ana, awtobusyň geldi, agam. Sen maňa akyl öwretme-de ulagyňa münüber!
Hernä olsögünmedi, şoňa-da şüküretdim.
2004.
Hakykathakykathembolsa, oldiňehakykatygoldaýanhakykatçynyheläkedýär.
*
MenLewTolstoýyň “Uruş hemparahatçylyk” diýenromanyny ýaş wagtymawtoryň
enedilindeikigezekokadym. Men şol mahallar dünýäde şondan beýik eser bardyr
öýtmeýärdim. Häzir hem şol pikirim gatybir üýtgänok. Tolstoýy ýatlamak bilen men bu
ýerde başga bir zady nygtamak isleýärin.
BirgezekEdebiýatinstitutynyň ýatakhanasynda ýaşaýan Ýokaryedebiýatkursunyň
diňleýjisi —ildeşimiziň otagynabardym. Ol ildeşimiziň bilim, edebiýata düşünmek
derejesi biziň çägimizde-de ýabygorlurak hasaplanýardy. Ol uruş döwründe başlangyç
mekdebi tamamlap, şondan soň gara zähmet bilen meşgullanypdyr. IşIň arasynda ol
hekaýajyklar hem ýazýar eken. Ahyr ol Beki Seýtäkowyň goldamagy bilen Ýazyjylar
soýuzynyň agzalygyna alynýar. Ýokary Edebiýat kursuna bolsa bilimini birneme
artdyrmak üçin TSSR Ýazyjylar soýuzynyň haýyşy bilen kabul edilipdir.
…Mengapysynyaçanbadyma,
krowatyndaarkandüşüpkitapokap
ýatanadambirdendikeldi-de, elindäkitomlugyhapasögünjedolapbatbilenzyňypgoýberdi.
—Şuňa-da roman diýilýän bolsa, biz-ä bilmedik…
Diwaradegippytranulybirkitapdört-bäş sanykiçiräkkitaba öwrüldi. Men bölekleri
jemläp seretsem, ol L. Tolstoýyň “Uruş hem parahatçylygynyň” türkmen diline edilen
terjimesi bolup çykdy. Ildeşim rus dilinde okap bilmeýäni sebäpli, ekzamen üçin gerek
bolansoň, romanyň türkmençesini Aşgabatdan getirden eken.
Barybir ildeşim indi ol romany okajak däldi. Şonuü üçinem men haýyş edip, kitaby
alyp gitdim. Agşamlyk, elim boş bolansoň, getiren kitabymy okamaga başladym. Zordan
onunjy sahypa ýetdim. Ol kitabyň kitap däldigini seljermek, Ýokary edebiýat kursunyň
diňleýjisi ildeşimiziň romana beren bahasynyň hakykatdan üzňe bolmandygyna göz
308
ýetirmek üçin eseriň 10 däl, 2 sahypasyny okamagam ýeterlikdi. Terjime tüýs “terjimedi”.
Sözler, sözlemler, nokatlar, oturlar türkmen dilinde-de rus dilinde edilişi ýalydy. Tekst
şeýlebir köre-körlük bilen yzarlanýardy welin türkmen diline geçende sözlemler jansyz
töňňä öwrülip gidýärdi. Netijede çeper eser matematikanyň hasabyna meňzeýärdi.
Originalyň manysy dürs geçýärdi, emma çeper eser ýokdy. Tolstoýyň özüni uly höwes
hem haýrangalyjylyk bilen okatdyrýan agyr, emma manyly sözlemleri, jadyly suratkeşligi,
çuň paýhasy türkmençä gelişmeýän tagaşyksyzlyk bilen utgaşyp öz gözelligini,
parasatlylygyny ýitirýärdi. ”Tekstden daşlaşmak” howpundan çekinýän terjimeçi
Tolstoýyň 20-30 sözden ybarat sözleminiň-de arasyny bölmekden gorkýardy. Şonlukda
owaz-da, sözlemiň tagaşygy-da ýitip, tekst büdräp barýan söz toplumyna öwrülýärdi.
Terjimeçi ömründe bir gezek özbaşdak salam hat hem ýazan däldir, ömründe terjime eden
şu kitabyndan başga kitap hem okan däldir diýen aýgyt edesiň gelip durdy. Men şonda
eseri terjimeçi däl-de, ýazyjy terjime etmeli eken diýen netijä geldim (Anyk ýadyma
düşenok welin, Tolstoýyň beýik eserini türkmençä geçiren Meret Sopyýewdi ýa-da Atda
Badaýewdi).
1991.
Ýolbaşçy gatlak mydama halky aldap gelýär. “Kommunizm gurýarys” diýibem bizi
ýetmiş ýyllap oýnadylar. N. S Hruşýow “Sowet adamlarynyň häzrki nesli kommunizmde
ýaşar” diýip, has-da öte geçdi. Öňräk Aşgabadyň ortasynda “Türkmen halkynyň ertesi
eşretli gündür” diýen şygar peýda boldy. “21-nji asyr türkmeniň altyn asyry bolar” (21-nji
asyryň 99-njy ýyly hem 21-nji asyra girýär. Oňa çenli ýene 99 ýyl bar) diýen şygar hem
döredildi. Ýa ertir, ýa öňdäki tutuş bir asyryň dowamynda, garaz, biz şu gün-ä gowy
durmuşa garaşmaly däl-dä. . .
2001.
Ýeter-ýetmez ýa-daartykmaç (iň erbedihemikinjisi) iýip-içmese, fiziologiýanyň
düzgünlerinikänbozmasa, adam öränuzak ýaşardy. Emma ol enesinden doglan gününden
başlap, nädogry iýip-içmek bilenöz ömrüni gysgaltmagyň aladasynda ýaşaýar.
*
GDR. Berlin. “Halklar hem dünýä medeniýeti”
neşirýaty. L. Koşuta.
Hormatly Leo!
SizSSSR-egelenmahalyňyzmenMoskwadabolmanymsebäpli,
ikimizegörüşmekmiýesseretmedi. Şonuň üçinem men şu haty ýazmaly bolýaryn.
1983-nji ýylda, megeremgüýzeňräk, SSSR-de (Belki-de ÝUNESKOderejesinde)
beýiktürkmen şahyryMagtymgulynyň 250 ýyllyk ýubileýinibeellemekçibolýarys. Şol
mynasybetli Türkenistanda eýýäm ýubileý komiteti döredildi. Şeýle komitet ýakyn
wagtlarda SSSR boýunça-da dörediler.
UlysenesebäpliMagtymgulynyň
poeziýasybilennemesokyjylarynymümkingadargiňräktanyşdyrmagyňyzymensizdendostlar
çahaýyş
edýärin.
EgerMagtymgulynyň
şygyrlarynyň
rusdilinegeçirilensözme309
sözterjimesigerekbolsa, menonySSSR Ýazyjylarsoýuzynyň Daşary ýurtkomissiýasynyň
üstibilensiziň aýdanwagtyňyz, diýen ýeriňize ýetirmegiboýnumaalýaryn.
Ýuriý Iwanowiç SurowsewSizehemaýalyňyzagyzgynsalam ýollaýar.
Size rowaçlyk dilemek bilen Atajan Tagan.
25. 01. 1981. Moskwa
“HAÝ-HAÝ, ARSENIÝ, KÖPEÝ OGLY!. . ”
“Aý-da, Puşkin, sukin syn!”
А.S. Puşkin.
Çalatanalýansadatanşyň dünýäden ötse-degynanýarsyň. Ýöne köp adamynyň
elinden gelmejek işini täk özi başarýan ussat, onda-da kän ýyllap duz-emek bolanyň
bakyýete gitse, gaty agyr degýär. Taňrynyň edil şol ýyl, şol gün ala-böle şony, onda-da
entek bäş-on ýyl ýaşaýmaly döwri saýlap tutmagynyň sebäbi hakda oýlanýarsyň. Ömrüni
ogurlyk-jümrülik bilen, ile-güne hyýanat etmek bilen geçirýän, erkin durmuşda orny
bolmaly däl adamlaram uzak-uzak ýaşap ýörler. Emma il-ulusa juda gerekli adamlar
welin, köplenç, garrylyga-da ýetmän gaýdyberýärler.
Şolgerekliadamlaryň biri-debeýikterjimeçi, talantly şahyr, Watançylykurşunyň
maýybyArseniý Aleksandrowiç Tarkowskidi. Ol çaga ýaly sada, kalby kir- kimirsiz,
diýseň sowatly adamdy. Okumyşlyk babatda köplere göwni ýetmeýän türkmen şahyry Ata
Atajanow A. Tarkowskiý hakda gep açylsa: “Arseniniň okan kitaplarynyň ýaryny okanam
bolsam, men özümi Platon hasaplardym” diýýärdi.
Arseniý Tarkowskiý örän görmegeý, ýöne pukara sypatly, pespäldi. Ol
şöhratparazlygy—zerur däl halaty surata düşmegi, ýygnaklaryň prezidiumynda gaýşarylyp
oturmagy, özüni agitirlemegi, köp geplemegi halamaýan özboluşly hem agras şahsdy. Ol
özüne ýazyjy diýmäge-de utanýardy (Hakyky ýazyjylaryň şeýle häsiýetiniň bardygyna
men köp gezek şaýat boldum), Şeýle-de bolsa, hatda Berdi Kerbabaýew hem oňa
sataşanda, birhili, özüni ejiz saýýan ýaly ýagdaýa düşýärdi. Ol Arseniý Aleksandrowiçe
örän uly sarpa göýýardy. Belkem, Arseniý Tarkowskiniň Magtymgulyny rus diline terjime
etmekde çeken ummasyz zähmeti, ony propagandirlemekde bitiren ägirt işleri täsir
edendir—B. Kerbabaýew ol adamy türkmen edebiýatynyň ahli terjimeçilerinden zyýat
saýýardy, adyny dilinden düşürmeýärdi. Ol Moskwada Magtymgulyly mesele ýüze çyksa,
maňa: “Arseniý bilenem maslahatlaş” diýýärdi. Tarkowskini türkmen edebiýaty bilen
ysnyşdyranam Berdi Kerbabaýewdi.
Biz Tarkowskiniň adyny ýaş wagtymyz hem eşidýärdik. Ol 1947-48-nji ýyllarda
köp aýlap Aşgabatda ýaşap, Magtymgulynyň döredijiligi bilen ýörite meşgullanypdyr.
Bolsa-da: “Terjimeçi gytmy! Gerek bolsa, öňýeten şahyr hem terjimeçi bolup bilýär.
Anha, beýik rus şahyry M. Lermontowyň käbir goşgularyny ömründe ýeke setir şygyr
ýazmadyk prozaçylar Goşjan Seýitmedow bilen Naryman Jymaýew dagy hem biziň
dilimize terjime etdiler ahyryn” diýen pikire-de “Hä” diýmän durmaýardyk. Biz ol
mahallar rus dilini oňly bilmän, Puşkini, Lermontowy öz ene dilinde okap görmän, A.
Tarkowskiniň terjimeleri bilen tanyşman, ýokarky pikire goşulýar ekenik. Hut meniň
310
özüm-ä A. Tarkowskiniň terjime babatda tapylgysyz talantdygyna ýaşym kyrkdan
geçensoň, onda-da Magtymgulynyň terlimelerini köp gezek gaýtalap okanymdan soň,
Magtymgulynyň eserleriniň rus dilinde çykanda guramaçy hökmünde gatnaşmaly bolanym
üçin düşünip ugradym. Hawa, “düşündim” diýmeýärin, “düşünip ugradym” diýýärin.
Sebäbi rus diliniň baýlygynyň törüne kemziz aralaşmak, onda-da A. Tarkowskiý ýaly
“dilçiniň” diliniň inçeligini derejesine mynasyp duýmak hiç mahalam bize başardar
öýtmeýärin.
Men Edebiýat institutyna okuwa girenimden soň, käbir talantly rus ýaşlarynyň
Magtymgulynyň eserlerine birneme üns berip ugrandyklaryny aňdym. Meniň ilki tanşan
hem soň dostlaşan kursdaşlarymyň birine Anatoliý Peredreýew diýýärdiler. Ol instituty
tamamlanymyzdan soň, ýaşka ýogaldy. Institutda ussatlykdan sapak berýän halypalaryň
ynam etmeklerine görä, Anatoliý Peredreýew rus poeziýasynyň ertirki parlak
ýyldyzlarynyň biri bolup ýetişmelidi. Ol ýaşy boýunça bizden uludy. Uzyn boýly,
inçesagtdan syratly Anatoliý 1-nji klasly harby uçujylygyny taşlap, Edebiýat instiutyna
okuwa giripdi. Ol ilki tanşanymyzda meniň haýsy milletdendigim bilen gyzyklandy. “A-a,
türkmen diýsene! Men Türkmenistan bilen gaýybana tanyş. Diňe ýekeje türkmeni
ýakyndan tanaýaryn”. Meniň “Ýakyndan tanaýanyň Berdi Kerbabaýewmi?” diýen
sowalyma Anatoliý: “Ýok-k—diýip, perte jogap gaýtardy. —Men Kerbabaýewiň adyny
eşitsemem, heniz ýazan zadyny okap göremok. Hemme ýazylany okamaga wagt ýok…
Men türkmenlerden diňe Magtymgulyny tanaýaryn. Onuňam kitabyny hut Arseniý
Tarkowskiý terjime edeni üçin satyn aldym. Arseniý biderek şahyry terjime etmäge wagt
ýitirmez. Men Magtymgulynyň goşgularyny gaýtalap-gaýtalap okadym…”
Soň bir gezek Anatoliý Magtymgulynyň “Watanymda han idim” diýip başlanýan
goşgusyny köpçülik bolup durkak ýatdan aýtdy-da: “Men bu goşgyny etmäge iş tapman
däl-de, başga halkyňam ullakan Puşkini dogrup bilýändigine haýran galanym üçin ýat
tutdum. Men Magtymgulynyň goşgularynyň originalynyň başga dilde ýazylandygyna-da
ynanmak islemeýärin” diýdi. Bu talantly şahyryň talantly terjimeçiniň işine berýän uly
bahasydy.
Umuman, şahyr halky görip bolmasa-da, bir şahyr beýleki şahyryň eserine
göwnüýetmezçilik bilen garagan bolýar. Emma Arseniý Tarkowskiniň terjimeleri barada
gep açylanda, özüne juda göwni ýetgin rus şahyrlarynyňam seňrigini ýygranyna men gabat
gelmedim.
Elbetde, beýik şahyryň başga bir dilde-de beýikligini saklanmagy terjmeçä, diňe
terjimeçä bagly. Magtymgulynyň rus dilinde hem beýikligini saklamagy üçin abyrsyz
zähmet çeken — Arseniý Tarkowskiý. Şol ajaýyp adam bilen ýakyndan gatnaşmak, iş
salyşmak meniňem paýyma düşdi.
Bir gezek Edebiýat institutynyň çeper terjime kafedrasynda Arseniý Tarkowskiý
bilen duşuşyk geçirildi. Şonda men ony ömrümde ilkinji gezek gördüm. Ol agaç aýagyny
süýräp alýan, eli taýakly, orta boýly adamdy. Onuň pespälden ýygradygy bir göreniňden,
bildirip durdy. Ol studentlerdenem utanýan ýalydy. Tarkowskiý sagatýarym çemesi öz
goşgularyny hem terjimelerini okady, terjime sungaty hakda, terjime işiniň görkezýän
güzaplary barada gürrüň berdi. Onuň terjime hakdaky gürrüňine esasy obýekt bolan
Magtymgulynyň döredijiligidi. Oýlanyp gördüm welin, ol “kabinet terjimeçisi” hem däl
eken. A. Tarkowskiý Türkmenistanda köp gezek bolupdyr, alymlar, okyjylar, çopan311
çoluklar bilen duşuşypdyr, Magtymgulynyň ylhamyna joşgun beren Garrygala sebitlerine
syýahat edipdir.
Arseniý Tarkowskiý özüniň “Gündogar goşgulary” diýen şygryny okanynda, biz
onuň “Gara saçynyň wagtyndan öň agarmagyna” terjime hupbatlarynyň sebäp
bolandygyna düşündik. Elbetde, meniň gaty haýbatly ýaly bolup ýaňlanýan bu sözlerimiň
poeziýadan, terjimeden bihabarrak adamlar üçin geň bolup duýulmagy hem ahmaldyr.
Ýöne, men terjime bilen azda-kände iş salşyp gören adam hökmünde ol sözleri dile
getirmekden çekinmeýärin. “Ýoly ýörän biler”—poeziýa terjimesiniň örän agyr işdigine,
oňa derek öz goşgyňy ýazmaklygyň juda ýeňildigine terjime bilen iş salşanlar gaty gowy
düşünýändirler.
Arseniý
Tarkowskiniň
“saçyny
agardanyň”,
dogrudanam,
Gündogar
goşgularydygyna onuň döredijiligi blen içgin tanşan adam derrew göz ýetirer. Ýöne
Tarkowskiniň Magtymgulynyň terjimesi babatda çeken zähmetiniň gaty abyrsyzdygyna
men soň-soňlar, onuň özi bilen, terjimeçi aýaly Tatýana Alekseýewna Ozerskaýa bilen
ýakyndan tanşanymdan soň göz öňüne getirip ugradym.
Institutymyzda bolan şol duşuşygy guran, çeper terjime kafedrasynyň müdiri,
Gündogar edebiýatyny öwreniji meşhur alym, professor Lýusian Ippolitowiç Klimowiç
Arseniý Tarkowskiden Magtymgulynyň “Ýagmyr ýagdyr, soltanym!” (“Дайдождя,
дождя, мойсултан!”) diýen goşgusynyň terjimesini okamagyny haýyş etdi. Şol goşgy
hem duşuşygyň ýatdan çykmajak nokady bolup galdy. Goşgy-da gowudy, terjime-de.
Terjimeçi hem ony ussatlyk bilen okaýardy. Şol goşgyny okanynda Tarkowskiniň sesi
hem sandyraýardy, özi-de kiçelip-kiçelip, belent soltana tagzym edýän dilegçä öwrülýän
ýaly bolýärdy. Ol goşgynyň içine girýärdi, onuň esasy gahrymanyna öwrülýärdi, gözleride nemlenýärdi. Oňa garamazdan, Tarkowskiniň goşgy okaýşynda ýasamalyk, artistlikden
nam-nyşan ýokdy.
Elbetde, Magtymgulynyň ildeşi bolanym sebäpli auditoriýany gurşap alan joşgunly
howa maňa has-da aýratyn täsir edýärdi. Emma şol mahal men şeýle joşgunly howa
döredýän, diňleýjide aýratyn täsir galdyrýan talantyň eýesi Asrseniý Tarkowskiý bilen
aňyrsy üç-dört ýyldan ýakyn gatnaşykda bolaryn öýdüp eger – eger pikirem etmeýärdim.
Arseniý Tarkowskiý bilen bolan şol täsirli duşuşykdan üç-dört gün geçenden soň,
biziň iň ýaşuly kursdaşymyz, Beýik Watançylyk urşynyň tanymal gahrymlanlarynyň biri,
partizan birleşiginiň ýolbaşçysy Kowpagyň egindeşi, Sowet Soýuzynyň hem Polşa
respublikasynyň Gahrymany, “Ägä bolyň, Kowpak bardyr!” diýen belli kitabyň awtory
Pýotr Ýewseýewiç Braýko instituta Magtymgulynyň bir kitabyny alyp geldi-de: “Şahyryň
özüňden-ä awtorlyk ýazgysyny aljak gümanym ýok, sen bir gol çek!” diýdi. Men ol
kitabyň ikinji sahypasyna “Gadyrly Pýotra Magtymgulynyňky ýaly joşgun arzuw etmek
bilen. Şahyryň şu asyrdaky ildeşi Atajan. 1965. ” diýen sözleri ýazdym.
...Ýakyndan tanşyp, gatnaşyp başlanymyzdan soň, bir gezek Arseniý Tarkowskiý
maňa şeýle diýdi:
—Gadyrdanym, men saňa bir syrjagazymy açaýyn. Men öýde ýalňyz galyp, işe elim
barman içim gyssa, kabinetimiň gapysyny mäkäm ýapýaryn-da, “Ýagmyr ýagdyry”
pyşyrdap okaýaryn. . .
Men onuň näme aýtjagyny öňünden bilen kişi bolup:
—Onsoň potolokdan ýagmyr ýagyberýärmi, Arseniý Aleksandrowiç?—diýdim.
312
Ol ýüzüni aşak salyp oturşyna, adaty bolşy ýaly, assaja gepledi.
—Ýalňyşdyň, Tagançik. Potolokdan däl, meniň gözümden ýagmyr ýagýar.
Garrygaladaky “Dam-dam” çeşmäniň syçryntgylary ýaly. Diňe şondan soň dykylan
kalbym gowzap, dünýä täzeden inen ýaly bolýaryn.
Poeziýa terjimesi, onda-da Magtymguly ýaly öz döwrüniň sowatly şahyryny terjime
etmek örän kyn hem jogapkärli iş. Çyn poeziýa pikiriň, sazlaşygyň, owazyň jeminden
ybarat. Şol hakyky poeziýanyň kagyza geçäýýän pursaty bolýar. Şonda şahyrda başga
planeta göçen ýaly ýokary galyş ýagdaýy döreýär. Şeýle halda ýazylan goşgy başga dile
geçirilende-de, terjimeçi hem awtoryň goşgyny döreden pursaty ýeten derejesine ýetmeli
bolýar. Eger terjimeçi şony başarmasa, originaldaky pikir kagyza geçse-de gözelligi,
owazy köýüp galýar. Magtymgulynyň goşgularyny terjime eden mahaly Arseniý
Tarkowskiý şol belentlige köplenç halatda ýetipdir.
Oňa garamazdan, A. Tarkowskiniň terjimelerini ýüzleý okan käbir edebiýatçylar
(Mysal üçin, Tejen Nepesow) Magtymgulynyň rusça “gepleýşinden”onçakly razy
bolmaýarlar. Elbetde, närazylyga tutaryk ýok diýip gutarnykly pikir ýöredip bolmaz. Ýöne
Arseniý Tarkowskiniň (diňe onuň hem däl) rus diline terjimesini okanyňda, öňi bilen
özüňi Magtymgulynyň originalyndaky okyjydygyňdan birneme daşlaşmaly, terjime edilen
diliň okyjysyna öwrüljek bolmaly. Şeýdilse, şahyryň köne duýgulary täzelenip, eser has-da
täsirli bolýar. Eser originalyň dilini bilmeýän okyjylara niýetlenip terjime edilýär ahyryn.
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Kyrk ýylda ýazylan kitap - 29
  • Parts
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 01
    Total number of words is 3314
    Total number of unique words is 2169
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    46.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 02
    Total number of words is 3521
    Total number of unique words is 2045
    28.0 of words are in the 2000 most common words
    40.4 of words are in the 5000 most common words
    47.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 03
    Total number of words is 3540
    Total number of unique words is 2173
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    48.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 04
    Total number of words is 3552
    Total number of unique words is 2245
    28.6 of words are in the 2000 most common words
    40.9 of words are in the 5000 most common words
    47.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 05
    Total number of words is 3443
    Total number of unique words is 2192
    29.8 of words are in the 2000 most common words
    40.8 of words are in the 5000 most common words
    47.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 06
    Total number of words is 3467
    Total number of unique words is 2233
    25.9 of words are in the 2000 most common words
    36.4 of words are in the 5000 most common words
    42.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 07
    Total number of words is 3377
    Total number of unique words is 2163
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    40.0 of words are in the 5000 most common words
    46.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 08
    Total number of words is 3583
    Total number of unique words is 1974
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    43.2 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 09
    Total number of words is 3492
    Total number of unique words is 2208
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    50.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 10
    Total number of words is 3694
    Total number of unique words is 2057
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    43.9 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 11
    Total number of words is 3429
    Total number of unique words is 2134
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    39.3 of words are in the 5000 most common words
    46.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 12
    Total number of words is 3581
    Total number of unique words is 2175
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 13
    Total number of words is 3620
    Total number of unique words is 2291
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    41.3 of words are in the 5000 most common words
    47.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 14
    Total number of words is 3611
    Total number of unique words is 2111
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    49.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 15
    Total number of words is 3646
    Total number of unique words is 2175
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    43.2 of words are in the 5000 most common words
    50.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 16
    Total number of words is 3652
    Total number of unique words is 2123
    31.7 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 17
    Total number of words is 3583
    Total number of unique words is 2018
    30.2 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    50.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 18
    Total number of words is 3554
    Total number of unique words is 2183
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 19
    Total number of words is 3643
    Total number of unique words is 2170
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    42.7 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 20
    Total number of words is 3498
    Total number of unique words is 2255
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    40.8 of words are in the 5000 most common words
    47.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 21
    Total number of words is 3611
    Total number of unique words is 2214
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    42.2 of words are in the 5000 most common words
    48.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 22
    Total number of words is 3242
    Total number of unique words is 2167
    27.7 of words are in the 2000 most common words
    39.5 of words are in the 5000 most common words
    46.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 23
    Total number of words is 3076
    Total number of unique words is 2068
    27.3 of words are in the 2000 most common words
    38.7 of words are in the 5000 most common words
    44.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 24
    Total number of words is 3081
    Total number of unique words is 2086
    27.4 of words are in the 2000 most common words
    38.5 of words are in the 5000 most common words
    44.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 25
    Total number of words is 2916
    Total number of unique words is 2085
    27.1 of words are in the 2000 most common words
    37.1 of words are in the 5000 most common words
    42.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 26
    Total number of words is 3090
    Total number of unique words is 2091
    27.0 of words are in the 2000 most common words
    36.6 of words are in the 5000 most common words
    42.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 27
    Total number of words is 2808
    Total number of unique words is 1988
    26.4 of words are in the 2000 most common words
    35.1 of words are in the 5000 most common words
    40.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 28
    Total number of words is 3361
    Total number of unique words is 2083
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 29
    Total number of words is 3573
    Total number of unique words is 2007
    31.1 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 30
    Total number of words is 3562
    Total number of unique words is 2278
    28.9 of words are in the 2000 most common words
    41.4 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 31
    Total number of words is 3631
    Total number of unique words is 2218
    31.5 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 32
    Total number of words is 3591
    Total number of unique words is 2187
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 33
    Total number of words is 3660
    Total number of unique words is 2101
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 34
    Total number of words is 3646
    Total number of unique words is 2161
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    50.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 35
    Total number of words is 3635
    Total number of unique words is 2200
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    50.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 36
    Total number of words is 3566
    Total number of unique words is 2260
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    50.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 37
    Total number of words is 3558
    Total number of unique words is 2193
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    48.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 38
    Total number of words is 3555
    Total number of unique words is 2134
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    40.9 of words are in the 5000 most common words
    46.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 39
    Total number of words is 3584
    Total number of unique words is 2212
    30.2 of words are in the 2000 most common words
    43.7 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 40
    Total number of words is 3639
    Total number of unique words is 2263
    30.5 of words are in the 2000 most common words
    44.2 of words are in the 5000 most common words
    51.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 41
    Total number of words is 3600
    Total number of unique words is 2109
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    49.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Kyrk ýylda ýazylan kitap - 42
    Total number of words is 1939
    Total number of unique words is 1304
    31.1 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    50.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.