Kyrk ýylda ýazylan kitap - 25

76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
266
BazarBerdi
MeretBerdi
AnnaHojamyrat
HanArap
AkmyratAtageldi
Gurban Ýagşy
HydyrgulyHonnaly
JummaAlekber
RejepAlekber
HojamuhammetTäşli
SaparmuhammetTäşli
ŞamuhammetTäşli
AkmuhammetTäşli
TahyrBazar
IshakBazar
MeretLuma
OrazberdiJuma
GurbandurdyGurt
AlladurdyGurt
OrazdurdyAtda
JoraAga
MeretgulyJora
HojagulyJora
HommatMürrän
MämmetgulyJuma
MotanPälwan
BerdiHudaýnazar
AkmämmetHümmet
GaraAtageldi
Oraş Atageldi
GylyçdurdyAtageldi
ŞajaGara
Teke Öwlüýguly
Oraz Öwlüýäguly
BerdiAky
AtalyBatyr
AgaAta
KäbeAtahan
NuryKakajan
ÖwezKakajan
AtaKakajan
HaşymKakajan
AgaArabaçy
BerdiArabaçy
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
HojagulyAta
GeldiAgar
GurtgeldiWelmämmet
AgaBurkaz
ŞükürSeýitjan
BerdimyratMeşşew
AtaTeke
SuhanTeke
Gara Çary
Orazbaý Orazguly
ŞirliPalta
GarlyTogtamyş.
“Gyzyl meýdan” oba “Gyzyl Oktýabr” kolhozyndan:
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
267
Bazar Durdy
Mahmyt Durdy
Rejep Durdy
MämmetHutdy
Çary Rejep
Sähetmyrat Rejep
Gurban Orazmyrat
Berkeli Aly
Ata Orazmyrat
Ahmet Mollahan
Sary Süleýman
Artyk Çary
Nobat Muhammet
Atabal Söýün
Hojamma Söýün
Oraz Baba
Tejen Aly
Baýramgeldi Baýja
Sapar Bäşim
Gurbangeldi Sapargeldi
Muhammet Teke
Çary Teke
Oraz Öweznyýaz
Ata Abyl
Rejep Baba
Ata Mämmedi
Hommat Atda
Baba Annamuhammet
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
189.
190.
191.
192.
193.
194.
195.
268
Illä Annamuhammet
Gylyç Annamuhammet
Annageldi Aşyr
Ata Rahmanguly
Hojamuhammet Rahmanguly
Berdi Rahman
Öwezdurdy Agajan
Täzebaý Çomma
Oraz Annaly
Allan Berdi.
Mämmetnur Serdar
Öwez Goçmämmet
Omar Goçmämmet
Gylyç……………?
Söýün Bäşim
Çary Bäşim
Akmämmet Bäşim
Oraz Hudaýberdi
Hommy Rahman
Salyh Rahman
Ata Ora
Seýit Gully
Japar Seýit
Nurmämmet Seýit
Allaly Anna
Myrat Mämmet
Meredaly Kartana
Ata Nurmyrat
Muhammedoraz Tagan
Gurban Tagan
Aýdogdy Çaryýar
Baba Amanberdi
Ata Guljar
Rüstem Seýit
Sapar Lolluk
Öwez Ablaly
Atajan Öwez
Nurgeldi Gowşut
Annadurdy………. . ?
Kakabaý Baky
Akmyrat Baky
Aga Baky
Juma Çyplak
Mäti Kelew
196.
197.
198.
199.
200.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.
211.
212.
213.
214.
215.
216.
217.
218.
219.
220.
Ata Kelew
Zakyrýan Öwez
Annaoraz Annaçary
Pohly Annaçary
Muhammet Nepes
Ýalkap Tat
Ata Kese
Çary Kese
Seýit Gully
Muhammetberdi Aba
Gara…………?
Nurberdi Ummat
Ata Suhan
Gurt Mämmet
Ýaýlym Kör
Ýagmyr Atajyk
Bäşim Halsähet
Bally Hanbaý
Atabally Seýit
Rahmanguly Allaguly
Aşyr Nury
Muhammetmyrat Işan
Abyl Akmämmet
Ata Amanberdi
Söýün Paşşy
2004,Murgap.
Türkmen telewideniýesiniň žurnalistleri,birhili,akyldan daşlaşan ýaly. Olaryň agyz
dolduryp aýdýan habarlaryny diňleseň,häzirki wagtda tutuş Ýer şary,beýik hem ösen
döwletleriň ýolbaşçylary-da: “Ylymda,medeniýetde,tehniki progresdeTürkmenistandan
öňe giden ýurt ýok. Bütin dünýä Türkmenistandan görelde almaly” diýip gygyryp ýören
ýaly. ”Garaşsyz,bitarap Türkmenistan” diýen sözler-häjuda-da kän gaýtalanýar.
Bir zat gaty kän gaýtalanyberse-de suwjuklyk ýüze çykýar.
1997.
Ýaşynyň bir çene ýetendiginegaramazdan,kyrk-elli ýylbile ýaşap,goldolyogulgyz,agtyk-çowluk ýetişdiren är-aýalyňam “towly” ýaşaýanynagabatgelýärsiň.Gojada,kempirem,bir-birinden kemçilik gözläp,bir-birini “ýeňip” bilse armansyz. Bu ýaşdan
soň,çaý süzüp,gowudan-gowy gürrüň edişip oturmaga derek yrsarap,äri aýalynyň,aýaly
äriniň üstüne hüjüme geçýär. Hüjüm edişer ýaly göwne ýakymsyz gep aýdylmadygam
bolsa,sähelýapyşalga nägilelige bahana bolýar.Men beýle ýagdaýa öz obamyzda-da,öz
garyndaşlarymyň arasynda-da käte-käte gabat gelýärin. Ýöne beýle zat,seýregem
bolsa,ata-baba döwründe-de bolar eken.
269
Beýikrus ýazyjysyL. N. Tolstoýyňam ömrüniň soňky ýyllary şeýledartgynlykda—
“goja-kempirsöweşiniň” içindegeçendiginibilýäris.Ýazyjynyň aýalySofýaAndreýewnanyň
çakdanaşa
“maýdalyk”
edendigini,şeýlegurplymaşgalasynda-dapul
üçinjenjelturzandygynyonuň öz ýatlamalarynda,Tolstoýyň gündeliklerindeokaýarys.
Rus ýazyjysyWikentiý Weresaýew özüniň iň soňkykitabyndaTolstoýlaryň
maşgalasyhakda ýazanda şeýlebirwakany ýatlaýar. SofýaAndreýewnabilen ýygyýygydanharçaňlaşmalybolýanbeýik ýazyjybir öwraaýalyndanzeýrenip:
“Meniň aýalymyň elinde rezinden ýasalan bir çagajygy bolsa,özem ulalmasada,ösmese-de. Üstesine-de ol çaganyň mydama içi geçse…” diýip,arzuw edipdir. Şeýle
bolsa,aýalynyň Tolstoýaýerliksiz iňirdemäge eli degjek däl eken.
*
Özümdenonýaş
uly,henizem
“ýaş
ýazyjy”
diýlipatlandyrylýanD.diýentürkmenprozaçysynyňnäsaghanagiripçykandygynyeşidip,öýünejaň etdim.Saglygynysoranym üçinolmaňaminnetdarlykbildirdide:
—Başgaaýtjakzadyň
barmy?—diýip,ýaşulyhökmünde,haýbatlygepledi—Meniň
uzakgepleşmägemümkinçiligim ýok.
—Näme,saglygyňentek…
—Saglygym gowy.Ýöne men häzir uly bir eseriň üstünde işläp otyrdym.Telefonda
gepleşip durmaga wagtym ýok.
Mengeňemgalman,gatyhemgörmän,“ýaş ýazyja” döredijilikrowaçlygynydiläp,onuň
bilenhoşlaşdym-da,ÇingizAýtmatow,ResulGamzatow,Nikolaý Tihonow,BerdiKerbabaýew
ýalyedebiýatläheňleriniň
öýünejaň
etmekhasapdäl,hatdabimahalrakgapylaryndanhembarandöwürlerimi
ýatlap,özözümdenutandym.
Hawa-da,kiçiadamemeli
ýa-dagelşiksizhereketbilenemulygörünmekisleýär.
Belki,“ýaş ýazyjy” D.hem meniň öňümde ulalmakçy bolandyr.
1996.
Men durmuşa gaty tankydy göz bilen garaýan bolsam gerek. Giňräk bolaýmaly
welin… Ozal çakyry çykan sözlerden,günde-günaşa gaýtalanyp ýörlenpikirden ybarat tost
aýdylsa-da,emeli ses bilen goşgy okalsa-da,bäş-alty adam üýşen myhmançylykda gaty gije
çenli oturylsa-da keýpim bozulýar. Ýorganyna görä aýak uzatman,şeýle zerur hem
dälkä,karz-kowala girip,diňe şöhrat üçin“Teležka bagşyly” toý edýänleri-de halap
baramok.
Dekdüýnhem şahyrGowşut Şamyýewe: “Sengoşgyokasaň,gaharymgeliberýär.
Sebäbi sen goşgyny öz sesiň bilen däl-de,aglamjyraýan ýasama ses bilen okaýarsyň”
diýdim. Ol meniň belligimi kabul etmedi.“Göwnüňedir” diýdi. Onuň belligi halamandygy
ýüzüniň üýtgänindenem bildirdi.
“Düýe özböýnunyň egridiginibilmez”.Belki,meniň özümde-deile edýän belliklerime
jogap boljakkemçilik bardyr. Menkişä bellik etmek endigimi goýmaly. Emma
başarmaýaryn. Ýigrenmeýän,hasam,sulhum alýan adamlaryma olaryňedýän hereketleri
270
barada öz pikirimi aýdyp goýberiberýärin. Men ony aýdylýana bähbitdir öýdýärin.
Emma…
Türkmen
ýazyjylarynyň
aglabaköpüsieserleriniokap,bähbitlibelliketseňem,halamaýarekenler. Diňe öwgüli sözler
aýtmaly. (Galamdaşlaryna belet bolany üçin bolsa gerek,Atamyrat Atabaýwe
kemçiliklerini görkezmegi haýyş edip,golýazmaňy berseň,iň soňky sahypasyna diňe
“Genialnyý!”diýip ýazýar-da,yzyna gaýtararaýýar.)Olar göze dürtülip duran kemçiligini
aýtsaňam,bellikden peýdalanmaga derek,bellik edeni ýigrenýärler.Men muňa Moskwadan
göçüp gelenimden soň has-da göz ýetirdim.
*
TejenNepesow
şugünkitürkmenpoeziýasyna,esasam,ýaş
şahyraAýnäzikHojagulyýewanyň
“Ýürek
öňkidäl”
diýen
ýygyndysyna(Menolgowykitabyozalokapdym) syn ýazypdyr.
Makala 14 sahypadan ybarat. Ýöne onuň tutuş üç sahypasy ýewropa
klassyklaryndan
alnan
sitatalardan
ybarat.
Onda-da
kimlerden!
Geýne,Žukowskiý,Batýuşkow,Baratinskiý,Sant-Býöw…
Tejenolmakalanyýowuzredaktoryň gözibilenokapbermegimihaýyş etdi. Men aýdyşy
ýaly hem etdim. Makalanyň ahyryna bolsa şeýle sözleri ýazdym: “Sarpaly molla Tejen!
Esasy obýektden çykyp gidýän ýerleriňi kesdim.Sitatalaryň,deňeşdirmeleriň edil
Aýnäzigiň kitabyna degişli däl ýerlerini aýyrdym.Batýuşkowyň,Sant-Býöwiň setirlerinişu
günki türkmen poeziýasy bilen deňeşdirmegiň näme zerurýetlik bar?Bir Şiller bilen
Petrarkadan mysal getirmänsiň,gaýry ewropa klassyklarynyň ählisi seniň makalaň içinde
elleri gylyçly aýlanyp ýör.Žorž Sand,Merime,Çernişewskiý… Bu nä dissertasiýamy?. . . ”
Hawa,menmakalany
çynymbilenokap,buişe
“ýelmeşmeýän”
sitatalarykesişdirýärin,gerekliräklerinitürkmençä
terjimeedýärin(Tejendesitatahaýsydildebolsa,şoldildehemmakalasalaýmakhäsýetbar).
Awtorredaktirlenenmakalasynyokap,meniň
edenbellikderimiň
hemmesibilenylalaşýar,wagt
ýitiripokandygym,känzähmetsarpedendigim
üçin
çäksizminnetdarlykbildirýär,“Şeýdip,birek-biregiokaşmakdanpeýdakän-ow!” diýýär.
Emma şolmakalagazýetde ýa-da žurnalda çykaýsawelin,edilenbellikleriň ýekejesidegöz öňündetutulandäldir. Bu diňe Tejen Nepes bilenem şeýle däl…Men
düşünmeýärin.Belkem,türkmen awtorlarynyň psihologiýasyna belet şahyr Atamyrat
Atabaýew,okamaga powest berseňem,üç-dört sany harp ýalňyşyny düzedäge-de,iň
soňunda “Genial!” diýip ýazmak bilen çäklenýär welin,belkem ol mamladyr.
5-nji maý,1997.
Men özgylyk-häsýetimdekemçiligiň,gapma-garşylygyň kändiginibilýärin. Emma
olary düzetmegi welin başarmaýaryn. Mysal üçin,men bazardanbäş kg.kartoşka alýaryn.
Satyjy daýzanyň öz bähbidini arap,galp çekýändigini görüp durun. Emma onyň
şeýledidgini welin aýtmaga utanýaryn,özümiň husytlykda aýyplanmagymdan çekinýärin.
Satyjy göz-görtele aldaýar. Üstesine-de ol aldany üçin özüni akylly,mekir,seni bolsa
samsyk,oýnatgy hasaplap,eden “gahrymançylygyna” gabarylýar. Men şonda-da kezzabyň
271
kezzaplygyny
ýüzüne
aýdyp
bilmeýärin.Meniň
şol
hereketim
adamçylykmy,geçirimlilikmi,artykmaçlykmy,hatamtaýlykmy?Hiç haýsysy hem däl…
*
Ýaşlykgözibilengaralanda,hemmezat
özhakykatdakysyndangözelbolupgörünýär
öýdýän. Oglankak adaty agaçlaryň ýapraklary-da şu mahalky agaçlaryň ýapragyndan has
ýaşyldy,päkizedi. Oglankakadamlaryň ýüzüniň reňki hem dup-durudy. Klasdaş
gyzlarymyz iň owadan gyzlardy. Ondan bäri elli ýyl töwerek wagt geçenem bolsa,olar
dünýädäki iň gözel gyzlar bolup göz öňünde janlanýar. Klasdaş oglanlar klasdaş gyzlara
aşykdy,oglanlyk söýgüsi her kimiň ýüreginiň teýinde bardy. Ýöne döwür,ahlak talaplary
başgaçady,häzirki ýaly däldi. Kimdir birini halaýandygyňy kalbyňda saklamalydy.
Halaýanyňy halaýanyňa duýdurmak utanç hasap edilýärdi,howpludy.
Biziň klasdaş gyzlarymyzam,belki,klasdaş oglanlary ýalybolandyr.Belki,olaram öz
pynhan syrlaryny klasdaş oglanlaryna duýduryp bilmän geçendirler. Käte şol barada göz
ýumup oýlanýaryn-da,Ahmet Gurbannepesowyň bir goşgusyny içimden gaýtalaýaryn.
Goşgynyň ady hem “Klasdaşlaryma”.
Gowy gyzlarymyz bardy,
Durna dek uçup gitdiler.
Utanjaň hem sadadylar,
Söýmäge ejap etdiler.
Boz durnalar,ak durnalar,
Haýsy menzile ýetdiler!
Sapakda ýatkeşdi olar,
Bizi welin unutdylar.
Görýäs ýolda-yzdakäte,
Tötändenduşan çaglary.
Biz obanyň bilbilleri
Bezedi özge baglary.
Göwünleriakpamykdy,
ÝüzleridoganAýdyolaň.
Ýa-habizisöýmediler,
Ýabizidogansaýdylar.
1996.
By sowal sende-de bar,mende-de. Bu sowal adam döräli bäri hem gaýtalanyp
gelýär. Emma asyrlar-da oňa jogap tapyp bilmeýär.
“Dünýä indim. Haýry barmy dünýäme?
Haýry bormy,girsem ýeň-ýansyz dona?
Munymaňaaýdypbilenbolmady,
Gelmegiň,gitmegiň manysynäme?”
(Omar Haýýam).
*
272
Biçakeserdeň,ýeteşikli,wagtdanbähbitlipeýdalanmagybaşarýanadamlarmeniň
tanaýanlarymyň arasynda-dabar. Şolardan biri,asly käri žurnalist,soňky 15-16 ýyl töweregi
Mary welaýatynyň häkiminiň (ozalky Obkomyň birinji sekretarynyň) üýtgewsiz kömekçisi
bolup işleýän Orazgeldi Hümmedow. Beýle işeňňir adamseýrek gabat gelýär. Olgije
bolsun,gündiz bolsun,häkimiň tabşyran işini minutma—minut berjaý edýär. Ol beýleki
welaýatlarda işleýän ýolbaşçy kadrlaryň köpüsini tanaýar,olaryň telefonlarynyň nomerini
ýatdan bilýär. Wagty örän ölçegli bolsa-da,ol edebiýat,sungat,syýasat bilen
gyzyklanmaga,gazýet-žurnallara seredip çykmaga pursat tapýar. Şonuň üçinem huzura
garaşyp,ýanynda oturanlar bilen gepleşmäge-de ökde Orazgeldi Hümmedowa“Nemes
ýalytertipli adam” diýýärler. Şoňa görä-de,welaýatyň häkimi täzelense-de,kömekçisi
täzelenmeýär.Täze gelen adam Orazgeldi ýaly işgär tapmajakdygyna derrew akyl
ýetirýär.Gepiň keltesi,häkimlere kömekçi taýynlaýan uniwersitet açylsa,Orazgeldi
Hümmedowy oňa professor edip belläýmeli. Ol tüýs şonuň başarjak işi.
Könekadrlaryň
aýtmaklarynagörä,OrazgeldiHümmedowMarywelaýatyna
(obkomyna) dürli ýyllarda ýolbaşçylykedenP. Annaorazow,A. Akgaýew,Ç. Gijenow,G.
M. Orazow,S. Çaryýew,A. Ilamanowbilenbileişleşipdir.Ol häzirem welaýatyň nobatdaky
häkimi bilen işleşip ýör. Netijede,Orazgeldi hakyndaşeýle epigramma döredi:
Häkimler geler,geçer,
Olaň orny gymmatdyr.
Häkimlikde bir durjak,
Orazgeldi Hümmetdir.
1997.
Okyjyhaynansyn,haynanmasyn—meniň
ordenmedalmeselesinegöwnübirgatnaşygymbar. Belki,bumeniň durmuşadüşünmezligim ýadasyýasysowatsyzlygymdyr. Ýöneorden-medal,“hormatly at” almak üçin alada edýän
adamlara men hormat goýmaýaryn.Emma sylagdan şöhrat gözlemän,mätäçligi üçin maddy
goltgy gözleýänleriň bolsa“günäsini” bagyşlaýaryn (Mätäçlik köp zada göz ýummaga
mejbur edýär).Barybir,orden-medala ymtylmak agraslykdan nyşan däl.
Dogry,meniň özümde-de Russiýanyň Prezidenti B. N. Ýelsiniň permany bilen
berlen “Russiýa Federasiýasynyň at gazanan medeniýet işgäri” diýen at bar. Emma men
gazýtlerde
çykyş
edenimde-de,şol
nyşany
adymyň
yzyndan
bir
gezegemýazmadym,akylym üýtgäýmese,galan ömrümde-de ýazmaryn. Ýogsam şol ady B.
Ýelsiniň goly bilen alan Orta Aziýada men ilkinji,Türkmenistanda-da men —ýeke-täk…
Moskwadaişleýärkäm,birgezekTürkmenistan Ýazyjylarsoýuzynyň prawleniýesiniň
başlygyGurbandurdyGurbansähedowirbilen,keýpiçag ýagdaýda öýejaň edip:
—Işebaranbadyňa,ählialadaňysoňagoý-da,bizeanketaňyiber—diýdi.
—Näme boldy,ýaşuly? Eýgilikmi?
—Eýgilik. Bir hoş habar bar.Bize ýazyjylar üçin iki sany“Hormat nyşany” ordenine
ýer berdiler. Maslahat etdik-de,seniňem kandidaturaň üstünde saklandyk.Barlap gördük
welin,sende,orden-medal-ha baýaky,asyl OSOAWIAHIM-iň(Obşestwo sodeýstwiýa
oborone,awiasionnomu i himiçeskomu stroitelstwu – Goranyşa,awiasiýa hem himiýa
gurluşygyna ýardam ediş jemgyýeti. —A. T.) nyşanam ýok oguşýa.Garlyýewa bilen
273
Kuzminem goldady.(A. A. Garlyýwa,O. D.Kuzmin—TKP MK-nyň bölüm müdiri hem
orunbasary. —A. T.) Bir ordeni saňa bermeli etdik.
—GurbanSähedowiç,siziň gaty çynyňyzmy?
—Oglan-a,bular ýaly döwlet derejesindäki meselede oýun-henek bolarmy? Sen
tizden-tiz anketaňy iber!
—Siz orden berip,kimdir birini begendirmek isleýärsiňizmi ýa-da…
—Elbetde,begendirmek isleýäs. Sen bilýäňmi,ol nähili orden?!
—Ondasiz begenäýjek adam gözläň!
—Oýny goýaly-la…
—Oýun däl,ýaşuly. Meniň gaty çynym. Siz orden bilen begendirjek bolsaňyz,mende
iki sany kandidatura bar.
Eslidymansoň:
—Olarkimlerbolmaly?—diýenbaşlygyň sesinde öýke-kinealamatynyduýdum.
—Biri Anna Kowusow,biri hem Hojanepes Meläýew. Şolaryň haýsysyna
berseňizem,orden tüýs gadyr biljek eýesine duşar.
—Seň çynyňmy? Muny nädäýdiň,oglan?!
—Men hakykaty aýdýan. Anna dädeden-ä boş minnetdarlykdan başga zat çykmaz.
Ýöne Hojanepese berilse welin,özüňiziňem bir sary possun geýmegiňizem mümkindir.
—Onda senden şol possunam boljak däl eken-dä!—diýip,Gurbansähedow güldi.
—Ol-a çyn welin,Gurban Sähedowiç,ordeni gadyryny biläýjek adama bereliň-le!
Başlykmeniň çynymdygynaahyrynananameňzedi.
—Bä-äý,walla,budüşnüksizdünýädeherhilidüşnüksizadamagabatgelinýär-ow!Men
seni şu mahala çenli tanaman ekenim. Walla,ynanaý,tanamandyryn.
G. Gurbansähedowmeniň bilenmähirlihoşlaşmazyndanozal:
—A-how,senbeý
diýýäň
welin,ordene
ýerberleniniysyrganyp,Aşgabatdabizieýýämjüýjelipalawa çagyryp ýörenlerembar. Sen
şonam bil!—diýip degişdi.
Şolgepleşikdenbiraý gowrakwagtgeçensoň,gazýetlerdeSSSR ÝokarySowetiniň
Prezidiumynyň
permanypeýdaboldy,yzysüre-dedöşi
“Hormatnyşany”
ordenliHojanepesMeläýewMoskwakomandirowkageldi.
Asyl,GurbandurdyGurbansähedowordenbaradameniň
bilenedengepleşiginiedilbolşy
ýalyedipHojanepesegürrüň bereneken.
—Ýör,seniň alypberenordeniňi ýuwaly!—dyýip,H. Meläýew ýylgyrdy.
Iki dost bolup,aşaky restorana düşdük. Dürli-dümen nahar bilen az-owlak
içilensoň,keýpi hasam çaglanan Hojanepes:
—Senmenigalp
şohratakowalaşyp
ýören
ýeňilkellehasapedýäniň
üçin
özüňeberilmeliordenimaňadakdyňmy ýa-dabu ýerdebaşgabirgepbarmy?—diýdi. —Ýöne
çynyňyaýt. Ýalan sözleseň,senden ýaman öýkelärin.
—Başga gep bar.
—Aýt.
—Aýtsam,şu ordeni alan bolsam,menem,iň bolmanda,seň bilen-ä ony ýuwmaly
bolardym. Men ýuwmak islemesemem,sen mejbur ederdiň.Meniň gaty gysgançdygymam
özüňgowy bilýäň. Men bir manady iki ordenden gowy görýärin. Ordeniňi özüň
dakynam,ýuwam. Nesip etsin! Maňa-ha çykdajy etdirmeseňiz bolýar…
274
Başyny ýaýkap ýylgyran Hojanepes elimi gysdy.
—Sen,han aga,“bärdäkileriň”terbiýesini alan-da…
*
Garrylygy ýakymsyzedýänzatgarrynyň öz ýaşlygynadolanmakarzuwybolsagerek.
*
Ölüm ýaşamakdanhalyslejigen,indidenbeýläkhemgörjekgünleriniňemhemmesiniň
diňeezýetbilengeçmeliorganizme
ýagşylykisleýän,onyahligörgüden,kynçylykdandyndarýanbähbitli
çärebolsa-da,hiç
kimbeýle ýagşylygyislemeýär. .
*
Aýnybolmasa,gazýetler “Bereketligüýz” diýip ýazýarlar.Gyş garly,buzly
bolmasa,ýaz ýagyşly-ýagmyrly,tomus jokrama yssyly bolmasa,güýz bereketlibolarmy?
Tebigatyň hemme paslynyň ýylyň berekedine öz goşandy bar.
*
Gaçýanam,kowýanam “Alla!” diýýänbolsa,Allabolmagam ýeňiliş däldir.
*
Men eseriň gowudygyny,erbetdigini oňat saýgarýaryn. Gowy eseri nähili edip
ýazýandyklaryny hem aňýaryn. Ýöne özüm welin gowy eser ýazyp bilmeýärin.
*
ÝazyjylarSoýuzynyň bäş-altysanyagzasynabirgünde “Türkmenistanyňhalkýazyjysy”
diýenatberildi.Men olaryň hemmesine,ahyram şol ada halys mynasyp däline jaň etdim.
Trubkany onuň aýaly göterdi.
—Ýazyjy-ha öýde ýok—diýip,ol “ýazyjy” sözünihasaýratynbir äheň bilenaýtdy.
—Bular ýaly şatlyklygüntelefonyň başyndaoturmalyahyryn.Uly iliň begenen
mahaly…Beýik hem hormatly at bilen gutlaýjakdym.Öňräk berläýenem bolsa bolman
durmazdy welin,aý,“Hiçden giç ýagşy!”.“Atajan Tagan jaň edip gutlady” diýiň.
Ýöneýadyňyzdançykaraýmaň!
—Heý,ýatdan çykararynmy!. .Sen şol “Tentek” kinosyny ýazan adam dälmi? Senem
ýazyjymy?
—Aý,menem odur-budur ýazan bolýan…
Olaýal “odur-budur” ýazýanlararyň hemmesine “Halk ýazyjysy” diýenatberlendir
öýdýärekenmi,nämemi:
—Ondaseňembeýikadyň gutlybolsun!—diýdi.
*
“Halk ýazyjydäl,galp ýazyjy” diýenkesgitlemeeşitdim.Ol gepi,hantama bolup ýörsede,“Halk ýazyjysy” diýenat berilmeýän ýazyjy tapan bolsa gerek.
*
Duşenbegüniagşamaraarakiçmegihalaýanbir ýazyjynyň öýünejaň etdim. Aýaly
trubkany göterip:
—Ol-a teatra gitdi. Spektakl görmäge—diýdi.
275
Birinjiden-ä,serhoş ýazyjynyň galmagalytrubkadaneşidilipdurdy,ikinjidenem,äriniň
ýagdaýynyildengizlemäge
çalyşýanbiçäreduşenbegüniteatrlaryň
işlemeýändiginibilmeýäreken.
*
Ortaýerdeňziniň
kenarynda,biziň
eýýamymyzdanozalky
800-nji
ýyllardafinikiýlertarapyndanbinaedilenKarfagen
şäheriniň
harabalarynda
ýygnalanzatlarsaklanýantaryhymuzeýeaýlandym.
Eksponatlaryň
arasynda
erkek
adamynyňkişilik nyşany görnüşinde edilen aýallaryň dodak reňkleýän pomadasy bar
eken.“Alhepus,biziň eýýamymyzdan öňki zamanlarda-da erotik zatlara üns berlen
bolsa…” diýip,içimi gepletmäge mejbur boldum.
Hawa-da,aňsyzhaýwanlaramsöýgioýunlaryna
“näz-kereşme”
bilen
çemeleşmegibaşarýanhalatyndaKarfagendöwrüniň
adamlaryndanhiç
zadygeň
hemgörmelidäl. Onsoňam,“Söýgi gadymy hünär “ diýip,ýöne ýere aýdylýan däl bolsa
gerek.
Tunis,1987.
BerdiKerbabaýew,BekiSeýtäkow,HydyrDerýaýew,DädeHal(D.
Haldurdy)
ýok.Gylyç
Kylyýew,Kerim
Gurbannepesow,Aleksandr
Aborskiý,GurbandurdyGurbansähedow,Mämmet Seýidow,Allaberdi Haýydow,Naryman
Jumaýew,Ata Atajanow,Güseýin Muhtarow… ýok.Ýaşuly bolsalaram,olar bilen öz-deň
duşlarymdankän tirkeşipdim. Olaryň her biri meniň üçin ýokary okuw jaýydy,özboluşly
mugallymdy.Häzirki deň-duşlarym olar bilen deňeşdirilende,başlangyç mekdebe
meňzeýär.Men ýokary okuw jaýyndan çykarylyp,başlangyç mekdebe geçirilen ýaly
boldum. Beýle diýmek bilen “içgysgynç başlangyç mekdebi”—özümden has talantly deňduşlarymy tankyt etmeýärin-de,ýokarda ady tutulan ýazyjylaryň her haýsynyň uly bir şahs
bolup ötendiklerini nygtamak isleýärin.
*
Edebiýatmeýdanynda örändüşnüksiz“oýunlar” bolupgeçýär.Taňry tarapyndan ukyp
berilmedikýazyjysumaklar-a,gije-gündiz harsurup,kagyz garalaýarlar,“eserlerini” gazýetžurnallarda günde-günaşa çap edýärler,küti-küti kitaplaryny çykarýarlar,okyjylary
zaýalaýarlar. Emma Annaly Berdiýew ýaly poeziýada-da,prozada-da,terjmede-de
guýmagursak talantlar bolsa öz ukyplaryny öňe sürjek bolman,arkaýyn ýaşap ýörler. Şeýle
ýazyjylarda azajygam bolsa,şöhrat “keseliniň” bolmazlygy edebiýat üçin uly ýitgi.
Talant bilen şöhratparazlyk bir göwrede ýerleşýän däl bolarly.
1999.
*
Tankydyň rowaç däl ýerindemedeniýetiň rowaçlanmagymümkindäl. Bizde
bolsa,häzir edebi tankyt döwlet derejesinde ýatyryldy. Beýle ýagdaýa edebiýata
bilkastlaýyn hyýanat etmek diýip düşünmek bolar.
1996.
Biz neşebentleri betbagt hasaplaýarys. Ýöne olaryňam ullakan lezzetden
mahrumdyklary üçin neşe çekmeýänleri betbagt hasaplaýan bolmaklary mümkindir.
*
276
“Görmedigim görde galdy” diýsemem bolýa,inim. Görlendir. Urşa-da
gatnaşdym.Başdan-aýak diýsemem galat bolmaz. Ýesirem aldyk,özümizemýesir
düşdük.Uruldygam,ýenjildigem,öte-de ýatdyk…
Ýesirlikde-de her hili waka bolýar eken. Sanymyzyň näçedigini-hä anyk aýdyp
biljekgä—ýedi ýüzmi,alty ýüzmi. Komandirleň hasaby dogry çykmadymy ýa-da
duşmanyň güýji rüstem geldimi,garaz,gaty kän bolup,ýesir düşdük. Nemisler bizi mal
süren ýaly edip sürüp gitdiler. Gidip barýarkak,ýolgyradaky howlynyň gapysyny saklap
duran egni awtomatly,başy pilotkaly,çigni gara atanak nyşanly keltejik nemisiň ýüzi tanyş
ýaly
göründi.Özem
obadaşym
Juma
arabaçyň
ogly
Wellege
meňzeýä.“Be,walla,nemisiňem türkmene meňzeşi bolýar eken-aýt!” diýip,geň galýan
özümem. Deňine ýetemde,nemis garawulynyň ýaňagyndaky peşehorda gözüm düşenden
endamym tikenekläp gitdi.Wellek-dä. Nemis eşiginde bolsa-da tanaýdym. Men saklanyp
bilmän: “Wellek,salowmaleýkim! Bi senmidiň asyl? Men Hekim uzynyň ogly Sapar.
Tanamadyňmy?” diýdim. Wellek salam almaga derek: “Naýn! Naýn!” diýdi-de,aňyrsyny
bakdy.“Naýn” diýildigi hem nemisçe “Däl” ýa-da “ýok” diýildigi bolýa. Men“Hernäçe
nemisçeleseňem,sen Wellek bolmaly” diýip gygyrdym.Onýança-da,bizi sürüp gelýän
hakyky nemisleriň biri haýdap geldi-de,ädikli aýagy bilen syrtyma depdi welin,men
entirekläp gitdim…”
Aşgabat-Guşgy otlusynyň kupesinde gabatgelen ýaşulynyň gürrüňinden.
*
Ýaşaýyşdahälimi-şindigabatgelýänrealkynçylygyň,nähakişleriň,deňsizligiň
rowaçlanmagyrealgüýç bolmasa-da,adalatyň tarapyndadurýandygy üçin,diniň abraýynyň
artmagyna ýardamedýär.
*
Gedemlik — medeniýetsizligiň dogany.
/*
Durmuşdada özhakykymanysynamynasypdälnärseleremkänbolýar. Olardan biri hem
duşmanyň bir esgerine derek ýüz esgerini gurban edip üstünlik gazansa-da,abraýyň
ýeňijiniňki bolmagydyr.
*
Beýiklik tarp ýerden döremeýär. Beýik adam özünden öňki zamanyň beýikleriniň
mekdebini geçip,olaryň düşünjesine daýanmak bilen beýiklige ýetýär. Şonuňüçinem
beýiklige niçiksi ýol bilen ýetendigine düşünýän beýiklerde men-menlik bolmaýar.
*
Käbir adam eýeleýän belentkürsüsine mynasyp däldigini bilip,özüni şol derejä
mynasyp kişi edip görkezmäge çalyşýar.Ol hem oňa ýasama görnüş berýär.
*
Saňa ýagşylyk isleýän adam seni öwmez.
*
Ogurlyk,has beteri-de garybyň çagasyny aç goýmak ýoly bilen gazanan baýlygyna
buýsanýanadamlaryň dünýäsiniň nähilidigine hiç akyl ýetirip bilmeýärin.
277
*
“Bagt näme?”,“Bagtlylyk näme?” diýen sowaly nirä barsaňam,gabat
gelenžurnalistden eşidýärsiň.Absolýut bagt bolup bilmez. Bagtyň örüsi —çäksiz. Şonuň
üçinem ol sowala bir ýa-da iki söz bilen jogap bermek mümkin däl.Edil adam
nebsiniňçäksiz bolşy ýaly,bagtyň hem serhedi ýok. Ölüm ýassygynda demini sanap ýatan
adamdurmuşda saglykdan gaýry bagt bardyr öýtmeýär. Jübüsi kör köpük pulsuz,garny aç
adam sähelçe pullyny ýa-da saçagy nanly adamyny bagtly hasaplaýar.Ýaşaýyş
basgançagynyň iň aşakysynda duran adam özünden bir basgançak ýokardaduranyň ornuny
bagtlylyk saýýar.
Meniň özüm-a “Bagtlylyk näme?” diýen sowala “Kanagatllyk hem şüküranalyk”
diýip,jogap beresim gelýär. Saglykda iýjegiň,geýjegiň ortaça tapylyp dursa,şol derejäni
bagtlylyk derejesi hasap edýärin. Iň esasy-da ýagdaýyňa baha keseniňde,gara nebis
diýilýän zady bir tarapa süýşürip baha kesmeli.
Dürmen,Özbegistan.1988.
*
Onuň talantsyzlygy talantsyzlyk manysynda şeýlebir talant bilen ösen welin,ol çala
talantlylary-da haýran edýär.
*
Her şahsyň ylymly-bilimlibolup ýetişmegindeonuň ýaşlykdaalangörüm—
göreldesi,terbiýesiesasyroloýnaýanbolsagerek. Dünýä belli adamlaryň terjimehalyna ser
salýarsyň welin,şeýle çaklamany tassyklaýan mysala kän gabat gelýärsiň. Rus ýazyjysy
hem diplomaty A. Griboýedow on bir ýaşyndaka iň abraýly okuw jaýy bolan Moskwa
Döwlet uniwersitetine girýär,17 ýaşynda “Ylymlaryň doktory” diýen alymlyk derejesini
almaga taýyn bolýar. Ol uniwersitetiň dil,ýuridik,fizika-matematika fakultetleriniň
tapawutlanan diplomlaryny alýar.Çünki Griboýedow entek oglanjykka B. Ion,I. Bule ýaly
atlary taryha giren şahslardanýörite sapak alýar.
Üç ýaşlyPýotre(geljekkiPýotr 1-nji) döwrüniň bellialymyZotowsapakberipdir.
Aleksandr Makedonskä bolsa Elladanyň iň bilimli kişisi,Platonyň şägirdiAristotel ylym
öwredipdir.
Dogry,özüňdeTaňryberen
üşükbolmasa,dünýäniň
ählialymlaryndansapakalsada,üýtgeşiknetije çykmazlygymümkin. Ýöne,ozalam şu ýazgylarymda belleýşim
ýaly,biziň ýaşlykda,tüýs öwrenäýjek pursadymyz “Çärjewden alan gelniň gutly
bolsun,Heşdek baý!”,“Telpek tikseň,tüýi bolsun buýruja”,“ Gara öý gerek
däl”,“Dogramadan doýurmady ýaranlar”,“Jykyr”,“Zähri ýaman,baly gymmat arynyň”
diýen ýaly “çuň manyly” eserleriň derejesinde terbiýe alan neslimizden nämä garaşjak?
*
1997-nji
ýylyň
20-njidekabryndaResulGamzatow
“Izwestiýa”
gazýetinebereninterwýusynda:“…
menwelin,adamyň
ilkienedengarrybolupdogulmagyny,soňam çaga öwrülmeginiisleýärin”- diýip ýazýar. Men
edil şoňa meňzeş pikiri iki ýyl mundan ozal şu gündelikde bellän ekenim. Bu ýerde men
R. Gamzatowdan öňürdenime geň galmaýaryn-da,iki adamynyň pikiriniň birmeňzeş bolyp
çykyşyny nygtaýaryn.
*
278
Ýene 10-15 ýyldan(belki ondanam bärräkde)çeper edebiýat (hekaýa,powest,has
beterem roman) öz hümmetini ýitirse gerek. Şol döwürde edebiýaty okaýan adamlaryň
sany juda azalyp,ähli kişiniň ünsi“öý sungatyna”—telewideniýä, internete tarap gönüger.
Roman,powest,hekaýanyň ornuny ssenariýa eýelär. Muňaadamlaryň çeper edebiýaty
ýigrenmegi däl-de,ony okamak üçin sarp edilýän wagtyň gymmatyna düşünmekligi esasy
sebäp bolar.Haýsydyr bir möhletiň geçmegi bilen,”tehniki sungatdan” lejigen adamlaryň
ýene çeper edebiýata dolanmaklary ahmaldyr. Ýöne şol döwrüň täze edebiýaty
welinhäzirkiden düýpli parhlanar,köpsözlükden saplanar,kitaplaryň göwrümi kiçeler,telim
tomluk romanlar ýazylmaz.
2001.
Şu gün Murgapdan Aşgabada geldim. Ýanwaryň 13-de Maryda syrgyn
syrap,şeýlebir agyr gar ýagdy welin,ýol-ýodalar tekizlendi. Adamlaryň keýpi ýok.Bellibelli “dogumly hojalyklar” bolaýmasa,köpler ýeter-ýetmez gara nan hem pes hilli çaý
bilen günemalaryny dolandyrýarlar. Oňa garamazdan,arak kän içilýär.“Neşebentleriň sany
gaty
köpelýär”
diýip,gürrüň
edýärler.
Aýtmaklaryna
görä,neşe
bilen
meşgullanýanlaresasan,ýaşlarmyş. Iň aýylganjy şol. Türkmeniň genefonduna zeper
ýetmese biridir.
17. 01. 98.
Marywelaýatiçeriişleredarasynyň
türmeleregaraýanbölüminiň
müdiripodpolkownikKakajanHommanowyň
ýanynabardym.Ol
meniň
“Erkeksiz