Моби Дик немесе Ақ Кит - 45

250-б. Арканзас дуэлшісі — Оңтүстік-батыстағы Арканзас штатында
пышақтасып төбелескен қарсыластардың сол қолдарын қол
орамалмен байлайтын ғұрып болған.
251 б. Офиттер - ақиқат құдайдың бейнесі - Зұлымдық таратушы
ретінде жыланға табынған ертедегі діни секта.
252-б. Отель де Клюни — император Юлианның Римдік моншалары
орнында XV ғ. Салынған Париждегі ескілікті аббаттық. 1849 ж.
Парижге сапары кезінде Мелвилл бұл дерекке өте-мөте ықылас
танытқан: христиандық монастырь өз астында мəжусилық құрылысты
жасырған, соның қалдығы мұның жер асты бөлігіне айналған. Алайда,
мəтіндегі бейненің мағынасы неғұрлым кеңірек: əңгіме Ібілістің өзі де
жасырына алатын адам жанының қараңғы қатпарлары жайында
болып отыр.
255-б. Пегу — 1754-1852 жж. Бирма корольдігіне кірген, Үнді қытай
түбегіндегі мемлекеттің малайлық атауы.
256-б....ақ бұйра жүн сияқты, қар сияқты... — теңеу Жаңа өсиеттен
(Апокалипсис, 1).
257-б. Кольридж бірінші емес... - ағылшын ақыны Сэмюэл
Кольридждің (1772-1834) "Кəрі теңізші" поэмасына сілтеу, онда
теңізшінің альбатросты өлтіруі жайында айтылады, сонысы кемеге
опат əкелген.
Авраам періштелер алдында — Қауымбасы Авраамға үш періштенің
келуі туралы əңгіме тəураттық Жаралмыш Кітабында бар, XVIII тарау.
258-б. Ксеркс - парсы патшасы (б.д.д. 485-465) əм көне заманның аса
көрнекті қолбасшысы, Грекияны басып алуға əрекеттеніп, қирай
жеңілді.
259-б.Генттің ақ, Күлəпарасы - Француз ақыны жəне шежіреші Жан
Фруассардың (1333-1419) "Хроникаларындағы" бір түс меңзелген,
онда қаһарман Генттің феодал-графпен күресінің бір оқиғасы
суреттелген.
260 б.Блоксберг - Гарцтегі Брокен шыңының халықтық атауы;
наным бойынша, мұнда жын-ойнаққа күллі Германиядан мыстанжəдігейлер ұшып келеді.
Писарро Франсиско (шамамен 1471-1541)-испан конкистадоры,
Перуді жаулап алушы; 1535 ж. Лима қаласының негізін қалаған.
268-б. Памперо - пампастардан - ұлан-ғайыр жазық далалардан
соғатын, Аргентина мен Уругвай жағалауларындағы Гарматан - Гвинея
жағалауларында соғып, Сахарадан қызыл шаң ұшырып əкелетін
аңызғақ, аптап жел. Левантиндық - Жерорта теңізіндегі күшті шығыс
желі.
271 б. Ринальдо Ринальдини - қарақшы, неміс жазушысы Христиан
Вульпиустың (1762-1827) аттас романының кейіпкері.
272-б. Камбиз - ежелгі парсы патшасы (б.д.д. VI ғ.).
Тимор - Малай архипелагындағы арал, Кіші Зонд аралдары
тобындағы ең ірісі.
Омбай - Кіші Зонд аралдарының бірі, Тимордан бұғаз арқылы
бөлінген.
... капитан Батлерде...-Сірə, Мелвилл полковник Уильям Батлердің
1778 ж. мохоктар тайпасының көсемі Джозеф Брантты қолға түсіру
үшін жасалған сəтсіз экспедициясын осыдан жүз жыл бұрын РодАйлендтің ақ қоныстанушылары, өздері король Филипп деп атаған,
вампаноаг жəне наррагансетт тайпаларының көсемі Метакометпен
жүргізген соғыспен шатыстырған болуы керек. Аннавон, көсемдердің
бірі, осы соғыста 1676 ж. капитан Черч тұтқындаған.
275-б. Сандвич аралдары - Гавай аралдарының бұрынғы атауы.
Тарстан шыққан Савл - інжілдік апостол Павел; оның дінге кіру
тарихы
Апостолдардың Ғамалдарында баяндалған.
Лангсдорф Григорий Иванович (1774-1852) - орыс саяхатшысы һəм
зоолог-ғалым, ботаник əрі медик.
Д Вольф - Крузенштерн экспедициясына қатысушылар тізімінде Д
Вольф көрсетілмеген; Сібір жағалауында жасалған кеме экспедиция
құрамында болмаған
276-б.Дэмпир Уильям (шамамен 1651-1715) - ағылшын курсары һəм
теңіз зерттеушісі, саяхаттар жайындағы бірнеше кітаптың авторы.
Вэйфер Лайонель (шамамен 1660-1705) - Дэмпир кемесіндегі
хирург, 1699 ж. "Жаңа саяхат һəм американ мойнағының сипаттамасы"
кітабын жариялады.
278-б. Варвария (берберия) жағалауы - Африканың терістік
жағалауының ескілікті атауы.
299-б. ...Лазарьдың кешкен... — Мəсіхтің Лазарьды тірілтуі туралы
інжілдік тəмсілге тұспал.
З00-б. Тамерлан (Темір) (1336-1405) - Орта Азиялық қолбасшы һəм
жаулап алушы, жастайынан ақсақ болған.
309-б. Кикладалар деп ертеде Делос аралын қоршап жатқан Эгей
теңізінің аралдарын атаған, мифке сəйкес, мұнда Аполлон туған.
Соломон аралдарын XVI ғ. Испан теңіз саяхатшысы Менданья ашқан
(346-6. түсіндірмесін қараңыз), ол бұл жерден алтын таптым деп
ойлаған. Кейінірек Менданьяның өзі де, өзге теңіз саяхатшылары да
XVIII ғ. аяғына шейін оларды қайтып таба алмай қойған.
313-б. Джонсон Сэмюэл (1700-1784) жəне Вебстер Ной (1758-1843) ағылшын тілінің іргелі түсіндірме сөздіктерінің авторлары.
317-б. Макино — Гурон мен Мичиган көлдері арасындағы қамалқала. Виннебаг қоныстары. - Внннебаго – солтүстік американдық
үндістер тайпасы.
322-б.Чича - жеміс арағы.
Мохок жерлері - колонизацияға дейін мұнда мохок үндіс тайпасы
тұрғандықтан, Нью-Йорк штаты меңзеліп тұр.
323-б. Сеньора Изабелланың инквизициясы - атақты Торквемада
күнəдан арылтушысы болған королева Изабелла Кастильскаяның
(1475-1504) патшалық құрған кезінде испан инквизициясы алғаш рет
елеулі саяси күшке айналды. Перу 1821 жылға дейін Испанияның
колониясы болды.
335-б.Саладин (Салах-ад-дин; 1138-1193) - Мысыр сұлтаны,
қолбасшы, Үшінші крест жорығы кезіндегі (1189-1192) крест
көтерушілердің атақты қарсыласы.
Əулие Георгий Жеңімпаз - аждаһаны жеңуші, əрқашан жауынгер
киімінде бейнеленеді.
336-б.Рени Гвидо (1575-1642) - кейінгі Қайта Өркендеу кезіндегі
атақты итальян суретшісі.
Хогарт Уильям (1697-1764) - аса көрнекті ағылшын сұңғатшысы һəм
графигі.
337-б.Саратога (АҚШ-та) жəне Баден-Баден (Германияда) - шипалы
бұлақты курорттар.
"Ғалымдықтың дамуы "-Фрэнсис Бэконның еңбегі.
338-б. Демаре Ансельм-Гаэтан (1784-1838) - француз геологы һəм
зоолог.
Ричард 111 (1452-1485) - ағылшын королі; бүкір болған.
339-б.Бентам Иеремия (1748-1832) - ағылшын заңгері һəм философ.
Өзінің қаңқа сүйегін Лондон университетіне өсиет етіп қалдырған.
340-б. Хаггиниз Уильям Джон (1781-1845) - американ маринистсуретшісі.
341-б. Гарнери Лyи (1783-1857) - француз маринист-суретшісі.
342-б.
Левенгук
Антони
ван
(1632-1723)
жаратылыстанушысы, микроскопты ойлап табушы.
-
голланд
"А.Дюран "- француз графикшілерінің арасында кең таралған
бүркеншік
ат.
345-б. Əр түрлі суреттермен əшекейленген Ахилл қалқанының
атақты сипаттамасы. -"Илиада", XVIII жыр.
Дюрер Альбрехт (1471-1528) — немістің ұлы сұңғатшысы, гравер
һəм суретші.
346-б. Менданья Альваро де Нейра (1541 немесе 1545-1595) - 15671568 жəне 1595 жж. Тынық Мұхит бойынша екі мəрте жүзу сапарына
шыққан испан теңіз саяхатшысы; Мұхитстанның бірқатар аралдарын
ашқан.
346-б. Фигероа гиал — Кристобаль Суарес де Фигероа,
Менданьяның екінші жүзу сапарының ертедегі хатқа түсірушілерінің
бірі; оның кітабы Мадридте 1613 ж. шықты.
Арго кемесі, Кит, Сужылан, Ұшпа Балық — Оңтүстік жарғышардың
шоқжұлдыздары.
349-б. Корей - Тəурат кейіпкері;.Мұса пайғамбарға қарсы шығып,
жер жұтып қойған.
...бауыздаған парсы-қожайынды... Геродоттың "Тарихындағы" оқиға
(III кітап, 120-125) меңзелген, онда парсы əскербасысы Оретестің
Самос аралының билеушісі Поликратты алдап шақырып алып,
өлтіргені жайында баяндайды.
352-б. ... епископ Понтоппиданның ұлы кракені... - Эрик
Понтоппидан (1698-1764), Берген епископы, өзінің "Норвегияның
жаратылыс тарихында) (1752) суреттеген құпия теңіз құбыжығы
"кракен" айтылып тұр.
Енак - Тəуратта аталатын алыптар əулетінің арғы түп атасы.
355-б. Каленің алты азаматы — Жүз жылдық соғыс кезінде (XIV-XV
ғғ.) француз қаласы Калені ағылшындар басып алғанда оның неғұрлым
көрнекті алты азаматы мойындарына жіп тағып, өз өлімдерімен
қаланың бостандығын сатып алуды ұсынып, Эдуард ІІІ-ге келді.
356 б. Мазепа Иван (1644-1709) - казак гетманы, аңызға сəйкес,
жастық шағында өлім жазасына кесілген; оны жабайы жылқының
құйрығына байлап жіберіп, содан ол өле жаздаған Бұл оқиға
Байронның "Мазепа" поэмасында суреттелген.
371-б. Роанок - Виргиния штатындағы өзен.
374-б. Данфермлайн - Шотландияның оңтүстігіндегі, Ферт-оф-Форт
шығанағының солтүстік жағалауындағы қала, сонда 1702 ж. негізі
қаланған бинедектің аббаттығы бар.
384-б. Агассис Жан-Луи-Родольф (1807-1873) - швейцариялық
жаратылыстанушы, мұз дəуірі туралы еңбектердің авторы, Солтүстік
Америкадағы мұз шөгінділерінде көп жылдық зерттеулер жүргізген.
387-б. Кок-Лейндегі... жындар-XVIII ғ. аяғында Лондондағы КокЛейн бойындағы №33 үйді у-шу, азан-қазан қылған жындар
қоныстанды деген қауесет тарап кетті; соны тексеру жөніндегі
комиссия белгіленіп, оның құрамына белгілі жазушы доктор Сэмюэл
Джонсон кірді. Кейіннен қасақана адастырушылық əшкереленді.
389-б. Юдифь - дəстүрлі емес тəураттық Юдифи Кітабындағы
кейіпкер əйел, сонда ол Ассирия қолбасшысы Олоферннің басын
шауып, сол арқылы иаһуди халқын аман сақтап қалады.
391-б. Иеровоам-Тəуратга аталатын Ахавтан бұрынғы Израиль
патшаларының бірі; Гавриил пайғамбардың сəуегейлігін тыңдамай,
соның салдарынан ұлы қаза тапты (Патшалар Кітабы, XI-XIV).
392-б. Шейкерлер ("дірілдектер") — американдық діни секта.
406-...Локктың
басын...
Канттың
басын...
салбыратып
асып
қоясыңдар...
- Мелвилл ағылшын философы Джон Локктың (1632-1704)
сенсуализмі мен неміс ойшылы Иммануиль Канттың (1724-1804)
идеализмін мысқылдай салғастырады. Біріншісінің іліміне сəйкес, адам
дүниені тəжірибелік жолмен танып біледі, Кантқа жүгінсек, "заттарды
өз ішінде" танып білуге болмайды.
407-б Парсы - парсизмнің, немесе зороастризмнің, Азияда б.д.д. I
мыңжылдықта пайда болған ежелгі дуалистік діннің жақтаушысы.
410-б. Гериель Уильям (1733-1822) - атақты ағылшын астрономы,
үлкен телескопты жасаушы.
411-б. Мамонт үңгірі - Кентукки штатындағы əлі күнге шейін
түпкілікті зерттелмеген, орасан зор үңгірлер жүйесі.
418-б. Дарьен мойнағы Солтүстік жəне Оңтүстік Американы
жалғастырады; сол арқылы Панама каналы қазылған.
Саистегі ынжық бозбала - Фридрих Шиллер өлеңінің кейіпкері
(1795).
419-б. Гейдельберг күбісі — Гейдельбергтің назар аударарлық заты
саналатын, 283200 бөтелкелік (375 гектолитр) үлкен күбі; Иеттебюль
төбесіндегі қираған көне қамалда тұрған.
426-б. Лафатер Иоганн Каспар (1784-1801) - швейцар жазушысы һəм
психолог, физиогномика жалған ғылымын негіздеуші. Галль Франц
Иозеф (1758-1828) - неміс дəрігері, френология жалған ғылымын
негіздеуші.
427-б. Меланхтон Филипп (1497-1560)-неміс гуманисі, Лютердің
пікірлес серігі.
428-б. Шампольон Жан-Франсуа (1790-1832) - аса ірі француз
мысыртанушысы, мысыр иероглиф жазуының құпиясын ашуға негіз
салды.
Джонс Уильям (1746-1794) - ағылшын шығыстанушы ғалымы,
ежелгі Үндістан мен басқа да Азия елдерінің тілдерін, əдебиеті мен
мəдениетін зерттеу орайында жұмыс істеді.
432-б. Ньюкася — Англиядағы көмір өнеркəсібінің ірі орталығы.
445-б. Кроккет Дейви (1786-1836) жəне Карсон Кийт (1809-1868) аңызға айналған фронтирсмендер, АҚШ-тың батыс аумақтарын
игерудің қарлығаштары; олардың тапқырлығы мен күш-қуаты
мадақталған көптеген фольклорлық баяндардың қаһармандары.
446-б.Шастры - индуизмнің қасиетті кітабы.
448-б. Экзегетик
түсіндірмесі.
-түсіндірме,
əсіресе,
тəурат
мəтіндерінің
Диас Бартоломео (дұрысырағы Бартоломеу Диани; шамамен 14501500)
- португал теңіз саяхатшысы, еуропалықтардың ішінде бірінші
болып Африка құрлығын оңтүстігінен айналып өтіп, 1486-1487 жж. Ізгі
Үміт мүйісін ашты.
449-б. Бір португалдық католик пірəдары - 1735 ж. Сэмюэль
Джонсон ағылшын тіліне аударған Иероним Лобоның "Абиссинияға
саяхат" кітабы меңзеліп тұр. Ағылшын басылымының ашылар бетінде
автор "португал иезуиті" деп аталған.
458-б. Пиррон (шамамен б.д.д. 360-270) - ежелгі грек философы,
заттардың мəнін тануды жоққа шығаратын скептицизм мектебінің
негізін салушы; ешқандай шығарма жазбаған.
461-б. Дармонод пілі - əңгіменің екінші бөлімі Монтеньнің
"Тəжірибелері"
(11,
12)
мен
Плутархтың
"Жануарлардың
еңбексүйгіштігі турасында" (13) бар, бірақ еш жерде "Дармонод" есімі
аталмайды.
462-б. Птолемей IV Филопатор - Мысыр патшасы (б.д.д. 246-222).
Юба патша - Сірə, əңгіме Нумидия патшасы Юба 1-нің ұлы, тарих пен
жағрапия бойынша еңбектер қалдырған Мавритания патшасы Юба
II (б.д.д. I ғ. Соңы -б.д. I ғ. басы) жайында болса керек.
465-б. Пропонтида — Мəрмəр теңізінің көне грекше атауы.
Прао - əр түрлі үлгідегі Индонезия кемелерінің жалпы атауы.
472-б. Исав пен Иаков - Тəурат аңызы бойынша егіз ағайындылар,
Исаак пен Ревекканың ұлдары.
473-б. Салт атты Арнольд Венедик - Тəуелсіздік жолындагы соғыс
кезінде американдықтар ағылшындарды жеңген Саратога түбіндегі
шайқас (1777) қаһарманы.
477-б. Лоторио — жеңіл мінезді жігітшіл һəм азғырушы, ағылшын
жазушысы Николас Роудың (1674-1718) "Тұтқындағы əсем ару"
кітабының кейіпкері.
478-б. Видок Франсуа-Эжен (1775-1857) - белгілі париждік тыңшы,
1828 ж. шыққан мемуарлардың авторы.
Бун Дэниель (1734-1820)
пионерлерінің бірі.
— американдық Батысты игеру
480-б. Юстиниан Пандектілері - Византия императоры Юстиниан I
(527- 565) кезінде түзілген заңдар жинағы.
481-б. Коктың Литлтонға түсіндірмелері — Ағылшынның заңгер
жазушысы Эдуард Кок (1552-1634) басқа ағылшын заңгері Томас
Литлтонның (1407-1481) шығармаларын түсіндіруге өз еңбектерінің
тұтас томын арнаған.
482-б. Филистимляндар ғибадатханасы — Самсон туралы Тəурат
əңгімесіне жүгіну, филистимляндықтар тұтқындап, ғибадатханаға
алып келген ол ғибадатхана төбесін тіреп тұрған бағандарды қиратып,
өз жауларымен бірге қирандылар астында қаза табады (Қазылар
Кітабы, XIII-XIV).
484-б. Брактон Генри де (XIII г.) — ағылшын заңдары мен
ережелерінің бірінші жүйелі жинағының авторы.
485-б. Англияның оңтүстік жағалауындағы Бес Айлақ (Гастинге,
Дувр, Сэндвич, Ромни жəне Хайт) ерте замандардан XIX ғ. ортасына
дейін ерекше мəртебеге жəне көптеген артықшылықтарға ие болып
келді.
Блэкстон - 45-6. түсіндірмесін қараңыз.
486-б. Герцог Веллингтон (1769-1852) - ағылшын қолбасшысы,
Ватерлоо түбіндегі шайқаста (1815) одақтастар əскерлеріне басшылық
етті. Кейіннен "қарт жауынгер" парламент қызметімен жəне
кəсіпкерлікпен айналысты.
Плаудон Эдмунд (1518-1585) - ағылшын заңнамашысы жəне
заңгерлік еңбектер авторы.
Прин Уильям (1600-1669) - 1640-1660 жж. революция дəуіріндегі
ағылшын памфлетшісі, пуритандарды жақтаушы, алайда, Карл II таққа
қайтып келуін мойындаған.
Король Орындығының Соты — Англиядағы жоғарғы азаматтық сот.
496-б. Парацельс Филипп Теофраст Бомбаст фонГогенгейм (14931541) — неміс дəрігері һəм жаратылыстанушы.
497-б. Смеренберг (Смеренбург) шын мəнінде Шпицбергенде
болған.
503-б. Константин ваннасы — Рим императоры Ұлы Константин
(билік
жж. 306-337) заманынан
хауыздарда өткізе бастаған
бері
шоқындыру
рəсімін
арнайы
505-б. Людовик VI Жуан (1108-1137) - Капетинг əулетінен шыққан
француз королі.
507-6.... оның бейнесі... пұты болды — ежелгі фаллистік діндерге
ишара.
511-б. Канарис Константин (1790-1877) - грек мемлекет қайраткері,
Гидра аралының тумасы, XIX ғ. бірінші жартысында Түркияға қарсы
тəуелсіздік жолындағы соғысқа қатысқан.
513-б. Каупер- 46-6. түсіндірмесін қараңыз. Юнг Эдуард (1684-1765)
- ағылшын ақыны.
Паскаль Блез (1623-1662) - француз философы һəм математик.
Кэтскилл бүркіті — Кэтскилл — АҚШ-тың солтүстік-шығысындағы
Аппалач таулары жүйесіндегі тау сілемі.
515-б. Седрах, Мисах жəне Авденаго - Даниил пайғамбардың
тəураттық кітабындағы үш бозбала, пешке тасталып, жалыннан
періште құтқарып алады.
519-б. Пактол -тиіп кеткеннің бəрін алтынға айналдыратын
қасиетінен құтылу үшін Мидас патша шомылған мифтік өзен; осыдан
кейін бұлақтан алтын шығатын болды.
520-б. Валтасардың қорқынышты жазуы -214-6. түсіндірмесін
қараңыз.
521-б. Попаян - Колумбияның ескілікті атауы.
Джондар, жарты джондар - Иоан V корольдің бейнесі бар
португалдық ескі алтын теңгелер.
544-б. Александр мұнарасы - Александриядағы (Мысыр) Помпейдікі
делінетін, биіктігі 22 метрлік тұтас тас бағана.
547-б. Мафусаил мен Сим - Тəураттағы қауым басылар.
548-б. Дендера ғибадатханасы - Император Тиберий салған
ғибадатхананың тіреуішті төбесі сақталып қалған мысыр қыстағы
меңзеліп тұр.
ДжонЛео, немесе Африка Арыстаны — испандық мавр, Солтүстік
Африка бойынша саяхаттаушы (XVI ғ. I жартысы).
550-б. Улисс Альдровандус (Альдрованди Улиссе; 1522-1605) итальян табиғаттанушысы, көп томдық суретті еңбектердің авторы.
Ниневия кестелері -Месопотамияның көне қаласы Ниневия
қирандыларының арасынан табылған, сына үлгілі жазулар көмкерген
қыш тақташалар.
Смитфилд - Лондонның ауданы, 1855 ж. дейін Лондонның мал
базары болған
553-б. Тарихнамашы Apтo - XVI ғ. Португалдықтар басып алған
Үндістан аумағы Гоа вице-королінің дəрігері Гарсиас де Арто
жайындағы мағлұматты Мелвилл, сірə, Томас Браун шығармаларының
бірінен алса керек (41-6. түсіндірмесін қараңыз). Пор - үнді патшасы
(б.д.д. IV ғ.), Александр Македонскиймен соғысқан.
562-б. Прометей,
жаратушы болған
мифтің
бір
нұсқасы
бойынша,
адамзатты
564-б. Преториандықтар - Ежелгі Рим мен Византияда
императордың жеке күзетінің сарбаздары, үстем ұландар.
567-б. Ниппон, Мацман - Хонсю мен Хоккайдо аралдарының көне
атаулары.
591-б. Асфальт теңізі - Палестинаның күнгей-шығысындағы Өлі
теңіз, Тəурат аңызы бойынша, Содом мен Гоморра төңірегін басып
қалған күкіртті жаңбырдан пайда болған.
595-б. Үш Гораций - Римдік үшем жас жігіттер, аңызға сəйкес,
жекпе-жекте үш егіз Курацийлерді жеңген, осыдан кейін Римге АльбаЛонга қаласы бағынған (б.д.д. VII ғ.).
600-б. Геркуланум - Везувийдің апатты атқылауы кезінде (б.д. 79 ж.)
күл басып қалған, Неапол маңындағы қала.
622-б. Шекспирдің "Гамлет" трагедиясында көр қазушы... қолына
күрек ұстап əндетеді.
623-б. Альберморль аралы - Изабелла аралының қазіргі кездегі
атауы.
627-6. ... Рахиль... өз балаларын ойлап жылайды, өйткені, олар жоқ Иеремия пайғамбардың тəураттық кітабындағы өлең (XXXI, 15).
634-б. ... бүркіт Тарквинийдің басын айналып ұшты... - Рим патшасы
Тарквиний Ежелгі (б.д.д. 615-578) айтылып тұр, аңыз бойынша, оның
əйелінің сəуегейлік қасиеті болған.
638-б. Мария мен Марфа - апалы-сіңлілі, Мəсіхке бас июшілер
(Лұқаның Інжілі).
647-б. Тəураттың дəстүрлі емес Маккавейлік үш кітабы, атап
айтқанда, иаһудилердің эллин патшасы Антиох IV Епифан Селевкидтің
(б.д.д. II ғ.) үстемдігіне қарсы күресі жайлы əңгімелейді.
668-б. Монаднок - Нью-Гемпшир штатындағы тау.
673-б. Иксион - грек мифінің қаһарманы; Гера құдай-əйелге тіл
тигізгені үшін Зевс оны шыр айналған отты доңғалаққа бұғаулап,
жазалаған.
Е. Апенко, И. Бернштейн
РОМАНДА КЕЗДЕСЕТІН
ТЕҢІЗДЕ ЖҮЗУГЕ ЖЭНЕ КИТ
АУЛАУ КƏСІПШІЛІГІНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ ТЕРМИНДЕР МЕН
АТАУЛЫ СӨЗДЕРДІҢ ҚАЗАҚША
МАҒЫНАСЫ
Абордаж - жау кемесіне таяп келіп шабуылдап, қоян-қолтық ұрысу;
теңіз соғысының ескі тəсілі.
Альбатрос - дауылпаздар тегіне жататын мұхиттағы ірі құс.
Амбра - кит тұқымдас ірі теңіз жануарларынан алынып
парфюмерия өндірісінде қолданылатын хош иісті, қоңыр түсті зат
Армада құрамалары.
соғыс
кемелерінің
я
соғыс
ұшақтарының
үлкен
Архипелаг - бір-біріне жалғаса, жақын жатқан аралдар тобы.
Атолл - теңіздегі сақина тəріздес маржан аралдарының бір түрі.
Бак - кеменің жоғарғы палубасының алдыңғы жағындағы қондырма.
Барка - жүк таситын үсті ашық үлкен сүйретпе қайық.
Бизань - кеменің құйрық жағындағы діңгегі, ең артқы мачта.
Бот - кішкене қайық.
Боцман - палуба командасының бастығы.
Брамсель - желкенді кеменің ең жоғарғы бөлімі.
Бриг - екі мачталы желкенді кеме.
Бушлат - матростардың шұғадан тігілген күртесі.
Вант - кеменің мачтасын бекітіп тұратын жуан темір арқан.
Вельбот - сүйір тұмсық ұзынша қайық.
Гак - кемелерде ауыр жүкті көтеретін темір ілгек.
Галиот - желкенді жүк кемесі.
Галлон - ағылшынның сұйық өлшейтін 4,5 литрлік өлшеуіші.
Гарпун - теңіз жануарларын аулау үшін лақтырып шаншатын ұзын
баулы найза.
Грот-мачта - желкенді кемелердің ортаңғы ең биік діңгегі немесе
мачтасы.
Джонка - қытайдың желкенді кемесі.
Док - кеме жөндейтін жер.
Дюйм - футтың он екіден бірі, немесе, 25 миллиметр шамасында.
Каботаж - жағадағы жақын жерлерге жүк, жолаушы тасу.
Кальмар - желінетін ұсақ балық.
Камбуз - кеменің ас үйі.
Капитан - кеме сардары,
Кашалот - киттің бір түрі.
Каюта - кемедегі жеке бөлме.
Кают - компания-кемедегі ортақ бөлме.
Киль - кеменің астыңғы жағына негіз ретінде ұзынынан салынатын
бөрене.
Кильвватер - кеме жүріп кеткен жердегі толқын ізі.
Корвет - ерте замандағы үш мачталы соғыс кемесі; күзетші кеме.
Кубрик - кеме командасы үшін арнаулы бөлме.
Лаг - кеменің өткен жолын немесе, жүрісінің шапшаңдығын
өлшейтін аспап; кеменің үсті.
Линь - қарамайланған кеме арқаны.
Лот - теңіздің тереңдігін өлшейтін аспап.
Лоцман - фарватерді (белгілі бір су айдынында кеме жүре алатын
жолды) жақсы білетін жəне сол жолмен кемені алып жүретін адам.
Люк - кеменің астына кіріп-шығуға, жүк түсіруге, тиеуге арналған
жабық тесік.
Меридиан - жер шарының полюстері арқылы экваторды тура
көлденең кесіп өтетін сызық.
Миля - əр мемлекетте əрқилы қолданылатын жолдың ұзындық
мөлшері; теңіздік миля -1852
Мол - метр, айлаққа кіретін жерде салынған құрылыс.
Муссон - жыл маусымына қарай теңізден құрлыққа, құрлықтан теңіз
жаққа ауысып соғатын жел.
Мушкель - такелаж жұмыстарында ағаш кемелердегі жарықтарды
тығындау үшін қолданылатын ағаш балға.
Нарвая - сыңар мүйіз; дельфин тұқымдасына жататын сүтқоректі
жануар.
Норд - вест-солтүстік-күнбағыс
Палуба - самалы. кеменің үсті.
Пассат - тропиктік белдеулер желі.
Пират - теңіз қарақшысы.
Пирога - жіңішке ұзын қайық.
Планктон - теңіздің, су айдындарының əр түрлі тереңдігінде
мекендейтін жəне суда қалқып тіршілік ететін ағзалар.
Рангоут - кемелерде желкендерді керуге, белгі беретін құралдарды
көтеруге арналған жабдықтар жиынтығы.
Румб - дүние тараптарына қатысты көрінерлік көкжиек нүктесіне
қарайғы не осындай екі бағыт арасындағы бұрыш.
Румпель - кеменің рульдік құрылысының рычаг тəрізді бөлігі.
Склянка - теңізде жарты сағатгық уақыт.
Стеньга - діңгекке көлденең қойылатын жіңішке бөрене.
Тайфун - көбінесе Тынық мұхиттың батыс жағалауында болатын
қатты дауыл
Такелаж - кеме жабдықтарының жинағы.
Трап - кемелерде болатын саты, басқыш.
Треска - өзі аттас тұқымдасқа жататын ірі балық.
Тропик - экватордың ұзына бойғы қос қапталы.
Трюм - кеменің жүк қоятын астыңғы бөлімі.
Тунец - скумбрия тұқымдасқа жататын ауланбалы теңіз балығы.
Фая – жылжымалы такелаж кермесі, рангоут ағаштарын,
желкендерді көтеруге арналған арқан; жалауларды көтеріп белгі
беретін белгілік фад
Флагман - отряд не эскадра жолбасшысы мінген кеме.
Флотилия - əскери жəне басқа кемелердің үлкен тобы.
Фок-мачта - еменің алдыңғы мачтасы.
Форштевень - кеменің салмақты бөлігі, кильдің жалғасы жəне
кеменің тұмсық жағын құрайды.
Фрегат - үш мачталы желкенді əскери кеме.
Шаланда - жайпақ жеңіл баржа.
Шканцы - кеме палубасының орта тұсындағы матростар сапқа
тұратын жер.
Шкипер - жүк таситын кеменің капитаны.
Шкот - желкенді керіп байлайтын жəне реттестіріп отыратын
жабдық.
Шлюз - судың тайыз жерін тереңдетіп, кемелер жүзіп өту үшін
өзенге, каналға орнатылатын құрылыс.
Шлюпбалка - кемелерде шлюпкаларды суға түсіру жəне үстіне
шығарып алу үшін жасалған көтерме.
Шлюпка - қаңқасы берік желкенді жəне ескекті кішкентай қайық.
Шпангоут - кеменің төменгі бөлігі мен палубасының аралығындағы
көлденең жазықтыққа салынған жақтау қаусырмасының арқалық
мəткесі.
Шпиль - кемелер зəкір көтеретін жерге қойылған тік қақпа; зəкірқақпа.
Штурвал - кеменің басқару тетігі.
Шхуна - екі немесе, онан көп діңгекті кеме.
Экватор - жер шарын һəм аспан əлемін солтүстік жəне оңтүстік
жарты шарларға ойша бөліп тұратын сызық.
Юнга - теңізшілік кəсіптегі жасөспірім.
Ют - кеменің жоғарғы палубасының артқы жақ бөлігі.
Ярд - Англияда қолданылатын ұзындық өлшемі, 91, 44 сантиметрге
тең.