Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 24

— Армысыз, рыцарьлықтың айнасы, мейірбан жерлесім Ламанчалық Дон Кихот, ізгі жандылықтың ең жоғарғы шыңы және ең ақырғы шегі, қаріп-қасерлердің панасы мен тірегі, кезбе рыцарьлардың бетке ұстары! — деді.
Осы сөздерді ол Дон Кихоттың сол аяғының тізесін қатты қысып құшақтап тұрып айтқан болатын, оның айтып жатқан сөзі мен істеп жатқан ісіне таң-тамаша болған анау зейін сала қарап, таныған бойда не дерін білмегендей аңтарылып қалды, сосын атынан түспекке оңтайлана бастады, бірақ священник бұған жол бермеген соң, Дон Кихот оған:
— Рақым етіңіз, жарқыным, сеньор лиценциат! Өзіңіз секілді аса құрметті адам жаяу келе жатқанда менің атқа мініп жүруім жараспайтын нәрсе, — деді.
— Мен бұған не десеңіз де келіспеймін, — деді священник, — сіз сияқты даңқты рыцарьға ат үстінде болған үйлеседі, себебі ат үстінде болғанда ғана сіз ерте ме, кеш пе, әйтеуір, о заманда бұ заман жан баласы естіп-білмеген жойқын әскери ерліктер жасайсыз, ал маған, қара көбейтіп жүрген діни қызметшіге, өзіңізбен бірге саяхат жасап келе жатқан мына сеньорларға тиесілі қашырлардың бірінің сауырына жайғассам да жетіп жатыр, — егер тек олар қарсы болмаса ғана, — соның өзіне айдыным асып, өзімді бейне Пегасқа мінгендей немесе даңқты Мусарак, анау әлгі жадылауға ұшырап, ұлы Комплут маңайындағы ұлы Соломон жотасының қойнынан мәңгілік мекен тапқан маврды айтам, тақымына басқан зебраға мінгендей болармын.
— Бұл мен үшін күтпеген жағдай болды, сеньор лиценциат, — деп ыңғайсызданды Дон Кихот, — бірақ, сеньора принцесса, өзіме деген сүйіспеншілігіне бола кішіпейілдік көрсетіп, малайына астындағы ерін босатуға әмір етер деп сенемін, ал малайы артыңызға міңгесер, егер тек қашыр екі адамды бірдей көтере алса.
— Меніңше, көтере алатын секілді, — деді принцесса, — ал, мен, өз тарапымнан, малайымның әмір еткенімді тосып тұрмайтынына сенімдімін: ол өзі өте кішіпейіл, елгезек жан, сондықтан көлікке мінуге мүмкіндік табылып тұрғанда діни қызметшінің жаяу жүруіне ешқашан жол бермейді.
— Әлбетте, солай, — деп қуаттады оны шаштараз.
Ол қашырдан қарғып түсіп, священникке орын берді, анау көп жалындырып жатпай ерге қонды, алайда, қас қылғандай, бұл жалға алынған қашыр болатын, ал “жалға алынған” деген де бір, “жарамсыз” деген де бір, сол расқа шығып, шаштараз оның сауырына жайғаспаққа тырмысқан кезінде артқы аяқтарымен екі мәрте тебініп-тебініп қалды, егерде тұяғын маэсе Николастың кеудесіне немесе басына тигізгенде, оның Дон Кихотты іздеп шыққан сапарына қарғысты қардай боратары кәміл-ді. Қалай болған күнде де, әйтеуір, шошып кеткен шаштараз жерге құлап түсті, ал құлаған кезінде сақалына қам жасау жайы қаперіне де кірмегендіктен онысы сол сәтте-ақ бөлініп қалды; сөйтіп, сақалсыз қалғанын көрген ол сасқалақтап, бетін қолымен көлегейлеп, тісімді уатып жіберді деп байбалам салудан басқа қапелімде тәуір өтірік ойлап таба алмады. Ал, Дон Кихот болса, сақалдың жүні апатқа ұшыраған малайдан әжептәуір алыста жатқанын көріп, бірақ қасында жақ сүйектер де, төгілген қан да жоғын байқап:
— Ойпырай, ойпырай, бұл не сұмдық тағы! Сақалды бұлайша аса мұқият түрде жұлып алып жерге лақтырып тастау үшін біреу оны қасақана солай істеуі керек қой! — деді.
Айла-шарғысына әшкерелену қаупі төнгенін сезген священник дереу сақалды жерден көтеріп алды да, жерге сұлап түскен күйі ойбайын салып жатқан шаштараздың жанына жүгіріп барып, көп ойланып жатпастан басын кеудесіне сүйеп, сақалды орнына жапсырып, күбірлеп әлде бірдеңе айтуға кірісті — онысын айтпас бұрын айналасындағыларға бұның сақал түсуден айықтыратын айрықша дұға екенін, қасиетті күшіне қазір-ақ көздері жететінін мәлім еткен болатын; сақалды орнына қондырған священник былай кетті, ал малайымыз сақалы сапсиған, сау-саламат қалпын қайта тауып шыға келді; Дон Кихот бұған аң-таң болып, священниктен қолы тиген кезде бұл дұғаны өзіне үйретуін өтінді, өйткені, оның ұғымынша, аталмыш дұғаның қасиеті тек сақалды қайта өсіруге ғана қатысты емес секілді, себебі жұлып алынған сақалдың орнында жарақат қалуға тиіс, ал дұға мұны жазып шығарса, онда оның сақал түсуден басқаға да көмектесетін болғаны.
— Жөн сөз, — деді священник, сосын оңтайы келген бойда-ақ оған дұғаны үйретуге уәде етті.
Олар қашырға енді священник қана отырсын, сосын осы арадан екі мильдей жердегі бекетке жеткенше ана екеуімен алма-кезек ауысып мінетін болсын деп бәтуаласты. Сөйтіп үшеуі, яғни Дон Кихот, принцесса және священник, ерге қонып, ал өңге үшеуі, яғни Карденьо, шаштараз бен Санчо Панса, жаяу аяңдап жолға шыққан кезде Дон Кихот бикешке қарап:
— Құдіретіңізге құлдық, мәртебелі ханым! Көңіліңіз қай жақты қаласа, мені сол жаққа бастай беріңіз, — деді.
Бірақ ол жауап қатып үлгергенше лиценциат сөйлеп кетті:
— Бізді қай корольдікке қарай бастар екенсіз, мәртебелім? Микомиконскийге қарай емес пе екен? Шамасы, солай шығар, әйтпесе мен өзі басқа корольдіктер жайын көп біле бермеймін, — деді.
Екеуінің ымы-жымы бір болғандықтан, мақұлдап жауап беруге тиіс екенін Доротея жылдам түсіне қойды да, Дон Кихотқа:
— Иә, сеньор, мен сол корольдікке қарай бағыт ұстамақпын, — деді.
— Олай болса, — деп священник іліп әкетті, — менің селомның үстімен өтеміз, сол жерден сіз Картахенаға қарай бет аласыз, онда барған соң, құдай қаласа, кемеге отырасыз. Егер жел оңыңыздан тұрып, теңіз буырқанбай, тыныш толқып жататын болса, арада тоғыз жылдай уақыт өткенде о шеті мен бұ шетіне көз жетпейтін кең шалқар Писписия, басқаша айтқанда, Меотия көліне барып жетесіз, ал ол жерден әрмен қарай корольдігіңізге дейін жүз күннен сәл ғана асатын жол қалады.
— Қателесіп тұрсыз, мархабатты мырза, — деп принцесса қарсылық білдірді. — Менің ол жақтан шыққаныма екі жыл да бола қойған жоқ, шын айтып тұрмын, ауа райы да әрдайым қолайсыз боп тұрды, алайда өзім бір көруге зар болған адамымды, атап айтқанда, сеньор Ламанчалық Дон Кихотты ақыры жолықтырдым: ол жайындағы аңыз-әңгімелерді Испания жағалауына қадам басқан сәтте-ақ құлағым шалды және тағдыр-талайымды оның ізгі жүрегіне табыс етуге, әділетті ісімнің шешімін оның жеңімпаз білегіне жүктеуге құлшындырды.
— Жетер! Мені мақтап-мадақтағанды енді қойыңыздар, — деп Дон Кихот оны бөліп жіберді, — мен өзі әспеттеушілік дегенді жаным сүймейтін кісімін, бұл өзі әспеттеушілік болмаса да, мұндай сөздер кіділеу көңіліме кірпідей тиеді. Сізге айтарым біреу ғана, әміршім: қаһармандығым қандайлық болсын мейлі, әйтеуір, ондай қасиеттің бойымда бары анық болғандықтан, сізге жанымды құрбан етуден де қаймықпай қызмет істеуге тиістімін. Бірақ, бәрінің өз кезегі бар, ал енді қазір сізден, сеньор лиценциат, мына өңірге жүгіңіз жоқ, малайыңыз жоқ, жападан-жалғыз қалай тап болғаныңызды айтып беруіңізді сұрар едім, — осыған шынымен түсінбей келемін.
— Бұл сұрағыңызға жауабым қысқаша болмақ, — деді священник. — Айт десеңіз айтайын, сеньор Дон Кихот, ортақ досымыз, ортақ шаштаразымыз маэсе Николас екеуіміз бұдан көп жыл бұрын Америкаға қоныс аударған бір туысқаным салып жіберген ақшаны алмаққа Севильяға барғанбыз, ол аз ақша емес-ті: алпыс мың толыққанды песо — бұл дегеніңіз анау-мынау нәрсе емес. Сөйтіп, кеше осы арадан өтіп бара жатқан кезімізде бізге қарақшылар шабуыл жасап, қолда барымыздың бәрін, тіпті сақалымызға шейін қалдырмай тартып әкетті. Бойымыздағыны түгел сыпырып кеткендері сонша, шаштаразға жапсырма сақал тағуға тура келді, ал мына жас жігітті, — деді ол Карденьоны нұсқап, — тіптен жалаңаш қалдырды деуге болады. Бірақ, бұл да ештеңе емес, жергілікті тұрғындардың бір ауыздан жар салғандарына қарағанда, бізді каторгаға кесілген қылмыскерлер тонапты, оларға тап осы өзіміз тұрған жерде деуге болады, әлдебір адам еркіндік әперген көрінеді; әлгі адамның батылдығы сонша, комиссардан да, күзетшілерден де қаймықпай, қылмыстыларды қалаған жағына босатып қоя беріпті. Әлбетте, ол да әлденендей бір есерсоқ немесе аналар секілді барып тұрған оңбаған біреу болса керек, жалпы өзі ардан да, ұяттан да жұрдай адам сияқты: себебі, қасқырды қойға, түлкіні тауыққа, шыбынды балға аттандырып отыр ғой. Шамасы, әділ соттың шешімін тәрк етіп, қастерлі қағидаларына бой ұсынбауына қарағанда, корольге, өзінің туа бітті мырзасына қарсы бүлік бастауды ниет қылған секілді. Өз ойымша, ол, шамасы, галераларды ескекшісіз қалдыруды, бұдан көп жыл бұрын қызметін доғарып, тарап кеткен Қасиетті ағайындықты қайта шабындыруды ниет қылған іспетті. Қысқасы, мұндай қылықтары үшін оның жаны да жаһаннамға кететін шығар, тәні де азапты көретін болар.
Каторгаға кесілгендер мен қожайыны арасындағы аса абыройлы аяқталған оқиға жайында Санчо священник пен шаштаразға жеткізіп те үлгерген, ал священниктің мұны әңгіме еткен себебі Дон Кихоттың бұған қалай қарайтынын білгісі келген, ал Дон Кихот болса анау аузын ашқан сайын түсі бұзылып, құты қашып тұрды, бірақ осынау бұзақылар тобырын босатқан адам мына тұрған өзі екенін мойындауға дәрмені жетпеді.
— Міне, бізді тонап кеткен солар болатын, — деп қорытты сөзін священник. — Ал, сен, жаратқан ием, мейірбандығың шексіз ғой, оларды тиісті жазадан құтқарған жанның күнәсін кешіре гөр.
ХХХ тарау
Мұнда сүйкімді Доротеяның тапқырлығы жөнінде, сондай-ақ басқа да жанға жағымды әрі ұнамды нәрселер жайында баяндалады
Священник осы сөзді айтып аузын жапқанша болмай Санчо килігіп:
— Әділін айтсам, сеньор лиценциат, мырзам осы ерлікті жасағанда мен оған не істеп жатқаны жайында ойлануы керегін, оларды босату күнә болатынын ескертіп, бұларды ол жаққа нағыз бұзақы есебінде айдап бара жатқанына сендіріп баққанмын, — деді.
— Ақымақ! — деп жауап қатты оған Дон Кихот. — Жолында ұшырасып қалатын жәбірленген, шынжырмен бұғауланған, қорлық көрсетілген жандардың жамандық жасағаны үшін бе әлде жақсылық жасағаны үшін бе — не үшін осылайша айдалып бара жатқанын және не үшін осылайша азапқа салынғанын тергеп-тексеру кезбе рыцарьлардың міндетіне кірмейді. Кезбе рыцарьлар қаріп-қасерлерге азғындық істері үшін емес, олардың тартып жүрген тақсіреттері үшін көмектесуге міндетті. Маған діңкесі құрыған, дәрмені біткен жандардың таспиықтай тізілген тұтас бір тобы жолықты, мен болсам өзіме берген сертіме сай қарекет қылдым, ал кімдікі дұрыс, кімдікі бұрыс — оның төрелігін жаратқан иеміздің өзі берсін. Егер біреу-міреуге бұл ұнамайтын болса, — әрине, олардың қатарына қасиетті лауазым иесі ретінде және көпті көрген көшелі кісі ретінде сеньор лиценциатты қосып тұрғам жоқ, — оны рыцарьлық дегеннен түк хабары жоқ қара шаруа және нағыз көрсоқыр, оңбаған біреу секілді өтірік сөйлейтін адам деп білем. Және мұны оған семсерімнің көмегімен дәлелдеп бере алам — семсерім құдды қарсы алдымда жатқандай көріп уәде етейін.
Осы сөзді айтып ол үзеңгіге шіреніп, бойын тіктеді де, темір телпегін көзіне түсіре еңкейтіңкіреп қойды, ал Мамбрин дулығасына балап жүрген шаштараз легені каторгаға кесілгендер оңдырмай бүлдіріп кеткен жерлерін жөндеуін күтіп ердің алдыңғы қасында салбырап тұрған-ды.
Дон Кихоттың делқұлы жан екенін, Санчо Пансадан өңгесінің бәрі оны мазақ қып күлетінін Доротея білетін, сондықтан әрі тапқыр, әрі өткір тілді сөзшең қыз болғандықтан ол да басқалардан қалысқысы келмей және Дон Кихоттың ашуға мінгенін көріп, оған былай деп тіл қатты:
— Сеньор рыцарь! Маған көмек көрсетуге уәде бергеніңізді, сондай-ақ осы уәдеңізге орай, басы-қасында жүруіңіз аса қажет болған күннің өзінде де басқа шытырман оқиғаға қатысуға қақыңыз жоқ екенін ұмытпасаңыз етті. Ашуды ақылға жеңдіргеніңіз жөн: себебі сеньор лиценциат каторгаға кесілгендерді сіздің жеңіліс дегеннен бейхабар қарулы білегіңіз босатқанын білсе, көңіліңізге келетін сөз айтпас бұрын аузын үш жерден буып, үш мәрте тілін тістеген болар еді ғой.
— Ант етейін, оған қоса тіпті мұртымды да жұлып алған болар ем, — деп қоштады оны священник.
— Аузымды жабам, мәртебелі ханым, — деді Дон Кихот, — бойымды билеп алған ызамды да тұншықтырам, сөйтіп қашан уәдемді орындағанша қой аузынан шөп алмас момақан халде болам. Ал, енді егер жаныңызға ауыр тимесе, осынау ізгі ниетімнің қарымтасына уайым-қайғыңыздың себебі нендей екенін, әділ де лайықты түрде және аяусыз кек қайтаруым қажет боп тұрған адамдардың саны қанша, олар кімдер және қандай жандар екенін баян етуіңізді сұрар едім.
— Өтінішіңізді қуана-қуана орындаймын, тек қайғы-қасірет пен қысталаң жағдайлар жайындағы әңгіме мезі ғып жібермесе болғаны, — деді Доротея.
— Мезі қылмайды, әміршім, — деді Дон Кихот.
— Ендеше, сеньорлар, мұқият құлақ қоюларыңызды сұраймын, — деп үн қатты Доротея.
Осылай деуі мұң екен, қиыннан қиыстырғыш Доротеяның қандай хикая ойлап табарын білмекке ынтыққан Карденьо мен шаштараз оның жанына жақынырақ келді, екеуінің соңын ала Санчо да солай таман жылжыды: қожайыны секілді ол да бұл қыздың шын мәнінде кім екенінен мүлдем бейхабар еді. Ал Доротея болса, ердің үстіне жайлана отырып, жөткірініп, тамағын кенеп алған соң сыңғырлаған сүйкімді үнмен сөйлеп кетті:
— Ең әуелі, қадірменді мырзалар, есімімнің кім екенін біліп қойсаңыздар деп ем...
Священниктің өзіне қандай есім бергені жадынан шығып кеткендіктен осы арада ол аяқ асты мүдіріп қалды. Бірақ, мүдірістің себебі неде екенін тап басып тани қойған анау, қолма-қол көмекке келіп, былай деді:
— Бастан өткен қырсықты жайларыңызды баяндау сізге, мәртебелім, оңайға соқпайтыны, үлкен ыңғайсыздық тудыратыны әбден түсінікті. Қырына алған адамды қаперінен айыру — қырсық атаулының бәріне тән қасиет, ондайда адам тіпті өз атының кім екенін де ұмытып қалады; дәл осындай кеп сіздің басыңызға да түсіп тұр, мәртебелім, өйткені есіміңіз принцесса Микомикона екенін, ұлы Микомиконский корольдігінің заңды мұрагері боп табылатыныңызды ұмытып қап тұрсыз. Ал, енді осынау құлаққағыстан кейін, мәртебелім, қасіретке толы қаперіңізді қалпына келтіріп, бізге жеткізуге ниет қылған жайларыңызды баяндай беруіңізге болады.
— Рас айтасыз, — деп қоштады бикеш оны, — бірақ маған енді қосымша құлаққағыс қажет бола қоймас, сөйтіп осынау бір өтірігі жоқ хикаямды аяғына шейін айтып шығармын деп ойлаймын. Ал, басымнан өткен жайлар мынадай еді. Әкем, Данагөй Тинакрий, жұрт оны осылай атайтын, сәуегейлік делінетін өнерді өте терең меңгерген кісі еді, міне осы тұрғыдағы білімдері арқасында шешем Харамильяның өзінен бұрын дүние салатынын, одан соң өзінің де онша көп жүрмей өмірден озатынын, ал менің тақыр жетім боп қалатынымды болжап білген еді. Алайда, оған бұдан да зор уайым әкелген мынадай жай-тұғын: сенімді адамдарынан құлағдар болғанындай, корольдігіміздің іргесіндегі үлкен аралды Қыликөз Пандафиланд есімді бір жексұрын дәу билеп тұр екен, — әрине, көзі орнында, кемістігі жоғы баршаға мәлім болғанымен, кісіге дәйім қыли секілденіп бір қырындап қарайтын көрінеді, назар аударған жанның зәре-құтын алу үшін қасақана солай істейді екен, — қысқасы, әкем осы дәудің жетім қалғанымды естіп, қалың әскер төгіп корольдігімді басып алатынын, сөйтіп қашып барып паналайтын шағын қыстағым да қалмайтынын күні бұрын білген еді. Сонымен бірге, әкем әлгі дәуге күйеуге шығуым арқылы осынау азап пен ауыртпалықтың алдын алуыма болатынын, бірақ, өз түсінігінше, мұндай әділетсіз некеге ешқашан келісім бермейтінімді де айтқан-ды және мұнысы мейлінше дәл жорамал еді, өйткені дәуге — осы бола ма, басқасы бола ма, шамадан тыс зоры мен еңгезердейі бола ма, бәрі бір — күйеуге шығам деген ой үш ұйықтасам түсіме кірмеген. Сөйтіп, әкем маған өзі өлген соң, корольдігіме Пандафиланд басып кірген кезде, маған қорғануға әрекет жасамауға өсиет етті, өйткені бұның өлімге бас тігумен бірдей екенін, сондықтан егер ақпейіл де адал вассалдарымды бірі қалмай түгел қырылудан сақтағым келсе корольдікті өз еркіммен тастап шыққаным дұрыс болатынын, себебі мұндай асқан әлеуетті дәуді бәрібір жеңіп шыға алмайтынымды, жақын адамдарымның біреуін жаныма ертіп, ештеңеге алаңдамастан Испанияға аттануым керегін, мұнда келген соң сол шамада атақ-даңқы күллі осы корольдікте дүркіреп тұратын әлде бір кезбе рыцарьды тапқан бойда барлық пәле-жаладан біржола арылатынымды ескертті, ал оның есімі, жаңылмасам, Дон Қаңғыбас, не Дон Бәңгібас болса керек.
— Бәлкім, ол — Дон Кихот деген шығар, сеньора, — деп түзетті оны Санчо Панса, — немесе былайша айтқанда, Қайғылы Бейне Рыцары.
— Дұрыс айтасың, — деп келісе кетті Доротея. — Оған қоса әкем әлгі рыцарьдың ұзын бойлы, ашаң жүзді екенін және арқасында, сол жақ иығынан сәл төмендеу жерде немесе сол төңіректе қылшық тәрізді шаш шыққан қалы бар екенін де айтқан-ды.
Мұны естіген Дон Кихот атқосшысына:
— Санчо! Бері келші мұнда, балам, шешінуге көмектесші, кемеңгер король болжап білген әлгі рыцарь анық өзім бе екем, соған көз жеткізгім келеді, — деді.
— Апырау, не үшін шешінбексіз? — деп сұрады Доротея.
— Әкеңіз айтқан қалым бар ма екен, соны көргім келеді, — деп жауап қатты Дон Кихот.
— Шешінбей-ақ қоюыңызға болады, — деді Санчо, — арқаңыздың орта тұсында дәл сондай қал барын білем, бұл қайрат-күштің нышаны.
— Соның өзі де жарап жатыр, — деді Доротея. — Дос-жар адамдар ұсақ-түйекке көңіл аудармауға тиіс, қал иықта ма әлде арқада ма — онда тұрған ештеңе жоқ, ең бастысы оның қай жерде болсын әйтеуір бар екендігінде, өйткені тәннің барлық жері бірдей ғой. Сөйтіп, мейірбан әкемнің айтқаны айдай келді, оның өсиетіне сәйкес сеньор Дон Кихоттан көмек сұрадым, ал бұл кісі шынымен-ақ тап сол әкем айтқан адамның нақ өзі, өйткені бет-әлпеті Испанияны ғана емес, бүкіл Ламанчаны шарлап кеткен аңыз-әңгімеде айтылатын кейіппен айна-қатесіз ұқсас: себебі Осунада кемеден түсіп үлгермей жатып-ақ оның сансыз көп ерлігі жайындағы хабарды құлағым шалған болатын, сол арада бұл тап сол өзім іздестіріп жүрген адам екенін жүрегім сезе қойды.
— Апырай, Осунада кемеден қалай түсіп жүрсіз, ол жер теңіз айлағы емес еді ғой? — деп таңырқанды Дон Кихот.
Алайда, Доротея әлдене деп жауап қатып үлгергенше священник сөз алып:
— Сеньора принцесса, шамасы, Малагада кемеден түскеннен кейін өзіңіз жайындағы әңгімені тұңғыш рет Осунада естідім дегенді айтқысы келді-ау деймін, — деді.
— Иә, иә, соны айтайын дегем, — деп қоштады оны Доротея.
— Міне, осылай десеңіз бәрі түсінікті болады, әңгімеңізді жалғастыра беріңіз, мәртебелім, — деді священник.
— Жалғастырғанда айтарым біреу ғана, — деді Доротея. — Сөйтіп, ақыры жолым оңғарылып, сеньор Дон Кихотты іздеп таптым ғой, сондықтан қазірдің өзінде-ақ өзімді бүкіл корольдігімнің королевасы және әміршісі санауыма әбден болады, өйткені оның кеңпейілдік әрі кішіпейілдік көрсеткені сонша, көмектесуге және өзім қайда бастап апарсам сонда баруға уәде берді, ал мен оны тура бастап Қыликөз Пандафиландқа алып бармақпын, ол соны өлтіріп, Пандафиланд өзімнен жауыздықпен тартып алғанды түгел қайтып әперуге тиіс. Және мұның бәрі қолмен қойғандай боп іске асуы керек, өйткені мейірбан әкем Данагөй Тинакрий осылай болжап кеткен болатын; бұған қоса ол әлде халдей, әлде грек әріптерімен бе — соны ақыры ажырата алмадым — мынадай бір тілегін жазып қалдырған-ды: егер әлгі болжам етілген рыцарь дәудің басын шапқан соң менімен некеге тұруға тілек білдірсе, онда мен сол бойда және ешқандай сөзге келместен оның заңды жұбайына айналып, өз корольдігімнің де, сондай-ақ өз басымның да ырық-билігін соның қолына тапсыруға тиіс екенмін.
— Бұған қалай қарайсың, достым Санчо? — деді сол арада Дон Кихот атқосшысына. — Дүние не боп барады өзі? Саған не деп едім мен? Міне, қазірдің өзінде бізде корольдік те, королева да бар — биліктің тұтқасын осы қазір қолыңа алуыңа және үйленуіңе болады.
— Ант етейін, бұл өзі шындыққа әбден ұқсас әңгіме, — деп айқайлап жіберді Санчо, — ал бұдан кейін иттен туған тексіз біреу болмаса қандай адам Ебедейсізепсіз мырзаның мойнын бұрап жұлып алмас екен және үйленбес екен! Ал, королева болса, ой-й, несін айтасың!.. Осындай бүргелер менің төсегімнен де табылса ғой, шіркін.
Осыны айтып ол бойын кернеген шаттығын қайда сыйғызарын білмей секіріп-секіріп түсті, сосын Доротеяның қашырын сулығынан алып тоқтатып, қарсы алдына тізесінен құлай кетті де, оны өз королевасы және әміршісі деп танитындығының белгісі ретінде қолынан сүюге рұқсат сұрады. Қожайынның есерсоқтығы мен қызметшінің ашық ауыздығына күлмейтін адам табылар ма екен, сірә? Сол жерде Доротея оған қолын сүйгізді де, көктегі құдірет қайырымдылық жасап, корольдігіне қайта ие болып, билік жүргізуге кіріскен кезінде оны ірі мансап иесіне айналдыруға уәде етті. Аса қатты қуанған Санчо алғыс сезімін соншалықты сиықсыз сөздермен білдіре бастағандықтан, өңгелері оған тағы да мәз боп күлді.
— Өмір тарихым осындай, сеньорлар, — деп Доротея сөзін жалғады. — Бұған қосарым тек мынадай жағдай ғана: корольдігімнен алып шыққан барлық нөкерімнен тек мына сақалды малай ғана аман қалды, басқасының бәрі айлаққа жете бергенде жолыққан сұрапыл дауыл кезінде суға кетті, ал мына екеуіміз екі тақтайға жармасып ғажайыптың күшімен жағаға әзер жеттік, өздеріңіз де байқап үлгерген шығарсыздар, жалпы, менің бүкіл өмірім ғажайып пен құпияға толы ғой. Егерде артық-ауыс немесе орынсыз бірдеңе айтқан болсам сөге-жамандай көрмеңіздер, әңгімемді бастар кезде сеньор лиценциаттың не дегенін еске алыңыздар, атап айтқанда, ол кісі біріне-бірі ұштасып жатқан және алабөтен талқыға тап болған жандар қаперін жоғалтып алады деген еді.
— Басқалар жоғалтса жоғалтар, бірақ мен жоғалтпаймын, беу, ізгі ниетті һәм ақ жүрек сеньора! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Өзіңізге қызмет етіп жүрген шақта тағдыр-талайым мені қандай қиын, қандай ғаламат ауыр және қандай төтенше талқыға тап келтірсе де қыңбаймын. Сөйтіп, өзіңізге берген уағдамды орындап шығатынымды осы арада тағы бір қайталаймын және қатыгез дұшпаныңыздың сазайын тарттыру үшін өзіңізге еріп жер түбіне шейін болса да баруға ант етемін: жаратқан иеміздің көмегімен және білегімнің күшімен ол жауыздың кесірлі басын шауып тастармын деп сенемін, мына өткір жүзді... өкінішке қарай, “мына өткір жүзді семсеріммен” дей алмай тұрмын, өйткені оны менен Хинес де Пасамонте ұрлап әкеткен болатын.
Соңғы сөздерді айтқанда міңгірлеуге көшкен ол көтеріңкі дауыспен қайта сөйлей бастады:
— Сөйтіп, оның басын шауып, мемлекетіңізді көңіліңіз қалауынша билеп-төстеу еркіңізді қолыңызға алып бергенімнен кейін, өз ықтиярыңыз өзіңізге тиетін болады, өйткені менің есіл-дертім, бар ынта-ықыласым, ой-арманым тек сол аруға ғана... ары қарай ештеңе де айтпаймын, — қысқасы, тіпті ол Феникс құсы болсын мейлі, басқа біреуге үйлену жайын ойыма да алғым жоқ.
Дон Кихоттың үйленгісі келмейтіні жайындағы сөзі Санчоға ұнамағаны сонша, дауысын көтеріп, ашулана сөйлеп кетті:
— Ант етейін, кепіл болайын сізге, тақсыр, сеньор Дон Кихот, сіздің ауыш біреу екеніңіз кәміл, өйткені осындай айтулы принцессаға үйлену жайында әңгіме шыққан кезде екі ойлы болуға бола ма? Әлде мұндай олжа жолда жатыр деп ойлайсыз ба? Әлде, сіздіңше, мейірбан ханымым Дульсинея бұдан гөрі әдемірек пе? Әлбетте, олай емес, бұл одан екі есе ажарлы, тіпті ант етуге де бармын, Дульсинея бұның басқан ізіне татымайды. Егер сіз, тақсыр, аспандағы аққуға әуестік білдіре берсеңіз, мен атам басына граф болам ба? Өй, үйленіңіз сіз, үйленіңіз, сорыңыз құрғыр, өз аяғымен келіп тұрған корольдіктен құр алақан қалмаңыз, сөйтіп король атаныңыз, ал мені маркиз немесе басқақ етіңіз, әйтпесе күл болмаса бүл болсын бәрі!
Біреу көзін бақырайтып қойып сеньора Дульсинеяны даттап жатқанда Дон Кихот қарап тұратын ба еді, сондықтан шолақ найзасын алды да, артық-ауыз сөзге бармастан Санчоны соғып-соғып жіберді, оңдырмай ұрғаны сонша анау тоңқалаң асып түсті, егер сол арада Доротея араша түспегенде тіпті жанын жаһаннамға да жіберер ме еді қайтер еді.
— Сіз, жексұрын найсап, — деп сөйлеп кетті сәлден соң Дон Кихот, — менімен әрдайым осылай әдепсіз түрде сөйлесе берем, көрінгеннің бәрін шатыстырып-бытыстырам, ал анау маған аяушылық білдіреді деп ойлайтын шығарсыз? Жоға, оныңыз болмайды, антұрған сұрқия, өйткені жан тең келмейтін Дульсинеяны даттағаннан кейін сіз шынымен-ақ сұрқия екеніңізді көрсеттіңіз. Ау, мақұлық, милау, мүттайым-ау, егер ол білегіме қуат дарытпаса менің тіпті бүрге екеш бүргені де өлтіре алмайтынымды білмейсіз бе? Ал, айтыңызшы, жыланның тілін жалдаған залым, мына корольдікті жаулап алған, дәудің басын шапқан, өзіңізді маркиз еткен кім (өйткені, мен мұның бәрін біткен шаруа, әлдеқашан шешілген мәселе деп есептеп тұрмын), — ау, мұның бәрі білегімнің күшін өз қаруына айналдырған Дульсинеяның айбынды әрекеті емес пе? Ол мен арқылы шайқасқа шығады және мен арқылы жеңіске жетеді, ал мен тек соны ойлаумен ғана ғұмыр кешіп, тыныс алам, менің өмір сүріп, тірлік етіп жүргенім тек соның ғана арқасы. Өй, қара ниет, азғын, жақсылықты білмейді екенсіз-ау сіз! Сізді боқтың арасынан алып шықтық, дәреже-атағы бар ақсүйектер қатарына қостық, ал сіз болсаңыз жарылқаушыңыз жайында шатты-бұтты сөз айтасыз!
Санчо есінен танып қаларлықтай дәрежеде таяқ жемеген-ді, сондықтан қожайыны айтқан сөздің бәрін естіп жатқан; ылдым-жылдым қимылдап орнынан түрегелген ол Доротея мінген жорғаның тасасына барып жасырынды да, сол жерде тұрып Дон Кихотқа былай деді:
— Маған мынаны түсіндіріңізші, сеньор: айталық, мына айтулы принцессаға үйленбеуге ұйғардыңыз делік, ондай жағдайда корольдікке де ие бола алмайсыз ғой, ендеше сіздің тарапыңыздан маған қандай жақсылық күтуге болады? Міне, қорқатыным да осы. Қайткен күнде де үйленіңіз осы королеваға, оның үстіне бұл өзі бізге көктен түскендей ойда жоқ жерден жолығып отыр ғой, ал сеньора Дульсинеяға кейінірек қайта оралуға болады, — себебі, әйеліне қоса нақсүйері де болған корольдер дүниеде аз өтпеген. Ал, егер сұлулық жайына келсек, онда менің шаруам жоқ, — ақ-адал шынымды айтсам, маған екеуі де ұнайды, тіпті сеньора Дульсинеяны өмірі көрмеген адам болсам да.
— Ау, оны көрмедім деуің қалай, антұрған найсап? — деп айқайлап жіберді Дон Кихот. — Әлгі әзірде ғана маған оның сәлемін жеткізбеп пе едің?
— Мен оның сұлулығын, әр мүшесінің ерекшелігін жеке-жеке әрі бүге-шігесіне шейін еркін парықтай алмадым дегенді айтқым келіп еді, — деп жауап қатты Санчо, — бірақ егер сырттай көз салғанда ол өзі әжептәуір-ақ әдемі.
— Міне, енді сені кешірдім, — деді Дон Кихот, — сенің де көңіліңде реніш қалмасын, өйткені сезімге берілген адам алғашқыда еркінен айрылып қалады.
— Оны өзім де жақсы сезіп тұрмын, — деді Санчо. — Ал, менің еркімді алатын алғашқы нәрсе — әйтеуір айтып қалу, бірдеңе тілімнің ұшына келсе, соны құрығанда бір рет айтып тастамайынша шыдамым таусылып бітеді.
— Солай бола тұрса да, Санчо, — деді Дон Кихот, — не жайында айтып тұрғаның жөнінде ойлан, әйтпесе дәндеген қарсақ құлағымен ін қазады дегендей... мені түсінерсің деп ойлаймын.
— Амал қанша, — деп реніш білдірді Санчо, — көкте құдай бар, одан ештеңені жасырып-бүркей алмайсың: мен секілді сөйлеген жаман ба, әлде, тақсыр, сіз секілді қол жұмсаған жаман ба, қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екеніне сол баға береді.
— Жә, бопты, бопты, — деп сөзге араласты Доротея, — бар, Санчо, жүгір, мырзаңның қолын сүй, одан кешірім сұра, болашақта мақтау сөз айтқанда да, даттау сөз айтқанда да аузыңа сақ бол, Тобосолық сеньора жайында жаман лебіз білдірме, — рас, мен оны мүлдем танымаймын, бірақ қызмет көрсетем десе қарсы болмаймын, — сөйтіп, құдайдан шапағат тіле, ал дүние-мүлікке сен міндетті түрде ие боласың, сөйтіп мырзалар секілді мырғамға батасың.
Санчо басы салбырап қожайынының қасына барып, қолын созуын сұрады, анау қолын мардымси созды; сосын, Санчо қолын сүйгеннен кейін, Дон Кихот оған батасын беріп, соңынан еруге әмір етті — одан сұрап-білгісі келетін жайлары барын және айрықша маңызды нәрселер жайында сөйлескісі келетінін айтты. Санчо оның әмірін екі еткізбей орындады да, ілгері озыңқырай шыққаннан кейін Дон Кихот оған былай деп тіл қатты:
— Өзің қайтып оралғалы бері арнайы мақсатпен барған сапарың жайында да, алып келуге тиіс жауабың жайында да егжей-тегжейлі сұрап-білуіме уақыт та, мүмкіндік те болмады, бірақ енді тағдырдың ықылас-пейіл білдіруінің арқасында бұған уақыт та, орын да табылып тұрған кезде мені қуанышты хабарларға қанығу бақытынан айырмассың деп ойлаймын.
— Көңіліңіз не қаласа соны сұрай беріңіз, тақсыр, — деді Санчо, — осы арадағы жаңғырық қандай анық естіліп тұрса, мен де бәріне тап солай дәлме-дәл жауап қайтаратын болам. Тек сізден, мархабатты мырзам, өтініп сұрайтын бір ғана нәрсем бар: болашақта соншалықты кекшіл болмасаңыз етті.
— Сонда не айтқың келеді, Санчо? — деп сұрады Дон Кихот.
— Айтайын дегенім, — деп жауап қатты Санчо, — мені ұрып тастағаныңыздың себебі, әсте де сеньора Дульсинея жайындағы сөздерім емес, жақында екеуіміздің шайтан азғырып ұрсысып қалғанымыз ғой: мен ол сеньораны тек сіздің, тақсыр, жаныңызға сая болғандығы себепті ғана ұнатам әрі әулие секілді пір тұтам, — бірақ, әрине, әулиеліктің маңына ол қоңсы қона алмайтын болса да.
— Сен қойсаңшы, Санчо, бәрін басынан қайта бастамасаңшы, — деді Дон Кихот, — әбден мезі ғып біттің. Саған осы қазір ғана кешірім еттім, ал мұндай жағдайда: “Жаңадан жасалған күнәның — жаңадан тартатын азабы болады” дейтіннің барын өзің де жақсы білесің.