Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 38

Аудитор мен священниктің басу айтуымен жұрт сабасына түсіп, татуласқан кезде дон Луистың малайлары дәл қазір жүріп кетелік деп оны қайта мазалай бастады. Ол келіспей, малайларымен керісіп жатқан кезде аудитор дон Фернандодан, Карденьо мен священниктен мынадай жағдайда не істеуге болатыны жөнінде ақыл сұрап, оларға дон Луистан естіген жайларын бастан-аяқ баяндап берді. Ақыр соңында мынадай шешім қабылданды: дон Луистың өзі дәл қазір әке алдына барып аяғына жығылғаннан қылышпен қырық пәрша боп туралғанды артық көріп тұрғандықтан, дон Фернандо малайларға өзінің кім екенін айтып, дон Луисты Андалусияға алып кететінін, онда ағасы, маркиз, дон Луисқа керекті жағдайдың бәрін жасайтынын мәлім ететін болды. Сөйтіп, дон Фернандоның қандай лауазым иесі екенін және дон Луистың нені ойға алғанын білген төрт малай өзара кеңесе келіп, үшеуі кейін қайтып осы әңгімені әкесіне хабарлайтын болып, ал төртіншісі қызмет көрсету үшін дон Луистың қасында қалып, ана үшеуі оны алып кетуге қайта оралғанша немесе әкесінен басқа бір бұйрық келіп түскенше оны тастап ешқайда кетпейтін болып келісті. Аграмант патшаның әмірі және Собрин патшаның кемеңгерлігі арқасында өзара қиян-кескі қырқысқа осылайша тыйым салынды; алайда мәміле атаулының дұшпаны әрі татулықтың қас жауы өзін қара бет боп қаңғырып қалғандай сезініп, бүліншілік жасауға бағытталған жымысқы әрекеттері болмашы ғана жеміс бергенін байқап, тағы бір талпынып көрмекке, жаңа бір шатақ бастап, шаң-шұң шығармаққа ниеттенді.
Мәселе былай болған еді: өздерімен айқасқа түскен адамдардың қарапайым біреулер емесін сезген бойда-ақ жасауылдардың жігері құм болып, майдан алаңын тастап кеткен-ді — жанжалдың қалай тынғанына қарамай бәріне кінәлі өздері боп шығатынын олар бірден аңғара қойған; бірақ, ішіндегі біреуі, анау әлгі дон Фернандо ұрып құлатып, тепкілегені, қылмыскерлерді ұстау жөніндегі жарлықтар арасында Дон Кихотқа тікелей қатысты жарлықтың да барын есіне түсірді: каторгаға кесілген қылмыскерлерді босатқаны үшін Қасиетті ағайындық оны тұтқынға алу жөнінде нұсқау берген; Санчоның айрықша қауіптенген жарлығы да осы болатын. Сөйтіп, осыны еске түсірген жасауыл Дон Кихоттың ерекше белгілері жарлықта көрсетілгенімен сәйкес келетін-келмейтінін тексеріп алуды ұйғарды, сол үшін қойнынан грамотасын шығарып тиісті жерін тапқаннан кейін, сауаты жүйрік жарандар қатарына жатпайтындықтан оны ежіктеп оқуға кірісті, әр сөзін оқыған сайын Дон Кихотқа қарап қойып, жарлықта көрсетілген белгілерді оның бет-пішінімен салыстырып тұрды, сөйтіп ақыры мұның жарлық нұсқаған адамның тап өзі екенінде ешқандай күмән жоқ деп тапты. Соған көзін жеткізген соң жарлықты шиыршықтап орап, сол қолына ауыстырды да, оң қолымен Дон Кихотты жағасынан тынысын тарылтардай ғып қылғындыра ұстай алып, бар даусымен айқайды салып:
— Қасиетті ағайындыққа көмекке келіңіздер! Тектен-тек көмек шақырып тұрмағаныма көздерің жетуі үшін мына қара жолдың қарақшысын тұтқындау жөнінде өзіме берілген жарлықты оқып көріңіздер! — деді.
Священник жарлықты алып, жасауылдың шын айтып тұрғанына, Дон Кихоттың ерекше белгілерінің дәл келетініне көз жеткізді; Дон Кихот болса, мына найсаптың өзін оңдырмай жәбірлеп жатқанына қаны қайнап, жаны қаншалықты қиналып тұрғанына қарамастан жасауылдың өндіршегіне қос қолдап жармаса кетті — жолдастары келіп жасауылды құтқарып алмағанда, Дон Кихот құрбандығын біржола босатып жібергенше ол да тіршілікпен біржола қош айтысып үлгерген болар еді. Бекетші қызмет бабына сәйкес ағайындарына көмек көрсетуге тиіс-ті, сондықтан ол сол бойда-ақ жасауылға көмекке ұмтылды. Күйеуінің майданға қайта кіргенін көрген бекетшінің әйелі ботадай боздап сол баяғы әніне қайта басты, бұл әнді қызы мен Мариторнес қолма-қол іліп әкетіп, көктегі құдірет пен аспандағы барлық кереметтерді көмекке шақыра бастады. Бұл жерде не болып, не қойып жатқанын көріп тұрған Санчо:
— Құдай ақы, рас, бұл қамал-сарайдың жадыланғаны жайында мырзам айтқан сөздің бәрі ақиқат шындық, өйткені мұнда бір сағат та болса тыныш өмір сүру мүмкін емес! — деді.
Дон Фернандо жасауыл мен Дон Кихотты ажыратып, екеуінің де жанын жай таптырып, біреуінің жағасына қылғындырардай боп жармасқан, екіншісінің өндіршегін жұлып алардай боп қармасқан саусақтарды жазды; сөйте тұрғанымен, жасауылдар қылмыскерді өз қолына беруді, оны байлап тастауға көмектесуді және бұлардың құзырына басы бүтін өткізуді талап етіп тұрып алды, король мен Қасиетті ағайындық белгілеген тәртіп осыған міндеттейтінін айтып, осынау тонаушыны және қара жолдар мен жайдақ жолдар қарақшысын құрықтауға септік жасап, көмек көрсетуді ағайындық атынан тағы да талап етті. Бұл сөздерге құлақ тосқан Дон Кихот әу баста тек мырс-мырс күліп қана тұрған, одан соң барынша байсалдылықпен сөйлеп кетті:
— Бермен келіңдер, тексіз де көргенсіз кісәпірлер! Сендер, немене, бұғауланғанға бостандық әперетін, қапастағыны босататын, бейбаққа жәрдем жасайтын, азып-тозғанға қол ұшын беретін, сыбағадан қағылғанға сый көрсететін адамды қара жолдың қарақшысы деп тұрсыңдар ма? Беу, ардан безген арамза тобыр! Сендердің зұлымдық пен залымдық орын тепкен ой-саналарың кезбе рыцарьлықтың аты мен заты айтып тұрған ұлылығын көктегі құдіреттің көмегімен ұғынуға да дәрменсіз ғой, сонымен бірге, кезбе рыцарьлардың қай-қайсысына болсын, өзі тұрмақ тіпті көлеңкесіне де құрмет таныту керегін білмейтіндіктерің — надан да күнәкар пенде болғандықтарыңның салдары екенін ұғындыруға да шарасыз ғой! Сендер өздерің Қасиетті ағайындықтың атын жамылып қарақшылық жасап жүрген қара жолдың жасауылысыңдар, — ендеше, бермен келіңдер де айтыңдаршы: мен секілді рыцарьды қамауға алу жөніндегі жарлыққа қол қойып жүрген қай топас? Кезбе рыцарьлардың ешкімнің ереже-тәртібіне бағынбайтынын, олардың заңы — семсер, ереже-тәртібі — ерлік, қағидалар жинағы — көңіл қалауы екенін білмейтін кім ол? Кезбе рыцарьдың рыцарьлар ордені қатарына кіріп, өз өмірін рыцарьлықтың ауыр да мехнатты жолына бағыштаған күні алған жеңілдіктері мен артықшылықтарын бірде-бір дворяндық грамота бере алмайтынынан бейхабар ол кеще кім деймін сендерге? Кезбе рыцарьлардың қайсысы “алькаваланы”, “королева туфлиін”, жал ақысын, кеден, жол және өзен салығын төлейтін еді? Тігінші одан тіккен киімі үшін ақы алатын ба еді? Ол келіп түскен қамал-сарайдың иесі оны тегін қонақ қылмайтын ба еді? Оны өз дастарқанына шақырмайтын король болып па еді? Оған ыстық ықылас білдірмеген және ол не тілесе соны орындауға бейіл танытпаған бикеш бар ма еді? Бұған қоса тағы айтарым, жолына кесе-көлденең тұрмаққа талпынған төрт жүз жасауылға өз қолымен төрт жүз рет таяқпен дүре жегізуге батылы жетпейтін қандай да бір кезбе рыцарь болды ма екен, бар ма екен және болар ма екен?
ХLҮІ тарау
Жасауылдар бастан кешкен оқиға жөнінде және ізгі ниетті рыцарымыз Дон Кихоттың жан шыдатпас ашуы жайында
Дон Кихот осыны айтып жатқан кезде священник жасауылдарға Дон Кихоттың нәгүмандығымен санасулары қажеттігін, оның сөзі мен ісіне қарап бұған өздері де кәміл көз жеткізе алатынын, сондықтан бұл әңгімені доғарғандары жөн екенін, өйткені оны тұтқындап әкеткеннің өзінде де, бәрібір кейін есі ауысқан адам ретінде босатып жіберуге мәжбүр болатындарын мәлім еткен-ді, оған жауап ретінде қолында жарлығы бар жасауыл Дон Кихот жынды ма, жоқ па оны тергеп-мошқаумен айналыспайтынын, оның міндеті жоғары жақтың бұйрығын орындау ғана екенін және осы жолы Дон Кихотты қалай да қамауға алатындарын, одан соң ана жақтағылардың оны босатпақ түгіл қанат байлап ұшырып жіберсе де өз еріктері екенін айтты.
— Солай бола тұрғанымен, бұл жолы оны айдап әкете алмайсыздар және оның өзі де айдауға көне қоймас деп ойлаймын, — деді священник.
Ақыр соңында оларға священниктің айтпағанды айтып, Дон Кихоттың көрсетпегенді көрсеткені сонша, Дон Кихоттың делқұлы екенін мойындамаған жағдайда өздерінің одан да асқан делқұлы боп шығарына жасауылдардың көзі анық жетті; сөйтіп, олар ақыры бұл істі жылы жауып қойғанды мақұл көрді, сондай-ақ әліге шейін тыншу таппай бір-бірімен өшіге өжектесумен жүрген шаштараз бен Санчо Панса арасында бітуажа болуға ықылас білдірді. Сөйтіп әділ сот өкілі ретінде олар бұл шаруаға белсене араласып, екі жақты да бірдей қуантпағанымен, біршама қанағаттандырған шешім шығарды: бұл шешім бойынша қуынушылар ерлерін алмастырып алатын болды да, айыл-ноқталары өздерінде қалатын болды; ал Мамбрин дулығасының мәселесі былай шешілді: священник Дон Кихотқа көрсетпей құпия түрде шаштаразға легені үшін сегіз реал ұстатты, ал анау алдауға түскені жайында енді қайтып өмір бақи арыз айтпайтыны жөнінде ант-су ішіп, қолхат жазып берді. Сөйтіп, ең маңызды және ең күрделі деген екі дау осылай тынды, енді тек дон Луистің үш малайының үйге қайтуға, ал төртіншісінің дон Фернандо қайда барса да қасынан қалмай еріп жүруге келісімдерін алу ғана қалған-ды; сәті түскен кездейсоқтық және бекетте бас қосқан ғашықтар мен ержүректердің таңғаларлық тағдыры бұлардың жолын аршып, кедергілерінен арылта да бастағандықтан, олар бұл істі аяғына шейін апарып, оң нәтижеге қол жеткізгенді жөн көрді және ақыры солай болып та шықты: малайлар дон Луистің өтінішін орындауға келісім берді, бұған Клараның қатты қуанғаны сонша, жүрегін кернеген шаттығын алабұртқан ажарынан-ақ аңғаруға болатын. Көз алдында өтіп жатқан оқиғалардың мән-жайын Зораида онша терең ұғына қоймады, дей тұрғанмен, көңіліндегі әлденендей бір түсініксіз кірбіңнің орнын маңайындағы өзі зер сала бақылап, қадағалаумен болған адамдардың, соның ішінде әсіресе өзі көзі жаудырап қарап отырған және өмірінің жалғыз қуанышы мен жұбанышына айналған испан жігітінің бет әлпетіндегі өзгерістерге орай тап сондай бір түсініксіз қуаныш алмастырып тұрды. Священниктің шаштаразға ақша тарту еткені қожайынның назарынан қалыс қалмаған-ды, сондықтан барлық шығыны мен зияны толық өтелмейінше Росинантты да, Санчоның есегін де ауладан шығармауға ант етіп, Дон Кихоттың жамбас ақысын, сондай-ақ бүлінген местер мен төгілген шарап ақысын төлеуді талап етті. Священник мұны да бірыңғайлап жіберді: барлығын дон Фернандо төледі, — айта кетерлігі, өз тарапынан, аудитор да Дон Кихот үшін төлем жасауға шынымен-ақ құлшынған еді; осының арқасында бекетте татулық пен тыныштық орнады, енді ол, Дон Кихот айтқандай, біріне-бірі балағат жаудырып, қырқысып жатқан Аграмант қосынына мүлдем ұқсамайтын, мұнда Октавиан тұсындағыдай тыныштық пен алаңсыздық үстемдік етіп тұрған-ды, жұрттың бәрі бірауыздан мұны священниктің асқан кеңпейілділігі мен шешендігінің, сондай-ақ дон Фернандоның шамадан тыс шүленгірлігінің арқасы деп тапты.
Ал, Дон Кихот болса, өз еркі өзіне тигенін, біресе атқосшысы тарапынан, біресе өз тарапынан туындаумен болған шатақтардан құтылғанын сезіп, сапарды әрмен жалғайтын және өзіне парыз һәм қарыз етілген ұлы істі аяғына жеткізетін шақ туды деп санады, сөйтті де іске шындап кіріспек ниетте Доротеяның алдына барып тізерлей кетті, бірақ анау оған орнынан тұрмайынша бір ауыз сөз айтуға да рұқсат етпеді, — оның көңілін қалдырғысы келмеген Дон Кихот орнынан көтеріліп, былай деді:
— Сүйкімді сеньора, “табандылық — табыс кепілі” деген сөздің мәтелге айналып кеткені мәлім, оған қоса күнделікті тәжірибенің өзі-ақ өмірдегі алуан түрлі әрі аса маңызды жағдайларда тіпті ең күмәнді деген дау-дамайдың да оң шешім табуы талапкердің талмай талпынуына тікелей байланысты екенін көрсетеді, бірақ бұл ақиқат тек соғыста ғана нақты дәлелдемелерге ие бола алады: соғыс кезіндегі жеделдік пен тегеуірін жаудың жоспарын быт-шыт қып шатыстырып жібереді де, жау қорғаныс қамын жасап үлгергенше жеңіс те қолға тиеді. Мұның бәрін айтып тұрған себебім, асыл туған ардақты сеньора, бұл қамал-сарайда бұдан әрі жата бергеніміздің, меніңше, еш пайдасы жоқ, керісінше, күндердің күнінде тіпті мейлінше зиянды болып та шығуы мүмкін, өйткені, — кім біледі? — құпия да жымысқы жандайшаптары арқылы дәу-дұшпанымыз өзін күйреткелі келе жатқанымды біліп те қойған шығар, сөйтіп жан аямас қарекетім мен қажып-талмас білегімнің қайраты қиратуға шарасыз боп шығатын әлденендей бір қамал-сарайға немесе қорғанға барып бекініп те алған болар. Сондықтан да, мәртебелі ханымым, әлгінде айтқанымдай, жан аямас қарекетіміз оның арам ойларының алдын орауы үшін, оңтайлы сәт туып тұрғанда жолға шығайық, ал өзіңіз арман етіп жүрген бақытты сәтке дұшпаныңызбен өзім бетпе-бет кездескен бойда-ақ қол жеткізесіз.
Осыны айтып Дон Кихот үнсіз қалды, басқа бір ауыз сөз қосқан жоқ, байсалды да басалқалы кейіппен сүйкімді инфантаның жауабын тосып тұрды, ал анау аса бір паң да маңғаз пішінде әрі Дон Кихоттың сөз саптау мәнеріне еліктеп, былай деп сөйлеп кетті:
— Басыма туған зобалаңнан құтқарып қалуға тілек білдіргеніңіз үшін сізге, сеньор рыцарь, айрықша алғыс айтам, — бұл жетім-жесірлер мен қорғансыздарды қанатының астына алу парызы әрі міндеті боп табылатын шынайы рыцарьға ғана тән тілек, ендеше бұл дүниеде ізгі жанды әйелдердің де әлі бар екеніне көзіңіз жетуі үшін осынау ортақ тілегімізге жасаған иеміздің өзі жар бола көргей. Ал енді жолға шығу жайына келсек, осы қазір-ақ аттанайық сапарға, ниетіміз сай келіп тұр екен, — мені басы-бүтін өз ықтиярымда деп санай беріңіз: өмірін қорғау жөнінде өзіңізге әу бастан-ақ сенім білдірген және иелігін қолына қайтарып беру жөніндегі істі өзіңізге тапсырған пенде кемеңгер шешіміңіз қандай ұйғарым жасаса да қарсы тұрмақ емес.
— Сәт сапар! — деді Дон Кихот. — Қандай да бір сеньора көз алдымда жәбір көріп жатса, оның бақ-дәулетін бұрынғы дәрежесіне жеткізіп, тақ мұрагерлігін қалпына келтіру мүмкіндігінен айрылып қалуды өзіме ар санаймын. Ендеше, аттанайық дәл қазір, кеш қалудан асқан кемістік жоқ,
деген бар, жалғыз тек осы ойдың өзінен-ақ тезірек жолға шыққым кеп жаным шырқырап тұр. Мені қорқытып, сескендіре алатын адамды құдай әлі дүниеге келтірген жоқ, тозақ та ондай жанды әлі көрген емес, ендеше, ертте Росинантты, Санчо, жүгенде есегің мен королеваның жорғасын, сосын қамал-сарай иесімен және мына сеньорлармен қоштасайық та — мақсатымызды бетке ұстап тартып кетейік!
Мұны тыңдап тұрған Санчо басын шайқап, былай деді:
— Аһ, сеньор! Біле білсеңіз, деревнямыздағы азғындық, тек әйелдер көңіліне ала көрмесін, жұрт айтып жүргеннен әлдеқайда мол.
— Әй, надан, айтып тұрған азғындығың әлдеқандай бір деревняны ғана емес, әлемнің барлық қаласын жайлап алсын мейлі, бұл жайындағы былшылың мені неге мұқатуға тиіс?
— Ашуланатын болсаңыз, аузымды жаптым, — деді Санчо. — Адал атқосшы ретінде айтуға міндетті нәрсемді, адал малай атаулының бәрі қожайынына құлаққағыс етуге тиіс жайды, айтпай-ақ та қойдым.
— Айтқың келсе, айта бер, — деді Дон Кихот, — сенің сөзіңнен қорқып-үркетін адам мен емес, — қорықсаң сен қорқасың, себебі дәрежең сондай адамсың, ал мен қорықпаймын, себебі тұрпатым мүлде бөлек жанмын.
— Құдай сақтасын, мен тіптен басқа нәрсе жайында айтып тұрмын! — деп дауыстап жіберді Санчо. — Микомиконский ұлы корольдігінің королевасымын деп жүрген мына сеньораның, марқұм шешем қандай королева болса мұның да сондай адам екені мен үшін — дау тудырмайтын ақиқат, өйткені королева арамыздағы бір жігітпен әлсін-әлі және әр нәрсені бір сылтауратып сүйісе бермес еді.
Бұл сөзді естіген Доротеяның беті ду ете қалды, — шындығында да, жұбайы дон Фернандо жұрттың көзін ала беріп сезіміне әбден тиесілі сыйлықтың бір бөлегін ала қою мақсатында әлденеше рет оны ернінен өпкен болатын, ал Санчо оны көріп қойып, мұндай жеңілтектік осыншама ұлы корольдіктің королевасынан гөрі құшаққұмар бикештерге ғана лайықты нәрсе деп ұйғарған-ды, міне сондықтан да Доротея Санчоға қарсы дау айтарлықтай дәнеңе таппаған, қияпатсыз сөзін де бөліп жібере алмаған, ал анау болса бұл кезде сөзін әрмен жалғап жатты:
— Мұны айтып тұрған себебім мынау, сеньор: екеуіміз жер-дүниені шарлап жол кеземіз, соншама мазасыз түндер мен одан да мазасыз күндерді бастан өткереміз, сөйткен барлық еңбегіміздің жемісін ойда жоқта осы арада, жолаушылар бекетінде, мына қыздың қытығын тапқан жігіт жинап алады, ол қалай? Ендеше, Росинантты да, есекті де, жорғаны да ерттеуге асығып нем бар, одан да осында тырп етпей отырған жақсы: жезөкшеге ойнаған рақат, ал бізге тойлаған рақат, деген бар емес пе.
Құдай басқа бермесін, атқосшысының сөлекет сөзі ашуын келтірген Дон Кихот жарылып кете жаздады! Қатты ашынғаны сонша, бойын діріл билеп, демігіп, көзінен от шашырап, былай деп дауыстап жіберді:
— Беу, дарақы диқан, көргенсіз, кісәпір, надан, тілін тістеген міскін, ауызы лас азғын, өсекші және жалақор! Менің алдымда, сондай-ақ мына айтулы ханымдардың алдында мынадай сөзді айтуға қалай дәтің барады сенің, сондай-ақ, осындай арсыз да анайы ойларды мына милау басыңа қалай мықтап орнықтырғансың сен? Жоғал, көзіме көрінбе, жаратылыстың жексұрыны, өтіріктің ордасы, жалғандықтың жиынтығы, пасықтықтың қоймасы, қаскөйліктің ұйытқысы, өсек-аяң таратушы, король тұқымынан шыққандарға ешқандай құрмет көрсетпейтін мұндар! Жоғал, ашу үстінде әкеңді танытқанымды қаламасаң, көзіме көрінуші болма!
Ызадан іші қыж-қыж қайнаған ол қабағын қарс түйіп алды, беті долырып сала берді, көзі ойнақшып кетті, ақыр соңында оң аяғымен жерді бар күшпен бір тепті. Осындай сөздерді естіген, осындай ашулы мінезді көрген Санчоның зәресі зәр түбіне кетіп қорыққаны сонша, егер қарсы алдынан жер қақ айрылып, өзі соның жарығына түсіп кетсе, бұған ол тек қуанбаса ренжімеген болар еді, сондықтан сеньорына жедел жон арқасын беріп, жан шыдатпас ашуынан дереу бас сауғалағанды жөн көрді. Алайда, Дон Кихоттың мінезі өзіне таңсық болудан қалған, тапқыр Доротея оны сабасына түсіруді көздеп, былай деді:
— Сеньор, Қайғылы Бейне Рыцары, әдепсіздің әңгімесін айтқаны үшін ақпейіл атқосшыңызға ренжімей-ақ қойыңыз: кім біледі, бәлкім, сөзінің жаны бар шығар? Зерделі адам әрі шынайы христиан екені мәлім болуы себепті, оның біреуге жала жабуы мүмкін-ау деп күмән келтірудің өзі бекер, сондықтан да шүбә-сезік атаулының бәрін былай серпіп тастап, мына өзіңіздің, сеньор рыцарь, айтуыңызша, бұл қамал-сарайдағы оқиғалардың бәрі жадылау мен сиқырлау арқылы жүзеге асып жатады деп жобалайтын болсақ, онда деймін-ау, Санчо өз көзіммен көрдім деп сендіріп тұрған, менің ар-намысыма нұқсан келтіретін нәрсенің бәрі жай әншейін жын-шайтанның алдап-арбауы боп шығуы да мүмкін ғой.
— Құдіретті құдайдың атымен ант етем, дәл таптыңыз, жоғары мәртебелім! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Көз байлау арқылы ғана көруге болатын нәрсені мына күнәкар Санчоның көруіне әлдебір сайтан септік жасағаны кәміл, бұл бейбақтың адалдығы мен бетке айтатын туралығы өзіме жақсы мәлім, ол біреуге күйе жағу дегенді білмейтін жан.
— Дұрыс айтып тұрсыз, — деді дон Фернандо, — сондықтан, сеньор Дон Кихот, осындай елес-күлестерден есін біржола жоғалтып алмас бұрын, оған кешірім жасаңыз да, sіcut erat іn prіncіpіo41 қанатыңыздың астына қайта алыңыз.
Дон Кихот оны кешіретінін мәлім еткен соң, священник Санчоны шақырып келді, аса бір мүттайым кейіпте бой көрсеткен анау мырзасының алдына кеп тізерлей кетті де, қолын беруін сұрады, мырзасы қолын ұсынып, атқосшысы оны сүйгеннен кейін, оған батасын беріп тұрып:
— Санчо балам, бұл қамал-сарайдағы оқиғалар жадылау жолымен өтіп жатады деп сан мәрте қайталап айтқанымның шындық екеніне енді көзің ақи-тақи жеткен шығар, — деді.
— Көрпеге салып қақпақылдау ғана болмаса, қалғанының бәрі солай екенін өзім де біліп жүрмін, — деп құлаққағыс етті Санчо, — ал енді қақпақылдаудың шынымен және әдеттегі тәсілмен жасалғанына еш күмән жоқ.
— Олай ойлауың бекер, — деді Дон Кихот келіспей, — себебі, бұл шынымен солай болса, онда мен сол кезде-ақ немесе тап осы қазір-ақ кегіңді алып берер ем, бірақ өзіңе көрсетілген жәбір үшін кек қайтаруға болатын жандарды өткен жолғыдай қазір де еш жерден кезіктіре алмай тұрмын.
Жұрттың бәрі бұл неғылған қақпақылдау екенін білгілері келіп құмартты, сол арада бекетші Санчоның әуеде қалықтау оқиғасын егжей-тегжейлі баяндап берді, бұл әңгіме жұртты күлкіге батырды, егер сеньоры бұл нағыз көз байлау деп тағы да тағы сендіріп бақпаса, Санчоның ұяттан кірерге жер таппай қалары анық еді, алайда Санчоның да аңқаулығының шегі бар-ды, сондықтан ол қожайыны ойлағандай және сендіріп баққандай, басын дуалап, ой-қиялы арқылы әрекет еткен елестер емес, өзін кәдімгі тірі адамдардың қақпақыл жасағанын ештебір жалғаны жоқ шындық, талассыз ақиқат деп білетін.
Осынау зиялы қауымның бекеттен орын тепкеніне екі күн болған, сөйтіп ақыры жолаушылар аттанар уақытымыз болды деп шешкен кезде дон Фернандо мен Доротеяны Микомикона королевасының жерін азат етеміз деген желеумен Дон Кихотқа ілесіп оның селосына барудан босату жөнінде ұйғарым жасалды, өйткені священник пен шаштараз оны өздері-ақ алып бара алатындарын, сөйтіп оны сол жерде емдеуге кірісетіндерін айтқан. Сол үшін олар жандарынан өтіп бара жатқан өгіз арбасы бар біреумен сөйлескен, анау алып баруға келіскен, бірақ оны бұл екеуі былай апаратын болды: олар бір-біріне айқастыра шегеленген таяқтардан Дон Кихот еркін сыйып отыра алатын тор тәрізді қамашау жасады; одан кейін дон Ферандо мен серіктері, дон Луистің малайлары, жасауылдар мен бекетші барлығы священниктің ойға алғанын іске асыру мақсатында және соның әмірімен Дон Кихот өздерін танып қоймасы үшін беттеріне перде тұтып, тапқандарына қарай әркім әрқалай киініп алды. Сосын бәрі аяқтарын ұшынан басып, анау мазалы жайлардан дамыл тауып, демалып жатқан бөлмеге барып кірді.
Болашақ оқиғалардан бейхабар рыцарь алаңсыз ұйқы соғып жатқан-ды, бұлар оған тарпа бас салып, тырп ете алмайтындай етіп аяқ-қолын байлап тастады, сөйтіп ұйқысынан шошып оянған Дон Кихот қыбыр етіп қозғала алмай, бар болғаны тек жан-жағынан андаған албастыдай сүдіндерге аң-таң болған әрі абыржыған қалыпта алақтап қарай берді; сөйтіп, не қилыны қиыстыруға шебер әрі шырқы бұзылған ой-қиялының өрісіне сәйкес оларды жадыланған қамал-сарайдың елестері деп, қозғала да, қорғана да алмайтындығы себепті өзін жадыланған деп бажайлады, — бір сөзбен айтқанда, бәрі осынау әурешілікті бастаған священниктің ойлағанындай болды да шықты. Сол арада тұрғандар арасындағы ақыл-есі орнында және өз кескін-келбеті бар жалғыз адам Санчо ғана еді, ол да қожайыны шалдыққан ауруға шалдығардың аз-ақ алдында жүрген кісі болғанымен, әлем-жәлем боп киінген мыналардың кім екенін сол бойда-ақ аңғара қойған, бірақ ләм деп ауыз ашпады, өйткені мырзасының тұтқынға алынуының соңы немен тынарын әлі жобалай алмай тұрған, ал мырзасы болса, мына қасіретінің ақырғы шегі қандай боларын тосып ол да түк үн қатпай тым-тырыс қалған-ды, ал мұның ақырғы шегі мынадай болды: әлгі тор бөлмеге әкелінді де, мыналар оны соның ішіне отырғызып, таяқтарды жақсылап тұрып шегелеп тастады, оны бар күшпен жұлқығанмен де жұлып алу мүмкін емес-ті.
Әлем-жәлем киінгендер торды иықтарына салды, бірақ тап осы сәтте, торды алып бөлмеден шығып бара жатқан кездерінде, жан шошырлық жаман дауыс естілді, мұндай жан шошырлық дауысқа тек шаштараз ғана, — әлгі есекке салатын ердің иесі емес, басқа шаштараз, — ие болатын:
— Беу, Қайғылы Бейне Рыцары! Өзіңді тұтқынға алды деп күйзелме, — жүрек жұтқан батырлығыңның арқасында бастан кешіп жүрген шытырман оқиғаларың барынша жылдам аяқталуы үшін осылай істеу қажет болды. Ал, бұл оқиғалар ламанчалық мейірімсіз арыстан мен тобосолық момын көгершін бірге тұра бастағаннан кейін және олардың мойнына некенің мақпал қамыты ықтиярлы түрде кигізілгеннен кейін ғана тәмамдалмақ, өмірде бұрын болып көрмеген осынау қосақтан қансүрек тұқым дүниеге келеді, олар айбынды әкесінің қанжардай өткір тырнағын мұра етеді. Және бұл оқиға қашып бара жатқан нимфаның соңындағы қуғыншы өзінің қарқынды да машықты сапарында жарқыраған белгілерге екі мәрте оралып соққанға дейін орын алады. Ал, сен, беліне семсер байлаған, иегінде бес тал қылы, тұмсығында иіс сезу қабілеті бар атқосшылардың ішіндегі ең ақпейіл де айтқанға көнгіші! Кезбе рыцарьлар қауымының жан тең келмес өкілін көз алдыңда осылай торға қамап әкетіп бара жатқанына өкінбе де, қайғырма да, — жаратушы құдірет жар болса, көп ұзамай-ақ ұланғайыр билік пен зор мансапқа ие боласың, тіпті өзіңді өзің танымай да қаласың, яғни мейірбан мырзаңның берген уәдесі ақыры іске асатын болады. Оған қоса, данагөй Бөсербайдың атымен ант ете отырып, өзіңе жалақы төленетіндігіне сендіргім келеді, оған әлі-ақ көзің жетеді. Сөйтіп, осынау жау жүрек те жадыланған рыцарьдың соңынан қалмай ере бер, өйткені екеуің барып тоқтайтын жерге дейін соның соңынан еріп жүруге тиіссің. Маған бұдан басқа ештеңе айтуға болмайтындықтан, сапарларың сәтті болсын демекпін, ал өзімнің қайда бара жатқанымды өзім ғана білемін.
Осынау көріпкелдік көп сөзінің бас жағында шаштараз қатты дауыстап сөйлеген-ді, кейін дауысын бәсеңдете келіп аяқ жағын балдай тәтті былдырға айналдырып жібергені сонша, тіпті бұған сыбайластарының өзі де сеніп қала жаздады.
Шаштараздың болжамын Дон Кихот ұнатып қалды, өйткені оның мән-мағынасын біршама анық ұғынған-ды, сөйтіп бұдан ғашығы Дульсинея Тобосскаямен заңды некеге тұратынын, оның құт толы құрсағының жемістері, яғни, өзінің ұлдары, Ламанчаның даңқын ғасырдан ғасырға асыратынын көңіліне түйген; осының бәрін еш ойланбастан ақиқат шындыққа балаған ол сергек үнмен былай деп сөйлеп кетті:
— Осыншалықты теңдессіз ізгілікке жететінімді болжаған жан, сен өзің кім болсаң да, сенен жалынып сұрарым, өзіме оң көзбен қарап жүрген сиқыршыға маған жеткізген аса қуанышты әрі таңғаларлық осы жорамалың орындалғанша мына өзімді алып бара жатқан абақтыда ажал табуыма жол бермеуі жөнінде менің атымнан өтініш айтшы, өйткені бұл жорамалың жүзеге асса тар қапастың азабын — бақыт, аяқ-қолымды бұғаулаған шынжырды — жан рақаты санар едім, ал өзімді әкеп лақтырған түрме едені маған қу тақырға айналған айқас алаңы емес, мамық көрпе, ләззатқа бөлейтін жар төсегі секілді көрінер еді. Ал, енді атқосшым Санчо Пансаның көңілін аулап айтқан сөздеріңе келсек, адал да ақпейіл адам болғандықтан оның қуанышта да, қайғыда да мені тастап кетпейтініне кәміл сенем. Егер оның да жолы болмай, менің де ісім оңғарылмай оған бір аралды, немесе соған жетеқабыл басқа бірдеңені тарту ете алмасам, онда, қайткен күнде де, ол әйтеуір, жалақысын алатын болады, өйткені қазірдің өзінде-ақ дайын тұрған өсиетімде, — әрине, оның мейлінше көп әрі маңызды қызметін бағалау тұрғысынан емес, жалғыз тек қолда бар дүние-мүлкім тұрғысынан ғана, — оған не тиесілі болатынын көрсетіп те қойғам.
Санчо Панса айрықша құрмет білдіре еңкейіп, оның екі қолын бірдей сүйіп-сүйіп алды, ал оны бір қолынан ғана сүюдің еш мүмкіндігі жоқ-ты, себебі қолдары бірге байлаулы тұрған.
Одан соң елестер торды иықтарына салып алды да, өгіз арбаға апарып орналастырды.
ХLҮІІ тарау
Дон Кихоттың қалайша қызықты түрде жадыланғаны жайында, сондай-ақ есте қаларлық басқа да оқиғалар жөнінде
Өзін торға қамап, торды арбаға әкеп тиегендерін көрген Дон Кихот былай деді:
— Кезбе рыцарьлар жайында не түрлі ғажап хикая оқыған едім, алайда жадыланған рыцарьларды мына жалқау да жайбасар жануарлардың сылбыр аяңындай жүріспен бір жаққа әкеткендерін ешқашан оқыған да жоқпын, көрген де, естіген де емеспін. Әдетте рыцарьларды адам таңғаларлық жылдамдықпен сұрғылт немесе қара бұлтқа қымтап әуемен алып ұшады, отқа оранған екі аяқты арбамен, гиппогрифпен немесе басқа да сондай хайуанмен әкетеді, ал енді өгіз арбамен әкетті деген мүлдем ақылға қонбайды-ақ! Бірақ, бұған таңданудың да реті жоқ, біздің заманның рыцарьлығы мен сиқыршылығы бағзыдан қалған жолмен емес, басқа жолмен кеткені анық. Бәлкім, тіпті менің өзім жаңа заманның рыцары, яғни әлдеқашан ұмыт болған кәсіпті — шытырман оқиға іздейтін рыцарьлықты қайта тірілткен дүниедегі тұңғыш рыцарь болуым себепті, сиқыршылықтың жаңа түрлері мен жадыланғандарды алып қашудың жаңа тәсілдері пайда болуы да мүмкін ғой. Бұған сен қалай қарайсың, Санчо балам?
— Оған қалай қарайтынымды өзім де білмеймін, — деп жауап қатты Санчо, — себебі кезбелік жайлы жазбаларды өзіңіз секілді көп оқыған жоқпын ғой, тақсыр. Солай бола тұрғанымен, осы маңайды кезіп жүрген елестердің әсте де тақуа біреулер еместігіне ант беруге бармын.
— Тақуа деймісің? О не дегенің сенің! — деп айқайлап жіберді Дон Кихот. — Қайдағы тақуалық, бұлар деген арамза ойын іске асырып, мені осындай жағдайға жеткізу үшін адам секілді алдамшы кейіпке енген нағыз ыбылыстар ғой. Бұған көзіңді жеткізгің келсе, қолыңды тигізіп, сипалап көр, денелерінің ауадан тұратынын, алыстан ғана дене секілді көрініс беретінін сонда өзің де білесің.
— Құдай ақы, сеньор, олардың денесіне қолымды тигізіп те көрдім, — деп мәлім етті Санчо. — Осы арада тыным таппай жүрген әне бір шайтанның денесі жұп-жұмыр, оған қоса, оның шайтандарға тән емес тағы бір ерекшелігі бар: шайтандар күкірт сасып және басқа да жүрек айнытарлық жаман иіс таратып жүреді деуші еді ғой, ал мынаның үстінен сонадайдан-ақ амбра аңқиды.
Санчо мұны айтқанда, Фернандоны мегзеген: ақсүйек әулеттен шыққан сеньор болғандықтан, шамасы, одан осындай бір ұнамды иіс келіп тұрса керек.
— Бұған таңырқамай-ақ қой, достым Санчо, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот. — Шайтандардың шамадан тыс тақыс келетіні есіңде болсын: олар жүрек айнытатын жаман иіс таратады, бірақ өз бойынан ешқандай иіс бөлмейді, өйткені олар — жын-жыбырлар, ал егер иіс шығара қалса, жағымды иіс шығармайды, қолқаны қабатын сасық иіс мүңкітеді. Мұның себебі, олар қашан да тозақтың топанына тоғытылып жүреді және азап-ақиреттеріне жеңілдік алудан ада-күде қол үзген, ал жақсы иістің жанды жай таптырып, рақатқа бөлейтіні белгілі, сондықтан бұлар ешқашан жақсы иіс шығара алмайды. Ал, егер өзің айтқан жын-жыбыр амбра иісін таратып тұрса, онда не сенің алданып қалғаның, не шайтан екенін біліп қоймауың үшін оның сені алдап жібергені.