Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 22

Әдетте түнемеге еменнің кеуегіне кірем, — арып-ашқан тәніме ол жер айтарлықтай пана боп жүр. Тау беткейлерінде ешкі мен сиыр жаятын бақташылар жанашырлық білдіріп маған азық-түлік беріп тұрады, — әкелген тамақтарын жол бойына, жартастарға қойып кетеді, жанынан кездейсоқ өтіп бара жатқанда көріп қалып, тауып алуыма оңай болсын дегендері ғой. Тіпті ақыл-есімді жоғалтып жүрген шағымда да, табиғи жаратылысым тамақ ішуге итермелеп, аранымды аштырып, қарнымды тойғызып алуға мәжбүр етеді. Кей-кейде, ақыл-есім қалыпқа түскен кездерде, олар маған жол бойына шығып жүретінімді, тұрғылықты мекендерінен қашаға қарай бара жатқан бақташылардың азық-түлігін тартып алатынымды, олардың қолда барымен ерікті түрде бөлісуге ықыласты екеніне қарамайтынымды айтады. Осындай әрі аянышты, әрі азапты тірлік кешіп жүрген себебім, құдіреттің күшімен көп ұзамай не өзімнің тағдырым шешілер, не болмаса бәрін есте сақтап жүрген қаперімнің саудасы бітер, сөйтіп Лусинданың сұлулығы мен сатқындығын, дон Фернандоның өзіме жасаған зұлымдығын біржола ұмытатын шығармын деген дәме ғана. Егер құдірет осылай ететін болса, өмір шырағымды өшірмесе, онда ойларым өзінің табиғи арнасын қайта табар еді. Егер олай етпесе, онда маған қалатыны тек құдіреттен жанымды алуын сұрап жалыну ғана, өйткені өзім апарып кіріптар еткен ахуалдан тәнімді ажыратып аларлықтай менде қазір жігер де, жүрек те жоқ.
Бір басыма жетіп артылар келеңсіздіктер жайындағы қайғылы хикаямның ұзын-ырғасы осындай, сеньорлар, — ал енді, айтыңыздаршы, бұл жағдайды баяндау барысында өздеріңіз куә болғандай дәрежеде сезімге берілмей тұру әсте мүмкін бе? Сонымен бірге, мені үгіттеп, көмегі тиер-ау дейтіндей ақыл-кеңес берем деп те әуре болмаңыздар, өйткені оның маған тигізер пайдасы да емделуден бас тартқан науқасқа атақты дәрігердің жазып берген дәрі-дәрмегінің пайдасындай ғана. Лусиндасыз маған денсаулықтың қажеті жоқ, өзіме тиесілі және тиесілі болуға тиісті де қыз басқа біреуге тиесілі болуды қалағандықтан, қуанышқа бөленуге мүмкіндігім бола тұра қайғы-қасіретке батуды қаладым. Өзінің тұрақсыздығы арқылы ол мені мәңгіге жоқ қылмаққа ниет етті, мен болсам оның осы арманы орындалуы үшін өзімді-өзім жоқ қылуды ұйғардым; кейінгі ұрпақтар бақытсыз жандардың бәрінің басында бар жағдайдың маған бұйырмағанын айтатын болады: әдетте олар жұбанатын ештеңенің жоқтығын біліп жұбанады, ал маған бұл бұрынғыдан да зор қайғы пен азаптың себебіне айналып отыр, өйткені маған қазір бұл қасіретім ақиретте де аяқталмайтындай көріне бастады.
Осыны айтып Карденьо өз махаббаты жайындағы ұзақ та көңілсіз әңгімесін тәмам қылған еді, священник оған бірер ауыз жұбату айтпаққа оқталған, бірақ сол арада әлденендей бір аянышты дауыс құлағына шалынып аңтарылып қалды, ал бұл дауысқа қатысты әңгіме осынау хикаяның төртінші бөлімінде баяндалмақ, өйткені парасат-парқы мол тарихшы Сид Ахмед Бен-инхали оның үшінші бөлімін осымен аяқтайды.
ХХҮІІІ тарау
Бұл тарауда священник пен шаштараздың нақ сол тауда бастан кешкен жаңа қызықты оқиғасы жайында баяндалады
Ер жүректігіне ешкім шендесе алмайтын рыцарь Ламанчалық Дон Кихоттың әлемді шарлап сапар шегуге шыққан жан сүйсінтер жаймашуақ заманына не жетсін шіркін, өйткені оның осы кезге дейін тоз-тозы шыққан және бүтіндей дерлік құрып та біткен кезбе рыцарьлар орденіне жан бітіріп, дүниеге қайта оралту жөніндегі кең пейілді ұйғарымының арқасында бүгінгі мына көңіл көтерер нәрсеге ділгер заманымызда біз тек оның осынау бір өтірігі жоқ хикаясындағы тамашаларға ғана тамсанып қоймаймыз, сонымен бірге осы хикаяға түзілген, басым бөлегі сол хикаяның өзінен асып түспесе кем түспейтін тартымды, бас қатырып ойлануға мәжбүр ететін және шындықтан алшақ кетпейтін оқиғалар мен эпизодтарды да қызықтаймыз, — ал ширатылып, шиыршықталған және біріне бірі оратылған арқауын қайта тапқан аталмыш хикаяның өзіне келсек, ол Карденьоға жұбату айтуға оқталған священниктің мына төмендегідей түрде тіл қатқан аянышты дауысты құлағы шалғанын баян етеді:
— Ой, құдай-ай! Тәніме таңылған ауыртпалыққа — еркімнен тыс түрде арқалап жүрген ауыртпалығыма арналған құпия қабір болуға лайықты жерді таптым ба әлде таппадым ба? Иә, тапқан да секілдімін, егер тек айнала қоршаған таудың тымырсық тыныштығы алдарқатып тұрмаса. Беу, мен қандай бақытсыз бейбақ едім! Мына жартастар мен ну жыныстардың ортасы өз ойымды орындауға қандай қолайлы десеңші, өйткені адам кейіптілердің арасында жүргеннен гөрі осылардың ортасында жүріп құдіретті күшке тағдыр-талайым жайында алаңсыз зар төге алам ғой; себебі, күдік-күмәнімді сейілтіп, қайғы-қасіретімді азайтып, азабымнан құтқара алатын жер бетінде бірде-бір жан иесі жоқ қой!
Священник пен оның серіктері бұл сөздерді айқын естіп, анық түсінді, дауыс оларға өте жақын жерден шығып тұрғандай көрінді, — шын мәнінде де солай болатын, — сондықтан олар осы сөздерді айтқан адамды іздеп таппаққа ниеттеніп, дауыс шыққан жаққа қарай бет алды, бірақ жиырма қадам да жүрмей жатып, жартастың арғы бетінен, шаған ағашының саясынан қарапайым шаруаша киінген бозбаланы көздері шалды: еңкейіп, жылғадағы суға аяғын жуып отырғаны себепті әу баста олар оның жүзін анық көре алмады; бұлар дыбыс шығармай жақындағандықтан анау ештеңе ести қойған жоқ, оның үстіне бар ынты-шынтысымен аяғын жуумен әлек боп жатқан-ды, ал аяғы болса бұлақ суында жатқан тастардың арасынан құдды бір қос ақшылтым хрусталь секілді боп көрініп тұрған. Аяғының аппақтығы мен әдемілігі жолаушыларды ғажап қалдырды, бозбаланың үстіндегі киім басқа жайдан хабар беріп тұрғанымен, бұл аяқ жыртылған танапты таптауға немесе соқа мен өгіздің соңынан сүйретілуге жаратылмағандай еді, сөйтіп, алда келе жатқан, оның өздерін байқамағанына көз жеткізген священник қасындағы екі серігіне жартас сынықтарының тасасына жасырынып, дымын шығармай отыру жөнінде белгі берді, аналар мұны бұлжытпай орындап, бозбаланың іс-әрекетін мұқият бақылауға кірісті. Үстіне қаусырмалы шолақ кафтан киіпті, белін ақ орамалмен буыныпты, панталоны, сұрғылтым шұғадан тігілген гамашы мен басында дәл сондай сұрғылтым түсті шұға береті бар екен; гамашын тізесінен келтіріп түріп алыпты, ал жалаңаш қалған балтырларын алебастрмен салыстыруға болатын. Әдемі аяғын жуып болған бозбала беретінің астынан бас орамалын шығарып, аяғын жақсылап сүртіп алды; орамалын алып жатқан кезде басын әнтек жоғары көтерген-ді, сол сәт оған тесіле қарап отырғандардың көз алдына қас қағым сәтке айдай сұлу ажар жарқ ете қалды, соны көріп өзін-өзі ұстай алмаған Карденьо священникке сыбырлап:
— Егер бұл Лусинданың нақ өзі болмаса, онда мұның адам емес, періште болғаны, — деді.
Бозбала беретін шешіп, басын сілкіп қалды, сол бойда-ақ толқындана төгілген шашы иығын жауып сала берді, оның осынау әсем шашына тіпті Фебтің бұйра шашы да қызығарлықтай еді. Сол арада олар мұның диқан боп киінген әйел екенін, әйел болғанда да керемет нәзік, нәзік болғанда да өздері бұрын-соңды көрген, соның ішінде Карденьо да, әйелдердің ішіндегі ең керемет сұлуы екенін ұғынды; айта кетерлігі, Карденьо Лусинданы жақсы білетін және дидарына сұқтанған жігіт болғанымен, кейіннен соның өзі бұл қыздың сұлулығына бір таласса Лусинданың сұлулығы ғана таласатын шығар дегенді айтты. Алтындай сары, әрі ұзын, әрі қалың әдемі шашы тек иығын ғана жауып тұрған жоқ-ты — белінен аса шұбатылып, бүкіл денесін көмкеріп кеткен-ді, сондықтан тек аяғы ғана көрініп тұрған. Қыз шашын тарақ орнына қолымен тарағыштап жатыр еді, егер суда тұрған аяғы хрустальды еске салса, шашын тарақтап жатқан қолы сіре боп қалған қарға ұқсайтын; оған неғұрлым ұзақ шұқшиған сайын, әлгі үшеуінің таңданысы да соғұрлым күшейе түсті, сондықтан да болар, бұл әйелдің кім екенін білуге деген ынтызарлығы да сәт сайын өршіп бара жатты. Сол үшін олар бой көрсеткенді жөн көрді; сөйтіп орындарынан тұрмақ боп қозғала бастағанда әсем қыз басын көтеріп, бетін кіреукелеген шашын қос қолымен кейін серпіп тастап, сыбыс шыққан жаққа қарап қалды; сосын бұларды көрген бойда-ақ ұшып тұрып, жанында жатқан, шамасы киім-кешегі салынған, түйіншегін едел-жедел іліп алып, жалаң аяқ, шашын желбірете жайып жіберген қалпы, үрей мен қорқынышқа бой алдырып қаша жөнелді; алайда табанына батқан өткір тасқа нәзік аяғы шыдас бере алмай, бірнеше адым аттамай жатып жалпасынан түсті. Сол арада үшеуі қыздың жанына жақындап, бірінші боп оған священник тіл қатты:
— Сіз кім болыңыз мейлі, сеньора, әрмен қарай бір адым да аттаушы болмаңыз, өйткені көз алдыңызда тұрған жандардың жалғыз ғана тілегі — өзіңізге көмектесу ғана. Бізді көріп бекерге тұра қаштыңыз — бәрібір аяғыңыз бұған шыдамас еді, оған қоса біз де өзіңізді жібере қоймас едік.
Жағдайдың мәніне қаныға қоймаған әрі ұят қысқан қыз түк үн қатпады. Сөйткен соң олар тағы да кішкене жақындай түсті де, священник қызды білегінен алып қайта сөйлеп кетті:
— Киіміңіз көлегейлеген нәрсені, сеньора, шашыңыз әшкерелеп берді: сұлулығыңызды осындай қарабайыр киіммен кіреукелеп, осындай құла түзге әкеп жасыруыңызға қарағанда сізді бұған айрықша бір себептер итермелеген болса керек, алайда бұл жерде бізге өзіңізбен ұшырасу бақыты бұйырды, азабыңыздан арылту қолымыздан келмесе, онда, тым құрығанда, кеңес берер едік, өйткені қайғысы қаншалықты зор болғанымен, жаны қаншалықты қиналып тұрғанымен, бақытсыздыққа ұшыраған пенде өзіне ақ-адал ниетпен кеңес бермекші адамның сөзіне, оны орындай қоймаған күнде де, көзі тірісінде, ең болмағанда, құлақ қоюға тиіс қой. Сөйтіп енді, сеньора, немесе көңіліңіз қаласа тіпті сеньор-ақ дейін, бізді көрген шақта пайда болған үрейіңізден арылыңыз да, басыңыздағы жағдаятты — қуанышыңызды жә қасіретіңізді асықпай баян етіңіз, сонда осы тұрған бәрімізден, тұтастай алғанда да, жекелей алғанда да, қайғыңызға жанашырлық табасыз.
Священник осы сөздерді айтып жатқан шақта шаруа киімін киген қыз өзін қоршағандарға құдды бір арбауға ұшырағандай түк үн қатпай аңтарыла қарап қалған-ды, осы тұрысында ол бұрын өмірі көрмеген, білмеген әлдебір нәрсені әлдекім әкеп ойда жоқта көрсете салған деревня жігітінен аумайтын. Бірақ священник әңгімесінің ауаны орағытып отырып бір арнаға сая бергендіктен, ауыр күрсініп алған қыз ақыры үнсіздігін бұзып, былай деді:
— Мына құлазыған тау өзімді жұрт көзінен жасыруға жарамсыз болғандықтан, босатып қоя берген әрі таралмаған шашым жалған сөз айтуыма жол бермейтіндіктен ендігі жерде жалтарып-бұлтаруымда ешқандай мән жоқ секілді, өйткені маған сеніп қалғандай шырай білдірсеңіздер де, бәрібір басқа бір себептен емес, тек кішіпейілдіктен ғана солай етер едіңіздер. Осынау кіріспе сөзден кейін, сеньорлар, ізгі тілектеріңізге айрықша ырза болғанымды айтқым келеді және бұл мені өтініштеріңізді орындауға міндеттейді, алайда, басымнан кешкен жәбір-жапам жайындағы бұл әңгіме өзіме аяушылық туғызумен бірге, өздеріңізді өкініште қалдырып жүре ме деген де қаупім бар, себебі қайғымды сейілтетін қандай бір дәрі-дәрмек те, жә оны жеңілейтетін жұбату сөз де таба алмайсыздар. Әйтсе де, әйел баласы екенім білініп қалғандықтан және өзімді — соншалықты жас, жападан-жалғыз, оған қоса осындай киім-кешек киген қызды — мынадай жерден жолықтырғандықтан бұл жүрісім жөнінде бөтен ой пайда болмауы үшін, — өйткені, бәрін қосып алып қарағанда да, жеке-дара алып қарағанда да, бұл жағдайлар қандай кіршіксіз есімге де қара күйе жағуға жеткілікті ғой, — әншейінде әңгіме етпей-ақ қоюыма болатын нәрсенің өзін де ортаға салуға мәжбүрмін.
Осының бәрін сұлу қыз кідіріп-мүдірмей бір демде айтып шықты, оның сындарлы сөзі мен сұңғыла ақылы, сондай-ақ биязы үні жолаушыларды сұлулығынан бетер дән риза қылды. Олар қолдан келгенше көмек көрсетуге әзір екендерін қайталап, берген уәдесін орындауын өтінген кезде қыз көп жалындырған жоқ, — әдеп шартын қалтқысыз сақтай отырып аяқ киімін киіп, шашын жинап алды да, тасқа келіп отырды, сосын үш жолаушы өзін айналдыра қоршай жайғасқан кезде асықпай-саспай, нақпа-нақтап, көзіне іркілген жасты зордың күшімен тежеп, өмір тарихын әңгімелей бастады:
— Біздің Андалусияда бір қала бар, испан грандтары деп аталып жүргендер арасындағы әлдебір герцогтың атақ-дәрежесі соның атынан шыққан. Герцогтың екі баласы бар: үлкенін, әлгі дәреженің мұрагерін, оның жақсы мінез-құлқын да мұра еткен деуге болатындай, ал кішісі Вельидоның зұлымдығы мен Ганелонның екіжүзділігінен басқа ештеңе де мұра етпеген секілді. Әке-шешем сол герцогтың вассалы. Олардың арғы тегі қандай екені беймәлім, есесіне шылқыған бай, егер дәрежелері дәулетінен пәстеу көрінбегенде, басқа уайымдары болмас еді, ал өзім осыншалықты жәбір-жапа шегем деп қорықпас едім, — өйткені, бастан өткерген қорлық-зорлығымның бәрі, бәлкім, ата-анама ақсүйектерден жаратылу бағы бұйырмағанынан да шығар. Расын айтқанда, олардың тұқымы кісі ұялатындай тым нашар да емес, сөйте тұрғанымен, қайғы-қасіретімнің қайнар көзі соның қырсығынан дейтін сенімімнен айнытарлықтай аса бір текті де емес. Қысқасы, олар егіншілер, қарапайым адамдар, әлденендей бір арам ниетті тайпамен ешқандай аралас-құраласы жоқ, барып тұрған таза қанды христиандар, бірақ өте бай, не ішем, не кием демейді, шын мәнінде қазір олардың идальго ғана емес, тіпті кавальеродан да айырмашылығы жоқтың қасы. Алайда, мен сияқты қыздары барын олар өздерінің ең зор байлығы және абырой-атағы санайтын. Басқа мұрагер ұлы немесе қызы болмағандықтан, аса балажан ата-анамның қолында әлемдегі ең ерке қыздың бірі боп өстім. Олардың қартайған шағының қуанышы болдым, жүзіме қарап өздерін танитын айнасы болдым, ізгі ниетті тілектерін бағыштайтын ардақтысы болдым, бұл тілектерінің ізгілігі сондай, өз тілегіммен еш кереғар келмейтін. Дәтке қуат сүйікті қызы болумен қатар олардың үйін де өзім билеп-төстедім: қызметшілерді өзім жалдап, өзім босатып отырдым, қандай дақыл себіліп, қандайы орылып жатқанына, ірі қара мен ұсақ жандық санына, ара ұяларына есеп жүргіздім, май былғау мен шырын сығу жұмыстарын қадағаладым. Бір сөзбен айтқанда, әкем секілді аса бай село тұрғынының иелігінде болуы мүмкін және иелігінде болған нәрсенің бәрі есеп-қисабымда тұрды, мен әрі шаруашылық басқарушы, әрі қожайын міндетін атқардым, осындай елгезектігіме деген ата-анамның қуанышын тиісті дәрежеде суреттеп жеткізе алмаймын. Бақылаушыларға, бақташылар мен күнделікті жұмыс істейтіндерге тиісті тапсырмамды беріп келген соң қыздарға мейлінше жарасатын әрі оларға аса қажет боп табылатын жұмыспен айналыстым, мысалға, іс тіктім, кесте тоқыдым, ұршық та иірдім. Бұл істерден мезі болған кезімде ғибратты кітаптар оқуға ден қоятынмын немесе арфада ойнайтынмын, өйткені музыка алабұртқан көңілді тыныштандырып, зеріккен ой-қиялды сабасына түсіретінін өз тәжірибемнен білетінмін. Міне, ата-анамның үйінде осындай өмір кешкем, мұның бәрін соншалықты егжей-тегжейлі сипаттап отырған себебім қандай жақсы қыз екенімді айту емес, жә байлығыммен мақтану емес, жалғыз ғана мақсатым — бұрын қандай ғанибет тірлік кешкенімді, ешбір айып-кінәм жоқтығына қарамай енді қазір қандай мүсәпір халге тап болғанымды көрсету ғана.
Пәле маған былай жабысты. Тыным таппай еңбек етіп жүрген әрі монастырьдағы қамашау өмірге ұқсас көз таса тірлік кешіп жүрген мен жазған өзімді қызметшілерімнен басқа жан баласы көрмейді деп ойлайтынмын, өйткені тіпті шіркеудің өзіне де ертелетіп, шешеммен және қызметші келіншектермен бірге баратынмын, оранып, қымтанып алатыным сонша, қарсы алдымнан аяқ басар жерден басқа ештеңе көрмейтінмін, солай бола тұрғанымен махаббат көзінің қиығы, дәлірек айтқанда, сілеусін көзі де теңдесе алмайтын сұғанақ көздің қиығы, дон Фернандоның ыждағаттылығы арқасында, — әлгінде өзім айтып өткен герцогтың кенже баласының есімі осындай, — мені байқап қалыпты.
Әңгіме шертіп отырған қыздың дон Фернандо есімін аузына алуы мұң екен, Карденьоның жүзі аппақ қудай боп кетті, маңдайынан шып-шып тер шықты, соны көрген священник пен шаштараз оны айрықша толғаныс билеп алғанын байқап, құтырма ауруы ұстағалы тұр ма деп қорқып қалды, оның әредік-әредік осындай соқпасы болатынынан олар құлағдар еді. Бірақ, Карденьоның ақыл-есі қалпында-тұғын, қатты толқығаннан қара терге малшынып, осынау бойжеткеннің кім екенін білмекке тырысып оған қадала қарап отырған, ал Карденьоның қандай күйге тап болғанынан мүлдем бейхабар бойжеткен әңгімесін әрмен жалғай берді:
— Сөйтіп, көзінің қиығы түсер-түспесте-ақ ол маған құштар боп қалды, бұл жайында соңынан маған оның өзі айтып берді және кейінгі іс-қылығы соның айқын дәлеліне айналды. Алайда, санаса сан жетпейтін уайым-қайғымның бәрін жіпке тізіп жатпас үшін дон Фернандоның маған деген махаббат сезімін білдіру мақсатында жасаған айла-шарғылары жайында айтпай-ақ қойғым кеп отыр. Ол қызметші әйелдерді сатып алды, неше алуан сый-сияпат жасап ата-анамның көңілін аулады, құдайдың құтты күні көшемізде ойын-сауық өтіп, күлкі естілетін болды, музыка түні бойы ұйқы бермейтінді шығарды; қандай жолмен келетінін кім білсін, хаты да қолыма жиі тиіп жатты, сендіріп бағу мен сүйіспеншілік білдіру сөзіне толы осынау сансыз хаттағы серт пен уәде ондағы әріптерден де көп болатын. Мұның бәрі, алайда, жүрегімді жұмсартпағаны былай тұрсын, керісінше, қатайтып жіберді, бейне бір ол менің қас дұшпанымдай, ықыласымды аударуға бағытталған амал-айласы керіғалаң мақсатпен жасалып жатқандай көрінді, — оның себебі әсте де дон Фернандоның ықылас-пейілі ұнамағандықтан, үздігуі дарақылық секілді көрінгендіктен емес, — жоға, осындай ақсүйек әулеттен шыққан кавальероның өзімді сүйетіндігі мен сыйлайтындығы жайындағы ойдан өзім де онша түсінбейтін бір ырзашылық сезімге бөленетінмін, сондай-ақ жолдауларындағы жыпырлаған мадақ сөздер де жаныма жақпай қалған жоқ: себебі, әйел атаулының бәрі, тіпті барып тұрған сұрықсыздың өзі, сұлу деп атағанға мәз боп қалатыны белгілі ғой. Бұған өре түрегелген нәрсе —қыз балаға тән ұялшақтығым мен ата-анамның үздіксіз сақтандыруы еді, өйткені дон Фернандоның кімге көңілі ауып жүргені олар үшін құпия сыр емес-ті: анау онысын біреу-міреуден жасыру дегеннен қалған болатын. Ата-анам маған өздерінің ар-намысы мен жақсы атын жалғыз тек менің ұстамдылығым мен әдептілігіме теліп және соған сеніп отырғанын айтып, дон Фернандо мен араңдағы теңсіздік жайын еске алсаң, ол не демесін мейлі, өзің жайында емес, өз құштарлығын қанағаттандыру жайында қам жеп жүргенін жете түсінер едің, дегенді құлағыма құюмен болған. Олар, сондай-ақ, егер оның далбаса дәмегөйлігіне қайткен күнде де тойтарыс бермек ойым болса, мені селомыздағы бола ма немесе осы аймақтағы бола ма, бәрі бір, көңілім қалаған ең жақсы жігітке ұзатпақ ниеттері барын, өйткені өздерінің ас та төк байлығы мен менің жібі түзу қыз екенімді ескергенде, осындай тең табуға үміт етуіме әбден болатынын құлаққағыс еткен-ді. Олардың ақылға қонымды дәлелдері мен жалғаны жоқ уәделері көңілімді орнықтырды да, мен дон Фернандоға арман болған мақсатын орындауына зәредей болсын үміт қалдыратындай бір ауыз сөз айтпауға бекіндім.
Алайда, менің илікпеуім немесе, мүмкін, өзі ойлағандай, менсінбеуім оның тәнқұмар ашкөздігін, — иә, дәп сол тәнқұмар ашкөздігін, оның маған деген ықыласын басқадай атау қиын, — одан әрмен күшейтіп жіберуге тиіс-тұғын, өйткені, егер бұл кәдімгі шынайы махаббат түрінде шырай берсе, онда қазір сіздер ол жайында дәнеңе де естімеген болар едіңіздер, себебі менің сіздерге жыр ғып айтатын ештеңем болмас еді. Сөйтіп жүргенде, дон Фернандо ата-анамның өзімді күйеуге бергелі жатқанын біліп қойды, бұл оның мені иектесем деген үмітін үзетін еді, немесе, тым құрығанда, күзетімнің күшеюіне көмектесетін еді; бұл хабар, дұрысында, осы күдік оны қазір өздеріңізге мәлім болатындай іске итермеледі, дәлірек айтқанда: бір күні түнде, салғырттық салдарынан ар-намысым қатерге ұшырамасы үшін есік атаулы түгел құлыпталып, сақтық шараларының бәрі қабылданған шақта, жалғыз ғана қызметші қызбен оңаша отырған кезімде, анау төбеден түскендей боп жатын бөлмеме кіріп келді; оны көрген сәтте көз алдым қараңғы тартып, тіл-жақтан айрылып қалдым, ең ақыры айқай салуға да шамам болмады, — ол тіпті айқайлауыма да мүмкіндік бермес пе еді, кім біледі, өйткені сол бойда-ақ маған жармаса кетті де, құшақтай алып (айтып отырмын ғой, есім шығып кеткені сонша, қарсыласуға да дәрменім жетпеді), сөйлеп қоя берді, — апырай десеңші, суайттықтың қалай ғана соншалықты шебер болатынына және айтатын сөздерінің соншалықты шыншыл көрінуі үшін қандай амал қолданатынына осы күнге шейін ақылым жетпейді. Әлгі опасыз сөзінің шындығын — көзінен төгілген жас, ниетінің шындығын — аһылап-уһілеу арқылы куәландыра білді, ал жападан-жалғыз қалған, мұндай жағдайда не істеу керегін үй-ішіндегілер үйретпеген мен бейбақ, неліктен осы өтіріктің бәрін шындай көріп қалғанымды өзім де білмеймін. Солай бола тұра, әлгінің жылап-сықтауы мен күрсіністері әншейін аяушылықтан басқа сезімімді қозғай қойған жоқ, сол себепті бастапқы абыржудан азды-кем арылған кезімде, ептеп-септеп сабама түсіп, өз бойымнан табыла қояр деп әсте ойламаған байсалдылықпен оған былай дедім:
“Егерде, сеньор, мынау сіздің құшағыңыз болмай, рақымсыз арыстанның тырнағы болған күнде де, бұдан ар-намысыма нұқсан келтіретін іс-әрекет пен сөз арқылы ғана босанып шыға алсам, мен үшін оған тәуекел ету де, осыған дейін болған жайды жуып-шаюмен бірдей жеңілге түсер еді. Тәнімді құшағыңызға қалай қатты қысып отырсаңыз, жаным да өзімнің абзал мақсаттарыммен тап сондай тығыз байланыста, егерде күш қолдану арқылы артық іске бармақ болсаңыз бұл екі мақсаттың арасындағы айырмашылық қандай екеніне көзіңіз кәміл жетері анық. Мен сізге вассалмын, бірақ күң емеспін. Шыққан тегіңіздің биіктігі менің тегімнің төмендігін тәлкек етіп, зорлық-зомбылық жасауға еріксіз және ондай ерікке ие болуға тиісті де емес, — сіз, сеньор әрі кавальеро, өз ар-намысыңызды қалай қадірлесеңіз, мен де, қарапайым адам әрі село тұрғыны, тап солай қадірлеймін. Күш көрсету арқылы сіз маған ештеңе істей алмайсыз, байлығыңызбен де басымды айналдыра алмайсыз, жылы сөзіңіз де жүрегімді жібіте алмайды, көз жасыңызды көлдетіп, күрсінуіңізбен де көңілімді босата алмайсыз. Алайда, егер ата-анам өзімді қосқысы келген адам жаңағы атағандарымның бірі болмаса бірі арқылы мені өзіне баурағысы келсе, онда әке-шешемнің тілегін қалтқысыз орындаған болар ем және ешқашан айнымас ем, — мұндай жағдайда мен, әрине, жүрегімнің әміріне емес, ар-ұятымның әміріне жүгінер едім, сөйтіп, сеньор, қазір менен күш қолдану арқылы алмақ боп отырғаныңызды өзім-ақ бере салар едім. Мұның бәрін заңды күйеуімнен басқа ешкім менен ештеңе дәмете алмайтынын білсін деп сізге әдейі айтып отырмын”.
“Әңгіме тек осыған тіреліп тұрса, сүйкімді Доротея (мен бейбақтың есімім осындай), — деді зұлым кавальеро, — осы арада отырып өзіңе үйленетініме ант етем, некеміздің қиылғанына ештеңені жасырып, бүркеуге болмайтын көктегі құдірет пен әулие анамыздың мына бейнесі куә болсын”.
Оның есімі Доротея екенін естіген Карденьо қайтадан қатты толқып, әу бастағы күдігім расқа шықты деген қорытындыға келді; алайда бәрін дерлік бек жақсы біліп отырғанымен, бұның немен аяқталғанын білмекке ынтығып әңгімені бөлуді хош көрмеді де, бар-жоғы тек мынадай сауал тастады:
— Е, есіміңіз Доротея екен ғой, сеньора? Есімі дәл осындай тағы бір қыз барын білуші ем, оның да басындағы бақытсыздықты сіздікімен ұқсас деуге болады-ақ. Әңгімеңізді жалғай беріңіз, — реті келгенде өзіңізді қатты шошынтар әрі күйініш әкелер бір жағдайды хабарлай жатармын.
Карденьоның лебізі мен үстіндегі тоз-тозы шыққан жалба-жұлба киімі Доротеяның назарын аударып, кейін не болғанын білетін болса жасырмай айта беруін өтінді, бұған қысылмауын, тағдыр өзіне тарту еткен жалғыз ғана қасиет барын, ол — қандай қасіретке де төзімділік таныту екенін, оның үстіне, өзі көрген қиянатты одан әрі үстей түсетіндей бұл дүниеде ештеңе жоқтығына кәміл сенімді екенін мәлім етті.
— Долбарымның дұрыстығына көзім жетсе, сеньора, — деді Карденьо, —ол әңгімені міндетті түрде айтып берем, бірақ мұның әлі уақыты жеткен жоқ, сондықтан әзірше сізге қажеті аз.
— Еркіңіз білсін, — дей салды Доротея. — Сөйтіп, одан әрі оқиға былайша өрбіді: дон Фернандо жатын бөлмемде тұрған бейнені алып, некеқиярымыздың куәсі ретінде қарсы алдымызға қойды. Сосын маған үйленетіндігі жайында уәде берді, бірақ мен оның сел-дария боп аққан құштарлыққа толы сөзі мен сылдыраған сертін бөліп жібердім де, қандай іске барғалы тұрғаны жайында ойлануы керегін, баласының шаруа қызына, қол астындағы пендесіне үйленбегін естігенде әкесінің қалай ашуланатынын әлі білмейтінін, сұлулығыма бола ақыл-есін жоғалтпауын, ажарым қаншалықты керемет болғанымен бәрібір оның айыбын кешіруге көмектесе алмайтынын, егер мені шынымен сүйсе және жақсылық жасағысы келсе, онда өмір жолымды өз теңіммен жалғауға кедергі келтірмеуі керегін, өйткені теңсіз некеге отырғандардың алғашқы күндердегі қуанышы мен шаттығы тым ұзаққа созыла қоймайтынын айттым. Мен онымен сонда ұзақ сөйлестім, — не айтқанымның көбін қазір ұмытып та қалдым, — алайда, бұл сөздерім дон Фернандоны ниетінен айныта алмады: әлдекіммен сауда-саттық жөнінде келісім жасағалы тұрған, бірақ ақшасын төлеу ойында жоқ адам өзара міндеттемелер жөніндегі әңгімені тап осылай жүре тыңдайды. Сол кезде мен қас-қағым сәтке ойланып қалдым да, өзіме-өзім былай дедім: “Расында, күйеуге шығу арқылы төменгі дәрежеден жоғары дәрежеге көтерілген әйел дүниеде жалғыз мен ғана емеспін ғой, сол сияқты дон Фернандо да әйелдің асқан сұлулығы немесе өзінің ырық білмес ынтызарлығы (осы дәлірек) текті әулетіне тең келмейтін әйелді өмірлік серік еткен алғашқы еркек емес қой. Ендеше, зиялы қауымның салт-дәстүрін бұзбайтын болсам, тағдыр өзіме тарту етіп отырған сыйды қабылдауым керек шығар, өйткені оның өзіме деген дәл қазіргі өліп-өшкен махаббаты құмарын қандырған бойда құрып кеткен күнде де, бәрібір, құдай алдында оның жұбайы боп қала берем ғой. Егерде мен оны жеккөрінішпен итеріп тастасам, онда оның рұқсат етілетін әрекеттен рұқсат етілмейтін әрекетке көшетінінде күмән жоқ, яғни ол күш қолданады да, мені зорлап кетеді, нәтижесінде бәріне кінәлі өзім боп шығам да, бұл істе ешқандай жазығым жоғын білмейтіндердің тағатын кінәсына ешқандай жауап қайтара алмаймын. Шын мәнінде де, ата-анама да, басқаларға да бұл кавальероның жатын бөлмеме өз келісімімсіз қалай кіргенін қайтіп дәлелдемекпін?” Осындай сауалдар мен жауаптар басымда құйындай үйіріліп өтті, бірақ ең бастысы, маған қатты әсер еткен және кейіннен өзіме сор болып жабысқан қадамды жасауға итермелеген жай, — әрине, ол кезде мұның бұрыс боп шығатынын білмедім ғой, — дон Фернандоның ынтызарлықпен ант бергені, еңіреп тұрып жылағаны және куәлікке шақырған тұлғалары болды, сондай-ақ сыпайылығы мен сүйкімділігі, шынайы түрде білдірген алуан сипаттағы сүйіспеншілік сезімдері — оның осы секілді қасиеттері ерікті де ұяң жүректің қай-қайсысын да баурап алары анық еді. Көктегі куәларға жердегіні қосарлау үшін күтуші қызды шақырып алдым. Дон Фернандо қайтадан ант-су ішіп, қарғанып-сілене бастады. Ол күллі әулиені куәлікке шақырды, айтқан сөзінде тұрмайтын болса құдайдан басына ең ауыр азапты жіберуін сұрап қарғанды, тағы да көзіне жас алып, күрсінуін үдетті, одан соң мені тас қылып құшақтап алды да, бір сәтке болса да босатпай қойды, сөйтіп күтуші қызым жатын бөлмемнің есігін жапқан бойда мен де қыз болудан қалдым, ал анау сөздің тура мағынасындағы опасыз бен сатқынға айналды.
Қасіретке кезіккен түнімді алмастырған күн, алайда, тез келе қоймады; ал дон Фернандо, өз ойымша, оның тезірек келуіне асық болған секілді, өйткені тәннің тілегін орындауың-ақ мұң екен, құштарлық құмары қандырылған жерден тезірек қараңды батыруға да деген құлшыныс пайда болады ғой. Бұлай деп отырған себебім, дон Фернандо қасымнан жылдамырақ кеткенді жөн көрді, сөйтіп өзін осында алып келген күтуші қыздың қулығы арқасында таң атар-атпаста-ақ көшеге шығып үлгерді. Менімен қоштасқан кезде (амандасқан шақтағы ыстық ықылас-пейілі біраз бәсең тартып қалыпты) адалдығына шүбә келтірмеуімді, берген сертінің шын екенін және одан айнымайтынын айтты, сосын соған көзімді жеткізгісі келгендей қолындағы қымбат сақинасын алып саусағыма кигізді. Сөйтіп, ол кетіп қалды, мен болсам, ренішті деп те, көңілді деп те айтуға келіңкіремейтін әрі-сәрі күйде қала бардым, дәлірек айтқанда, бастан өткерген жайымнан ыңғайсызданып, мазам болмай, қатты абыржып кеттім, өзімді дон Фернандомен бірге жатын бөлмеме сатқындықпен қамап тастағаны үшін қызметші қызды ұрсып-сөгуге арым жетпеді, бәлкім тіпті ұмытып та кеткен шығармын: себебі басымда болған жай жақсылық па әлде жамандық па — сол кезде оған өзім де анық көз жеткізе қойған жоқ едім. Қоштасарда дон Фернандоға енді оның дәл осындай жолмен маған күн сайын түнде келіп тұруына болатынын, өйткені енді өзімнің тек соныкі ғана екенімді және қашан мені қалыңдығым деп жария еткенінше осылай жолығыса беретінімізді айттым. Бірақ, ол ертеңіне келмеді, келесі күні түнде ғана келді, одан соң мүлдем көрінбей қойды, бір айдан астам уақыт бойы оны көшеден де, шіркеуден де — еш жерден кездестіре алмадым. Ешқайда кетпегенін, күн құрғатпай аң аулап жүргенін, — бұл оның сүйікті ермегі екенін айта кету керек, — өте жақсы білсем де, онымен жүздесу жөніндегі әрекетімнен түк өнбеді.