Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 13

— Алайда, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — Диоскорид сипаттап жазған, оған дәрігер Лагунаның өзі түсінік берген, шөп-шалам атаулының бәрін бір үзім нанға, әрине, табылса үлкен таба нанға және екі кішкене сардинге айырбастамас едім. Қалай болған күнде де, ақпейіл Санчом, есегіңе отыр да соңымнан ер, — жер-дүниедегі жан иесінің бәріне ырыздық-дәм бұйыртып отырған жаратқан бізді де ескерусіз қалдырмас, оның үстіне біз оған бар ынты-шынтымызбен қызмет етіп жүрміз ғой; оның әділдігі сондай, ауада шыр үйіріліп жүрген шыбын-шіркейді де, жер астында жыбырлап жүрген құртты да, суда жүзіп жүрген итбалықты да құр ауыз қалдырмайды және шарапаты шалқар болғандықтан күнге өз сәулесін зұлымға да, зиялыға да бірдей себуге әмір етеді, ақ ниетті мен арамзаға бірдей жаңбыр нұрын төгеді.
— Сізге кезбе рыцарь болудан гөрі уағызшы болған көбірек үйлеседі екен, — деп құлаққағыс етті Санчо.
— Кезбе рыцарьлар, Санчо, бәрін де атқара білген және атқаруға міндетті де болған, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот. — Бұрынғының кезбе рыцары сарбаздар қосынында Париж университеті докторымен тең дәрежеде уағыз айтып, сөз сөйлей алатын болған, осыған қарап-ақ, найза — қаламды, қалам — найзаны ешқашан мұқалтпаған дейтін тұжырым жасауға болады.
— Жарайды, айтқаныңыздай-ақ бола қойсын, — деді Санчо. — Ал, енді қозғалайық, қонып шығатын орын тауып алайық, тек құдайдан тілерім, өзіміз тоқтаған жерде көрпе де, көрпеге салып қақпақыл жасағыш шеберлер де, елестер де, жадыланған маврлар да — бір сөзбен айтқанда, осынау пәле-қырсықтың бірі де болмаса екен, өйтпеген жағдайда бәрі де бордай тозсын.
— Сол үшін құдайға құлшылық ет, балам, сосын мені қалаған бағытыңа қарай бастай бер, — деді Дон Кихот. — Бұл жолы түнемелікті таңдау еркін өзіңе берем. Бірақ, әуелі қолыңды салып, саусағыңмен сипап қарашы, оң жақ жағымның үстіңгі жағында қанша күрек тісім мен азу тісім сынған екен, әйтпесе жан шыдатпай тұр.
Санчо оның аузына саусағын сұғып, әрлі-берлі сипалаған соң:
— Тақсыр, мұнда неше тісіңіз бар еді? — деп сұрады.
— Төртеу, — деп жауап қатты Дон Кихот, — ақыл тістен басқасының бәрі сап-сау, бүтін болатын.
— Дұрыстап ойланып көріңізші, сеньор, — деді Санчо.
— Айтып тұрмын ғой саған төртеу деп, керек десең, тіпті, бесеу, — деп нықтады Дон Кихот. — Жағымның қызыл еті өмірі бір қабынып көрген емес, күрек тісімді де, азу тісімді де бірде-бір рет жұлдырған емеспін және өздігінен түскен не құрт жеген кезі де болған жоқ.
— Ал, қазір осы жақтағы астыңғы жағыңызда бар-жоғы екі жарым-ақ тіс бар, — деп жария етті Санчо, — ал үстіңгі жағыңызда жарты тістің өзі де жоқ, тақтайдай тегіс.
— Масқара-ай! — деп дауыстап жіберді мына жайсыз хабарды естіген Дон Кихот. — Одан да қолымды шауып тастағандары жөн еді ғой, әрине, семсер ұстайтын қолымды емес, басқа қолымды. Сен мұны біліп қой, Санчо, азу тісі жоқ ауыз да бір — қайрағы жоқ диірмен де бір, сондықтан әрбір тісті гауһар тастай қадірлеп сақтау керек. Әйтсе де, рыцарьлық қағидаларынан айнымауға серт бергендер қандай қиыншылықты да қыңқ етпей көтеруге тиіс. Сөйтіп, енді, достым, есекке отыр да жол баста, көңілің қай жақты қаласа солай қарай тарт, мен соңыңнан еріп отыратын болам.
Санчо солай етті де. Сөйтіп, бұл тұста оңға да, солға да бұрылмай тіке тартатын күре жолға түсіп алған күйі баспана табылып қалуы мүмкін-ау деп жобалаған бағытын бетке ұстап жүріп кетті.
Жақ сүйектерінің ауруы мазасын алып, Дон Кихоттың жеделдеу жүруге шамасын келтірмегендіктен екеуі ілби қозғалып келе жатқан кезде, мырзасының назарын басқа нәрсеге аударып, көңілін көтеру мақсатында Санчоның онымен әрқилы нәрсе жайында әңгіме қозғауға ойы кетті және таңырқауға тұрарлық бір қызықты жәйтті тілге тиек етті, ал бұл жөнінде келесі тарауда баяндалмақ.
ХІХ тарау
Санчоның мырзасына айтқан терең мәнді ескертпелері туралы, мүрдеге қатысты қым-қуыт әрекеттер және басқа да таңғаларлық оқиғалар жайында
— Мен былай деп ойлаймын, мейірімді мырзам, күн құрғатпай төбемізден жаңбырша жауып жатқан бақытсыздықтың бәрі де, анығында, күнәкарлық жасағаныңыз үшін, яғни, сіздің, тақсыр, рыцарьлық жарғыны бұзып, берген антыңызды орындамағаныңыз үшін, жіберілген жаза ғой деймін, ал сіз болсаңыз, кім еді әлгі... иә, Маландриннің, атын да ұмытып қаппын ғой ол маврдың, дулығасын біреуден тартып алғанша дастарқан жайылған жерде отырып ас ішпеуге, королевамен ойнап-күлмеуге, сондай-ақ басқа да бірдеңелерді жасамауға ант берген болатынсыз, әсіресе, осы соңғы басқа да бірдеңелерді жасамауға бөлек ант-су ішкенсіз.
— Айтқаныңның бәрі жөн, бәрі дұрыс, Санчо, — деп қоштады оны Дон Кихот. — Шынымды айтсам, бұл антым жадымнан шығып кетіпті. Ол өз алдына, анау әлгі көрпеге қатысты болған жайдың бәрі де осы антымды дер кезінде есіме салмағаныңның қырсығы екеніне еш күмәнің болмасын. Бірақ, мен бұл күнәмді қайтсем де жуып-шаям, өйткені рыцарьлықтың жарғысында айып атаулыны қалай өтеуге болатыны ашып көрсетілген.
— Мен қашан бірдеңеге ант беріп ем? — деп сұрады Санчо.
— Ант бердің бе, бермедің бе, онда тұрған ештеңе жоқ, — деді Дон Кихот. — Өз түсінігімше, бәрібір сенің сыбайластығыңа күмән келтіру қиын емес. Қайткен күнде де, әйтеуір, қателікті жөндеуіміз қажет.
— Әңгіме осыған тіреліп тұрса, — деді Санчо, — байқаңыз, тақсыр, антыңызды ұмыт қалдырғаныңыз секілді қателігіңізді жөндеуді де ұмытып кетіп жүрмеңіз, әйтпесе елестер мені қайтадан мазақ қылмақ боп жүрер, егер осынша өпірем екеніңізді көрсе өзіңізді де келеке етуден тайынбас.
Осы әңгімеге алданған олар жол бойымен ақырын аяңдап келе жатқанда қараңғы түсіп те кетті, қонып шығуға жарарлық әлденендей бір баспана табылмақ түгіл, қарасы да көзге шалынбады; қас қылғандай екеуінің де жүрегі сазып үздігіп келе жатыр еді, өйткені ала шыққан азық-түліктері қоржынмен бірге жоғалған. Осының бәрі аз көрінгендей, бұл жолы оларды қиялдағы емес, шын мәніндегі шытырман оқиға тосып тұрған-ды.
Бұл былай болды. Түн әдеттегіден де қараңғылау еді, бірақ соған қарамастан олар жүрісін жалғай берді, өйткені үлкен күре жолдарда бекет әр екі миль сайын дерлік ұшырасып отыратынына Санчо кәміл сенімді болатын. Сөйтіп, өзегі талған атқосшы мен оның тамақ ішуге аңсары ауған қожайыны осылайша ілби басып ілгерілеп келе жатқан шақтарында кенет қарсы алдарынан жыпырлай жылжыған жұлдызға ұқсас сансыз көп оттың жарығын көздері шалды. Санчо қатты абыржып кетті, ал Дон Кихот өз көзіне өзі сенбеді; екеуі де тізгін тартып, мұның не екенін білмекке құштар боп аңтарыла қарап тұрып қалды; ақыры олар оттардың тура тартып өздеріне қарай келе жатқанын және жақындаған сайын көлемі тұлғалана бастағанын аңғарды; соны көрген Санчо қорыққаннан жапырақтай қалтырады, ал Дон Кихоттың үрейден төбе шашы тік тұрды; сосын азды-кем бойын жиған ол:
— Еш күмән жоқ, Санчо: бұл айрықша маңызды және мейлінше қатерлі шытырман оқиғаның бірі болмақ, сондықтан мен бар қайратымды жұмсап, бар батылдығымды көрсетуім керек, — деді.
— Қандай бақытсыз сорлы едім! — деп бақырып жіберді Санчо. — Бұлардың елес екені ап-айқын көрініп тұр ғой, олай болса, тағы бір шытырман оқиғаның өтеміне төлейтін қабырғаны қайдан табам?
— Елестің әншейін біреуі емес, әкесі мен көкесі келсе де, бәрібір, саған олар саусағының ұшын да тигізе алмайды. Өткен жолы олар шарбақтан секіріп өтуге шамам болмағандығынан ғана өзіңе қорлық көрсетіп еді ғой, ал қазір далада тұрмыз, сондықтан семсеріме айызы қанғанша әрекет етуіне ерік бере алам.
— Ал, егер олар семсеріңізді жадылап, өткен жолғыдай қыбыр етпейтіндей ғып тастаса, онда далада тұрғанымыздан не пайда? — деп сұрады Санчо.
— Қайткен күнде де, дегбіріңнен айрылып асып-сасушы болма, Санчо, өтінем сенен, ал бұл жағынан саған өзім үлгі көрсететін болам, — деді Дон Кихот.
— Құдай қосса, айрылмаспын, — деп үн қатты Санчо.
Екеуі былайырақ шығып, мына жыпылықтаған оттардың не екенін білмекке ынтығып, көз алмай қарап тұрды, сөйтіп көп ұзамай ақ шапан киген бір қора адамның сұлбасын айырды; осынау үрейлі көріністің Санчоға қатты әсер еткені сонша, ол бар дегбірін бір демде-ақ жоғалтып алды: безгек тигендей тісі тісіне жұқпай дірдек қақты. Ал, бұның не екенін ақыры анық ажыратқан кездерінде тұла бойының қалай қалшылдап, тісінің қалай сақылдап қоя бергенін айтып жеткізудің өзі қиын! Өйткені, олар азалы арбаның алдында келе жатқан, қолдарына шамшырақ ұстаған, ақ шапан киген жиырмаға жуық салт аттыны көрген болатын, қаралы арбаның соңында етегі қашырларының тұяғына шейін түсіп тұрған, — аяңының сылбырлығына қарап бұлардың ат емес, қашыр екенін бірден ажыратуға болатын, — шұбатылған ұзын аза киімін киген тағы да алты салт атты келе жатқан-ды. Ақ шапандар ақырын да аянышты дауыспен ызыңдап өзара сыбыр-күбір сөйлесіп келе жатқандай еді. Түннің бір уағында және мынадай жапан түзде саяхатшыларымыздың көз алдынан аян берген осы бір ала бөтен көрініс Санчоның ғана емес, оның қожайынының да иманын ұшырарлықтай үрейлі болатын. Дон Кихот сыр бере қоймағанымен, Санчоның әлдеқашан-ақ зәресі зәр түбіне кетіп те үлгерген. Ал, Дон Кихот, өкінішке қарай, бұған мүлдем керісінше сезімді бастан кешіп тұрған-ды, өйткені сүйікті романдарында суреттелетін шытырман оқиғалардың бірі дәл осы сәтте көз алдына көлденеңдеп тұра қалған.
Ол қаралы арбаны ауыр жарақаттанған немесе ажал тапқан рыцарьды әкеле жатқан азалы күйме деп бағалады; оның кегін қайтару басқа ешкімге де емес, өзіне, Дон Кихотқа бұйырып тұр деп білді; сөйткен соң көп ойланып жатпастан ерге тіктеліп отырды да, шынайы батылдықпен және нық шешіммен ақ шапандылар алдын кес-кестеп, жолдың қақ ортасына барып тұрды, сөйтіп олар жақындап келе бергенде қатты дауыстап былай деді:
— Рыцарьмысыздар әлде емессіздер ме, бәрібір, тоқтай қалыңыздар және кім боласыздар, қайдан келесіздер, қайда барасыздар, сондай-ақ мына күймеде кімді алып келе жатырсыздар — дереу маған түгел баян етіңіздер. Қай тұрғыдан алып қарағанда да, сіздер жәбірлеуші не болмаса, керісінше, жәбірленуші секілдісіздер, сондықтан істеген зұлымдықтарыңызға сай жазалауым үшін немесе өздеріңізге әлденендей бір әділетсіздік жасағандардан кек қайтаруым үшін мұны мен білуге тиіспін және білуім қажет те!
— Біз асығыспыз, — деп жауап қатты ақ шапанның бірі, — ал бекетке шейін әлі көп бар, сол себепті осыншалықты егжей-тегжейлі түсінік беріп жатарлық уақытымыз жоқ.
Осы сөзді айтқан бойда ол қашырын қамшылап, жанай өтіп кете бармақ болған. Бірақ, мына сөзге өліп кетердей боп намыстанған Дон Кихот қашырды сулығынан ұстай алды да:
— Тоқтаңыз, азды-кем кішіпейілірек болыңыз және сұрағыма жауап беріңіз, әйтпесе бәріңізді түгел шайқасқа шақырам! — деді.
Қашыр үркек-ті, сулығынан ұстай алған кезде қатты шошынғаны сонша, тік көтеріле шапшып, ерде отырған адамды жерге атып ұрды. Жаяу ілесіп келе жатқан малай ақ шапанның бірі аттан ауып қалғанын көріп Дон Кихотты боқтық сөзбен сыбай бастады; онсыз да төзімі таусылып шақ тұрған Дон Кихот соны естіген соң, көп ойланып жатпастан шолақ найзасын көлденең ұстап алды да, заулатқан бойы ақ шапандылардың біріне тап беріп, ауыр жарақаттап атынан ұшырып түсірді; одан соң әлгінің серіктеріне ұмтылды; көз ілеспес шапшаңдықпен шабуылдағаны сонша, әлгілер жалт бұрылып қаша жөнелді! Росинантқа бейне бір қанат біткендей, ойламаған жерден мінез көрсетіп, ортекедей орғып жүрді. Қоян жүрек, оған қоса әрі қарусыз ақ шапандылар ұрыс даласын сол сәтте-ақ зәредей қарсылық көрсетпестен тастап, қолдарына шамшырақ ұстаған қалыптарында тым-тырақай зытып бара жатты: бұл көрініске қарап тұрған адамның мерекелік түнде масқарапаздар бір қызық ойынды бастап жіберген-ау деп қалуы да мүмкін-ді. Ал, аза киіміне малынғандар болса, шұбатылған ұзын етекті киімдеріне малтығып, тұрған орындарынан тырп ете алмады, осыны пайдаланған Дон Кихот еш шімірікпестен бәріне түгел соққы жегізіп шықты, сондықтан олар оны адам емес, қаралы арбада жатқан мүрдені ұрлап әкету үшін жаһаннамнан келген шайтанның өзі деген ойға келіп, еріксізден-еріксіз бет-алды жылыстауға мәжбүр болды.
Осының бәрін қас қақпай қадағалап тұрған Санчо мырзасының батылдығына қайран қалып, өзіне-өзі: “Апырай, қожайыным тек сөз жүзінде ғана емес, іс жүзінде де әрі қаһарман, әрі қарулы екен ғой”, деді. Қашыр аударып тастаған ақ шапандының қасында маздай жанған шамшырақ құлап жатыр еді, әлгіні соның жарығынан көзі шалған Дон Кихот жанына таяп келіп, найзасының ұшын бетіне төндіріп тұрып, қолма-қол берілуін, өйтпеген жағдайда өлтіріп тастайтынын ескертті. Жерде жатқан міскін оған былай деп тіл қатты:
— Ау, енді бұдан артық қалай берілуге болады, аяғым сынып, қыбыр етерлік қауқарым болмай жатса! Өтінем сізден, мархабатты мырза: шынайы христиан болсаңыз, мені өлтіре көрмеңіз, өйткені бұл сұмдық күпірлік болады: себебі, мен лиценциат едім, жақында ғана бата алғам.
— Діни қызметші болсаңыз бұл жерге сізді кім айдап келді? — деп сұрады Дон Кихот.
— Бұл араға кім айдап келді дейсіз бе? — деп қайталап сұрады жер бауырлап жатқан міскін. — Татымсыз тағдырым ғой.
— Әу баста қойған сұрақтарыма қанағаттанарлық жауап бермесеңіз тағдырыңыз бұдан да дәмсіз бола түседі, — деп наразылық білдірді Дон Кихот.
— Қазір сізге бәрін түсіндірем, — деді лиценциат. — Сөйтіп енді сіздің, мархабатты мырза, біліп қойғаныңыз зиян болмас, әуелде мен өзімді лиценциатпын дегеніммен, шын мәнінде тек бакалавр ғанамын, аты-жөнім Алонсо Лопес болады; Алькобендаста туып-өскенмін; он бір діни қызметшімен — дәл сол жаңағы қолдарына шамшырақ ұстап қашып кеткендермен бірге Баэса қаласынан келе жатырмын; біз мына қаралы арбада жатқан мүрдені алып келеміз, — бұл Баэсада дүние салған, сол арада жерленген бір кавальероның мәйіті, әлгінде айтқанымдай, қазір соның мүрдесін Сеговияға апара жатырмыз, бұл оның туған жері әрі сонда отбасылық зираты бар.
— Ал, оны өлтірген кім? — деп сұрады Дон Кихот.
— Жаратқан иеміз ғой, іріңді безгек жіберіп, соның көмегімен алды ғой ақыры, — деп жауап қатты бакалавр.
— Олай болса, жаратқан иеміз мұның өлімі үшін кек қайтару міндетінен құтқарған екен өзімді, — деп түйді Дон Кихот, — ал егер оны біреулер өлтірген болса, онда бұл міндетті өз мойныма артуға мәжбүр болар ем. Егер ол өзіңіз айтқандай жағдайда өлген болса, онда оған амал қанша дегеннен басқа айтарың жоқ, өйткені өзіме сондай ажал жіберілген жағдайда да осылай деген болар ем. Біліп қойыңыз, бакалавр, мен Ламанчалық рыцарь болам, аты-жөнім — Дон Кихот, ал менің іс-әрекетімнің сипаты мынадай: мен жер-дүниені аралап, қисықты түзетем және жәбір көргендерге ара түсем.
— Іс-әрекетіңіздің сипаты қандай және қисықты қалай түзетесіз — ол жағы маған беймәлім, — деді наразы бакалавр, — ал мені кәдімгідей-ақ кемтар ғып тастағаныңыз анық, өйткені сіздің қырсығыңыздан аяғымды сындырып алдым және енді оны өмірімнің ақыр соңына дейін түзете алмайтыным ақиқат. Жәбір көргендерге ара түспек болып менің өзіме өмір бақи ұмытпайтын жәбір көрсеттіңіз, сондықтан шытырман оқиға іздеушімен жүздесу өзім үшін шынайы бақытсыздықпен жүздесу боп шықты.
— Ондай-ондай болмай тұрмайды, — деп ескертті Дон Кихот. — Бұған кінәлі мынадай жағдай, сеньор бакалавр Алонсо Лопес: сіздер түннің бір уағында келе жаттыңыздар, кигендеріңіз азалы киім, қолдарыңызда шамшырақ және әлдене жайында күбір-күбір сөйлесесіздер, — кәдімгі сол жаһаннамнан жол тартқан жандардан аумайсыздар, — соған қарап мұны қалай жақсылыққа жорымақсың. Әрине, менің өз парызымды орындамай қала алмайтыным белгілі ғой, сондықтан сіздерге тап бердім және тіпті тамұқтан шыққан жын-шайтан екендеріңізді анық білген күннің өзінде де бәрібір шабуылдаған болар ем, — дәл соңғы сәтке шейін өздеріңізді шынымен-ақ сондай деп ойлағам, оны жасырып неғылам.
— Маңдайыма жазылғаны осы боп тұр ғой, амал қанша, — деп күрсінді бакалавр. — Ал, енді, сеньор кезбе рыцарь, ақыры маған рыцарьлық жасамаған екенсіз, тым құрыса, қашырдың астынан босап шығуыма көмектесіңізші, өтінем сізден, өйткені, аяғым үзеңгі мен ердің арасында жатыр ғой.
— Мәссаған керек болса! — деп Дон Кихот дауыстап жіберді. — Ау, оны неге маған ертерек айтпадыңыз?
Ол сол бойда Санчо Пансаны шақырды, бірақ анау былқ етпеді: оның бар зейін-ықыласы мына мейірбан жандар азық-түлікті сықастыра артып алған қашырдың жүгін түсіруге ауған болатын. Жадағайынан қапшық жасап алған Санчо оны аузы-мұрнынан шыққанша нығарлап толтырған соң есегіне апарып артты, сонан кейін ғана Дон Кихоттың шақыруына құлақ асып, сеньор бакалаврдың қашыр астынан босап шығуына, одан соң ерге отыруына көмектесті, сосын қолына шамшырағын ұстатты. Дон Кихот бакалаврға серіктерін тауып алуға және өз ықтиярынан тыс себептер бойынша келтірген залал-зәбірі үшін олардан өз атынан кешірім сұрауға кеңес берді, ал Санчо бұған өз тарапынан:
— Әгәрәки ол сеньорлар өздерін осынша қорқытқан ержүректің кім екенін білгісі келсе, онда, жарқыным, сіз бұның Қайғылы Бейне Рыцары аталып кеткен Ламанчалық Дон Кихот екенін айтарсыз, — дегенді қосып қойды.
Бакалавр жырақтап кеткен соң Дон Кихот Санчодан неге өзін бүйректен сирақ шығарып, аяқ астынан Қайғылы Бейне Рыцары атандыруға аңсары ауғанын сұрады.
— Оны қазір айтам, — деп жауап қатты Санчо. — Өзіңізді бұлай атандырған себебім, әлгі бейбақ өзімен бірге ала кеткен шамшырақтың жарығы түсіп тұрған кезде сізге көз салғанымда кескініңіздің сондай аянышты екенін көрдім, мұндай кескінді басқа ешбір жаннан ұшыратпаған секілдімін. Бәлкім, сізді айқас титықтатып кеткен болар, әлде, бәлкім, күрек тістеріңіз бен азу тістеріңізді қағып алғандықтан солай көрінген шығар.
— Әңгіме онда емес, — деп наразылық білдірді Дон Кихот. — Іс-әрекетімнің тарихын жазу міндеттелген сол бір оқымысты оғлан, шамасы, менің әлдебір лақап есімді таңдап алғанымды қош көрген болуы керек, өйткені бұрынғы рыцарлар солай еткен ғой: бірі Отты Семсер Рыцары, екіншісі — Жалғыз Мүйізді Жылқы Рыцары, енді біреу — Бикеш Рыцары, енді біреу — Феникс Құсының Рыцары, тағы біреу — Тазқара Рыцары, келесі біреу — Өлім Рыцары атанған ғой және осы есімдерімен және лақап аттарымен олар күллі әлемге танымал болған. Міне, енді, менің ойымша, сол оқымысты оғлан маған сондай бір ат беру жайында саған ой салған және осы Қайғылы Бейне Рыцары дейтін лақап аттың өзін айтып берген, олай болса мен енді осылай аталатын болам. Ал, бұл лақап есімнің бойыма тұрақтап қалуы үшін, оңтайы келген сәтте-ақ қалқаныма әлденендей бір айрықша қамыққан әлпеттің суретін салуға әмір етем.
— Әлденендей бір әлпеттің суретін салдыру үшін уақыт та, ақша да жұмсап әуре болуыңыздың қажеті жоқ, — деп қарсылық білдірді Санчо. — Дулығаңыздың бет жабарын көтеріп, әлпетіңізді жұртқа жария қылғаныңыздың өзі-ақ жетіп жатыр, сөйтсеңіз ешқандай дау-дамайсыз-ақ және қалқанға салынған ешқандай суретсіз-ақ жұрттың бәрі сізді Қайғылы Бейне Рыцары деп атайтын болады. Осы сөзіме сеніңіз, қателесіп тұрған дәнеңем жоқ. Шын сөзім, сеньор, — көңіліңізге алып қалмаңыз, тақсыр, — тойып тамақ ішпей жүргендіктен және азу тістеріңіздің жоқтығынан сұрықсызданып кеткеніңіз сонша, қайталап айтам, сүйкімі жоқ суреттен дым да ұтпайсыз.
Санчоның қалжыңы Дон Кихоттың күлкісін келтірді; әйтсе де лақап есімнен де, өзі ойға алған суреттен де бас тартқан жоқ.
— Шамалауымша, Санчо, — деп ол қайтадан сөйлеп кетті, — қызметшісіне қол тигізгенім үшін мені шіркеуден аластаған да болулары керек, — juxta іllud, sі quіs suadente dіabolo...24 деген сияқты, ал шындығында мен қол тигізген жоқпын, мына шолақ найзаны ғана тигіздім ғой. Оған қоса, діни қызметшілер мен діндар жандарға шабуылдап жатқаным ойыма кіріп те шыққан емес, өйткені кірпияз христиан және католик ретінде оларды қадір тұтып, құрметтейтінім мәлім, — маған олар әлденендей бір құбыжық, дозақтан шыққан дүлей секілді көрінді ғой. Бірақ, аластаса неғылам енді: жаңылмасам, Сид Руй Диас қасиетіне құлдық папаның көзінше король елшісінің орындығын сындырып тастаған болатын, сол үшін папа оны аластап жіберген-ді; солай бола тұрғанымен, айтулы Родриго де Вивар сонда адамгершілігі мол әрі ержүрек рыцарь екенін көрсете білді ғой.
Бұрын айтылып өткеніндей, бакалавр үн-түнсіз жөнеп кеткен болатын. Дон Кихот қаралы арбада — мүрде ме әлде басқа бір нәрсе ме — не жатқанын білгісі келді. Бірақ, Санчо көнбей қойды.
— Сеньор! — деді ол. — Осынау қатерлі шытырман оқиға өзім куә болған барлық басқа оқиғамен салыстырғанда сіз үшін өте сәтті аяқталды, бірақ өзіңіз жеңіп, тырқыратып қуып салған адамдар бәрі жүріп жалғыз адамнан жеңіліс тапқанын түсініп, соған қатты күйінгендіктен әрі ыңғайсыз жағдайда қалғандықтан, мұнда шұғыл қайтып оралуы, сөйтіп көкемізді көзімізге көрсетуі мүмкін ғой. Тиісті жүк есекке артылды, тау таяқ тастам жерде, ас — адамның арқауы деген, сондықтан, қане, адымды ширақтау алып алға тартайық — мәйітке керегі табыт, тіріге керегі тамақ, деген сөз бар ғой.
Есегін сулығынан алған ол мырзасынан соңынан еруді сұрады, оның жөн сөз айтып тұрғанын мойындаған анау ешқандай қарсылық білдірместен ілесе берді. Біраз уақыт жол екі жотаның арасымен жүріп отырды; алайда көп ұзамай алдарынан кең де қолайлы алқап көрініс бергеннен кейін екеуі сол жерге аял жасады. Санчо қолма-қол есегінің жүгін түсірген соң, тамақты ойлап сілекейі шұбырған екеуі көк шалғынға сұлай кетіп, таңғы, түскі және кешкі астарын бір-ақ ішіп, салқын шайнамаға мелдектей тойып алды — бұл әлгі қашан да әуелі қара бастарының қамын ойлайтыны мәлім священник мырзалардың қашырға артқан азық-түлігі еді. Бірақ, осы арада бұлар тағы бір тақсіретке тап болды, атап айтқанда: ішетін шарап та, су да болмағандықтан тамақ жібітуге зар боп қалды; шөлден қаталаған Санчо сол сәт алқапта жатаған жасыл шөптің қаулай өсіп тұрғанын көріп, Дон Кихотқа қарап әлдене айтты; оны келесі тарауда келтіретін боламыз.
ХХ тарау
Айбынды Ламанчалық Дон Кихоттан басқа жер-дүниедегі айтулы рыцарьдың бірде біреуінің қолынан келмеген, қатері мейлінше аз болғанымен, көз көріп, құлақ естімеген ересен ерлік жайында
— Мына шөп, мархабатты мырзам, осы арада бір жерде өзін ылғалымен қоректендіріп тұрған бастау не бұлақ барын айқын аңғартып тұр, сондықтан тағы кішкене ілгерілей түсуіміз керек болады: сонда аңқа кептірген шөлімізді басарымыз кәміл, ал шөліркеудің аштықтан да бетер азапқа түсіретіні мәлім ғой.
Дон Кихот оның кеңесіне құлақ қойды; сөйтіп ол Росинантты сулығынан алды, Санчо да кешкі астарынан қалған азықтарын ұмыт қалдырмай артып алған соң есегін сулығынан ұстады, сөйтіп екеуі дым ештеңе анық көрінбейтін тас қараңғы түнде бет алды құла дүз жүріп кетті; бірақ олар екі жүз қадам да жүріп үлгермей, күтпеген жерден, құдды бір қия жартастан құлап жатқандай, судың сарқырай аққан дыбысын естіді. Қуаныштарында шек болған жоқ; бірақ шудың қай жақтан шығып жатқанын білмекке кідірген олардың құлағына кенет әлденендей бір тосын дыбыстар шалынды, бұл дыбыстардан салқын су ішсек пе деп емексіп келе жатқандардың көңілі қолма-қол құлазып сала берді, әсіресе тумысынан қорқақ та үргелек Санчоның жүрегі зырқ ете қалды. Күдіктері қате болмай шықты: әлденендей бір қалыпты ырғақтағы дүңкіл, шынжыр мен темірдің бір-бірімен қаржасқан салдыр-гүлдірі судың сарқыраған үнімен астасып анық естіліп тұрған-ды, бірақ мұның бәрі басқа біреудің үрейін ұшырса ұшырар, бірақ Дон Кихотқа дым әсер еткен жоқ. Әлгінде айтылып өткендей, түн әдеттегіден гөрі қараңғылау боп тұрған, ал мына екеуі қазіргі шақта самал желмен жамырай шулаған жапырақтары айнала-маңды жан шошитындай жағымсыз уілге толтырған ағаш арасымен өтіп бара жатқан. Бір сөзбен айтқанда, жапан дала, қараңғы түнек, судың сарқырағаны, жапырақтың жыбыры — бәрі қосылып еріксізден еріксіз үрей шақырып, зәрені алып тұрған-ды, оған қоса дүңкіл де толас таппаған, жел де тыншымаған, таң да ата қоймаған; абыржудың арта түсуіне өздерінің қай жерде екенінен еш хабары болмағандықтары да септігін тигізіп тұр еді. Алайда, жүрегі шімірігу дегеннен мүлдем бейхабар Дон Кихот Росинантқа қарғып мінді де, қалқанын қолына алып, шолақ найзасын алдына өңгеріп, былай деп тіл қатты:
— Достым Санчо! Сен біліп қой, мен алтын заманды қайта тірілту үшін жаратқан иеміздің қалауымен темір заманда дүниеге келген адаммын. Мен — тағдыр-талайына қауіп-қатер, ірі істер, ерекше ерліктер жазылған жанмын. Тағы да қайталап айтам: мен Дөңгелек Үстел Рыцарьларының, Францияның Он Екі Пэрінің, Даңқты Тоғыз Азаматтың ісін қайта тірілту үшін, Платирлерді, Табланттарды, Оливанттарды, Тиранттарды, Фебтерді, Бельянистерді және бұрынғының бүткіл бір қауым даңқты кезбе рыцарьларының бәрін түгел көлеңкемде қалдыруға жаратылған жанмын, өйткені өзім ғұмыр кешуге жазған ғасырда менің айтып жеткізе алмайтын ғаламат зор әрі ғажайып ерліктер жасайтыным сондай, бұлармен салыстырғанда бұрынғылардың ең керемет деген істерінің өзі түкке алғысыз боп қалмақ. Адал да шын берілген атқосшым, назарың сал: мына түн қандай жабырқау, тыныс тарылтатын тыныштық қандай, ағаштар қалай тыншу таппай тұншыға шулап тұр, іздеп шыққан суымыз қалай асқар таудан ақтарылып жатқандай шуылдайды, мына бір дамылсыз дүңкіл қалай құлағымыздың құрышын жеп жатыр десеңші. Осы құбылыстардың барлығы, жалпылама алғанда да, жекелей алғанда да, тіпті Марстың25 өзінің де жүрегін қауіпке, қорқыныш пен үрейге толтыра алары кәміл, ал мұндай қатерлі істер мен шытырман оқиғаларға дағдыланбағандардың тіптен құтын қашырмақ. Ал, мен ондай емеспін: жаңа ғана өзім саған әспеттеп жеткізген жайлардың бәрі көңілімді сергітіп, күшіме күш қосады — жүрегім қуаныштан тыпыр қағып, атқақтап-ақ тұр, осынау шытырман оқиғалардың жаныма жағатыны сонша, қандай қиыншылыққа да бас тігуге бармын. Ал, енді Росинанттың айылын тартып бере ғой, сосын құдай жар боп осы арада қал да, мені үш күндей күт, егерде осы уақыттың ішінде қайтып оралмасам селомызға қайт, одан соң сенен өтініп сұрарым, Тобосоға барып жан теңгермес аяшым Дульсинеяға өзіне шын берілген рыцарьдың оның махаббатына бөленерліктей ерлік жасау жолында өмірін сарп еткенін хабарла.
Бұл сөздерді естіген Санчо Панса еңіреп жылап жіберді.
— Сеньор! — деді ол. — Ондай шытырман оқиғаның сізге неге қажет болғанын түсінбеймін. Қазір түн мезгілі, бізді көріп тұрған ешкім жоқ, жолдан шығып бағыт өзгертсек болды, қатерден құтыламыз, ол үшін тіпті үш күн қатарынан шөлден аңқамыз кепсе де дәнеңе қылмайды. Ал, енді бізді көріп тұрған ешкім болмаса, онда бізді су жүрек деп кінәлайтын да ешкім табылмайды, өйткені, өзіңіз де бек жақсы білетін священнигіміздің амвонда тұрып: қатерге әуес адам қатерге ұшырамай қоймайды дегенін қанша рет өз құлағыммен естідім десеңізші. Ендеше, жарамсыз істер арқылы жаратқанның шыдамын тауысудың не қажеті бар; себебі, мұндай істерге берілетін жазадан сізді құтқарса тек ғажайып қана құтқара алады. Жаратқан иеміз онсыз да сізге аз көмек берген жоқ: ол сізді көрпеге салып қақпақылдаудан сақтады, ал мен болсам қашып құтыла алмадым, сондай-ақ мүрдені алып келе жатқан қыруар жауыңызды жеңуге, айқастан жарақат алмай аман шығуыңызға көмектескен де сол. Егерде осының бәрі тас боп қатқан жүрегіңізді тебірентпейтін де, жібітпейтін де болса, онда, бәлкім, өзіңіз осы арадан алысқа ұзап шықпай-ақ жанымды кім келіп сұраса қорыққанымнан соған бере салатыным жайындағы ойлар жұмсартатын шығар оны? Өзіңізге қызмет ету үшін туып-өскен жерімді тастап шықтым, қатын-баламнан қол үздім — кіріс болмаса, шығыс бола қоймас деп жобалағам. Алайда, өзі тойса да көзі тоймайтын ашқарақтық барлық үмітімді үзіп отыр, олай демеске шарам қандай: өзіңіз, мейірімді мырзам, маған уағда еткен анау әлгі қарғыс атқыр қырсықты аралға ие болам ғой деген үмітім енді-енді үкіленген шақта сол қарызыңыздың өтеміне және соның есебіне мені адам аяғы баспаған иен далада қалдырып кеткелі тұрсыз. Христос үшін өтінем, тақсыр, маған мұндай жәбір көрсетпесеңіз екен, ал егер қайткен күнде де осы ерлікті жасауға ақыры шындап бел буған болсаңыз, онда оны, құрығанда, таң атқанға шейін қалдыра тұруыңызды сұраймын, оның мынадай себебі бар: бақташы болған кезімде оқып-үйренген ғылымым айтады, таң атуға үш сағаттан аспайтын уақыт қалды дейді, өйткені Кіші Аюдың арандай ауызы қақ төбемізде тұр, ал оның сол жақ аяғынан тура тартылған сызық қазір түн ортасы болғанын көрсетеді.
— Ау, Санчо, ол сызығыңды, аузың мен желкеңді қай жерден көріп тұрсың сен? — деп сұрады Дон Кихот. — Түн тастай қараңғы, аспанда жылт еткен бір жұлдыз жоқ қой.
— Солайы солай енді, — деп жауап қатты Санчо, — бірақ қорыққанға қос көрінеді деген емес пе, қорыққанда жердің үсті түгіл, астында не болып жатқанын да көре бересің, ал енді аспан жайында айтып жатудың өзі артық. Бірақ, таңның атуына көп қалмағанын онсыз да байқауға болады ғой.
— Көп қалды ма, аз қалды ма, мен үшін бәрібір, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — өйткені, жылап-сықтап, жалбарыну арқылы мені рыцарьлық қарекет қағидалары міндеттейтін істен бөгеп қалуға болады деп қазір де, болашақта да ешкім ешқашан дәмелене алмайды. Сондықтан, Санчо, сенен сұрарым, аузыңды жап, сөйлеме, өйткені жүрегімді осынау бұрын-соңды болып көрмеген және шектен тыс қатерлі шытырман оқиғаға деген құштарлыққа толтырған жаратқан денсаулығыма өзі-ақ көз-қырын салады және сенің қайғыңды жеңілдетуге де жәрдемдеседі. Сенің шаруаң Росинанттың айылын шамаң келгенінше жақсылап тартып беру және мені күтіп отыру ғана, ал мен не өлі, не тірі, әйтеуір ұзамай бір қайтып оралам.