Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 36

Капитан інісіне құшақ жая ұмтылды, ал анау анықтап қарап алғысы келіп, оның иығына қолын қойды; сөйтіп, алдында тұрған адамның кім екеніне ақи-тақи көз жеткізген кезде оны шап беріп құшақтай алып, көкірегін кернеген зор қуаныштан еңкілдеп жылап жіберді, бұл екеуіне қарап, сол жерде тұрғанның да біразы көзіне жас алды. Ағалы-інілі екеудің айтқан сөзін, сондай-ақ олардың шынайы жан тебіренісін суреттеп бермек түгіл, көз алдына елестетудің өзі де қиын-ау деп ойлаймын. Міне, олар бір-біріне өздері жайында қысқаша түрде баяндап та берді; міне, ағайынды екеуі достық сезімдерінің бір мысқал өзгермегеніне көздерін жеткізіп те үлгерді; міне, аудитор Зораиданы құшақтап та жатыр; міне, ол жеңгесіне өз иелігін жеке меншігіндей пайдалануына болатынын айтып та үлгерді; міне, ол қызына Зораиданы құшақтауға әмір етті; міне, сүйкімді христиан қызы мен аса сүйкімді мавр қызына қарап тұрғандардың бәрі тағы көздерін сулап алды. Міне, осынау адам айтса нанғысыз оқиғалардың бәрін үн-түнсіз және ықтиятты бақылап тұрған Дон Кихот мұның бәріне кезбе рыцарьлыққа қатысты қияли аңыз-әңгімелер тұрғысында түсініктеме беріп те үлгерді. Міне, олар — Зораида, капитан және інісі үшеуі Севильяға бірге аттанатын болып шешім қабылдап та қойды; сол жерден олар ұлының табылғаны, тұтқыннан қашып шыққаны жайында әкелеріне хабар беріп, жүруге шамасы келсе Севильяға жетуін сұрамақ-ты — аудиторға жолдан қалуға болмайтындықтан, әкесі соның орнында Зораиданы шоқындыруға және үйлену тойына қатысуға тиісті еді, өйткені аудитор бір айдан соң Севильядан Жаңа Испанияға флотилия аттанатыны жайында хабар алыпты, оған қайтсе де осы мүмкіндікті пайдаланып қалу қажет көрінеді. Қысқасы, тұтқынның бастан кешкен хикметтері осылайша ойдағыдай аяқталғанына бәрі де шын жүректен қуанып, ырза болған-ды, ал бұл кезде түннің үштен екі бөлегі өтіп те кеткендіктен енді анау-мынауға алаңдай бермей, көз іліндіріп алмақ болысты. Әлденендей бір дәу шабуыл жасап жүрмесі үшін және әлдебір арам ойлы азғын сұлулықтың қамал-сарайда сақтаулы баға жетпес қазыналарына қол сұқпасы үшін Дон Кихот қамал-сарайды күзетуге тілек білдірді. Дон Кихотты білетіндердің бәрі оған алғыс жаудырып, оның ауыштығы жайында аудиторға айтып берді, сөйтіп оны күлкіге қарық қылды. Тек Санчо Панса ғана осынау қадірлі жиынның қауқылы тез арада басыла қоймағанына қатты ренжулі болатын, тек жалғыз сол ғана есегінің ер-тоқымын төсеніш етіп, жайлы орын тауып жайғасқан еді, бірақ бұл рақатының соңы машақатқа айналатын-ды, алайда ол жайындағы әңгіме алда. Сөйтіп, ханымдар бөлмелеріне кетті де, еркектер өздеріне мүмкін болғанынша жайлырақ орын табу жағын қарастыра бастады, ал Дон Кихот атына қонып, берген уәдесіне сай, қамал-сарайдың әр жақ, бер жағын шолу үшін қақпа сыртына шықты.
Алайда, таң алдында сондай ұнамды, сондай сүйкімді алабөтен бір әуез ханымдар құлағына шалынып, бәрі де еріксіз тың тыңдап қалды, әсіресе донья Клара де Вьедманың (аудитордың қызын осылай атайтын) жанында ояу жатқан Доротея қатты елегізді. Әнді осыншама керемет әрі қандай да болсын аспаптың қоштауынсыз шырқатқан бұл кім екенін ешқайсысы білмеді. Ән біресе ауладан, біресе ат қорадан шырқалғандай көрінді, олар оны осылай аң-таң халде беріле тыңдап жатқан кезде есікке Карденьо таяп келіп:
— Ұйқтап жатпасаңдар, құлақ салыңдар: қашыр айдаушы ән айтып жатыр, дауысы шынымен ғажап-ақ, — деді.
— Тыңдап жатырмыз, сеньор, — деді Доротея үн қатып.
Карденьо соны айтты да, жөніне кетті, ал Доротея бар ықыласын сала тыңдап, әлгі әннің сөзін жадында сақтап қалды:
ХLІІІ тарау
Бұл тарауда қашыр айдаушыға қатысты қызықты хикая баяндалады және бекетте болған басқа да алабөтен оқиғалар суреттеледі
Махаббаттың мұхитында мазасыз,
Шегі жоқ әрі тұңғиық терең,
Жетер сенім болмаса да портқа,
Теңізші сынды жүзіп-ақ келем.
Жол бастаушым — жарық жұлдыз,
Аймақты түгел бөлеген нұрға.
Көрмеген шығар шырақты ондай
Эней жолбасшысы Палинур да.
Беймәлім қайда апарары оның,
Тулаған теңізде лағып барам,
Күндіз-түні одан көз алмаймын,
Таңғалам әрі қорқып та қалам.
Біресе шектен тыс ұялшақтығың,
Біресе мінезің тәкаппар,
Тасалап оны кетеді көзден,
Жауын бұлтындай сан қатпар.
Беу, жарық жұлдыз, сенің сәулең
Жадыратар дәйім жанымды.
Көрінбесең қайтып егер де сен,
Айтамын мен де иманымды.
Осы сәт Доротеяға мынадай ғажап дауысты Клараның да тыңдағаны артық болмайды-ау деген ой келді, сөйткен соң бәйек боп оны оятуға кірісті де, оятып алғаннан кейін, былай деді:
— Ұйқыңды бұзғанымды айып етпе, кішкентай, мына әнді сенің де тыңдағаның жақсы болар еді, бәлкім мұндай керемет дауысты өміріңде енді қайтып естімессің де.
Клара оянды, бірақ ұйқылы-ояу халде отырып қапелімде ештеңенің мән-жайын ұға қоймады; Доротеядан қайталап сұрап, Доротея оған тағы бір мәрте айтқан кезде ғана құлақ тіге бастады; алайда ән сөзінің келесі екі жолын естір-естіместе-ақ, тұла бойын безгек ұстағандай түсініксіз діріл билеп, Доротеяны құшақтай алып, былай деп дауыстап жіберді:
— Аһ, қымбатты да сүйкімді сеньорам! Неге ғана ояттыңыз екен мені? Мына бейшара әншіні көрмеуім де, естімеуім де үшін көзім мен құлағымды тас бітеп тастағаны — тағдырдың дәл қазір өзіме көрсеткен ең үлкен жақсылығы болар еді.
— О не дегенің, кішкентай? Ол өзі әншейін қашыр айдаушы біреу дейді ғой.
— Ол бірнеше қожалықтың иесі, — деп қарсылық білдірді Клара, — оған қоса, жүрегімді жаулап алғаны сонша, ендігі жерде өзі тастап шығуға тілек білдірмесе жүрегім мәңгі-бақи соныкі боп қалмақ.
Жастығына қарамай қыздың соншалықты майпаздап әрі мәністеп сөйлейтініне таңырқанған Доротея оған былай деді:
— Айтқан сөзіңізден, сеньора Клара, жөнді ештеңе ұға алмай отырмын. Жүрек жайындағы, қожалық жайындағы және дауысы көңіліңізде қатты алаң туғызған мына әнші жайындағы сөзіңізді қалай түсінуге болады, анығырақ етіп айтсаңызшы. Алайда, дәл қазір ештеңе айтпай тұра тұрыңыз, әйтпесе сізді жұбатып әуреге түсерім кәміл, өйткені ән тыңдау ләззатынан айрылғым келмейді, оның үстіне бұл жаңа ән, жаңа әуен секілді.
— Мейлі, айтқысы келсе айта берсін, — деді Клара.
Сосын, әнді тыңдамау үшін, Доротеяны тағы да таң-тамаша қалдырып құлағын саусағымен тығындап алды, ал Доротея болса, әнге ынталана зейін аударып, мынадай сөздерді есінде сақтап қалды:
Үмітім менің! Арманыңа
Жетуге ұмтыл соқпақты жолмен бір ғайып,
Жалтақтама жан-жағыңа,
Жүрексініп, шыға келме сен тайып.
Шыдайды мықты жан бұған,
Ауыр жолда, әр адымды қауіп-қатер аңдыған.
Енжар болса егер адам,
Тойтармаса қасіреттің қилы-қилы шапқынын,
Тәуекел деп баспаса қадам,
Көре алмайды ол жеңістердің шаттығын:
Айқаста тартып алмаған,
Бақыт зая, жетуге оған бар күшіңді салмаған.
Махаббаттың, сірә да,
Іздеген адам жүлдесін оңай таппайды.
Тегіннен тегін сұрама,
Сыйлығын ол қазынадай асыл сақтайды.
О заманнан осындай өмір амалы:
Қиындықпен қол жеткізген нәрсе ғана бағалы.
Қайсарлық, тек сол ғана,
Болмайтынды болдыратын, жеткізетін жақсы атқа.
Қатса да сілем қорлана,
Түсіністік аңсаймын мен, жүздестірер мақсатқа.
Күтумен талай таң атты,
Жер бетінен табармын деп аспандағы жәннатты.
Ән осымен аяқталды, ал Клара еңіреп жылай бастады, мұнысы Доротеяның әуестігін туғызды, ол осынау әдемі ән мен аянышты көз жасының нені білдіретінін білуге құмартқан-ды; осы себепті ол Кларадан не айтқысы келгенін қайталап сұрады. Лусинда естіп қоймасын деп қорыққан Клара Доротеяға жабыса түсті де, құлағына аузын тақап, құпиясының берік сақталатынына көзін әбден жеткізгендей болған соң ғана, былай деп сыбырлады:
— Жаңағы ән айтқан, мейірбан ханым, астанада, әкемнің үйінің тура қарсы бетінде тұратын, екі қожалығы бар, арагондық бір кавальероның туған баласы. Әкем үйінің терезелері қыста жапқышпен, жазда тор көз ағаш жармамен жабулы тұратын болса да, астанада оқитын бұл кавальеро әлде шіркеуден бе екен, әлде басқа бір жерден бе, әйтеуір мені көріп қалыпты. Қысқасын айтқанда, ол маған ғашық боп қалды, сөйтіп терезесінен түрлі ишарат-белгі беріп және еңірей жылап өзімді шынымен сүйетіндігін түсіндіре бастады, сөйтіп ақыры бұған сенбейтін амалым болмай, мен де оған ғашық боп қалдым, ал оған не үшін ғашық екенімді ол кезде өзім де білмейтінмін. Маған жасаған ишараттарының бірінде — екі қолын қусырған еді, осы арқылы маған үйленетінін ұғындырған. Оның маған үйленгені жақсы болар еді, бірақ мен жалғызбын, шешем жоқ, кіммен ақылдасарымды білмеймін, сондықтан оның көңілін жай таптыру үшін ойлап тапқан жалғыз ғана амалым — жүзім оған жақсырақ көрінсін деп үлкен кісілер үйде жоқ кезде терезе жапқышын немесе жармасын ашыңқырап қоятынмын, ал анау бұған есі кете қуанып, шат-шадыман болатын. Сөйтіп жүргенде, әкем екеуіміздің сапарға шығар уақытымыз да таянған, бұл жайында кавальеро біліп қойыпты, бірақ оны менен білген жоқ-ты, өйткені, мұны оған ештебір хабарлай алмайтынмын. Ол ауырып қалды, — сірә, қайғыдан болар, — аттанатын күні оған тіпті көз қиығын тастап қоштаса да алмадым, бірақ арада екі күн өтті, күймеміз осы арадан бір күндік жердегі селомен келе жатқан, бір мезгілде қарасам, анау бекет қақпасының алдында тұр: қатырып тұрып қашыр айдаушы боп киініп алған, егер бейнесі жүрегімде жатталып қалмаса, оны ешқашан танымаған да болар ем. Оны танып, аң-таң боп аузымды ашып қалдым әрі қатты қуандым. Ол маған әкем байқап қоймайтындай ғып ұрлана көз тастады, қазір жолда немесе бекеттерде кездесе қалсақ әкемнің көзіне түсуден дәйім қашқақтап жүреді. Міне, енді оның кім екенін жақсы білгендігімнен және өзімді сүйетіндігіне бола жаяу-жалпы сапар шегіп, не түрлі жайсыздықты бастан өткеріп келе жатқанын түсінгендігімнен оған сондай жаным ашиды және қайда барсам да оны көз таса қылғым келмейді. Қандай мақсат көздеп келе жатқанын да, әкесінен қалай қашып шыққанын да білмеймін, әкесі оны жанындай жақсы көретін, өйткені бұл жалғыз ұлы ғой және өзі жақсы көруге тұратын да бала, бұған оны көрген бойда-ақ көзіңіз жетері анық. Тағы бір айтайын дегенім: әлгі әндердің бәрін ол өзі шығарған, — оның оқуда да, өлең шығаруда да елеулі жетістіктері барын естігем. Тағы да айтсам: оны көргенде және ән салғанын естігенде бойымды үрей мен толқу билеп қалтырап кетем, — әкем оны танып қоя ма, бір-бірімізге ынтық боп жүргенімізді біліп қоя ма деп зәрем ұшады. Міне, дауысы өзіңізге сондай ұнаған әнші жайында хабар етейін дегенім осы еді, мейірбан ханым, оның, өзіңіз айтқандай, қашыр айдаушы емес екенін тек осы өнері арқылы ғана аңғаруға болатын еді ғой, ол, әлгінде өзім айтқандай, қожалықтар мен жүректер иесі.
— Енді маған ештеңе де айтпай-ақ қойыңыз, донья Клара, — деді бұған жауап ретінде Доротея, оны бетінен қайта-қайта сүйіп. — Не деп тұрмын сізге, енді маған басқа ештеңе де айтпаңыз және таң атқанша күте тұрыңыз: бейкүнә түрде басталған бұл шаруаларыңыз, құдай сәтін салса, соған лайық қуанышты түрде аяқталады.
— Аһ, сеньора! — деп дауыстап жіберді донья Клара. — Әкесі ақсүйек әулеттен шыққан әрі асқан бай адам емес пе, одан маған не күтуге болады? Оның ойынша мен, әрине, баласына әйел болмақ түгіл тіпті малай болуға да жарамайтын шығармын. Ал, енді, ашығын айтсам, әкеме хабарламай, қашып-пысып оған ешқашан күйеуге шықпаймын. Маған керегі: бозбаланың басымды қатырғанды қойып, үйіне қайтқаны, — бір-бірімізден қол үзуіміз және арамызда жататын үлкен ара қашықтық, бәлкім, жанымның жарасын емдеп жазатын да шығар. Бірақ, өзім ойлап тапқан бұл амалдың маған онша пайдасы тимейтінін де анық сезіп-біліп тұрмын. Бұл өзі неғылған әзәзіл сезім екенін, махаббаттың жүрегіме қалай ұялап қалғанын түсінбеймін, — себебі, мен әлі сондай жаспын ғой, ол да сондай жас, әйтсе де, екеуіміз құрдаспыз ғой деп ойлаймын, өзім болсам әлі он алтыға да толғам жоқ: әкем айтқан, Михаил-жебірейілде он алтыға толасың деген.
Донья Клараның балалық былдыр сөзіне Доротея күліп алды да, оған:
— Кәне, кішкене көз іліндіріп алайық, сеньора, таң да атып қалды ғой, ал таңертең, құдай қаласа, ойлағанымыз орындалар, көрерсіз әлі-ақ айтқанымның қалай айнымай келгенін! — деді.
Содан соң олар ұйқтап қалды да, бекетте меңіреу тыныштық орнады; тек бекетшінің қызы мен Мариторнес қана ояу болатын: Дон Кихоттың ойқы-шойқылығы жайындағы әңгімелерді көп естіген және оның қазір бес қаруы сай, атқа салт мінген күйде бекетті күзетіп жүргенін білетін олар мұны мазақ қып күлуге, ал ондайдың реті келмей жатса, бәтуасыз мылжыңын тыңдап кішкене көңіл көтеруге ниеттенген еді.
Айта кетер нәрсе, бекеттің бірде бір терезесі далаға қарамайтын, тек сарайда ғана сырттан ішке қарай сабан тастауға арналған ойық бар-ды. Бірі толық, екіншісі жарты екі бикеш ердің үстіне шалқая жайғасып, найзасына сүйеніп тұрған Дон Кихоттың қасына жақындап, оның деміл-деміл көкірегі қарс айрыла ауыр күрсініп қоятынын, күрсінген сайын жаны тәнін тастап шығатын секілді көрінетінін байқады. Олар, сондай-ақ, оның бәсең де биязы, құштарлыққа толы дауысын да естіді:
— Беу, жүрегімнің әміршісі Дульсинея Тобосская, сұлулықтың пірі, даналықтың асқар шыңы және ақырғы деңгейі, сұңғылалықтың қайнар бұлағы, ізгі қасиеттердің кеніші, және, бұған қоса тағы айтарым, жер-дүниедегі күллі жанашырлықтың, пәктіктің және тұшымы азбас тәттіліктің қорабасы! Дәл қазір не жайында ойлап отыр екенсің, аяшым? Бәлкім, өзіңе шын берілген, өз ықтиярымен, жалғыз тек сен үшін ғана, соншалықты қауіп-қатерге басын байлаған рыцарь жайында ойлап отырған шығарсың? Беу, үш кейіптегі аспан шырағы, ең болмаса сен айтшы соны маған! Бәлкім, сұлуымның жүзіне сен қызғанышпен көз тігіп тұрған боларсың, ал ол болса бұл кезде көңіл ауанына ерік беріп, сән-салтанатқа бөленген сарайының галереясымен серуендеп жүрген шығар немесе балконның кенересіне кеудесін тіреген күйі, ар-намысына көлеңке түсірмеу жағын әрі қадірін кетіріп алмау жағын қарастыра тұрып, сорлы жүрегімнің соның жолында тартып жүрген азабын жеңілдету жөнінде, мехнатымның өтемі үшін өзімді қандай рақатқа кенелтуге болатыны турасында, қамқорлығым үшін — қандай көңіл қоштығын, өлімім үшін — қандай өмір, қызметім үшін — қандай сый-сияпат тарту етуге болатыны жайында ойланып тұрған шығар? Ал, сен, жүрегімнің әміршісіне қарай ертелетіп аттану мақсатында аттарыңды жегуге асығып тұрған аспанның алтын шашты шамшырағы, — сенен жалынып сұрарым, көрген бойыңда оған менен сәлем айт, бірақ оның келбетіне көз тігіп, сәлемдесіп тұрған кезіңде, абайла, бетінен сүюге құмартушы болма, әйтпесе оны сенен өзің өр мінез желаяқ қызды қызғанғаннан да бетер қызғанатын болам, ал сен ол қызды Фессалияның жазық далаларымен бе, әлде Пенея өзенінің жағалауымен бе, — қызғаншақ та махаббатқұмар сенің ол кезде қай жерлермен жүйткіп жүргеніңді мен қайдан білейін, — әбден сілең қатқанша қуған болатынсың.
Дон Кихот осынау жан тебірентерлік сөзін одан әрі жалғастыра бермек ниетте еді, бірақ дәл осы кезде бекетшінің қызы дауыс беріп:
— Мархабатты мырза! Берменірек келуге рақым етіңізші! — деді.
Дон Кихот оның ишарат-белгілері мен дауысына басын бұрып, дәл осы сәтте сәулесін әсіресе мол шашырата бастаған айдың жарығында сарай ішінен әлдекімнің өзін шақырып тұрғанын көрді; сонымен бірге, бұл ойық оған терезе секілді және жай әншейін терезе емес, сән-салтанаты мол қамал-сарайдың алтын жалатқан тор көзді қақпағы бар терезесі секілді елестеп кетті, өйткені өзі бекетті осындай қамал-сарай ретінде қабылдап жүрген болатын; сол сәт оның қиюы қашқан ой-қиялына қамал-сарай иесінің үлбіреген сұлу қызы қазір де тап сол өткен жолғыдай құштарлық сезімін тыншытар дәрмен таппай, бұған тағы есі кете ынтығып тұрғандай көрініп кетті; осы байламға бекігеннен кейін, өзі жайында жақсылықты білмейтін тәкаппар адам деген ой тумасын деп тізгінді қағып қалды да, ойыққа таман жақындап, ар жағындағы екі қызға былай деп үн қатты:
— Махаббат қызығына бату жөніндегі арман-қиялыңыз бойыңыздағы бар жақсы қасиеттер мен мейірім-қайырымыңызға сай дәрежеде жауап қайтару мүмкіндігінен ада болған адамға бағышталғанына зор өкініш білдіріп тұрмын, сүйкімді сеньора, — және ол үшін бейшара кезбе рыцарьды айыптауыңыздың ешбір реті жоқ, өйткені Амур оған көз қиығы түскен сәтте-ақ жүрегінің әміршісіне айналған жаннан басқа ешкімнің ықтиярында болуға рұқсат етпейді. Кешіріңіз мені, аса құрметті сеньора, отауыңызға оралыңыз, маған сүйіспеншілік сезіміңізді білдірмей-ақ қойыңыз, өйткені сіздің алдыңызда тағы жаманатты болғым келмейді. Ал, әгәрәки, өзіңіз мені осыншалықты сүйе тұрып, маған әлденендей бір, әлбетте, махаббатқа қатысы жоқ, нәрсеге байланысты қызмет көрсету жөнінде өтініш айтқыңыз келсе, айта беріңіз — қазір бұл арада болмай тұрған еркетотай аяшымның атымен ант етейін, не тілесеңіз соны, тіпті Медузаның бір уыс шашын болсын мейлі, — ал бұл өзі шын мәнінде шаш емес, жыландар ғой, — немесе тіпті күннің әйнек құтыға қамалған сәулесін болсын мейлі, кірпік қағымда-ақ тауып берем.
— Мейірбан ханымым мұндайдың ешқайсысына мұқтаж емес, сеньор рыцарь, — деп жауап қатты бұған Мариторнес.
— Сонда мейірбан ханымыңыз не нәрсеге мұқтаж, данагөй дуэнья? — деп сұрады Дон Кихот.
— Тек сіздің шарапатты қолыңызға ғана, — деп жауап қатты Мариторнес, — осы терезеге өзін алып келген құштарлықтың отын өшіру үшін қолыңызды созыңыз, ал оның бұл құштарлығы ар-ұятын айрандай төгуі де ғажап емес, өйткені әкесі көріп қойса жонынан таспа тілері кәміл.
— Е, оны көріп алармыз! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Байқасын, махаббат отына өртеніп жүрген балауса қызына қол жұмсауға дәті барғаны үшін жер-дүниедегі бірде-бір әке бастан кешіп көрмегендей ақиретке ұшырағысы келмесе, абайласын.
Дон Кихоттың қолын созбай қоймайтынына көзі жеткен Мариторнес қандай әрекет жасау керегін түсіне қойды, сөйтті де құстай ұшып ат қораға барып, Санчо Панса есегінің ноқтасын алды да, ойықтың қасына кеп тұра қалды; ал Дон Кихот болса, дәл осы кезде, өз түсінігінше, ар жақ бетінде махаббат буына балқыған бикеш отыр деп ойлаған темір тор тұтылған терезеге, ер үстінен еңкейіп қолын сұғып, бәсең үнмен былай деп тіл қатты:
— Міне, мынау, сеньора, сізге ұсынып тұрған қолым, немесе, дұрысын айтқанда, дүниедегі күллі қара ниеттінің қатері. Міне, мынау сізге ұсынып тұрған қолым, деймін сізге, осы күнге шейін оған ешбір әйел затының қолы жанасқан емес, тіпті өзімнің бүткіл болмысымды басы-бүтін баурап алған арудың да қолы жуықтаған емес оған. Мен оны сізге сүю үшін емес, тек сіңірлерінің тарамын, бұлшық еттерінің жымдасуын, тарамыстарының ұзындығы мен жалпақтығын жақсылап көріп алуыңыз үшін ғана ұсынып тұрмын, осыған қарап-ақ қолдың басы мұндай болғанда, қолдың өзі қандай қуатты болатынын өзіңіз де жобалай аласыз.
— Оны қазір көреміз, — деді Мариторнес, соны айтып ноқтаның бір ұшын тұзақтап жіберді де, оны Дон Кихоттың білезігіне кигізіп, мықтап бекітіп, екінші ұшын жүгіріп барып сарай қақпасының ысырмасына тас қып байлап тастады. Қайыстың қолына батқанын сезген Дон Кихот былай деді:
— Сіз өзі, жарқыным, қолымды сипалаудың орнына, керісінше, қырғышпен қырып жатқандайсыз ба, қалай. Қолыма соншалықты мейірімсіз болмасаңыз етті, өйткені жүрегімнің өзіңізге көрсеткен қатыгездігінде оның еш айып-кінәсі жоқ қой: барлық ашуыңызды дене мүшесінің осынау шағындау ғана бір бөлегінен алуыңыз қатыбастық боп табылады ғой. Есіңізде болсын, шын жүректен сүйген адам мұншалықты рақымсыздықпен кек қайтармауға тиіс.
Бірақ Дон Кихотты тыңдап жатқан ешкім жоқ-ты, өйткені оны байлап тастаған бойда-ақ Мариторнес пен бекетшінің қызы күлкіден жарыла жаздап зыта жөнелген, ал Дон Кихот болса, тыпыр ете алмай тұрып қалған.
Бұрын айтылғанындай, ол Росинанттың үстінде отырған-ды, қолы болса ойыққа сұғулы және қақпаның ысырмасына байлаулы еді, осы себепті Росинант орнынан қозғалып кетсе қандай күйге ұшыраймын деген ойдан зәре-құты қалмай, қатты мазасызданып, қыбыр етуге мұғдары болмай тұрған, алайда Росинант секілді жуас та көнпіс жануардың бір орнында айлап-жылдап тырп етпей тұра беретінінде күмән жоқ-ты. Байлаулы тұрғанына, ал ханымдардың кетіп қалғанына ақыры кәміл көз жеткізген Дон Кихот өзін жадылауға ұшырағандай сезінді, — себебі, өткен жолы да тап осы қамал-сарайда малшы кейпіндегі дуаланған мавр оны оңдырмай сабап тастаған; сондықтан ашықауыздығы мен аңғырттығы үшін өзін-өзі ойша күстаналай бастады: ана жолы келгенінде басын әзер дегенде аман алып қалған оның бұл қамал-сарайға екінші мәрте аяқ басуға тәуекел еткенін көрмеймісің, өйткені, әлденендей бір шытырман оқиға кезбе рыцарь үшін сәтсіз аяқталар болса, онда бұл аталмыш оқиғаның өзіне емес, басқа біреуге арналғанын аңғартатыны, сондықтан ондай оқиғаны ол жерден қайта іздеудің мәнсіз де мағынасыз іс болатыны тәжірибеден белгілі еді ғой. Сөйте тұрғанымен, босатып алмаққа тырысып қолын жұлқылаумен болды, бірақ оны мықтап байлап тастағандықтан, бұл әрекетінен түк шықпады. Шынын айтқанда, Росинант орнынан қозғалып кете ме деп қолын абайлап жұлқыған еді; бірақ, ерге түзеліп отыруға аңсары қанша ауғанымен, қолын жұлып кету қатерінен қорқып, осы жағдайына амалсыз төзуіне тура келді.
Одан соң не шұрайлы сөз ағытылды дейсің келіп: өзінде Амадистің жадылаудың қандай түрін де қауқарсыз ете қоятын семсерінің жоқтығына өкініш білдіру басталды; тағдыр-талайына қарғыс айту басталды; өзі жадылау құрығынан босанғанға дейінгі аралықта, — ал жадыланғанына зәредей күдігі жоқ-ты, — күллі әлемнің шегетін зардабы жайындағы асыра сілтеушілігі басым әңгімелер айтылды; одан соң тағы да аса қадірменді Дульсинея Тобосская жайындағы естеліктер кетті; одан соң мейірбан атқосшысы Санчо Панса көмекке шақырылды, ал бұл кезде ол есегінің ерін жастанып ес-түс жоқ ұйқы соғып жатқан, тіпті туған шешесінің есімі кім екенін де ұмытып кеткен; одан соң сиқыршылар Лиргандей мен Алькифадан жәрдем сұрау басталды; одан соң аса құрмет тұтатын ханымы Ургандаға өзіне ара түсу жайында жалбарыну басталды, сөйтіп ақыры таң ағарып атқан шақта күдері үзіліп, үміті кесіліп, мысы құрыған ол аңырап жылауға көшкен болатын, өйткені жадылануы себепті мәңгілікке созылатындай көрінген азабынан жаңа туған күннің құлантаза арылтатынына ешқандай сенімі қалмаған. Росинанттың орнында тыпыр етпей тұрғанын көріп, осы ойына орныға түскен-ді; аспан шамшырақтарының жағымсыз ықпалы аяқталғанша немесе әлдебір данагөй көзбайлаушы жадылау күшін жойғанша өзі де, аты да осылайша ештеңе ішпей, ештеңе жемей, кірпік ілмей тұра беретіндей көрінген.
Бірақ оның есеп-қисабы онша дәл болмай шықты, өйткені таң қылаң берген бойда-ақ бекетке төрт салт атты келіп ат басын тіреді, бәрі де керемет жақсы киініп, жарақтанған, ерлерінің қасына мушкет байлап алған. Бекеттің қақпасы бұл кезде әлі жабық еді, сондықтан олар қақпаны бар күшпен тарсылдатып қаға бастады; соны көрген Дон Кихот, қандай кепке ұшырағаныма қарамастан қарауыл болу міндетім деп тауып, былай деп қызбалана айқайлап жіберді:
— Рыцарьмысыңдар немесе атқосшымысыңдар, кім болсаңдар да мейілдерің! Қамал-сарайдың қақпасын тарсылдатып қаққанды қойыңдар, өйткені мынадай құлқын сәріде ондағы тұрғындардың тәтті ұйқыда жататыны өзінен-өзі түсінікті ғой, оған қоса, қай қамалдың да қақпасы күн өз сәулесін күллі әлемге таратқан кезде ғана ашылатыны мәлім. Сөйтіп, ат басын бұрыңдар да, таңның атуын күтіңдер, сендерге қақпаны ашуға бола ма, әлде болмай ма, оны кейін көре жатамыз.
— Қайдағы қамалды немесе қамал-сарайды айтып тұрсыз және бізге әлденендей бір шарт қойып, әрнені шатып тұрғаныңызға жол болсын! — деп айқайлап жіберді салт аттының бірі. — Егер бекет иесі болсаңыз, онда қақпаны ашсын деп әмір етіңіз, — атымызды жемдеп аламыз да әрі кетеміз: шұғыл шаруамен бара жатырмыз.
— Апырай, рыцарьлар-ай, мен бекеттің қожасына ұқсай ма екем? — деп сұрады Дон Кихот.
— Кімге ұқсайтыныңызды мен білмеймін, — деп жауап қатты екінші салт атты, — білетінім тек сандырақтап тұрғаныңыз ғана, өйткені бекетті қамал-сарай деп атайсыз.
— Бұл — қамал-сарай, — деді Дон Кихот айтқанынан қайтпай, — және қандай — айнала-маңдағы ең тәуірлерінің бірі, бір кезде тұрғындарының қолында — аса таяқ, басында — тәж болған.
— Керісінше болғаны, яғни, аса таяғы — басында, тәжі — қолында
болғаны жақсы еді, — деп құлаққағыс етті саяхатшы. — Және олар, менің ойымша, масқарапаз біреулер ғана шығар, себебі олардың асай-мүсейлері арасынан тәж бен аса таяқты жиі кезіктіруге болады, оған қоса мына бекет тым шағын, ар жақтан ешқандай дабыр-дұбыр естілмейді, сондықтан бұған тәж киіп, аса таяқ ұстауға лайық тұлғалардың тоқтай қоюы екіталай.
— Кезбе рыцарьлардың қандай жағдайларға жолығып жататынынан хабарың болмаса, өмірден де білген-түйгенің көп емес шығар, — деді наразы Дон Кихот.
Бұл берекесіз ит-ырғылжың Дон Кихотпен тіл қатысып тұрған салт аттының серіктерін жалықтырып жіберді де, олар қақпаны қайтадан бар күшпен тарсылдатып қаға бастады, нәтижесінде бекетте қонып жатқандардың бәрі түгел ұйқысынан оянды, ал бекетші кім мазалап жатқанын білмекке қақпаға қарай беттеді. Дәл осы мезгілде жаңадан келгендердің астындағы аттардың бірі Росинантты иіскелеуге ынтық бола қалды, ал ана қайғылы да қамкөңіл, құлағы салбырап, сұлқ тұрған бейшара аспан мен жердің арасында салақтаған қожайынын өз денесімен демеп тұрған-ды; бірақ, ағаш ат секілді көрінгенімен, қанша дегенмен, кеудесінде жаны бар тірі хайуан болғандықтан ол да қарыздар қалғысы келмеді — өзіне ықылас білдірген атты ол да иіскелеуге кірісті; сөйтіп, бұның сәл ғана қозғалуы мұң екен, Дон Кихоттың аяғы керіліп сала берді де, ерден сырғып кетті, егер қолы байлаулы болмағанда гүрс етіп жерге құлауы да ықтимал еді; сонымен бірге, ол құдды біреу қолын білезігінен кесіп жатқандай немесе иығын шығарып жіберуге тырысып жатқандай денесінің жан шыдатпай ауырғанын сезді, — тым төмен салбырап қалғаны сонша, башпайлары жерге тиер-тиместей боп тұрған, бірақ бұл оның жағдайын одан әрмен ауырлата түскен еді, себебі тағы кішкене тырмысса табанымен жер басатынын сезіп, аяғын жерге тіреу үшін битін салып жатқан-ды, — жазалау құралына блок таңдалған, дар ағашына өте төмен асылған қылмыскерлер тап осылайша өз азабын өзі ұлғайта түсетін: тағы да шамалы талпынса табаны жерге тірелердей көріп, бойын барынша созып бағуға тырысатын.
ХLІҮ тарау
Бұл тарауда бекеттегі құлақ естіп, көз көрмеген оқиғалар жайындағы әңгіме әрмен жалғасады
Қысқасы, Дон Кихоттың қылғына айқайлағаны сонша, жүрегі тас төбесіне шыққан бекетші қақпаны асығыс-үсігіс аша салып, айқай шыққан жаққа қарай жан ұшыра жүгірді, оның соңынан жаңадан келгендер ерді. Бұл айқай-шу Мариторнесті де оятып жіберген-ді, сөйтіп, бұның не себептен шығып жатқан дабыра-шу екенін жылдам аңғара қойған ол жан баласының көзіне түспей сарайға жетіп барды да, рыцарымыз салбырай ілініп тұрған ноқтаны шешіп жіберді, анау сол бойда-ақ бекетші мен жолаушылардың көз алдында жерге жалп етіп құлап түсті; жолаушылар болса, оның қасына жақындап не болғанын, не себепті сонша айқайлағанын сұрастырып жатты. Қолына байланған қайысты үн-түнсіз сыпырып тастаған Дон Кихот орнынан тұрып, Росинантқа қонғаннан кейін, қалқанын көкірегіне тұтып, найзасын көлденең ұстап, әжептәуір қашыққа ұзап кетті; сонан соң атының басын жалт бұрып, тебініп қалды да, шоқырақтай шапты, шауып келе жатқан күйі былай деп айқай салды:
— Егер де кімде-кім мені тектен-тек жадыланбаған дейтін болса, мейірбан ханымым принцесса Микомиконаның рұқсатымен сол адамның суайт екенін әшкерелеп, оны жауап беруге мәжбүр етем және жекпе-жекке шақырам!
Жаңадан келгендер Дон Кихоттың сөзіне таңырқанып қалысты, бірақ бекетші Дон Кихоттың кім екенін түсіндіріп, оған ешқандай көңіл бөлудің қажеті жоқтығын, миы шатысқан адам екенін, сондықтан таңғалмай-ақ қоюларына болатынын айтты.
Сол кезде олар бекетшіден жасы он бестердегі, қашыр айдаушы боп киінген бозбаланың ғайыптан-тайып бекетіне түскен-түспегенін сұрады, сөйтіп донья Клара ғашығының түр-сымбатын егжей-тегжейлі суреттеп берді. Қожайын бекетте адамның қарақұрым екенін, ондай баланы көрген-көрмегенін есіне түсіре алмай тұрғанын айтты. Осы арада жаңадан келгендердің бірі аудитордың күймесін көріп қалды да:
— Әрине, ол осында, — анау мырзамыз соңынан қалмай еріп келе жатқан күйме. Біреуіміз қақпаның жанында қалайық, басқаларымыз бекеттің ішінен іздесін, сондай-ақ, анау дуалдан қарғып қашып кетпеуі үшін, тағы біреуіміздің бекетті сыртынан торуылдағанымыз дұрыс болар, — деді.
— Дәп солай жасаймыз, — деді екіншісі.
Сол арада екеуі бекетке қарай кетті де, үшіншісі қақпа жанында қалды, ал төртіншісі бекетті сыртынан орағыта бастады; олардың бұл тірлігін үнсіз бақылап тұрған бекет иесі неліктен осыншама әбігершілік жасалып жатқанына қайран болды, бірақ жаңадан келгендердің әлгінде ғана ерекше белгілерін өзіне сипаттап берген бозбаланы іздестіріп жүргенін ол жақсы түсініп тұрған.
Сол екі арада күн де ұясынан көтерілген еді, бір жағынан, осы себептен, екінші жағынан, Дон Кихоттың айқай-ұйқайынан, барлығы да оянып, тұрып кеткен болатын, ал жұрттың бәрінен бұрын Клара мен Доротея тұрған-ды: біріне — ғашығының таяу маңда жүргені маза бермесе, екіншісіне — сүйгенін көруге деген ынтызарлық тыныштық бермеген-ді, бір сөзбен айтқанда, екеуінің де ұйқыларының сәні кетуіне себеп жеткілікті болатын. Төрт жолаушының бірде біреуі өзіне зәредей көңіл аудармағанын және шақыруын қабыл алмағанын көрген Дон Кихот күйініш пен ызадан жарылып кете жаздап шақ тұрды, егер рыцарьлық қарекет қағидалары кезбе рыцарьға уәдесін орындамай жатып басқа бір іспен айналыспайтыны жөніндегі сертіне қарамай-ақ жаңа бір шаруаларды қолға алып, сонымен шұғылданып кетуге ерік беретін болса, онда бұл әлгілерді қолма-қол шабуылдап, шақыруын қабыл алуға еріксізден-еріксіз мәжбүр етер-ақ еді, бірақ Микомиконаны өз корольдігіне енгізбей тұрып жаңа әрекетке кірісуіне болмайтынын және тиіс те еместігін есінде ұстаған ол сабасына түсіп, жаңадан келгендердің әурешілігі немен тынарын күтіп үнсіз қалды; ал олардың бірі сол тұста бозбаланы іздеп тауып та алған-ды, — өзін біреулер іздеп жүр-ау деген ойдан мақұрым бозбала шын мәніндегі қашыр айдаушының жанында ұйқыны соғып жатқан, ал өзінің қолға түскенінен, екібастан, бейхабар-тұғын. Жаңадан келген оны білегінен шап беріп ұстай алды да: