Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 23

Әлі ұмыта қойғам жоқ, осы күндер мен сағаттар мені өкініш пен уайымға батырды, әлі ұмыта қойғам жоқ, осы күндер мен сағаттар ішінде дон Фернандоға күдікпен қарай бастадым, — ол да аз, оған деген сенімімді жоғалттым. Оған қоса, сол тұста қызметші қызыма оспадарсыз қылығы үшін алғаш рет ауыр-ауыр сөз айтқаным да есімде — мұндай сөзді ол менен бұрын-соңды естімеген болатын. Сонымен бірге, сол күндері көз жасымды жұта жүріп, көңілді боп көрінуге тырысып баққанымды да ұмыта қойғам жоқ, өйткені ата-анамның неліктен қапалы екенімді сұрап әуре-сарсаңға түсері анық-ты, ондай жағдайда оларды алдарқату үшін әлде бірдеңені ойлап табуыма тура келетін. Бірақ мұның бәрі бір қас-қағымда-ақ тәмам болды, сөйтіп әдеп сақтау рәсімі күйреп, ар-ұят жайындағы арман жайына қалып, төзім атаулы түгесіліп, көңіл түкпіріндегі күмәнді ойларым расқа шыққан басқа бір қас-қағым сәт туды. Бұлай болған себебі, ұзамай селомызда дон Фернандо көрші қалада тұратын көруге көз керек бір сұлу қызға үйленіпті деген қауесет тарап кетті, сондай-ақ қыздың ата-анасы текті әулеттен екені, бірақ осындай дәрежелі күйеуге үміт ететіндей қыздың жырғаған жасау-жабдығы жоқтығы да айтылып жатты. Қыздың есімі Лусинда екені, олардың үйлену тойы кезінде кісі таңғаларлық оқиғалар өткені де сөз етілді.
Лусинда есімін естіген бойда Карденьоның иығы селк етті, ернін тістеледі, қабағын қарс түйді, іле көзінен ағыл-тегіл жас парлап қоя берді, алайда Доротея әңгімесін үзген жоқ:
— Осынау қайғылы хабар маған да жетті, алайда жүрегім мұз болып қатудың орнына ашу мен ызадан от болып өртенді, айқайды салып көшеге жүгіріп шығуға, сөйтіп оның зұлымдығы мен сатқындығы жайында жар салуға шақ қалдым. Алайда, сол күні түнде-ақ іске асырмақ нәрсемді ойлағанда ашуым едәуір саябыр тапты және ол ойымды бұлжытпай орындадым да, дәлірек айтқанда: Фернандодан көрген қиянат-қорлығым жайында әкемнің малайына, деревняда бақташы баллар деп атайтындардың біріне баяндап бердім, сосын үстіме соның киімін киіп, ұзынқұлақтың айтуынша дұшпаным тұрып жатқан қалаға серік боп баруын сұрадым. Бақташы бала әдепкіде ессіздігім үшін мені жазғырып, ойға алған ісімді онша жақтырмағанымен, алған бетімнен қайтпайтынымды көрген соң, кейін, өзі айтқандай, жер түбіне шейін барсам да жанымнан қалмауға құлшыныс білдірді. Кенептен тігілген көпшік тысқа көйлектерімнің бірін салып, керегі боп қалар деген оймен ақша және бағалы деген азын-аулақ әшекейлерімді алып, тас қараңғы түнде, сатқын күтуші қызға ләм деп жақ ашпастан, малайымды және бір қауым мазасыз ойымды серік қып, туып-өскен үйімді тастап қалаға қарай жаяу тарттым; онда бара жатқандағы мақсатым болған істің берекесін кетіру емес-ті, жалғыз ғана ойым — дон Фернандодан осындай іске дәті қалай жеткенін сұрау ғана еді. Арада екі жарым тәулік өткенде баратын жеріме барып та жеттім, қалаға кірген соң Лусинданың ата-анасы қайда тұратынын сұрадым: осы сұрақты алғаш қойған адамымның өзі-ақ маған білгім келгеннен әлдеқайда көп нәрсені баян етті. Маған олардың үйін көрсетіп қана қоймай, қыздарының некеқияры кезінде қандай жағдаят орын алғанын егжей-тегжейлі айтып берді, — ескерте кетер нәрсе, бұл оқиға қалаға кең тарап, жұрт көше-көшеде топ-топ болып осы жайында өсек-аяң өрбітіп тұратын. Әлгінің маған мағлұм еткені мынадай жай еді: дон Фернандо Лусиндамен некеге тұрған сол кеште, жұбайы болуға келісім бергеннен кейін, қыз аяқ астынан талып қалады, ол еркінірек тыныс алсын деген оймен күйеуі корсажын ағытқан кезде қойнынан қыздың өз қолымен жазылған хатты тауып алады; бұл хатта ол дон Фернандоның әйелі бола алмайтынын, себебі Карденьоның әйелі екенін мәлім етіпті, — осыны маған хабар еткен адамның айтуынша, Карденьо деген жігіт айтулы әулеттен өрбіген, сол жерде туып-өскен кавальеро көрінеді, — ал, қыздың дон Фернандоға келісім беруінің жалғыз ғана себебі, ата-анасының тілегін мансұқ еткісі келмегендігі екен. Әлгі адамның әңгімесіне қарағанда, кейін мәлім болғанындай, қыз некесі қиылған бойда-ақ өзіне-өзі қол жұмсауға бекініпті, ал жаңағы хатында неліктен өзін-өзі өлтіру жөнінде ұйғарым жасағанын түсіндіріпті, — айтуларынша, көйлегінен табылған қанжар осы ойының рас екенін дәлелдеп беріпті. Ал, дон Фернандо болса, Лусинда өзін мазаққа айналдырып, келеке қылғандай, оны түкке татымайтын біреуге бағалағандай көріпті, сөйтіп қыз есін жиған бойда-ақ әлгі қанжарды ала салып оған тұра ұмтылыпты, егер ата-анасы мен сол арада болған кісілер ұстап қалмағанда, оны жарып тастауы да мүмкін екен. Тағы бір қауесетке қарағанда, дон Фернандо сол бойда-ақ қаладан қарасын жоғалтыпты, ал Лусинда ертеңіне ғана өзіне-өзі келіп, әке-шешесіне әлгінде өзім есімін атап өткен Карденьоға қалайша заңды жұбай болғанын айтып беріпті. Тағы бір білгенім, Карденьо, өсекшілердің айтуынша, некеқиярға қатысып тұрыпты, ал қыздың некесі қиылғанын көргеннен кейін, мұны мүлдем ақылға сыймайтын іс санап, ес-түс жоқ қаланы тастап қашып шығыпты, кетерінде Лусинданың өзін қалай жәбірлегенін, бұл жалғаннан бойын аулақ салатынын айтып, хат қалдырыпты. Осы әңгіменің бәрі қалаға тарап, жұрттың бәрі тек осы жайында сөз қылып жатты, ал Лусинданың туып-өскен үйінен қашып шыққаны, ата-анасында ес қалмай, не істерді білмей жатқаны мәлім болған кезде сөз деген тіптен көбейіп кетті, — шамасы, қыз қаладан шығып кетсе керек, өйткені оны еш жерден іздеп таппаған. Бұл әңгіме үмітімді жандандырып, дон Фернандоны үйленген адам ретінде көргеннен оны мүлдем көрмегенім жақсы деген ойға келдім, өйткені дертімнен арылуға бастайтын есік алдымнан біржола тарс жабыла қоймағандай көрінді; сөйтіп, алғашқы неке алдындағы парызын ақи-тақи сезінуі үшін және өзінің христиан екенін, жұрттың сыпсың сөзінен гөрі жаратқанға жауап беретін әзіз жаны жайында көбірек ойлануға тиіс екенін есіне алуы үшін мына екінші некеге көктегі құдіреттің өзі тыйым салуы әбден мүмкін ғой деп өзімді-өзім сендіре бастадым. Басымда осындай ойлар үйіріліп, өзімнің түк қызығы қалмаған тіршілігімнен біржола түңіліп кетпес үшін, қайғы-шерге толы көңілімді сағымдай бұлдыр, болмашы үмітпен алдарқатуға кірістім.
Ал, бұл кезде әлі қалада болғам және не істерді білмей дал боп жүргем, өйткені дон Фернандоны еш жерден іздеп таба алмағам; сөйтіп жүргенде бір күні жаршының дауысы құлағыма шалынды, сөйтсем ол мені іздеп тапқандарға мол сыйлық берілетінін айтып, жас мөлшерімді, үстіме қандай киім кигенімді хабарлап жүр екен. Сол жерде естіген тағы бір әңгімем: ата-анамның үйінен мені әлгі өзіме серік боп шыққан малай алып қашыпты-мыс; бұған не айтарымды білмедім, өйткені бұл қауесет зиялы қауым арасында өзім жайында қаншалықты теріс пікір қалыптасқанын аңғартқан еді: үйден кетуім арқылы ар-ұяттан жұрдай болғанымның өзі жұртқа аз көрініпті, оған кіммен кеткенім жөнінде тағы бірдеңе жамау керек болыпты — сөйтіп, дәреже-дәргейі мүлдем төмен адамды, махаббатыма ешқашан лайық бола алмайтын біреуді сүйіктім ғып қойыпты. Жаршының хабарын естіген бойда-ақ малайымды ертіп қаланы тастап шықтым — жасыратыны жоқ, бұл кезде оның өзіме адал болу жөнінде берген сертіне өкінетіні байқалып та қалған-ды; өстіп, қуғыннан қауіптеніп, түн ішінде осы таудың жыра-жықпылына келіп жасырындық. Бірақ, жамандық жалғыз жүрмейді, бір қысталаңның соңы — одан да гөрі бейнетті екінші қысталаңның бастауы, деген сөз бар: тап осы жағдай менің де басыма туды, өйткені шын берілген малайым, осы күнге шейін адал да сенімді екенін көрсетіп келген пенде, мына түкпірге тап болған кезімізден бастап күрт өзгеріп, сұлулығымнан басын жоғалтқан ессіздіктен гөрі тексіздігіне тартып, адам мекен етпейтін меңіреу түзде жолыққан, өз ойынша, қолайлы сәтті пайдаланып қалмақ болды, сөйтіп ұятты былай жиып қойып, құдайдан қорқу дегенді екібастан ұмытып, сыйлау дегенді жайына қалдырып мені құшып-сүймекке құлшынды. Ұяттан жұрдай ұсынысына қайтарған әділетті де ашулы жауабымды естіген ол мақсатыма жеткізер деп дәме артқан әуел бастағы жалынып-жалбарынуын жылы жауып, күш көрсетуге көшті. Алайда, әрқашан немесе әрқашан дерлік әділ іске шапағатын тигізіп, шарапатын жасап отыратын көктегі құдірет маған да жәрдемін берді, сөйтіп оны әлжуаз қолыммен-ақ еш қиналмай жартастан итеріп жібердім, қазір ол өлі ме әлде тірі ме онысынан хабарым жоқ; одан соң бойымды билеген толқуға, шаршап-шалдыққаныма қарамай, жалғыз ғана ой, жалғыз ғана мақсатпен — әкем мен оның қуғыншыларынан тауға барып жасырынбақ боп жылдам басып ілгері тарттым. Осы тілектің жетегімен бұдан бірнеше ай бұрын осы шатқалдарға келіп кірдім, бұл арадан, таудың қақ ортасынан, бір малшы кездесіп мені өз қарауына жұмысқа алды, мен оның үйінде бақташы бала міндетін атқардым, сөйтіп оған шашымды көрсетпеу үшін, — осы шаштың қырсығынан бүгін күтпеген жерден бәрі ашылып қалды ғой, — күні бойғы уақытымды далада өткізуге тырысып жүрдім. Әйткенмен, барлық айла-амалым босқа кетті, өйткені қожайыным еркек кіндік емес екенімді сезіп қойды, сөйтіп ол да малайым құсап күнәкар ойға бой алдырды. Ал дұшпанға жолықтырған тағдыр одан қорғанатын құралды да қолыңа әрдайым қоса ұстата қоймайтыны белгілі, сондықтан бұл жолы жақын маңайдан оның махаббатқа деген аңсарын мәңгілікке басатын жарғабақ та, жартас та ұшыраспай қойды, — онымен арпалысып күш салыстырып жатқанша, оған жалбарынғанша, жайында қалдырып қайтадан осынау жыра-жықпылдарға барып жасырынғаным жөн дейтін шешімге келгенімнің себебі сол. Сөйтіп, сабама түсіп, ашуымды басып, ештеңеге алаңдамастан көз жасымды көлдей төгіп, ауыр-ауыр күрсініп, көктегі құдіреттен аяушылық білдіруін сұрап жалынуға және қайғы-қасіретімнен арылуға көмек беруін, күш беруін жә болмаса туған жеріне қоса жат өңірлерде де өзі жайындағы өсек-аяң мен ғайбат сөзге еркінен тыс түрде жол ашып берген бейшара жайында естелік те қалмауы үшін осынау құба түзде өлім жіберуін сұрап жалбарынуға қолайлы жерді қайта іздеуге кірістім.
ХХІХ тарау
Бұл тарауда рыцарымыздың ғашығына бола өзіне-өзі тілеп алған ауыр азабынан қандай күлкілі де қитұрқы жолмен арылғаны жайында айтылады
— Қапыда тапқан қайғы-сорым турасындағы ақиқат әңгіменің жайы міне осындай, сеньорлар, — өздеріңіз естіген күрсіністерім, өздеріңіз зейін қойған сөздерім, көзімнен төгілген жасым бұрын бұдан да молырақ болғанына жеткілікті себеп бар ма, жоқ па — ол жағына өздеріңіз баға бере жатарсыздар, сондай-ақ қандай бақытсыздыққа ұшырағаным жайында ой қорыта келіп мені жұбатып әуре болудың пайдасыз екенін де түсінерсіздер, өйткені мені қайғыдан арылтудың ешқандай амалы жоқ. Өздеріңізден өтінерім жалғыз ғана нәрсе (бұл сіздердің парызыңыз және оны орындау сіздерге қиындыққа түспейді): қуғыншылар қуып жетеді-ау деген ой дегбірімді кетірген шақта тұла бойымды билеп алатын үрей мен үмітсіздіктен құтқаратын оңаша орын бар ма мұнда, соны айтыңыздаршы. Әрине, ата-анамның маған деген сүйіспеншілігі шексіз екенін білемін және мені көргенде қуанатынына да сенімдімін, әйткенмен алдарына өздері ойлайтындай түр-пішінде емес, басқа түр-пішінде баратынымды елестетсем, айтып жеткізе алмас ұяттан өртеніп кете жаздаймын, — олардың көзіне қалай қараймын, сенімдерін ақтамағанымды, ар-намысымды сақтамағанымды көзімнен көріп тұратынына қалай шыдаймын, — сондықтан, біржола қарамды батырғаным артық деп білем.
Осыны айтқан ол үндемей қалды, өңі алабұртып сала берді — бұл оның аса сезімтал да ұялшақ жан екенін аңғартатын нышан еді. Қыздың әңгімесін тыңдап отырғандардың бойында оған деген айрықша аяушылық сезім оянды, сонымен бірге бәрі де оның қасірет-қайғысына таңырқанумен болысты; сол арада священник жұбату айтып, ақыл-кеңес беруге оқталған, бірақ Карденьо алдын орап:
— Е-е, сеньора, Кленардо байдың жалғыз қызы, сүйкімді Доротея сіз екенсіз ғой? — деді.
Осынау ұсқынсыз кейіптегі адамның (Карденьоның киімі алба-жұлба екенін ескертіп өткенбіз) аузынан әкесінің есімін естіген Доротея таңырқанып қалды да, оған мынадай сауал қойды:
— Ал, өзіңіз, ағатай, кім боласыз және әкемнің есімін қайдан білесіз? Жаңылмасам, жәбірлі өмірім жайындағы баянымда оның есімін бірде бір рет атамаған секілді едім ғой.
— Мен, сеньора, сол өзіңіз айтқандай, Лусинда жұбайым деп атаған бейбақ болам, — деп жауап қатты Карденьо. — Мен сол азып-тозған Карденьомын, өзіңізді де түңілу шегіне жеткізген зұлымның айтып жеткізгісіз арсыздығы арқасында мен де мына қазір өзіңіз көріп тұрғандай ахуалға тап болдым, яғни, киімім жұлым-жұлым, үстім жартылай жалаңаш, адам мейірімінен ада мүсәпірге айналдым, ал бәрінен жаманы — ақыл-естен айрылдым, себебі ақыл-есім өзіме тек жаратқан аз уақытқа кеңшілік еткенде ғана қайтып оралады. Мен, Доротея, сол дон Фернандо жасаған қылмыстың куәгері болған жанмын, сондай-ақ Лусинданың оның жұбайы болуға келісімін бергенін өз құлағыммен естіген бейшарамын. Мен сол Лусинда өзіне-өзі келгенше, қойнынан табылған хатта не жазылғаны анықталғанша тоса тұруға тәуекелі жетпеген сорлымын, өйткені осынша көп қасіреттің қол ұстасып бірге келуіне жаным шыдас бермеген болатын. Сөйтіп, төзімім түгесілген соң ол үйді тастадым да, қожайыныма Лусинданың қолына тигізуін өтініп хат қалдырып, сол кезден бастап қас дұшпанымдай көріп кеткен өмірімді тәмамдау ниетімен мына меңіреу құла түзге келіп жеттім. Алайда, өмірден айыруға ықылас танытпаған тағдыр мені ақыл-естен айырумен ғана шектелді: мүмкін, ол мені сәті түскен кездейсоқтық арқылы өзіңізге жолығуым үшін сақтаған шығар, енді міне, айтқан сөздеріңіз рас болса, ал бұған менің күмәнім жоқ, онда, бәлкім, көктегі құдіреттің ықтиярымен екеуіміздің азап-әуреміз өзіміз жобалағаннан әлдеқайда жақсы аяқталар да. Олай дейтінім, мынадай жағдай туып тұр ғой: егер Лусинда, өзі де мойындағанындай, менің әйелім болуы себепті дон Фернандоға күйеуге шыға алмайтын болса, ал дон Фернандо сіздің күйеуіңіз болуы себепті оған үйлене алмайтын болса, онда көктегі құдірет өзімізге тиесілі иелікке қайтадан қолымызды жеткізер деп үміт ете аламыз ғой, өйткені аталмыш иеліктер әлі күнге шейін өзіміздікі, ешкім бізден оны аластаған да, тартып та алған жоқ. Ендеше, қиялдағы дүдәмал дәмеден тумаған, алдамшы әуейілікке негізделмеген осындай үміт ұшқындап тұрған шақта сізден өтінерім, сеньора, ізгі ниетті ойларыңыздың бағыт-бағдарын басқа арнаға бұрып, жақсылық болар деп күтсеңіз екен, сондай-ақ өзім де ойларымның бет-алысын басқа арнаға салуға тырысып бағармын. Кавальеро ар-ұяты атымен және христиан ар-ұяты атымен ант етейін, дон Фернандо өзіңізге қайтып оралғанша сізді жалғыз қалдырмаймын, ал егер ақылға қонымды сөздер арқылы парызын орындауға көндіре алмасам, онда өзіме жасаған жәбірін біржола естен шығарып және бұл үшін оны жазаға тартуды көктегі құдіреттің үлесіне қалдырып, осы арада, жер бетінде, кегіңізді қайтару мақсатында кавальеро деген атағым мүмкіншілік беретін іс-әрекет еркіндігін пайдаланып, өзіңізге көрсеткен өрескел әділетсіздігі үшін оны тиісті тәртіппен жекпе-жекке шақырам.
Карденьоның сөзі Доротеяны таң-тамаша қалдырды; осынау ізгі ниетіне ырзашылығын қалай жеткізерін білмеген қыз оның аяғына жығыла кетті де, құшақтамақ ыңғай білдірді, ал Карденьо болса қашқалақтаумен болды; бірақ, осы арада лиценциат сөзге араласты: жан тебірентер лебізі үшін Карденьоны мақтап алған священник деревнясына екеуінің өзімен бірге баруын өтініп, сөйткендері жөн болатынын айтып, үгіттей бастады; оның айтуынша, ол жерде бұлар не қажеттің бәрімен қамтамасыз етілмек, қалған шаруаны сол арада реттеулеріне болады: дон Фернандоны іздей ме әлде Доротеяны ата-анасына алып бара ма, қысқасы, патша көңілдері не қаласа соны істеуге ерікті. Карденьо мен Доротея оған ризалық білдіріп, ұнамды ұсынысты қабыл алмаққа ұйғарды. Осының бәріне таңырқана қарап үнсіз тұрған шаштараз да ақыры тіл қатып, священник секілді елгезектікпен ол да бұларға өз көмегін ұсынды; сонан соң священник екеуінің бұл араға қалай тап болғаны жайында қысқаша ғана баяндап берді, Дон Кихоттың әдеттен тыс ауыштығы жайында хабарлап, атқосшысы қожайынын іздеуге кеткенін, өздерінің соны күтіп отырғанын құлаққағыс етті. Сол арада Карденьо Дон Кихотпен шекісіп қалғанын еске алды, бірақ бұның бәрі көз алдына көрген түстей бұлыңғыр түрде елестеген-ді, серіктеріне сол жайында айтып берген ол шатақтың неге бола шыққанын ұмытып қалғанын хабарлады.
Осы кез оқыстан айқай естілді, священник пен шаштараз айқайды салып тұрған Санчо Панса екенін сезе қойды, — бұларды қалдырған жерінен таппай қалған ол енді екеуін дауыстап шақырып жатыр еді. Бәрі соған қарай бет алды, олардың Дон Кихот жайындағы сұрақтарына анау Дон Кихоттың үстінде жалғыз ғана жейде, әбден арықтап кеткенін, өңі аппақ қудай, қарны аш, жүрегінің әміршісі Дульсинея жайында аһылап-уһілеп отырғанын айтты. Сол жерде бұл, Санчо, Дульсинея оған бұл арадан кетуге, Тобосоға келуге әмір еткенін, қыздың өзі оны сонда күтіп отыратынын хабарлапты, бірақ анау сүйгенінің абырой-атағына лайық ерліктер жасамайынша оның ай дидарлы әлпетін көре алмайтынын мәлім етіпті. Егер бұл ахуал осылай жалғаса берсе, — деді Санчо ренжіңкіреп, — Дон Кихотқа өзі жаулап алмақшы империя түгіл, архиепископтық та бұйырмауы мүмкін, айтқандайын, архиепископтық — бұл тек басқа тәуір ештеңе табылмағандықтан ғана айтылған нәрсе, сондықтан оны қайткен күнде де бұл арадан алып кетпесе болмайды. Лиценциат оған босқа әбігер болмауын: бәрін Дон Кихоттың патша көңілі білетінін, ал оны бұл жерден алып шығуды олар өз міндетіне алатынын айтты. Одан соң ол Карденьо мен Доротеяға шаштараз екеуінің Дон Кихотты дертінен емдеу үшін, оның сәті түспесе, тым құрығанда, үйіне алып бару үшін қандай амал қарастырғанын хабарлады; Доротея бұған жауап ретінде қорғансыз бикештің рөлін шаштараздан гөрі өзі тәуірірек орындайтынын, оның үстіне соған лайықты киім-кешегі де барын, өзінің орындағаны табиғилау боп шығатынын, осы себепті ойға алғандары оң нәтиже беруі үшін не істеу керек болса, соның бәрін өзіне тапсырғандары жөн екенін, өйткені рыцарьлық романдарды көп оқығанын, жәбір көрген бикештердің кезбе рыцарьлардан көмек сұраған кезде қалай-қалай сөйлейтінін жақсы білетінін айтты.
— Ондай жағдайда, — деді священник, — бізге тек іске кірісу ғана қалмақ. Тағдырдың бізге септесіп тұрғанында сөз жоқ: өздеріңізді құтқаруға арналған есікті ойда жоқ жерден ашып жіберген ол, біздің де жағдайымызды жеңілдетіп тастады.
Сол арада Доротея түйіншегінде жатқан сәнді көйлегін алып киіп, жасыл матадан тоқылған мантильясын33 жамылып, құйттай әдемі қобдишасынан алқасы мен басқа да бағалы әшекейлерін алып тағынып, қас пен көздің арасында әрі бай, әрі ақсүйек сеньораға айналып шыға келді. Мұның бәрін және басқа да ұсақ-түйектерді ол, өзінің айтуынша, бір керегі болар деп ала шыққан екен, бірақ осы күнге шейін ондай жағдай жолыға қоймапты. Оның адам айтқысыз сұлулығын, сүйкімділігі мен тартымдылығын көрген серіктері аңқиып қалды, сөйтіп бәрі бірауыздан: егер мынадай сылқымнан бой тасалап жүрген болса, дон Фернандо дегенің дымның иісін білмейтін дәлдүріш шығар деп мәлім етті; алайда барлығынан да ала-бөтен таң-тамаша болған адам Санчо Панса болды — ажары мұншалықты көзді арбап, көңілді әңкі-тәңкі қылатын жанды өзі өз болғалы бергі бүкіл ғұмыр тарихында кездестірмегендей көрінгенді оған (бұның өзі шын мәнінде де солай еді), сондықтан аса қатты толқу үстінде священниктен бұл сүйкімді сеньораның кім екенін, құла түзден кімді іздеп жүргенін сұрады.
— Бұл сүйкімді сеньора, бауырым Санчо, — деп жауап қатты священник, — біліп қойғаның артық болмайды, Микомиконский ұлы корольдігінің ер жынысты билеушілері жағынан тарайтын тікелей мұрагері боп табылады, өзі сенің қожайыныңды іздеп жүр, әлдебір қатыгез дәудің көрсеткен жәбір-жапасы мен қиянатына ара түсіп, одан кек алып беру жөнінде өтініш айтпақ, ал аса мейірімді рыцарь боп табылатын сенің мырзаңның атақ-даңқы жер бетін түгел шарлап кеткендіктен мына принцесса соны іздеп сонау Гвинеядан келіп отыр.
— Егер мырзамның жолы болып, өзіңіз айтып тұрған әлгі жексұрын дәуді өлтірсе, — деді Санчо Панса бұған жауап ретінде, — сөйтіп, көрсеткен жәбірі мен қиянаты үшін кек қайтарса, бұл шын мәнінде-ақ бақытқа жеткізген іздеу және іздегенді табу боп шықпақ, — ал енді қожайынымның оны өлтіретіндігіне еш күмән жоқ, тек әлгі дәумен кездессін деңіз және тек ол елес боп шықпасын деңіз, өйткені оның елеске қарсы қолданар шарасы жоқ. Айтқандайын, сеньор лиценциат, өзіңізге мынадай бір бұйымтайым бар: мырзамның көңілінде архиепископ атанам деген құштарлық пайда болмасы үшін, содан қатты қорқып жүрмін ғой, тақсыр, оған тезірек мына принцессаға үйлену жөнінде кеңес беріңізші, сонда оны архиепископ дәрежесіне ұлықтаудың ақи-тақи жолы кесіледі де, император тәжін жан қинамай оп-оңай олжа етеді, ал мен болсам — күллі арман-мақсатыма жетем. Бұл жайында мен ұзақ ойландым, ақыры мырзамның архиепископ болғаны маған қол емес деген байламға келдім, өйткені менің шіркеуге тигізер пайдам аз: үйлі-баранды адаммын, ал енді қазір шіркеуден анша-мұнша пайда түсіру құқына ие болам деген дәмемен, — себебі, қатыным бар, балам бар дегендей, — ажырасу жайында әбігерлік жасауым — бос әурешілік боп шықпақ. Ендеше, сеньор, мәселе қожайынымның мына принцессаға тезірек үйленуіне тіреліп тұр, — мен бұл сүйкімді бикешпен әлі таныса қойған жоқпын, сондықтан есімін атамай тұрмын.
— Оның есімі — принцесса Микомикона, — деп жауап қатты священник, — өйткені, корольдігі Микомиконский деп аталатындықтан, оның да сондай есім алуға тиіс екені белгілі ғой.
— Әрине, әрине, — деп келісе кетті Санчо. — Туып-өскен жерінің атауын өз есіміне айналдырған жандар маған жиі жолығып тұрды, — мысалға, Педро де Алькала, Хуан де Убеда, Дьего де Вальядолид, — шамасы, Гвинеяда да королевалар өз корольдіктерінің атымен аталатын осындай дәстүрдің болғаны ғой.
— Әбден мүмкін. Ал, енді мырзаңның үйленуіне қатысты әңгімеге келсек, қолымнан келгеннің бәрін жасауға тырысармын, — деді священник.
Бұл сөз Санчоны қаншалықты мәз-мәйрам қылса, священникті де оның аңқаулығы мен мырзасының есіл-дертін алған сандырақтың мұның басында да нық орныққаны соншалықты қайран қалдырды, — өйткені анау, әрине, өзінің император болатынына кәміл сенімді адам ғой.
Сол екі ортада Доротея священниктің қашырына мініп, шаштараз бұқаның құйрығынан жасалған сақалын бетіне жапсырып алды, сөйтіп олар Санчоға өздерін Дон Кихотқа қарай бастауға әмір етті; жолға шығар алдында атқосшыға екеуінің священник пен шаштараз екенін айтпау қатаң тапсырылған-ды, өйткені, гәп Дон Кихоттың бұларды танымағанында — оның император болу-болмауы осыған тікелей байланысты, делінген еді. Священник пен Карденьо бұлармен бірге ілесіп бармағанды жөн көрді: Карденьо — екеуінің төбелескендерін Дон Кихоттың есіне салмауды көздесе, священниктің ол жерде төбе көрсетуіне енді ешқандай мұқтаждық қалмаған, сөйтіп қашыр мінген екеу ілгері озды да, мыналар асықпай аяңдап соңдарынан ілесті. Өзін қалай ұстауы керектігі жөнінде священник Доротеяға ақыл-кеңес бермек болған, бірақ қыз оның алдын орап, аса көп абыржымауын өтінді: рыцарьлық романдар талабынан қыл елі ауытқымайтынына, онда қалай суреттелетін болса солай, бәрін де майдан қыл суырғандай мүлтіксіз орындайтынына сендірді. Салт мінгендер мильдің төрттен үштей бөлігін жүріп өткен кезде, кенет үйме-жүйме жартастардың қақ ортасында тұрған Дон Кихот бой көрсетті, киімдерін киіп те алыпты, бірақ қаруларын әлі асына қоймапты, сөйтіп оны көрген бойда және Санчодан мұның Дон Кихоттың тап өзі екенін анықтап сұрап алған бойда Доротея жорғасына қамшы басты, сақалды сақал алғыш шоқырақтап соңынан ілесті; олар Дон Кихотқа таяп келген кезде малай қашырынан түсе сап Доротеяны тұтып алмақ болған, бірақ қыз қашырдан асқан әбжілдікпен ырғып түсті де, Дон Кихоттың алдына кеп тізесіне құлай кетті; Дон Кихот оны жерден көтермекке талпынғанымен, қыз орнынан тұрмаған күйі былай деп сайрап қоя берді:
— Беу, айбынды да аса құдіретті рыцарь, қайырымдылығыңыз бен кішіпейілділігіңіз мейірім білдірмейінше тіземнен көтерілмек емеспін, бұл ісіңіз сіздің абыройыңызды арттырып, атағыңызды аспандатса, маған, күллі дүниедегі ең қам көңіл, ең қасіретті бикешке, пайда боп тиер еді. Егер қуатты білегіңіздің айбыны мәңгі өлмес даңқыңыздың дабысына сайма-сай болса, онда құрметке бөленген есіміңіздің шуағын аңсап, алыс елдерден қайғысына көмек сұрай келген бақытсыз әйелге қамқорлық жасау сіздің парызыңыз боп табылады.
— Қашан орныңыздан тұрғанша, аса сымбатты сеньора, мен жағымды да ашпаймын, жалбарынышты лебізіңізге де құлағымды түрмеймін, — деп жауап қатты оған Дон Кихот.
— Орнымнан тұрамын, сеньор, бірақ рақымшылық жасап, алдыңызға тартқан өтінішімді орындағаннан кейін ғана тұрамын, — деп қарсылық білдірді шерге батқан бикеш.
— Оны орындауға ырзашылығымды берем, — деп мәлім етті Дон Кихот, — тек бұдан короліме, отаныма, сондай-ақ жүрегім мен еркіндігімнің кілтін қолында ұстап отырған жанға зиян мен залал келмесе болды.
— Оларға ешқандай зиян да, залал да келмейді, ақ жүрек сеньорым, — деді жәбірі жанын жегідей жеп отырған бикеш.
Осы арада Санчо Панса қожайынына жақындап, құлағына былай деп сыбырлады:
— Сеньор! Бұған жәрдемдесем деп жалтақтамай-ақ уәде ете беруіңізге болады, өйткені әлденендей дәусымақты өлтіре салу — сіз үшін түк емес, ал мұны өтініп отырған бикеш — принцесса Микомикона, Эфиопиядағы ұлы корольдік Микомиконскийдің королевасы.
— Бұл бикеш кім болса ол болсын мейлі, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — мен өзім берген сертіме адалдығымды қашанда бұлжытпай сақтап, ар-ұятымның әмірі бойынша әрекет етем.
Сосын бикешке қарай бұрылып:
— Асқан сұлулығыңыз ажарын қайта тапсын, сізге көмек көрсетуге әзірмін, — деп салды.
— Ендеше, өзіңізден өтінерім, жанқияр рыцарь, осы қазір қолма-қол соңымнан ерсеңіз екен, құдайдың да, адамның да заңын аяққа басып, корольдігімді тартып алған сатқыннан кегімді қайтармайынша басқа ешқандай шытырман оқиға іздемеуге және басқа біреулердің өтінішін орындамауға өзіме алдын-ала уәде берсеңіз екен, — деді бикеш.
— Қайталап айтам: өтінішіңізді орындаймын, — деп мәлім етті Дон Кихот, — сол себепті де, сеньора, бойыңыздағы қасіреттің ауыр жүгін тап осы қазір аулақ серпіп, діңкесі құрыған үмітіңізге жаңа күш пен жүректілік дарытуға тиіссіз, өйткені көктегі хақ пен ақ білегімнің көмегі арқасында корольдігіңіз көп ұзамай-ақ өзіңізге қайтарылады, сөйтіп оған таласуға тәуекелі барған арсыздардың ішін удай ашытып, мемлекетіңіздің байырғы да биік тағына қасақана түрде қайта жайғасасыз. Ал, кірісейік іске, өйткені кеш қалудан асқан кемістік жоқ, деген бар.
Қорғансыз бикеш Дон Кихоттың қолына жанталаса жармасып сүймекке әрекеттенді, бірақ анау аса бір әдепті де сыпайы рыцарь болуы себепті ондайға жол бермеді, — керісінше барынша әдептілікпен және сыпайылықпен бикешті құшақтап орнынан тұрғызды, сонан соң Санчоға Росинанттың айылын тартып, дереу сауыт-сайманын алып беруге әмір етті. Санчо аттың айылын тартқан соң, ағашта алапа секілді ілулі тұрған сауыт-сайманды шешіп алып, көзді ашып-жұмғанша қожайынының үстіне қондыра қойды, сөйтіп сауыт-сайманын киіп алған мырзасы:
— Ал енді, жаратқан жар болсын, аттандық мына айтулы сеньораны қорғауға, — деді.
Шаштараз болса, әлі күнге шейін тізерлеп отырған-ды; мырс етіп күліп жіберуден өзін-өзі шаққа дегенде тежеп, бір қолымен сақалын демеп ұстап отырған, сақалы түсіп қалар болса өздері ойластырған осынау шарапатты шараның шырқы бұзылары анық еді; алайда, көмек көрсетуге уәде беріліп те қойылғанын, Дон Кихоттың уәдесін орындамақ боп шыдамсызданып тұрғанын көрген ол бойын тіктеп, екінші қолымен мәртебелі бикешті Дон Кихотпен бірге қолтығынан демеп, қашырға отыруына жәрдемдесті; бұдан соң Дон Кихот Росинантқа қонды, шаштараз да қашырына мінді, ал Санчо жаяу тартты, осы арада ол сұр есегінің орны үңірейіп тұрғанын сезініп, қапыда қолды болғанын есіне алды; бірақ бұл жолы оған аса қайғырған жоқ — қожайыны император атану сапарына аттанғанын, ұзамай-ақ мақсатына жететінін ойлап көңілі көтеріліп келе жатты: себебі, Дон Кихоттың мына принцессаға үйленетініне, сөйтіп ең құрығанда Микомиконский королі болатынына еш күмәні жоқ-ты. Бір ғана нәрсе — аталмыш корольдіктің негрлер елінде екені, өзіне вассалдыққа берілетін жандардың қара түсті болатыны көңіліне олқы соғып тұр еді; әйткенмен, ой-қиялы сол арада-ақ оған тәуір амал тауып берді, сөйтіп ол былайша ой кешті: “Вассалдарымның негр болғанында тұрған не бар? Кемеге тиейсің, Испанияға алып келесің, осы арада оларды қолма-қол ақшаға өткізесің де, бұл қаражатқа титул немесе қызмет сатып аласың — іс бітті, сосын қалған өміріңді қайғы-мұңсыз өткізе бер! Абыржымаңдар, саспаңдар, ашық ауызың біз емес, бұл шаруаны шырқ үйіруге, сөйтіп отыз мың ба әлде он мың ба вассалды қас пен көздің арасында сатып жіберуге біздің ебіміз де, епсектігіміз де жетеді. Құдай ақы, олардың бәрін топырлатып болсын немесе басқадай болсын, бір демде-ақ зытырып жіберем, бір жақсысы, әйтеуір, өткізетінім қара болғанымен, олар өзіме күміс, алтын боп жарқырап оралады ғой. Жоға, мен өздерің ойлайтындай ақымақ емеспін!” Осы ойға көңілі елтіп, қуанышқа кенелгені сонша, жаяу салпаңдаудың жайсыздығын да ұмытып кетті.
Карденьо мен священник мұның бәрін бұта тасасынан бақылап отырған, оларға барып қосылудың еш ыңғайын келтіре алмаған; ақыры қиыннан қиыстыруға шебер священник бұл мақсатқа жетудің де жолын тапты, анығырақ айтқанда: өзімен бірге алып жүрген футлярдан қайшы шығарды да, Карденьоның сақалын сырп еткізіп қырқып тастады, үстіне өзінің сұрғылтым жамылғысы мен қара плащын кигізді, ал өзі камзол-шалбармен ғана қалды; нәтижесінде Карденьо қас қағымда мүлде басқа адам боп шыға келді, егер айнаға қарар болса өзін өзі тани алмаған да болар еді. Бұлар киім ауыстырып киіп жатқан кезде аналар ілгері озыңқырап кеткен, бірақ жолға бірінші боп шығу бұларға еш қиындыққа түспеді, өйткені жынысты және батпақты жермен салт аттылар жаяулардай тез жүре алмайтын. Қысқасы, олар шатқалдан жазық далаға шықты, ал серіктерімен бірге Дон Кихот та шатқал жақтан бой көрсеткенде бұл оны танып тұрғандай қолын бұлғап белгі беріп, одан көз алмай тесіле қарап қалды, сосын арада біраз уақыт өткенде оған құшағын жая ұмтылып, дауысын көтеріп: