Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 34

Арада екі аптадай уақыт өтер-өтпесте діннен безген отыздан аса адам сиятын тамаша фелюга тапты. Көздеген мақсаты күмән тудырмасы үшін және нанымды көрінуі үшін ол Оранға қарай жүргенде Алжирден отыз шақырымдай жердегі, кептірілген інжірмен ірі көлемде сауда жасалып жатқан Сарджелге фелюгамен сапар шегуге ниет қылып, ақыры сонда саяхат жасап та келді. Әлгінде өзім айтып өткен тагаринмен бірге кейін онда тағы бірнеше рет болып қайтты. Берберияда тагарин деп арагондық маврларды атайды, ал гранадалық маврларды — мудэхар дейді, Феццан корольдігінде мудэхарлар эльч деп аталады, феццандық корольдің әскері де негізінен осылардан тұрады. Айтайын дегенім, жолай діннен безген шағын қойнауға, Зораида өзімізді күтіп жатқан үйден арбалеттің оғы екі атылғанда да жетіңкіремейтін жерге міндетті түрде тоқтап, зәкір тастайтын. Әрине, оның бұл араға тоқтауында өзіндік мән бары белгілі ғой, кейде ол ескекші маврлармен бірге осы арада салаат оқитын, ал кейде тіпті, тәжірибе жинай берейін дегендей, ұзамай шындап іске асырмақ шаруасын қалжың түрінде орындап та жүретін, атап айтқанда: Зораиданың үйіне кіріп, жеміс-жидек сұрайтын, Зораиданың әкесі оны танымаса да, әйтеуір өтінішін аяқсыз қалдырмайтын. Кейін маған діннен безгеннің өзі айтқанындай, Зораидамен тілдеспекке, оны христиандарға алып бару жөнінде өзіне тапсырма бергенімді, ештеңеге қам жемеуіне, алаңдамауына болатынын хабарламаққа қанша талпынса да ештеңе өнбепті, өйткені әкесі немесе күйеуі әмір етпесе мавр қыз-келіншектері әдетте маврлармен де, түріктермен де жүз көріспейді, есесіне олар христиан тұтқындармен әңгімелесуден бой тартпайды, ондай жүздесулердің кейде тіпті шамадан тыс ұзаққа созылып кететіні де бар. Ол Зораидамен сөйлесе қалғандай болса, бұл маған онша ұнамас та еді: өз тағдыры діннен безгеннің қолында екенін көрген қыздың тынышы кетуі әбден мүмкін еді. Қайткен күнде де әйтеуір, діннен безгеннің бұл тәуір ниетінің орындалуын құдай қош көрмеген-ді, ал діннен безген болса, Сарджелге дейін және кері қарай еш кідіріссіз барып-келуге болатынына, қай жерге, қашан және қалай көңілі соқса солай зәкір тастауға ерікті екеніне, тагарин серігі айтқанын екі еткізбей тыңдайтынына, ал менің өтемақым төленіп те қойылғанына, олай болса енді тек христиандар арасынан ескекшілер іздеп табу ғана қалғанына көзі жеткен соң, маған өтемақысы төленгендерден тыс тағы кімдерді алуымызға болатынын ойластырып, олармен алдағы жұмаға келісіп қоюым керегін айтты, өйткені сол жұма күні аттанамыз деп бәтуаласқанбыз. Мен қаланы емін-еркін тастап шыға алатын әрі ескек есудің майталманы боп табылатын он екі испанды тауып, уағдаластым, осынша адамды іздеп табу маған да оңайға түскен жоқ, өйткені қарақшылардың жиырма кемесі барлық ескекшіні алып кәсіптерімен айналысуға аттанып та кеткен-ді, сондықтан егер қожайындары верфьте тұрған галиоттың құрылысын аяқтау үшін жаз айларын айлақта өткізуге ұйғарым жасамағанда бұлардың өзін таба алмаған болар ем. Осы он екі ескекшіге мен бар-жоғы тек алдағы жұма күні, кешкісін, құпия түрде және жеке-дара қаладан шығып, өзімді Хаджи Мурат үйі жанында күтіп алуы керегін ғана айттым. Бұл тәртібімді олардың әрқайсысына жеке-жеке құлағдар қылдым және жолай ұшырасқан басқа христиандарға өзімді сол арадан күт деп әмір етті, дегеннен басқа ештеңені тісінен шығармауды тапсырдым. Бұны бірыңғайлағаннан кейін, бұдан да зор құлшыныспен екінші шаруаға кірістім: Зораиданы не болып, не қойып жатқанынан хабардар етуім керек-ті, мұның бәрін алдын-ала білген ол дайын боп отыратын, христиандардан фелюга келеді деп мөлшерлеп қойған мерзімінен ертелеу, күтпеген жерден тап бергендей болсақ қорқынышқа бой алдырмайтын. Сөйтіп, жол жүрер қарсаңында оған барып, өзімен тілдесудің бір амалын табуға бекіндім. Оның үйіне тағамдық шөп жинайтын кісі секілді боп бардым және ол арадан алғаш жолықтырған адамым әкесі болды: ол менімен күллі Берберияда, сондай-ақ тіпті Константинопольде де, тұтқындар мен маврлар арасында қолданылатын тілде, — маврлардың да, кастильдіктердің де, басқа бір тайпаның да тілінде емес, барлық тілдің қойыртпағы боп табылатын, бірақ бәрімізге түсінікті тілде, — тілдің осы бір өзгеше түрінде бағында не істеп жүргенімді және кім екенімді сұрады. Мен оған арнаут Мамидің басыбайлысы екенімді (арнаут Мами ең жақын досы екенін жақсы білетінмін), салат жасауға қажет шөптерді іздестіріп жүргенімді айттым. Одан соң ол өтем төлейтіндер қатарына жататын-жатпайтынымды және өзім үшін қожайыным қанша сұрайтынын білгісі келді. Екеуіміз осылай әңгімелесіп тұрғанда, келгенімді әлдеқашан байқаған сүйкімді Зораида да үйден шыққан-ды. Мавр қыз-келіншектері, қайталап айтайын, христиандар алдында жүз көрсетуден ұялмайтындықтан және олармен тілдесуден жалтармайтындықтан, ол бізге қарай бет алуды өзіне сөкет көрген жоқ. Ол аз болғандай, бізге қарай жай басып жақындап келе жатқанын көзі шалған әкесі оны сол бойда-ақ қасына шақырып алды.
Аяулы Зораидамның көрерге көз керек сұлулығы мен сымбатын, сондай-ақ сонда үстіне киіп шыққан киімдерінің сәні мен салтанатын суреттеуге сөзім жетпейді, айтайын дегенім тек үлбіреген мойнындағы, құлағы мен шашындағы інжулер басындағы шашынан да көп болатын. Сол елдің салты бойынша жалаңаш жүретін тобығына таза алтыннан құйылған каркаджилер (аяққа салатын шығыршықтар немесе білезіктер мавр тілінде осылай аталады) салынған еді және бұлардың сансыз көп гауһармен көмкерілгені сонша, кейін Зораидадан сұрап білгенімдей, әкесі бұл екі каркаджиді он мың дублонға бағалайды екен, сондай-ақ оның білегі де осынша тұратын. Әшекейлері арасында інжу өте көп еді және бәрі де айрықша көркем еді, өйткені мавр әйелдері ірілі-ұсақты інжулерді сән-салтанат пен мақтанның затына балайтын, маврлардағыдай аса мол інжудің басқа ешбір халықта кезікпейтіні де сондықтан; ал Зораиданың әкесі жайында жұрт оның тек Алжирдегі ең көп тәуір інжудің ғана қожасы емес, сонымен бірге ақшалай екі жүз мыңнан астам испан эскудосының да иесі екенін айтатын, соның бәрін қазір өзіме әмірін жүргізіп жүрген жан билеп-төстейтін. Осындай әсем киім-кешек, әшекейімен бой көрсеткен ол маған әдемі көрініп пе еді? Талай тауқыметті бастан өткеріп, жырым-жырымы шыққан мынадай киіммен алдарыңызға келіп отырған бұл қызға зейін салып қарасаңыз төрт құбыласы түгел кезінде қандай болғанын аңғарар едіңіз. Кей әйелдің ажар-көркінің өз уақыты, өз кезеңі болатыны белгілі, әлденендей бір кездейсоқтықтан олар не жүнжіп кетеді, не жайнай түседі, сондықтан жан дүниесінде болған бұлғақтың салдары олардың сүйкімін асыратыны немесе сүйкімін қашыратыны, көбіне-көп кеспірсіздендіріп жіберетіні де әбден табиғи нәрсе. Бір сөзбен айтқанда, сонда алдымнан шыққан кезде ол үріп ауызға салғандай боп киімі де, өңі де гүл жайнап тұрған еді, — әйтеуір, бұрын-соңды ешқашан мұндай сұлулықты көрмеген секілді болдым. Сол арада, өзіме қандай жақсылық жасағаны есіме түсе кеткен сол бір кірпік қағымда, маған бұл өзіме бақыт сыйлау үшін және өзімді құтқарып алу үшін аспаннан жерге түскен періште ғой дейтін ой келді. Қасымызға жақындаған кезде әкесі оған досы арнаут Мамидің басыбайлысы екенімді, мұнда салатқа арнап шөп жинауға келгенімді айтты. Бұдан соң қыз да әңгімеге араласып, әлгінде өзім айтып өткен қойыртпақ тілде менен дворянмын ба, кім екенімді және не себепті осы уақытқа шейін өтемақы төлемей жүргенімді сұрады. Оған өтемақым төленіп те қойғанын және ақыма қарап-ақ қожайынымның мені қалай жоғары бағалайтынын білуге болатынын: өтемақы үшін оған мың бес жүз султан төлеуге мәжбүр болғанымды айттым. Ол маған былай деп жауап қайтарды:
“Егер әкемнің басыбайлысы болсаң және сен үшін әкеме әлгіден екі есе көп төлегелі тұрса да, бәрібір мен оны келіспеуге үгіттеп көндірген болар ем: сендер, христиандар, адым аттаған сайын өтірік айтасыңдар, жоқ-жұтаң боп көрінгілерің келеді, сөйтіп маврларды алдайсыңдар”.
“Бәлкім, кей кездері солай болатын да шығар, сеньора, — дедім мен, — бірақ қожайыныма мен барымды бардай, жоғымды жоқтай қып айттым, бұрын да осылай шынымды айтушы ем және болашақта да бұл әдетімнен айни қоймаспын”.
“Сонда сен қашан кетпекшісің?” деп сұрады Зораида.
“Ертең кетем-ау, деймін, — дедім мен, — ертең француз кемесі зәкір көтермек, сонымен жүріп кетсем бе деп тұрмын”.
“Одан да испан кемелерін күткенің, солармен бірге кеткенің жөн емес пе? — деп қарсылық білдірді Зораида. — Себебі, француздар сіздерге дос емес қой”.
“Жоқ, — дедім мен, — егер испан кемелері жайындағы хабарлар жалған боп жүрмесе, мен, әрине, күткен де болар едім, бірақ, абзалы, ертең кететін шығармын, өйткені отаныма қайтып оралуға, жанымдай жақсы көретін адамдарыммен жүздесуге ынтығып жүргенім сонша, сапарымды кейінге қалдыра тұруға еш құлқым жоқ, тіпті кейін бұдан да қолайлы жағдай туып қалуы мүмкін екеніне де қарамаймын”.
“Шамасы, еліңде әйелің қалған ғой, қазір енді сонымен жүздесуге ынтығып тұрған болдың ғой?” деді Зораида.
“Жоға, мен бойдақпын, — деп жауап қаттым мен, — бірақ, отаныма барған бойда үйленем деген сөзім бар”.
“Ал, ол қыз сұлу ма — әлгі сөз берген қызыңды айтам?” деп сұрады Зораида.
“Оның қандай сұлу екенін сипаттап жеткізе алмаймын, айтарым тек мынау ғана: ол саған өте ұқсас”, деп жауап бердім мен.
Осы жерде Зораиданың әкесі мәз боп күліп жіберді де, былай деді:
“Оллаһи-білләһи, христиан, егер менің қызыма ұқсайтын болса оның өте әдемі болғаны: өйткені, менің қызым — бүкіл корольдіктегі ең сұлу қыз саналады ғой. Сенбесең, зейін сала көз тігіп көр, шын айтып тұрғаныма сонда өзің-ақ иланатын боласың”.
Түрлі тілді жетік білетін адам ретінде Зораиданың әкесі осы әңгіменің ұзына бойында дерлік бізге тілмаштық етті, өйткені қызы сол аймақтарда қолданылатын, жаңағы бір әзірде өзім айтып өткен, дүбәра тілде сөйлегенімен, өз ойын сөзден гөрі көбіне-көп ым-ишара арқылы білдірумен болған. Әңгімеміз аяқталып келе жатқанда кенет бір мавр жүгіріп келді де, төрт түріктің бақ дуалынан секіріп өтіп, әлі піспеген жемістерді жұлып жатқанын айтып айқайлады. Шал шошып кетті, Зораиданың да зәресі ұшты, — бұл түрік тепкісінде жүрген маврлардың дағдыға сіңген, қалыпты деуге боларлық қорқынышы еді, өйткені аналар, әсіресе, түрік солдаттары, өздерін өктем ұстайтын, маврларға ойына не келсе соны істеп, құлдан бетер қорлайтын. Сол арада әкесі Зораидаға былай деді:
“Қызым! Үйге кір де, іштен кілттеніп ал, мен барып ана иттермен сөйлесейін, ал сен, христиан, шөбіңді жина, сосын — жолың болсын, еліңе есен-сау оралуыңа бір Алланың өзі жар болсын”.
Мен оған басымды иіп құрмет көрсеттім, сосын ол Зораида екеуімізді оңаша қалдырып, түріктерге кетті, Зораида болса, әкесінің әміріне көніп үйіне қарай жүре түсті де, әкесі ағаш арасына еніп көрінбей кеткен бойда-ақ маған қайтып келіп, жасты көзбен жаутаң қағып:
“Тамши, христиан, тамши?” (“Кетіп бара жатырсың ба, христиан, кетіп бара жатырсың ба?”) деді.
Мен оған:
“Иә, сеньора, бірақ сенсіз ешқайда аттап баспаймын. Мені алдағы жұмада күт және бізді көргенде шошып кетпейтін бол. Біз міндетті түрде христиандарға кетеміз”, дедім.
Оған бәрін егжей-тегжейлі түсіндіріп бергенім сонша, әңгімемізде ол үшін екіұшты көрінетіндей ештеңе қалған жоқ, сөйткен соң ол мойныма білегін ораған күйі бұратыла басып үйіне қарай жүрді, ал мұның нәтижесі, егер құдірет қисынын басқаша етіп келтірмегенде, біз үшін өте жайсыз болатын еді, анығырақ айтқанда: әлгінде құлаққағыс еткенімдей, екеуіміз құшақтасқан күйі келе жатырмыз, әкесі түріктерді қуып жіберген, қайтып оралған, қарап тұр — мына жерде екеуіміз қыдырып келеміз, оның өзімізді көріп тұрғанын біз де көріп тұрмыз, алайда тапқыр да зерек Зораида қолын алған жоқ, керісінше, ол маған бұрынғыдан да бетер тығыла түсті, басын кеудеме сүйеп, тізесін сәл бүгіңкірей қойды, — осы қылығы арқылы ол бір жайсыздыққа ұшырағанын айқын да анық аңғартып берген еді, ал мен болсам оны сүйемелдеуге мәжбүр боп келе жатқандай түр жасай қойдым. Қасымызға жүгіре басып жеткен әкесі қызының қандай халде екенін көріп, не болғанын сұрады, бірақ жауап алмаған соң:
“Сөз жоқ, әлгі иттердің шапқыншылығынан шошынған, содан есеңгіреп қалған”, деді.
Сол арада ол қызын менің кеудемнен жұлып алып өз кеудесіне басты, ал Зораида ауыр күрсінді де, жасаураған көзін сығырайта ашып:
“Амши, христиан, амши!” (“Кет, христиан, кет!”) деді.
Әкесі болса, оған былай деп жауап қатты:
“Христианды қумай-ақ қой, қызым, ол саған ешқандай жамандық жасаған жоқ, ал түріктер кетіп қалды. Қорықпа, — шыныңмен-ақ ештеңеден қорықпауыңа болады: жаңа айттым ғой, түріктерге аман-сау тұрғанда жөндеріңді табыңдар дедім”.
“Дұрыс айтасыз, сеньор, қызыңызды шошытқан солар, — дедім мен, — ал қызыңыз кетуге әмір етіп тұрса, онда мазасын алмай-ақ қояйын. Саушылықта болыңыздар. Қажет боп қалған жағдайда, рұқсат етсеңіз, бағыңыздан салатқа шөп жинау үшін тағы келем, — қожайынымның айтуынша, осындай жақсы шөп басқа ешбір бақта жоқ көрінеді”.
“Қашан келгің келсе, сонда келе бер, — деді Хаджи Мурат, — қызымның саған бұлай дегені, өзіңді немесе христиандар арасындағы тағы біреуді жек көргендігінен емес, — “кет” деген сөзді ол түріктерге арнаған еді, бірақ саған қаратып айтты, бәлкім, шөп жинайтын уақытың болғанын мегзеген шығар”.
Сол жерде мен олармен қоштастым. Зораиданың көңілі астан-кестең болғанында күмән жоқ-ты, ол әкесімен бірге кетті де, мен шөп жинаймын деген желеумен аспай-саспай, бүкіл бақты қалағанымша аралап шықтым: кіретін-шығатын жерлерін аңдадым, ысырмаларының беріктігін тексердім, ойға алған ісіміздің оңды боп шығуына септігін тигізер басқа да жайларды барладым. Сосын көрген-білгендерім жайында діннен безген мен серіктеріме егжей-тегжейлі есеп бердім, сөйткен соң тағдыр өзіме сүйкімді де таңғажайып Зораида кейпінде тарту еткен бақытымның ләззатын алаңсыз тататын сәттің жақындауын тосып жанымды қоярға жер таппадым. Уақыт өтіп жатты, ақыры ұзақ күттірген сәт те келіп жетті, сөйтіп байыпты түрде ойластырып, сан мәрте талқылаудан өткізгеннен кейін ғана барып белгілеген жоспарымызға сәйкес, арманды нысанамызға да жеттік: өзім Зораидамен бақта әңгімелескен күннің ертеңіне, дәлірек айтқанда, жұма күні, діннен безген іңір қараңғылығы қоюланған бойда Зораида үйінің тура қарсы алдына дерлік келіп зәкір тастады.
Алдын-ала құлағдар болған, ескек есуге тиісті христиандар үй маңайында әр жерде тығылып жатыр еді. Өздерінен қол созымдай жерде ғана тұрған фелюгаға тап беруге құлшынып, мені тағатсыздана күтіп алағызып жатқан: себебі, діннен безгенмен арадағы уағдаластығымыздан олар бейхабар болатын, — бостандыққа өз күшімізбен жетеміз, фелюгадағы маврларды жайратып саламыз деп ойлаған. Серіктеріммен бірге сол маңайдан бой көрсеткенімде, тығылған жерлерінен атып-атып шықты. Бұл кезде қала қақпалары жабылып жатқан, жағалауда да жан баласы жоқ-ты. Сол арада біз бірден тартып Зораидаға барған жөн бе әлде ескектерде отырған теңізші-маврларға тарпа бас салған дұрыс па дегеннің төңірегінде ақылдаса бастадық. Жанымызға діннен безген келіп, неге кешеуілдетіп жатқанымызды сұраған кезде біз әлі екі ойлы боп тұрғанбыз; дереу кірісу керек, фелюгадағы маврлар қаннен-қаперсіз, көпшілігі тіпті ұйқтап та қалды, деді анау. Оған не істерді білмей тұрғанымызды айттық, анау: ең бастысы — әуелі фелюганы басып алу керек, ал оның түк қиындығы жоқ және ешқандай қауіп те жоқ, Зораидаға сосын баруымызға болады, деді. Осыны мақұл көріп, соның бастауымен дереу фелюгаға қарай тарттық, — анау кемеге бірінші боп секіріп түсті де, қылышын суырып алып, мавр тілінде:
“Тыпыр етпеңдер, әйтпесе құрисыңдар!” деп айқайды салды.
Бұл кезде христиандардың бәрі дерлік бортта еді. Арраистың айқайы үргелек маврлардың зәресін зәр түбіне жіберді, сөйтіп, қаруға жармасуды ойға да алмаған олар, — айта кетерлігі, ешқайсысында дерлік қару жоқ-ты, — христиандардың өздерін байлап тастауына үн-түнсіз көне берді, ал христиандар болса, қыңқ еткен дыбыс шығарсаңдар бәріңді түгел бауыздаймыз деп қорқытып, маврларды ә дегенше-ақ шандып-матап үлгерді. Бұдан соң христиандардың жартысы маврларды күзетуге қалды да, өңгесі сол баяғы діннен безгеннің бастауымен Хаджи Мураттың үйіне қарай тартты; олар қақпаны сындырмақшы болған, бірақ сәті түскен кездейсоқтық шығар, құдды ешқандай кілт салынбағандай, қақпа өз-өзінен оп-оңай ашылып кетті. Сөйтіп, құлаққа ұрған танадай тыныштықта, үн-түнсіз, ешкімнің көзіне түспеген күйімізде, үйге таяп келдік.
Аяулы Зораида бізді күтіп терезе алдында тұр еді, аяғымыздың дыбысын естіп, сыбырлап қана низарани емессіздер ме, яғни христиан емессіздер ме деп сұрады. Христианбыз деп жауап қаттым да, төмен түсуін сұрадым. Мені дауысымнан таныған ол екі ойлы боп жатпады, сөз айтпастан құстай ұшып төмен түсті де, есікті ашты — айдай сұлу әрі мейлінше сәнді киінген Зораида қарсы алдымыздан жайнаң қағып шыға келді, мен тіпті соның бәрін суреттеп беруге де батпай отырмын. Оны көрген бойда жалма-жан қолына жармасып, қайта-қайта сүйе бастадым, менен кейін діннен безген мен екі серігім сүйді, әрине, қалғандары да қарап қалмай біздің үлгімізді өнеге тұтты, — бұлар құпиямыздан бейхабар еді, әйтсе де Зораидаға алғысымызды білдіріп жатқанымызды, оны құтқарушы санайтынымызды, әрине, жақсы түсініп тұрған. Діннен безген мавр тілінде одан әкесінің үйде бар-жоғын сұрады. Зораида оның үйде екенін, ұйқтап жатқанын айтты.
“Амал қанша, оны оятып, өзімізбен бірге ала кетуге тура келеді, — деп мәлім етті діннен безген, — сондай-ақ, мына ғаламат бай үйдегі бар бағалы затты да қоса әкетуге мәжбүрміз”.
“Жоқ, — деді Зораида, — әкеме тиісуге мүлдем болмайды, ал бұл үйдегі бар бағалы дүниені өзіммен бірге әкетіп барам, соның өзі-ақ бәріңізді түгел шылқыған бай етіп, көңілдеріңізді көншітуге жетіп артылады: сәл шыдасаңыздар, өздеріңіз де көресіздер”.
Сол арада ол қазір қайтып оралатынын айтып, бізден шу шығармай, тыныш тұруымызды сұрап, үйге кіріп кетті. Мен діннен безгеннен Зораидамен не жайында сөйлескенін сұрадым, анау маған не жайында екенін айтты, оған Зораиданың ешбір тілегіне ешқандай жағдайда қарсы келуге болмайтынын ескерттім. Сөйтіп тұрғанда қолына алтын теңгеге толы сандықшасын ұстаған Зораиданың өзі де бой көрсетті, алтынның көптігі сонша, сандықшаны әзер көтеріп келді. Қырсыққанда, тап осы сәтте Зораиданың әкесінің аяқ асты оянып кетіп, бақ ішінен шығып жатқан дабыр-дұбырды естіп қоймасы бар ма!.. Терезеден басын шығарып қараған ол, бұлардың христиандар екенін бірден біліп, араб тілінде: “Христиандар, христиандар! Ұрылар, ұрылар!” деп жан дауысы шығып айқайлай бастады. Бұл айқай аза бойымызды қаза қылып, абдыратып тастады, алайда өзімізге қандай қатер төнгенін аңғара қойған діннен безген, оны үйде алас-күлес басталмас бұрын тыныш таптырғанды жөн санап, Хаджи Муратқа қарай жан ұшыра жүгіре жөнелді, бірер жігітіміз оған ілесе кетті, мен болсам құшағыма ес-түссіз құлаған Зораиданы тастап кете алмай тұрып қалдым. Бір сөзбен айтқанда, баспалдақпен жоғары көтерілгендердің керемет әбжілдік көрсеткендері сонша, келесі кірпік қағымда олар Хаджи Муратты қолын арқасына қайыра байлап, сөз шығындап әуре болмасы үшін аузын орамалмен тығындап, алдарына салып айдап келе жатты, оған қоса: егер бір ауыз бірдеңе дейтін болсаң — өмірмен қош айтысасың деп қорқытып та қояды. Әкесіне қарамау үшін Зораида бетін қолымен бүркеп алды, оның қолымызға өз еркімен түскенінен бейхабар шал қызын көріп жүрегі қан жылады. Алайда енді бізге тек екі аяғымызға сенуден басқа ештеңе қалмаған, сондықтан асыға адымдап фелюгаға қарай бет алдық, ондағылар дегбірі қалмай күтіп отыр екен, өйткені бізді әлденеге ұшырап қалды ма деп қобалжи бастапты.
Бәріміз түгел фелюгада бас қосқан кезімізде сағат әлі түнгі екі бола қоймаған-ды, сол арада біз Зораиданың әкесінің қолын шешіп, аузындағы орамал тығынды алып тастадық, діннен безген оған егер бір ауыз бірдеңе айтатын болса, сол бойда ажал табатынын тағы қайталап ескертті. Қызының осында екенін көрген, әсіресе оны құшағыма алып отырғанымды, ал қызының қарсыласпайтынын, реніш білдірмейтінін, босанып шығуға да тырыспайтынын — көңілі тыныш екенін байқаған әкесі ауыр-ауыр күрсіне бастады. Алайда діннен безгеннің қатерлі ескертпесін орындауымыздан қорқып, жұмған аузын ашпады. Сол тұста Зораида өзінің фелюгада екенін, енді-енді жүзгелі тұрғанымызды, ал әкесі мен басқа да маврлардың байлаулы жатқанын аңғарып, діннен безгенге қарап тіл қатып: менен өзіне бір қайырымдылық жасауды — маврларды қоя беруімді және әкесін босатуымды өтінетінін, өйткені өзін жанындай жақсы көретін, оның үстіне өзінің қырсығынан тұтқынға әкетіліп бара жатқан әкесін қарсы алдынан көріп отырғанша, теңізге құлап өлгенді артық санайтынын, маған жеткізуін сұрады. Діннен безген оның өтінішін маған жеткізді, мен келісім бердім, бірақ анау дау айтып, бұл мүлдем дұрыс емес, егер босатып жіберсек, олар ойбайын салып, бүкіл қаланы басына көтереді, сосын фелюганың соңынан қуғынға корветтер аттандырылады, одан кейін біздің құрлықта да, теңізде де бас сауғалайтын жеріміз қалмайды, деді, — оның ойынша, қолдан келер жалғыз ғана нәрсе: бұларды христиан жеріне табанымыз тиген бойда босатып жіберу көрінеді. Біз өстуді ұйғардық, ал өтінішін не себепті қолма-қол орындай алмайтынымыз Зораидаға айтылған кезде, ол бұған түсіністік танытты.
Міне, сөйтіп көңілдері күпті зіңгіттей ескекшілеріміз ескектерін қуана-қуана қолға алды да, тағдыр-талайымызды бір құдайдың құзырына табыс еткен біздер Майорка аралдарына қарай бағыт ұстадық, өйткені ол бізге ең жақын жатқан христиан жері болатын. Бірақ, ұзамай терістік желі сарнап қоя берді, теңізде толқын күшейді, сондықтан Майоркаға қарай тура тарту мүмкін болмай қалды — жағалаудан тым алысқа жырақтамай, Оранға қарай жол шегуімізге тура келді, бұл бізге онша қолайлы бола қойған жоқ, өйткені Алжир орын тепкен жағалауда, одан алпыс мильдей ғана жерде орналасқан Сарджелден байқап қалулары мүмкін-ді. Оған қоса, бұл сулардан әдеттегіше Тетуаннан тауар тиеп қайтатын галиоттардың бірі ұшырасып қала ма деген қаупіміз де бар-ды. Дей тұрғанмен, қай-қайсымыз да, ал тұтастай алғанда барлығымыз түгел, егер тауар тиеген галиот кездессе, тек бұл қарақшылар галиоты боп шықпаса, құрдымға кетіп қор болмақ түгіл, керісінше, кемені басып алар едік, одан соң қауіп-қатерді онша елең қылмай саяхатымызды сәтті аяқтар едік дейтін ойға бейіл бергендей болғанбыз. Зораида әкесін көрмес үшін алдымда теріс қарап бүктүсіп отырды да қойды, содан жүзу барысында бірде-бір рет бой түзеген жоқ және оның Лела Мәриамнан көмек сұрап жалбарынғанын құлағым шалды. Ақыры таң шапағы алаулаған шақта біз отыз мильдей жерге жырақтап та кеткенбіз, таң жарығында жағалаудан аркебуз40 оғы үш атылғанда жететіндей қашықтықта келе жатқанымызды білдік, бұл кезде онда жан баласы жоқ-ты, ешкім бізді байқамайтын, сөйте тұрғанымен, бірлесе күш жұмсап, кемені бұл шамада біржола тыншу тапқан теңіздің ортасына қарай алып шықтық, сосын екі мильдей жүрген соң, кезектесіп есуге ұсыныс білдірдік, ондағы ойымыз ескекшілер өзек жалғап алсын дегенбіз, ал ішіп-жем бізде жеткілікті болатын; алайда ескекшілер өре түрегеліп, қазір демалатын уақыт емес, бізді ескек еспейтіндер тамақтандырсын, ал өзіміз ескегімізді тоқтаусыз есе береміз, дегенді айтты. Біз солай еттік те, бірақ тап осы мезгілде аңқылдап пассат желі соға бастады, соның салдарынан ескекті тастап, желкен көтеріп, Оранға қарай бет түзеуге мәжбүр болдық, өйткені басқа бір жаққа қарай бағыт алудың еш амалы қалмаған. Бұның бәрін аса бір асығыстықпен атқардық, сөйтіп желкен астында сағатына сегіз мильдей ала бастадық, енді қарақшылар кемесіне жолығысып қалудан басқа қаупіміз жоқ-ты. Ескекші-маврларға да тамақ бердік, діннен безген олардың тұтқын еместігін, оңтайы келген бойда-ақ босатылатындарын айтып, көңілдерін көтеріп қойды. Зораиданың әкесіне де осы шарт мәлім етілді, ол бұған былай деп жауап қатты:
“Сендер не айтсаңдар да сенуге бармын, христиандар, мейірім-қайырымдарыңның шарапатын да көруге әзірмін, бірақ мені босатам дейсіңдер — жо-жоқ, мен сендер ойлағандай ақымақ адам емеспін. Еркіндігімнен айыру үшін осыншалықты қатерге бас тіккен әрекеттерің адам сенгісіз ақжүректікпен оны өзіме қайтару үшін жасалмаған шығар, оның үстіне менің кім екенімді және мен үшін қандай көп өтемақы алуға болатынын да жақсы біліп тұрсыңдар. Егерде өтемақы сомасын белгілеуге рақымшылық етсеңдер, онда мен өзім үшін және мына талайсыз қызым үшін не сұрасаңдар да ойланбастан берер едім немесе бар жиған-тергенімді тек осы қызым үшін ғана сарп етер едім, өйткені жалғандағы жалғыз қуанышым, жанымның жұбанышы сол ғана”.
Осыны айтып ол еңіреп жылап жіберді, бәріміз де оны қатты аяп кеттік, ал Зораида оған жалт қарап, жылап жатқанын көргеннен кейін, өзі де адам айтқысыз толқып, тіземде отырған жерінен атып тұрды да, жүгіріп барып әкесін құшақтай алды, сол жерде екеуінің бір-біріне беттерін тақап, өкіре жылағандары сондай, мұны көріп тұрғандардың көпшілігі оларға қосыла қорсылдай бастады. Алайда қызының сән-салтанатқа арналған киімдерін киіп, асыл тастарын тағынып алғанын көрген әкесі оған өздерінің тілінде былай деді:
“Бұлайша киінгенің неғылғаның, қызым? Мына қасіретке ұшырар алдындағы кеште үстіңде үйде киетін қарапайым көйлек қана бар-ды, бұл екі арада киім ауыстыра қоятындай да уақытың болмап еді ғой, оған қоса, сәнді киімдеріңді киім, сыланып-сипанатындай қуанышты хабар да ала қойған жоқ едің ғой, ал бүгін қарасам, өзім білетін және тағдыр бізге оң қабақпен қарап тұрған кезде саған өзім тарту еткен күллі әдемі көйлектеріңнің ішінен ең тәуірін таңдап киіпсің. Жауап берші осыған, өйткені бұл жағдай мені өзім тап болған тақсіреттен гөрі көбірек таңырқатып тұр”.
Маврдың қызына айтқан сөзін бізге діннен безген аударып тұрды, бірақ қызы жұмған аузын ашқан жоқ. Ал борттың жанында тұрған, Зораида алтын-күміс, асыл тастан жасалған әшекейлерін сақтайтын сандықшаны көргенде маврдың таңырқауы тіптен ұлғая түсті, — Зораиданың мұны қала сыртындағы үйге ала шықпағанына, Алжирде қалдырып кеткеніне сенімді еді, — сөйткен соң ол сандықшаның қолымызға қалай түскенін, оның ішінде не барын сұрады. Діннен безген болса, Зораиданың жауабын тоспастан, ол үшін былай деп жауап қатты:
“Қызыңыз Зораидаға соншама көп сұрақ қойып босқа әуре болмаңыз, сеньор, — барлық сұрағыңызға мен бір-ақ жауап қайтарғалы тұрмын. Сөйтіп, енді білмесеңіз біліп қойыңыз, ол — христиан, бұғауымызды бұзып, бостандыққа алып шыққан да — сол. Ол бізге өз еркімен еріп бара жатыр, оның бақытты екеніне және дәл қазір бейне түнектен жарыққа, өлімнен өмірге, азап шегуден рақат шегуге ауысқандай сезімде жүргеніне еш күмәнім жоқ”.
“Бұл шын айтып тұр ма, қызым?” деп сұрады мавр.
“Иә”, деп жауап қатты Зораида.
“Е-е, сен христиан екенсің ғой, — деді қарт сөзін әрмен жалғап, — әкеңді сатқындықпен жау қолына табыс еткен де сен болдың ғой?”
Бұған Зораида былай деп жауап қатты:
“Иә, мен христианмын, бұл шындық, бірақ саған сатқындық жасағам жоқ, —сені тастап қашып кетуді немесе саған жаманшылық жасауды көздегем жоқ, тек жанымның рақат табуын ғана көздедім”.
“Ол қандай жан рақаты, қызым?”
“Бұл жайында Лела Мәриамнан сұра, — деп жауап қатты Зораида, — ол саған менен гөрі жақсырақ түсіндіріп бере алады”.
Осы айтылған сөздерді естуі-ақ мұң екен, әкесі көз ілеспес шапшаңдықпен атып тұрып теңізге күмп беріп қойып кетті, егер шұбатылған ұзын әрі қолпылдаған кең киім-кешегі шамалы уақыт су бетінде ұстап тұрмағанда, батып кететіні де сөзсіз еді. Зораида зар илеп, құтқаруымызды сұрап жалына бастады, сол бойда біз де көмекке ұмтылып, альмалафасынан тартып, ес-түстен айрылып есеңгіреп қалған қартты фелюгаға шығарып алдық. Қайғыға батқан Зораида бейне бір ажал тапқан адамға жоқтау айтқандай күңіреніп жылауға кірісті. Біз қартты етпетінен жатқыздық, сол бойда аузынан су ақтарыла бастады, сөйтіп екі сағаттан соң шал өзіне-өзі келді, ал бұл екі арада жел бағытын өзгертіп, бізді жағалауға қарай тықсыра бастаған, сондықтан фелюгамызды құрғаққа шығарып тастамасы үшін ескекке күш салуымызға тура келді. Алайда, сәті оңынан келген кездейсоқтық сеп болып, жел бізді кішкене бір мүйістің әлде құмқайырдың айналмасындағы қойнауға айдап келді; бұны маврлар Кава Румия деп атайтын, бұл біздің тілімізде сайқал-христиан дегенді білдіреді, өйткені олардың аңыздарына қарағанда, бұл арада Испанияның күйреуіне қырсығы тиген Кава жерленіпті, кава деген сөз олардың тілінде сайқал дегенді, ал румия — христиан әйел дегенді білдіреді, сондықтан мұқтаждық оларды осы қойнауға келіп зәкір тастауға мәжбүр еткен кезде, олар мұны жаман ырымға жориды, аса бір қажеттілік болмаса бұл жерде зәкір тастап тоқтап тұрмайды; ал біз үшін бұл сайқал ойнақ салатын жер емес, әрі тыныш, әрі жанға сая таптыратын орындай көрінді, өйткені теңіз әлі толқып жатқан. Біз жағалауға шолғыншы жібердік, бірақ өзіміз ескегімізді қас қағым сәтке қолдан шығармадық; діннен безген бізге өз қорынан тамақ берді, тамақ ішкен соң көктегі құдірет пен аспан патшайымынан көмек көрсетіп, көз қырын салуын, осынау оңды басталған істің ойдағыдай аяқталуына жәрдемдесуін сұрап бар ықылас-пейілімізбен жалбарына бастадық. Зораида әкесі мен бұғаудағы барлық маврды жағаға түсіріп кетуімізді өтініп қайтадан жалына бастады, аяқ-қолы байлаулы әкесі мен тұтқынға алынған отандастарына қарауға беті болмай отырғанын, қараса жүрегі қан жылайтынын айтты. Оларды нақ жүзіп кетер алдында босатуға уәде бердік, өйткені бұларды мынадай елсіз далада жағаға түсіріп кету біз үшін онша қауіпті емес еді. Дұғамыз текке кетпепті, құдіреттің құлағына барыпты: бақытымызға орай жел бәсең тартып, саяхатымызды қорықпай-үрікпей жалғастыра беруге шақырғандай, теңіз де қайта тыншу тапты. Осыған байланысты біз маврлардың бұғауын шешіп, таң-тамаша болған оларды бірінен соң бірін жағаға түсірдік. Зораиданың әкесі бұл кезде есін жиып, еңсесін тіктеп алған еді, жағаға түсіре бастаған кезімізде ол бізге қарап былай деді: