Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 37

Total number of words is 3922
Total number of unique words is 2008
34.0 of words are in the 2000 most common words
48.5 of words are in the 5000 most common words
55.8 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
— Апырай, сеньор дон Луис, киіміңіз дәреже деңгейіңізге әбден-ақ үйлесімді екен, ал төсек-орныңыз аяулы анаңыздың өзіңізді сән-салтанатта мәпелеп өсіргеніне айғақ болардай-ақ, — деді.
Бозбала ұйқылы көзін уқалап жіберіп, оған тесірейе қарап қалды да, бұның әкесінің малайы екенін ажыратты, бұл жаңалық оны қатты таңғалдырғаны сонша, ұзақ уақыт бойы бір ауыз бірдеңе айтарлық шамасы болмады, ал малай сөзін әрмен жалғап жатты:
— Сіздің аяулы әкеңіз, ал менің қожайыным, ана дүниеге аттанып кетпесін десеңіз, жарқыным, сеньор дон Луис, сізге бар шаруаңызды былай қойып үйге қайтудан басқа ештеңе қалмайды, өйткені үйде болмауыңыздың жанына қатты батқаны сонша, әкеңіз шынымен сондай халге жетіп отыр.
— Ал, сонда әкем осылай қарай кеткенімді және осындай киім кигенімді қайдан білген? — деп сұрады дон Луис.
— Ойға алған ісіңіз жайында сыр бөліскен бір шәкірт бала әкеңіздің сізді жер-көктен іздеп таппай аһ ұрып жатқанын көріп жаны ашып, бәрін түгел баян етті, ал әкеңіз сол бойда төрт малайын қуғынға аттандырды, сөйтіп міне төртеуіміз де алдыңызға келіп бас иіп тұрмыз және қуанышымыз қойнымызға сыймай тұр, себебі сапарымыз сондай сәтті боп шықты, ұзамай өзіңізді жанындай жақсы көретін адамыңызбен табысатын боласыз.
— Е, бұл қайтуға құлқым соға ма, жоқ па, көктегі құдірет қалай қарайды — соған байланысты, — деді дон Луис қыңыратқып.
— Соға ма, қарай ма деп бас қатыратын не бар, үйге қайтуға келіскеніңіздің өзі-ақ жетеді. Бұдан басқа жасайтын амалыңыз да жоқ.
Дон Луистің жанындағы қашыр айдаушы осы әңгіменің бәрін естіп жатқан-ды, — төсегінен атып тұрды да, бұл оқиға жайында дон Фернандоға, Карденьоға және олардың киініп үлгерген басқа да серіктеріне хабарлауға асықты; әлгі адамның бозбаланы дон деп әспеттейтінін, олардың екеуара не жайында сөйлескенін және әлгінің баланы алып кеткісі келетінін, баланың барғысы келмейтінін олар, міне, осы жігіттен естіді. Қашыр айдаушының бұл хабары, сондай-ақ осынау бозбала жайында өздеріне бұрыннан мәлім жай, анығырақ айтқанда — құдіреттің оған ғажайып дауыс сыйлағаны, оларды бұл бозбала жайында көбірек білуге ынтықтырды, оған күш көрсетілетіндей болса тіпті көмек бергілері де келді, сол үшін бәрі бозбала мен малай арасындағы кикілжің әлі жалғасын тауып жатқан жерге қарай бағыт алды. Дәл осы кезде Доротея бөлмесінен сыртқа шыққан-ды, оған еріп үргелектене басып донья Клара да шыққан, сол арада Доротея Карденьоны аулақтау шығарып алып, оған жас әнші мен донья Клара арасындағы жайды қысқаша түрде баяндап берді, ал Карденьо, өз кезегінде, оған бозбаланың әкесі қуғынға жіберген малайлардың келіп жеткенін хабарлады және Клара естімейтіндей етіп ақырын дауыспен айтпағандықтан, осының бәрі қызды қатты толқытып жібергені сонша, Доротея ұстап қалмағанда ес-түссіз құлап түсері кәміл-ді. Карденьо Доротеяға оны бөлмеге кіргізуге кеңес берді, қалғанының бәрін өзі реттейтінін айтты; Доротея солай етті де.
Ал бұл кезде төрт малайдың төртеуі де бекеттің ауласына жиналып, дон Луисті ортаға алып, әкесін қуанту үшін осы қазір қолма-қол жүріп кетуін сұрап жабыла үгіттеп жатты. Дон Луис оларға өмірін де, арын да, жанын да бәске тіккен шаруасын бірыңғайлы қылмай ешқайда бармайтынын мәлім етті. Малайлар болса, оны мұнда қалдырып құр өздері қайтпайтынын, жақтырсын мейлі, жақтырмасын мейлі, бәрібір оны қалайда үйіне алып баратындарын айтып табандап тұрып алды.
— Сіздер менің мәйітімді ғана алып барасыздар, — деп қарсылық білдірді дон Луис. — Қалай, қайтіп апарсаңыздар да менің жансыз денемді ғана апарасыздар.
Бұл екі арада дау-дамай дабырасына меймандардың көпшілігі-ақ жиналып қалған, олардың арасында Карденьо, дон Фернандо, оның серіктері, аудитор, священник, шаштараз, сондай-ақ енді қамал-сарайды күзетуге мұқтаждық жоқ деп шешкен Дон Кихот та бар еді. Бозбаланың басындағы жайдан хабардар боп үлгерген Карденьо малайлардан жас жігітті күштеп алып кетуге не итермелеп тұрғанын сұрады.
— Бізді итермелеп тұрған — әкесін өмірге қайта оралту тілегі ғана, мына кавальеродан ойда жоқта қол үзіп қалуы себепті оған өмірмен қош айтысу қатері төніп тұр, — деп жауап қатты төртеудің бірі.
Дон Луис оған былай деп жауап қатты:
— Бұл ара менің жеке басыма қатысты жайларды талқылайтын жер емес. Мен ерікті адаммын, қайтқым келсе — қайтамын, қайтқым келмесе — ешқайсыңыз да мәжбүр ете алмайсыздар.
— Сізді, мейірбан мырзам, ақыл-парасатыңыз мәжбүр етеді, — деді малай келісіңкіремей, — ал, егер ол сізде аздау болса, бізде жетерлік, әйтеуір осы жерге келіп тұрғандағы мақсатымыз бен жүктелген міндетімізді ақырына дейін орындап шығуға жетеді.
— Мәселені егжей-тегжейлі анықтап алған жөн болар еді, — деп сөзге аудитор араласты.
Сол арада бұл қожайынының көршісі екенін шырамытқан малай:
— Апырай, мархабатты мырза, сеньор аудитор, мына кавальероны қалай ғана танымай тұрсыз? Бұл көршіңіздің ұлы ғой, — дәреже-атағына сай келмейтін киім киіп ата-анасының үйінен қашып кеткен болатын, онысын өзіңіз де көріп тұрған шығарсыз, — деді.
Мұны естіген аудитор бозбалаға зейін сала қарап, оны тани кетті де, құшағына алып:
— Дәреже-атағыңызға кір келтіретін мынадай киім киіп және осындай ыңғайда саяхат жасап жүргеніңіз неғылғаныңыз, сеньор дон Луис: әншейін балалық па немесе оның әлденендей бір себебі бар ма? — деді.
Бозбаланың көзіне жас толып кетті де, аудиторға ешқандай жауап қайтара алмады, ал аудитор болса малайлардан сабыр етуін сұрап, бәрі де ойдағыдай реттелетінін айтты; өзі дон Луисті қолынан ұстап, оңашаға алып шыққан соң, қандай кепке тап болғанын сұрады. Ол өстіп одан басындағы жайды егжей-тегжейлі сұрастырып жатқан кезде бекет қақпасы жанынан шаңқылдаған дауыстар естілді, оған себепкер мынадай жағдай еді: осында қонып шыққан екі мейман дон Луистің малайлары жұрттың назарын бұрып алғанын көріп, ештеңе төлемей кетіп қалмақ болыпты; алайда басқа біреудің шаруасынан гөрі өз шаруасын көбірек құнттағанды жөн көретін бекетші оларды қақпаның жанынан ұстап, ақы төлеуді талап еткен және пасық пиғылдарын өте бір былғанышты сөздермен мінеп-сөккені сонша, аналар жауап орнына жұдырығын ала жүгірген; сөйтіп, олардың мұны оңдырмай төмпештей бастағаны сонша, бейшара бекетшінің жан дауысы шыға бақырып көмек сұраудан басқа шарасы қалмаған. Бекетшінің жұбайы мен қызы Дон Кихотты неғұрлым қолы бос және көмек көрсетуге неғұрлым қабілетті адам деп тапқан-ды, сондықтан оған бекетшінің қызы келіп:
— Көмектесе көріңіз, сеньор рыцарь, жаратқан иеміз өзіңізге осындай қабілетті текке бермеген болар, екі сұрқия сорлы әкемнің қаққанда қанын, соққанда сөлін шығарып жатыр! — деді.
Оның лебізін тыңдап алған Дон Кихот аспай-саспай және мейлінше байсалды кейіпте былай деп сөйлеп кетті:
— Аяулы ару! Қазіргі таңда бұл өтінішіңіз аяқсыз қалуға тиіс деп есептеймін, өйткені берген уәдем бойынша аяқтап шығуға мәжбүр боп тұрған шаруамды жеріне жеткізбейінше, қандай да бір басқа шытырман оқиғаға араласуға қақым жоқ. Алайда, сізге мынадай бағалы кеңес берсем бе деймін: жүгіріп барыңыз да әкеңізге айтыңыз, бұл айқаста ол барынша табандылық танытсын және қандай себеппен болса да берілмейтін болсын, ал бұл екі арада мен принцесса Микомиконадан оны осынау бақытсыздықтан арашалап алуға пұрсат сұраймын, егер ол пұрсатын берсе, еш саспаңыз, оны құтқарып алам.
— Алда, құдай-ай! — деп айқайлап жіберді сол жерде тұрған Мариторнес. — Сіз өтініш айтып, аталмыш пұрсатыңызды алып болғанша қожайыным ана дүниеге аттанып та кетеді ғой.
— Маған сондай пұрсатты алуға мүмкіндік беріңіздер, — деді Дон Кихот келіспей, — ал анау бұл кезде ана дүниеге аттана ма, аттанбай ма — онда тұрған дәнеңе жоқ, өйткені оны ол жақтан да босатып алам, тіпті бұған ол жақтың түгел қарсылық көрсеткеніне де қарамаймын немесе, тым құрығанда, оны сол жаққа аттандырып жібергендерді жақсылап тұрып желкелейтінім сонша, баршаңыз да толық қанағаттанғандық сезімге ие боласыздар.
Соны айтып, көп ойланып тұрмастан, Доротеяның алдында тізесін бүкті де, өзінің кезбелік-рыцарьлық тілінде мәртебелі ханымға мына қамал-сарайдың төтенше қасіретке тап болған иесіне жедел түрде жәрдем көрсетуіне кеңшілік жасап, пұрсат беру жөнінде өтініш білдірді. Принцесса қуана-қуана келісім берді де, Дон Кихот қалқанын бетке ұстап, семсерін суырып алып, қақпаға қарай тұра жүгірді, ол жерде екі мейман бекетшіге әліге шейін асықпай әлімжеттік жасап жатқан болатын; бірақ Дон Кихот оларға жақындай бере қалт тұрып қалды, Мариторнес пен бекетшінің әйелі кідірмеуін, бірі қожайынын, екіншісі күйеуін жедел құтқарып алуын сұрап айқайлағандарымен, былқ етпеді.
— Мен асықпайын деп тұрмын, — деді Дон Кихот, — өйткені, қарапайым қызметшілерге қарсы семсер суыруға қақым жоқ. Атқосшым Санчоны шақырыңдар, өйткені бұндайлардан арашалау мен кек қайтару соның үлесіндегі шаруа.
Бұл әңгіме бекеттің қақпасы жанында айтылып жатқан-ды, ал ол жерде айтуға тұрарлықтай дәрежеде дөп тиіп, дәл соғылған жұдырықтар сол бұрынғыша жаңбырдай жауып, бекетшіге әжептәуір мөлшерде зиян әкеліп, Мариторнестің, әйелі мен қызының жанын қоярға жер таптырмай тұрған, Дон Кихоттың қоянжүректігі, сондай-ақ бірінің қожайыны, екіншісінің жұбайы, үшіншісінің әкесі тап болған мына қасірет оларды қатты күйзелтіп жіберген.
Әйтсе де, бекетшіні аз уақытқа жайына қалдыра тұрайық, өйткені оны арашалап алатындардың табылары анық, ал табылмаса — әлі келмейтін іске тәуекел етіп әлек болғаны үшін шыдасын, қыңқ еткен дыбыс шығармасын, сөйтейік те, елу қадамдай кейін жүріп дон Луистің аудиторға не деп жатқанына құлақ түрейік: біз олардан аудитор бозбаладан неліктен жаяу келе жатқанын, не себепті үстіне соншалықты жұпыны киім кигенін тәптіштеп сұрап жатқан кезде қол үзіп едік қой. Сол арада бозбала бейне жүрегі қайғыдан қарс айрылып тұрғанының белгісіндей оның қолын қатты қысып ұстап алған күйі және көзінің жасын көлдетіп тұрып былай деді:
— Мархабатты мырза! Сізге айтарым тек біреу ғана: мейірбан ханымым донья Клараны көруіме құдіретті күш оң қабақ білдірген сәтте-ақ, бұған өзіңізбен көршілігіміздің де септігі тигені рас, сол бір қас қағымда-ақ сіздің қызыңыз, ал менің мейірбан ханымым, жүрегімнің қожасына айналған болатын, егерде сіздің жүрегіңіз, шын мәніндегі әміршім әрі әкем, бұған қарсылық білдірмесе, онда ол тап бүгін менің зайыбыма айналады. Тек сол үшін ғана мен туып-өскен үйімді тастап шықтым, тек сол үшін ғана мынадай киімді кидім, сөйтіп нысанаға қарай атылған оқ секілді, компастың жетегіне ерген теңізші секілді ол қайда барса сонда бармаққа соңынан қалмай ілесіп келем. Өзіне деген сезімім жайында ол тек көзімнен сорғалаған жастан байқағанынан басқа ештеңе де білмейді, оның өзін де тек бірнеше рет алыстан ғана көрген болатын. Сізге, сеньор, ата-анамның дәулетті әрі ақсүйек әулеттен шыққан адамдар екені мәлім шығар, мен олардың жалғыз ғана мұрагер ұлымын, егер тілегімді толық қанағаттандыру жөнінде шешім қабылдауыңызға осының өзі жеткілікті деп ойласаңыз, онда мені тап осы қазір ұлым деп атаңызшы. Егер де әкем, басқаша бір өзіндік ой-жоспарын орындамақ боп, іздеп тапқан қазынамды дұрыс бағаламайтын болса, онда күйрету мен өзгерту жағына келгенде уақыт шіркіннің адам мүддесінен әлдеқайда әлдірек болатыны белгілі ғой.
Осыны айтып ғашық бала үнсіз қалды; дон Луистің өз сезімі жайында шешілген кездегі шешендігі мен парасат-пайымы аудиторды қатты таңырқатты, сонымен бірге ол не істеу керегін білмей дағдарып та қалған, өйткені бәрі аяқ астынан, күтпеген жерден болған-ды; осыған байланысты ол әзірше оған ештеңе айта да алмады, ақыл-кеңес те бере алмады, бар-жоғы тек сабасына түсіп, бәрінің де көңілін көншітетін шешімнің жайын асықпай ойластыру үшін малайларды ертеңге шейін ұстап қалу керек деген ұйғарым жасады. Қарсылық білдіргеніне қарамай дон Луис оны қолынан сүйіп, көзінің жасымен суғарды, оның бұл ісі аудитордың жүрегін ғана емес, тастан жаралған жүректі де жұмсартқан болар еді, ал аудитордың өзі, ақылды адам болуы себепті, бұл некенің қызына қандай игілік әкелетінін бек жақсы біліп тұрған; ол тек бұлардың, мүмкін боп жатса, дон Луистің әкесінің ақ батасы бойынша ғана үйленгендерін ғана қалаған, ал оның баласына ақсүйектік атақ алып беруді көздеп жүргенін құлағы шалған-ды.
Дон Кихоттың қорқытып-үркітуіне емес, сендіре, көңілге қонымды дәлелдер келтіре айтқан сөзіне ден қойған меймандар сол екі арада бекетшімен татуласып, ақысын толық өтеген еді, ал дон Луистің малайлары болса мырзаларының аудитормен әңгімесі немен аяқталарын және қандай шешім қабылдарын тосып тұрған, міне дәл осы кезде қашан да сергек жүретін қағылез шайтанның азғыруымен бекетке ана жолы Дон Кихот Мамбрин дулығасын тартып алған, ал Санчо Панса тәуірлеу ер-тұрманын зорлық қылып өз әбзеліне ауыстырып алған, шаштараздың келіп кірмесі бар ма! Есегін ат қораға қоймақ болған шаштараз Санчо Пансаның ер-тұрманмен әуре боп жатқанын көріп қалып, өзінің ерін сол бойда танып, ызадан жарылып кете жаздап Санчоға айқайды сала тап берді:
— Әй, сен, алаяқ, ақыры қолға түстің бе! Сақал қыратын легенімді, ерімді және өзің ұрлап әкеткен ноқта-жүгенімді қайтар жаның барында!
Күтпеген жерден мұндай шабуылға тап болған және өзін қалай сықпырта боқтап жатқанын құлағы шалған Санчо бір қолымен ерге жармасып, екінші қолымен шаштаразды беттен бір салып, аузын қан қылды; бірақ, бұған қарамастан шаштараз олжасын — яғни, өзінің меншікті ерін, қолдан шығара қоймады, керісінше, айқайды күшейтіп жібергені сонша, бораған боғауыз бен шаң-шұң дауыс бекеттегі барлық тұрғынның назарын аударды.
— Әділ сот, мұнда кел, король атымен шақырам! — деп айқайлады ол. — Мен өз мүлкімді қайтармақ боп жатырмын, ал мына қара жолдың қарақшысы мені өлтіргісі келеді!
— Оттапсың, — деп наразылық білдірді Санчо, — мен қара жолдың қарақшысы емеспін, ал мына олжаны қожайыным Дон Кихот әділ сайыстың арқасында қолға түсірді.
Дон Кихот та осы араға жетіп үлгерген-ді; атқосшысының қалайша қорғанып, қалайша шабуыл жасап жатқанына сүйісіне қарап қалған ол, бұл өзі әбден лайықты адам екен-ау деген тұжырымға біржола орнығып, құйттай қолайлы сәт туған бойда-ақ оны рыцарьлар қатарына өткізуге өзіне-өзі сөз берді, өйткені Санчо оған рыцарьлар орденінің беделіне бедел қосатын адам секілді боп көрінді. Айтқандайын, ұрыс-керістің қызған шағында шаштараз былай деп мәлім етті:
— Құдайдың маған өлім жіберетіні қандай анық болса, бұл ердің де өзімдікі екені сондай анық, сеньорлар; және бұл ерді туған баламдай жақсы танимын. Оған қоса, мына жерде, атқорада есегім тұр, нанбасаңдар содан барып сұраңдар, әйтпесе өздерің өлшеп көріңдер — егер ерім оған құйып қойғандай шақ болмаса, онда мен арсызбын. Бұл бұл ма: тап сол ерім қолды болған күні жап-жаңа мыс легенімнің де жоғалып кеткенін білдім, — ал ол үшін аз да емес, көп те емес, тұтас бір эскудо төлегенмін.
Сол арада Дон Кихот шыдамай кетті де, екеуінің арасына барып килігіп, ажыратып жібергеннен кейін, ақиқат анықталғанша көптің көз алдында тұруы үшін ерді жерге қойып, былай деді:
— Мейірбанды мырзалар, мына атқосшының қандай адасушылыққа ұрынғаны көз алдарыңызда мейлінше анық та айқын көрініс беріп тұрғаны кәміл, өйткені Мамбрин дулығасы болған, болатын және болашақта да бола беретін нәрсені ол сақал қыратын леген деп тұр, бұл дулығаны өзім одан әділ сайыс нәтижесінде тартып алғам, сөйтіп оның заңды да толыққанды қожасына айналғам. Ал, енді ерге келетін болсақ, оған мен араласпаймын. Білетінім біреу ғана: атқосшым Санчо сәйгүлігін сәндемек оймен мына жеңіліс тапқан сужүректің атындағы жабуды алуға кеңшілік етуімді өтінген еді. Мен кеңшілік еткем, ол жабуды алған, ал оның қалайша ерге айналып шыға келгенін түсіндірудің түк те қиындығы жоқ: біз рыцарьлар әлемінде тұрақты ұшырасатын құбылысқа, бір нәрсе өңін айналдырып екінші нәрсеге ұқсас боп шыға келетін құбылысқа жолығып тұрмыз. Соның тағы бір даусыз дәлелі болсын, достым Санчо, мына туысқан әлгінде шаштараз легеніне балаған дулығаны осында әкеле қойшы.
— Өй-өй, сеньор, — деп дызақтады Санчо, — бейкүнәлігімізге өзіңіз келтіргеннен басқа дәлелдемелер табылмаса, онда мына туысқанның жабуы — ерге қаншалықты ұқсас болса, шаштараздың легені де, кім еді әлгі, Малғұн ба еді, соның дулығасына соншалықты ұқсас боп шыға келеріне еш күмән жоқ.
— Айтқанды істесейші, бұл қамал-сарайдағы нәрсенің бәрі түгел жадыланып қойған деймісің, — деді Дон Кихот.
Санчо барып легенді алып келді, Дон Кихот оны дереу қолына алып, былай деді:
— Ал, енді айтыңыздаршы, мархабатты мырзалар, әлгінде өзім құлаққағыс еткен мына дулығаны бұл атқосшының қай бетімен сақал қыратын леген деуге дәті барады, өзім мүшесі боп табылатын рыцарьлық орденнің атымен ант етем, бұл өзінен тартып алынған дулығаның нақ өзі, сол қалпы, жамап-жасқаған ештеңем жоқ.
— Бұған ешқандай күдік келтіруге болмайды, — деп қыстырыла кетті Санчо, — мырзам мұны жеңіп алғаннан кейін онымен тек жалғыз рет қана шайқасқа шығып, шынжырмен бұғауланған бейбақтарға бостандық алып берді, егер мына леген-дулыға болмағанда оның жағдайы өте қиын болатын-ды, себебі дұшпан бізге тас лақтырып көз аштырмай қойды.
ХLҮ тарау
Мұнда Мамбрин дулығасы мен ерге қатысты күмән біржола сейіледі, сондай-ақ басқа да оқиғалар жайында барынша шыншылдықпен баяндалады
— Мына сабаздар қайтеді-ай, сеньорлар? — деп шаңқ етті шаштараз. — Мұны сақал қыратын леген емес, дулыға деп бет бақтырмай тұрғанын көрдіңіздер ме!
— Кімде-кім олай емес деп өңештесе, — деп іліп әкетті Дон Кихот, — егер ол рыцарь болса, онда оның өтірік айтып тұрғанына көзін жеткізем, ал егер ол атқосшы болса, онда оның — барып тұрған пәтуасыз суайт болғаны.
Осы жерде тұрған және Дон Кихоттың мінез-құлқынан жақсы хабардар біздің шаштаразымыз көпшіліктің көңілін көтеруді ойлап, мұның бәрін сайқымазақ күлкіге айналдырмақ болып әрі рыцарьдың көңілін аулауды көздеп, басқа шаштаразға қарап былай деп тіл қатты:
— Сеньор шаштараз! Қателеспесем, шаштараз боларсыз. Ендеше, менің де кәсіптес ағайыныңыз екенімді біліп қойғаныңыз артық етпес, диплом алғаныма жиырма жылдан асты, сондықтан қырынуға қажет керек-жарақты бес саусағымдай білем, ал жас кезімде, оны да айта кетейін, солдат болуыма тура келді, сол себепті дулыға дегеннің, темір телпек дегеннің, бет жабар дегеннің, әскери іске қатысты басқа да заттардың мән-жайынан мағлұматым баршылық, басқаша сөзбен айтқанда, қару-жарақтың барлық түрі маған жақсы таныс. Сондықтан, былай деп сенімді түрде мәлім етпекпін, — қателессем, түзете жатарсыз, — мына мейірбан сеньор қолында ұстап тұрған зат әсте де сақал қыратын леген емес және мұның одан айырмашылығы ақ түстің қара түстен, ақиқаттың жалғандықтан айырмашылығындай. Алайда, бұл нағыз дулыға болғанымен, онша бүтін емес-ау деп шамалап тұрғанымды да айта кеткенді жөн санаймын.
— Қайдан бүтін болсын, — деді Дон Кихот, — мұның жарты бөлегі, дәлірек айтқанда — иек жабары жоқ.
— Бәрекелді, — деп қоштай кетті священник шаштараз досының қулығын түсіне қойып.
Шаштаразды Карденьо да, дон Фернандо мен оның серіктері де жақтап шықты; дон Луистің мәселесін қалай біржақты қылу жайындағы ойдың шырмауына ілікпегенде тіпті аудитордың да соның жағына көшері кәміл еді, бірақ әлгіндей маңызды шаруамен басы қатып жүргендіктен ол мынадай ермекке ешқандай дерлік көңіл аударған жоқ.
— Жасаған құдай сақтай гөр! — деп айқайлап жіберді дал болған шаштараз. — Апырай, қадірменді мырзалардың мұны сақал қыратын леген емес, дулыға деп табандап тұрып алғаны неғылғаны? Мұны естісе тіпті ғылым-білім қордаланған тұтас бір университеттің өзі таңғалғаннан талып түсері анық. Бұл арада енді бас қатыратын не бар: егер мына леген — дулыға болса, онда, мына сеньор өңештеп қоймай тұрғандай, ердің де — жабу болғаны ғой, шамасы.
— Меніңше, бұл ер секілді. Әйтсе де, бұрын айтқанымдай, мен бұл іске араласпаймын, — деді Дон Кихот.
— Ер ме, жабу ма — оны сеньор Дон Кихот айтуға тиіс, — деп мәлім етті священник, — рыцарьлық жабдық-жарақтың жайын мына сеньорлар да, мен де бұл кісіден артық білмейміз.
— Құдай атымен ант етейін, мархабатты мырзалар, — деп Дон Кихот қайта сөйлеп кетті, — өзім екі рет тоқтаған мына қамал-сарайда неше түрлі ғажайыпты бастан кешкенім сонша, аталмыш мекен-жайға қатысты сауалдардың қандайына да оң жауап беруге тәуекелім бармайды, өйткені мұнда болып тұратын оқиғалардың бәрі де жадылау арқылы жүзеге асатынын сезем. Алғашқы жолы осында жатқан жадыланған мавр маған көрмегенді көрсетті, оның жандайшаптарынан Санчо да сыбағасын алды, ал бүгін түнде қолымнан байланған қалпымда екі сағаттай салақтап тұрдым, мұндай кесепаттың басыма қайдан тап болғанын әлі түсіне алар емеспін. Міне, сондықтан да мына бықи-тықи былықтар жайында бірдеңе айту менің тарапымнан әбестік боп шығар еді. Бұл дулыға емес, леген дейтін пікірді ұстанғандарға жауабымды беріп те қойдым, ал енді анау ер ме әлде жабу ма дейтінге келер болсақ, бұл жайында нақты бір байламға тоқтай алмай тұрғаным себепті, мұны, мархабатты мырзалар, өз қалауыңызға қалдырам: өзім секілді рыцарьлар қатарына қабылданбағандықтан сіздерге жергілікті сиқыршылар ешқандай дәрмен жасай алмайтыны себепті, осыған орай ұғым-түсініктеріңіз тәуелсіз болатыны себепті, аталмыш қамал-сарайда болып жататын жайлардың бәріне өз долбар-пайымымша баға беретін маған қарағанда, бәлкім, сіздер әрі әділ, әрі шындыққа сай келетін пікір айтатын шығарсыздар.
— Бұған дау жоқ, — деп сөзге дон Фернандо араласты, — сеньор Дон Кихот тамаша айтты: шын мәнінде де бұл мәселені біздің шешкеніміз жөн, сол үшін, шешім салмақты да салиқалы боп шығуы үшін, мен құпия түрде мына сеньорлардан пікір жинаймын, нәтижесі қандай болғаны жайында соңынан толық есеп берем.
Дон Кихоттың дәлдүріштігін білетіндер ішек-сілесі қатып күліп жатты, ал өңгелерге, оның ішінде дон Луистің төрт малайы мен дон Луистің өзіне де, сондай-ақ бекетке енді ғана келіп кірген, түрлеріне қарағанда жасауыл тәрізді көрінген, кейін анықталғанындай, шын мәнінде де жасауыл боп шыққан, үш жолаушыға да, мұның бәрі адам айтса нанғысыз ақымақшылық іспетті көрінді. Бірақ, басқаларға қарағанда жеке меншік легені көз алдында Мамбрин дулығасына айналып шыға келген, ал есегіне салатын ері дәл қазір, оған зәредей күмән жоқ, керемет көркем жабуға айналмақшы шаштараз көбірек күйіп-пісіп, зығырданы қайнап тұрған; ал бұл кезде жұрт дон Фернандоның қалай пікір жинап жүргенін көріп мәз бола күлісіп жатқан-ды: ол әркімге кезекпен-кезек жанасып, сыбырлай сөйлеп, үлкен дау-дамай тудырып жатқан мына асыл қазынаның ер ме әлде жабу ма, не екенін өзіне құпия түрде айтып беруін сұрастырып жүрген-ді; Дон Кихотты жақсы білетіндердің пікірлерін жинастырғаннан кейін ол, жұрттың бәрі еститіндей ғып мынаны жария етті:
— Әңгіме былай, бауырым: жұрттан пікір сұрай-сұрай әбден шаршадым, — кімнен сұрасаң да бәрі бұл әсте есекке салатын ер емес, ол оттаған сөз, бұл аттың жабуы және ат болғанда да асыл тұқымды аттың жабуы, дегенді айтады. Сондықтан енді ештеңе істей алмайсыз, — өзіңізге де, есегіңізге де онша жағымды бола қоймағанымен, бұл ер емес, жабу деп, ал сіздің барлық айғақ-дәлелдемелеріңіз қате деп танылды.
— Мейірбанды мырзалар, сіздер емес, мен қателесіп тұрған болсам, ана дүние есігін көрмей-ақ кетейін! — деп зар иледі бейшара шаштараз. — Егер алдымда жатқан мына нәрсе есекке салатын ер болмаса, жаным жаратқанның алдына бармай-ақ кетсін, бірақ заң корольге арнап жазылмайды ғой... — жә, қойдым, қойдым! — бірақ, мас еместігім де анық: басқа бірдеңеге күнәлі болсам болармын, бірақ таңғы асымды әлі ішпегенім рас.
Дон Кихоттың сандырағы секілді, шаштараздың осынау шатты-бұтты пәтуасыз сөзі де жұртты күлкіге кенелтті, ал анау дәл осы сәтте қайтадан сөйлеп қоя берген:
— Енді әркімге өз дүниесіне ие болу ғана қалды, құдай бергенге шадияр Петр де батасын береді.
Төрт малайдың бірі осы кез былай деді:
— Мұның бәрі әншейін әзіл-оспақ болмаса, онда осы арада тұрған, жаратылысынан ақыл-парасат иесі саналатын немесе, ең құрығанда, солай деп ойлауға болатын жандардың бәрі түгел батылы барып неліктен мыналарды леген де емес, ер де емес деп бет бақтырмайтынын түсінбедім. Алайда бұлар басқаша емес, тап осылайша бет бақтырмай жатқандықтан және жұрттың бәрі ақиқаттың өзі айғаққа жүріп, қарапайым тәжірибе нақ па нақ көрсетіп тұрған нәрсе жайында айтысып жатқандықтан, мен бұл іске әзәзіл араласқан деп санаймын, сондықтан бәріңіз де осы арада... — ол боғауыз қыстырды, — қайткен күнде де, бәрібір, мынаны сақал қыратын леген емес, ананы есекке салатын ер емес деп санауға мені күллі әлемнің ешбір кереметі ешқашан мәжбүр ете алмайды.
— Бәлкім, ол есектің өзіне емес, мәшіне салатын ер шығар, — деп кекеп қойды священник.
— Айырмашылық азғантай, әңгіме онда емес, — деді малай. — Бұл ер ме, жоқ әлде, өздеріңіз сендіріп тұрғандай, ер емес пе, әңгіме сонда.
Дау-дамайға куә боп тұрған жаңадан келген жасауылдардың бірі осы арада қызбаланып әрі ызаланып:
— Өз әкемнің туған баласы екенім қандай шындық болса, бұл да тап сондай ер, ал егер кімде-кім олай емес десе, онда оның, шамасы, артығырақ алыңқырап қойғаны, — деп салды.
— Сіз нағыз ардан безген арамза секілді көкіп тұрсыз, — деп мәлім етті Дон Кихот.
Соны айтып, қашан да қолынан тастамай ұстап жүретін шолақ найзасын жоғары көтерді де, жасауылдың басынан бар күшімен пермек болды, егер анау жалтарып үлгермегенде жерге жалп ете түсері кәміл-ді. Найзасы жерге соғылып, бірнеше бөлікке бөлініп кетті, ал жолдастарына қандай жәбір жасалып жатқанын көрген жасауылдар Қасиетті ағайындықты көмекке шақырып бар дауыспен айқайға басты.
Ағайындықта қызмет еткен бекетші жүгіріп барып үйінен жезлі мен шпагасын алып шығып, туысқандарының қатарына қосылды; ал дон Луистің малайлары болса, мырзасы мына қарбаласты пайдаланып қашып кетпесін деп оны қаумалап алды; алатопалаң басталғанын байқаған шаштараз ерге бас салды, Санчо да қалыспай дереу жармаса кетті; Дон Кихот семсерін суырып жасауылдарға қарай ұмтылды; дон Луис малайларына айқайлап өзін қаумалағанды қойып, Дон Кихотқа, сондай-ақ соның жағына шыққан Карденьо мен дон Фернандоға болысуға әмір етті; священник жаратқаннан жәрдем сұрап жалбарынды; бекетшінің әйелі бажылдап жатты; оның қызы ауыр күрсінумен болды; Мариторнес ойбайға басты; Доротея не істерді білмей дағдарып қалды; Лусинда қатты абыржып кетті, ал донья Клара талып кетті. Шаштараз Санчоны соққылап, Санчо шаштаразды пергіледі; қашып кетпесін деп қолынан ұстап тұрмақ болған бір малайды дон Луис беттен ұрып, аузын қан жалатты; аудитор оны қорғауға ұмтылды; дон Фернандо бір жасауылды ұрып құлатты да, оны аямай тепкілей бастады; бекетші жан дауысы шыға бақырып Қасиетті ағайындық қызметшілерін көмекке шақырумен болды, — қысқасы, бүткіл бекет ыңыранып, айқайлап, ұлып, жан ұшыра шапқылап, үрейге бой алдырып, көмек сұрап, апатқа душар болып, шпагамен түйресіп, жұдырықпен пергілеп, сойылмен соққылап, аяқпен теуіп және қан төгіп жатты. Міне, осынау берекесіз жанжал, былық пен бәтуасыздық шегіне жеткен мезгілде, Дон Кихоттың ой-қиялында өзі делқұлылық жасап, Аграмант қосынында пайда болған өзара қырқысқа араласып жүргендей көрініс қылаң ете қалды, осыған байланысты ол жұрттың құлағын жарып жіберердей қатты дауыспен:
— Тоқта! Семсер қынға сұғылсын! Тұра қал! Өмір қымбат болса, сөзіме құлақ салыңыздар! — деп ақырды.
Оның жер жаңғыртқан дауысы жұрттың есін жиғызды, ал анау сөзін әрмен жалғай берді:
— Сіздерге айтқан жоқ па едім, сеньорлар, бұл қамал-сарай жадыланған және мұны жын-шайтанның үлкен шоғыры жайлап алған деп? Міне, соның бір дәлелі осы: Аграмант қосынындағы өзара қырқыс қазір ғана көз алдарыңызда осында ауысып, біздің арамызда қайта тұтанды. Қараңыздар: біреу семсер, біреу сәйгүлік үшін, біреу бүркіт, біреу дулыға үшін дегендей, бір-бірімізбен шым-шытырық шайқасты бастап жібердік, бірімізді біріміз түсінуден қалдық. Сөйтіп, берменірек келіңіз, мархабатты мырза сеньор аудитор, сіз де, мархабатты мырза сеньор священник, сөйтіп, біріңіз өзіңізді Аграмант патша, екіншіңіз Собрин патша секілді сезініңіз де, өзара бейбіт келісімге келіңіз, өйткені — құдіреті күшті жаратқанның атымен ант етейін — біздердің, текті тұқымнан тараған адамдардың, бір-бірімізді өлтіріп жатқанымыздан асқан масқарашылық жоқ.
Дон Кихоттың сөзінен дәнеңе де ұқпаған, бірақ Карденьодан, дон Фернандо мен оның серіктерінен жақсылап жұдырық жеген жасауылдар басылар болмады; шаштараз, керісінше, қолма-қол тиыла қалды, өйткені төбелес кезінде сақалы мен ері зардап шеккен-ді; шын берілген малай ретінде Санчо қожайын лебізі естілген бойда көне қойды; дон Луистің төрт малайы да енді шынымен-ақ ештеңеге алаңдамауға болады деп түйіп, олар да тыныш тапты; тек жалғыз бекет ұстаушы ғана әманда бекетінің әптер-тәптерін шығарып жүретін мына жындының оспадарсыздығын жазалау керек дегенінен танбай тұрып алды. Ақыр соңында айқай-шу саябыр тауып басылды, бірақ Дон Кихоттың түсінік-пайымында есекке салатын ер — аттың жабуы, леген — дулыға, жолаушылар бекеті — қамал-сарай болып ақыр заман орнағанша өзгермес орнықты күйінде қала барды.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 38