Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 16

— Тақсыр, сіз мүлдем басқа сүйіспеншілік жайында айтып тұрсыз, — деп құлаққағыс етті сотталушы. — Менің ынтызарлығымның түрі бөлек: маған жуылған кір толы себеттің қатты ұнағаны сонша, оны кеудеме тас қып құшақтап алғанмын, егер оны әділ сот күшпен тартып алмағанда өз еркіммен одан осы күнге шейін айрылмас ем. Мені қылмыс жасап жатқан жерімде қолға түсірді, азапқа салып, қинаудың қажеті болмады, сондықтан маған қолма-қол үкім шығарылды: арқамды жүз мәрте соғылған қамшымен әшекейледі, оған қосымша сыйлыққа үш кемешік алдым.
— Үш кемешік деген не? — деп сұрады Дон Кихот таңырқап.
— Үш жыл галерада болу деген сөз, — деп түсіндірді қылмыскер жігіт.
Бұл — жасы жиырманың төртеуі шамасындағы, өзінің айтуынша, Пьедраитада туып-өскен жігіт-ті.
Жаңағы сұрағын Дон Кихот екінші қылмыскерге де қойды, бірақ қабағын қарс жауып, түнеріп алған ол түк үн қатпады: алайда, ол үшін әлгі жігіт жауап берді.
— Бұны, сеньор, бұлбұл болғаны үшін айдап барады, яғни музыка мен ән үшін, — деді ол.
— Қалайша? — деп қазбалай түсті Дон Кихот. — Музыканттар мен әншілерді де галераға айдайтын болғаны ма?
— Иә, сеньор, — деп жауап қатты каторгаға кесілген бейбақ, — қайғыдан әндеткен жаннан жаман адам жоқ.
— Керісінше, — деп қарсылық білдірді рыцарымыз, — естуімше, ән салған адам уайым-қайғыны жеңілдетеді демеуші ме еді?
— Ал, мында басқаша, — деді сотталған, — кімде-кім бір рет әндетсе, сол өмірбақи жылап өтетін болады.
— Түк түсінсем бұйырмасын, — деді Дон Кихот.
Сол арада айдауылдардың бірі оған жүзін бұрып, былай деді:
— Сеньор кавальеро! Қайғыдан әндету деген сөз мына залымдардың тілінде азаптау кезінде айыбын мойындау дегенді білдіреді. Мына күнәкар азапқа салынды, сөйтіп ол қылмысын мойындауға мәжбүр болды, атап айтқанда, бұл жылқы ұрлаумен айналысқан, яғни мініс аттарын ұрлаған, сөйтіп қылмысын мойындаған бойда алты жыл галераға кесілді, оның сыртында екі жүз қамшысы тағы бар, онысын жон арқасы әбден жақсы сезіп тұрғаны анық. Ал, бұның терең ойға батып көңілсізденіп тұрғанының себебі, басқа алаяқтар, — түрмеде қалғаны бар, қазір серік боп келе жатқаны бар, — мұны қылмысын мойындағаны үшін, жалтарып бағуға шыдамы жетпегені үшін жәбірлейді, оған жеркенішпен қарайды, оған қорлық көрсетеді, оны адам санатына қоспайды. Өйткені, жоқ деген сөз қанша әріптен тұрса, бар деген сөз де сонша әріптен тұрады деп пайымдайды олар, сондықтан қылмыскердің бір артықшылығы — оның өмірі мен өлімі куәлар мен айғақтарға емес, өзінің тіліне байланысты. Өз ойымша, олардың бұл тұжырымы ақиқаттан онша аулақ жатпаған секілді.
— Меніңше де солай, — деп қоштады оны Дон Кихот.
Үшіншісінің жанына жақындаған ол басқаларға қойған сұрағын бұған да қайталаған-ды, анау оған еш қысылып-қымтырылмастан ылдым-жылдым үн қатты:
— Галера есімді сеньораға бес жылға бара жатырмын, себебі жанымда он дукат болған жоқ.
— Ау, қасіреттен құтқаруға көмектессе сізге қуана-қуана жиырма дукат берейін! — деді Дон Кихот.
— Қажеті жоқ, — деп басын шайқады сотталған жігіт. — Ол да бір, қалтасы ақшаға толы адамның ашық теңізде қалып, сатып алатын тамақ таппай аштан өлгелі жатқан жағдайы да бір. Мұны айтып тұрған себебім, егер жиырма дукатыңызды дер кезінде берсеңіз, онымен сот қызметшісінің қаламын майлап жіберген болар ем, қорғаушымды да не түрлі қитұрқыны ойлап табуға шабыттандырар ем, сөйтіп қазір мына жолмен қарғы бау тағылған тазыша сүмеңдемей, Толедо қаласында, Сокодовер алаңында алшаңдай басып жүрер ем. Бірақ, құдай тағы не бермес дейсің, шыдай тұру керек, ар жағын көре жатамыз ғой.
Дон Кихот төртінші бейбаққа — түріне қарағанда зиялы адам секілді, белуарға түскен ақ сақалы бар кісінің қасына жақындап, галераға не үшін бара жатқанын сұрады, бірақ анау жылап жіберді де, еш жауап қатпады; алайда бесінші қылмыскер тілмәш міндетін атқаруға өзі тіленіп, былай деді:
— Бұл қадірменді отағасы галераға төрт жылға бара жатыр, ал аттанар алдында оны, үстіне әлеміш киім кигізіп, салт атқа мінгізіп, көше-көшені салтанатпен аралатқан болатын.
— Яғни, менің түсінуімше, оны масқара мазаққа ұшыратқан ғой, — деді Санчо Панса.
— Тап солай, — деп қоштады оны каторгаға кесілген жігіт. — Ал, жазаға тартылу себебі — бұл кісі басқа тауарлармен қатар тірі тауар да жеткізіп тұрған көрінеді. Яғни, айтайын дегенім, бұл кавальеро, біріншіден, жеңгетайлық жасағаны үшін, ал, екіншіден, жадылау жөніндегі күнәсына байланысты айдалып барады.
— Міне, бар пәле тап осы күнәда жатыр, — деді Дон Кихот, — ал, жеңгетайлық дегеннің өзі, жалпы алғанда, галерада ескек есуге емес, оны басқарып, онда билік жүргізуге ерік беретін кәсіп. Екінің бірі жеңгетай бола алмайды: бұл кілтипанды шаруа және төрт құбыласы түгел мемлекет үшін өте қажет нәрсе, сондықтан бұл іспен текті әулеттен шыққандар ғана айналысуы керек. Ал, бұларды, басқа да кәсіптердегідей, яғни саудагерлер арасындағы делдал тәрізді, тиісті мөлшердегі бақылаушылар мен тексерушілер қадағалап тұруға тиіс, міне сонда ғана мұндағы көптеген жөнсіздікке жол бермеуге болады, ал ондай кемшіліктердің болып отырған жалғыз себебі — бұл кәсіп пен істі ақыл-ойы да, сауаты да кем жандар басы бүтін өз қолына қаратып алған: яғни, қайдағы бір құдай атқан қатындар немесе алып кел, барып келде жүретін балалар мен сайқымазақтар — ыңғай жөн де, жоба да білмейтін жарым ақыл жарандар; міне сондықтан да ыждағаттылық көрсету керек болатын қиын сәттерде бұлардың бәрі аузы аңқиып тақырға отырып қалады. Мемлекет үшін аса қажетті осынау қызметке адам тағайындар кезде неліктен мейлінше қатаң іріктеу жұмысын жүргізу керектігі жөнінде әлі де талай нәрсе айтар едім, бірақ бұл үшін мына жер онша қолайлы боп тұрған жоқ, сондықтан өз пікірімді осының бәрін жөнге келтіріп, қалыпқа түсіру қолында тұрғандарға кейінірек бір баяндап берермін. Ал, енді қазір жеңгетайлықпен айналысқаны үшін осынша бақытсыздыққа тап болған, сақал-шашын ақ қырау басқан, түріне қарағанда зиялы адам секілді мына кісіні көргенде пайда болған аяушылық сезімімнің жадылауға қатысты күнәсы барын естігенімде із қалдырмай зым-қайым жоғалғанын ғана хабар еткім келеді. Солай бола тұрғанымен, кейбір ашықауыздар ойлайтындай, біздің күш-жігерімізді жасытатындай немесе тауын қайтаратындай ешқандай сиқырдың жоғын өзім жақсы білем, өйткені күш-жігеріміз бұғауда емес, бостандықта, ендеше жадылайтын шөптер де, дуалау да оған әсер ете алмайды. Құдай ұрған қатындар мен ардан безген алаяқтар әдетте түрлі қоспа мен у әзірлейді де, оны ішкен адам мәңгіріп қалады, әлгілер мұны оларға өздерінің дуалау қабілетінің әсері деп ұғындырады, бірақ, қайталап айтам, адамның күш-жігерін күйрету — ешкімнің қолынан келмейтін нәрсе.
— Жөн-ақ, — деп мақұлдады егде жастағы қарт. — Ақ-адал шыным, сеньор, жадылауға қатысты еш айыбым жоқ. Бірақ, жеңгетайлық жасағаным рас, оны жасырмаймын. Әйтсе де, жарамсыз іспен айналысып жүрмін деген нәрсе ойыма келген емес. Мен тек бір ғана мақсатты көздедім: жер бетін жайлаған барлық адам шат көңілде болсын, жағаласу мен жабырқау дегенді білмей, тыныш та бейбіт ғұмыр кешсін, дедім. Алайда ізгі ниетім барған жағымнан қайтып оралмайтын жерге сапар шегуден құтқарып қала алмады: өзім болсам жасым келген адаммын, ал қуығымның сырқаты болса жанымды қоярға жер таптырмай мазалап, бір сәтке тыным бермейді.
Осыны айтып ол тағы да жылап жіберді, ал Санчоның қарияны қатты аяп кеткені сонша, қойнынан қара бақыр алып, оған садақа берді.
Дон Кихот атын тебініп, келесі қылмыскерге жақындап, одан қандай айыбы барын сұрады, бұл сұраққа анау алдыңғы сотталушыдан да бетер дарақылықпен жауап қайтарды:
— Мені галераға өзімнің екі немере қарындасыммен және басқа да тағы екі қарындасыммен, — бірақ, бұлар өзімдікі емес, — ойнап-күлгенім үшін жіберіп жатыр. Бұл қыздармен арадағы ойынымның түбі шойынға айналып, нәтижесінде шайтанның өзі де шатасатын туысқандық пайда болды. Айыбымды мойындамас амалым қалмады, қанатының астына алар ешкім табылмады, ақша тағы жоқ, сондықтан өзімді дар ағашы тосып тұрғанына еш күдігім болмаған, бірақ маған алты жыл галера берілді, мен келістім: өзіме де сол керек! Оның үстіне әлі жаспын, бар өмірім алда, ал тірі адам тырбанса дегеніне жетпей қоймайды. Егерде, сеньор кавальеро, біз секілді сормаңдайларға аз да болса көмегіңіз тисе, жаратқан иеміз ана дүниеде сізді шапағатына бөлер еді, ал біз мына дүниеде өзіңізге дұғамызды бағыштап, ұзақ жасап, бақуатты, бақытты ғұмыр кешуіңіз үшін түн баласы бар ізгі тілегімізді арнап, құдайға құлшылық етумен болар ек, өйткені өзіңіз секілді, бір қарағанда-ақ байқалып тұрған мейірбан адам сондай ғұмыр кешуге әбден лайықты-ақ қой.
Бұл — үстіне студент киімін киген жігіт еді, айдауылдардың бірі оны бір кісідей көппе және біршама жақсы латинист деп атаған-ды.
Оның артында отыздардағы еркек келе жатқан, бір көзі екіншісіне қарай көбірек үңіле беретіні болмаса, түр-кескіні әжептәуір сымбатты болатын. Серіктеріне қарағанда ол өзгешелеу түрде бұғауланған-ды: аяғы ұзын-шұбақ шынжырмен кісенделген болатын, шынжырдың ұзындығы сонша, бүкіл денесін орап тастауға еркін жететін, ал мойнына екі шығыршық салынған-ды, — бірі шынжырға дәнекерленіп тасталыпты, ал досыңды күзет немесе достық құшақ деп аталатын екіншісі екі қолға салынған темір бұғаумен екі темір шыбық арқылы белдің тұсынан тоғысыпты, қолдағы бұл бұғаулар үлкен құлыптармен бекітілгендіктен анау не қолын аузына апара алмайтын, не басын төмен түсіре алмайтын. Дон Кихот басқаларға қарағанда бұл адамда бұғаудың неге мұнша көптігін сұрады. Айдауыл оған бұның бір өзі ғана мыналардың бәрі жабылып жасаған қылмысты қосып есептегендегіден де көп қылмыс жасаған деп жауап қатты, оның үстіне аяқ-қолы бірдей кісенде болғанына қарамастан мұның өжеттігі мен айрықша айлакерлігін білетін күзетшілердің оған онша сеніңкіремейтінін және қашып кете ме қорқатынын да айтты.
— Бар-жоғы тек галераға жіберуге үкім шығарылса, сонда мұның қандай қылмыс жасағаны? — деп сұрады Дон Кихот.
— Бірақ, бұл галераға он жылға жіберіліп отыр ғой, — деді айдауыл келіспей, — ал ол да бір, азаматтық өлім де бір. Бұл сүйкімді жігітіміз —атышулы Хинес де Пасамонте деген болады. Кейде оны Хинесұмпай де Зәбірильо деп те атайды.
— Сеньор комиссар! Тіліңізді тартыңыз, — деп сотталған жігіт сөзге араласты. — Біреудің есімі мен лақап атын сан-саққа жүгіртпеңіз. Мәртебелі мырзаның айтып тұрғанындай, менің есімім Хинесұмпай емес, Хинес, мен Зәбірильо әулетінен емес, Пасамонте әулетіненмін. Біреуге бірдеңе демес бұрын жұрттың өз сықпытына көз салып қойғаны жаман болмас еді.
— Шектен шықпаңыз, сеньор бірінші дәрежелі қарақшы! — деп комиссар оған ақырып жіберді. — Әйтпесе аузыңызды жаптыра қоюым қиын емес.
— Адам не айтпайды, құдай өз дегенінен қайтпайды, деген ғой, — деп құлаққағыс етті қылмыскер, — бірақ, қалай болған күнде де, әйтеуір менің есімім Хинесұмпай Зәбірильо ма әлде басқа ма, арада бірқатар уақыт өткенде оның бірқатар адамға бек жақсы мәлім болары кәміл.
— Ау, сені жұрт солай атамаушы ма еді, алаяқ-ау? — деп айқайлап жіберді айдауыл.
— Атағандарынша атар, сосын ауыздарын жабар, — деп жауап қатты Хинес, — керісінше жағдайда, атын айтуға қолайсыздау жерлеріндегі жүнін бір талдап жұлып берем. Сеньор кавальеро! Бізге бірдеңе беріп жарылқамақ ойыңыз болса, беріңіз де жөніңізді табыңыз, әйтпесе бөтен біреудің күйкі тіршілігіне деген әдепсіздеу әуесқойлығыңызбен бізді әбден ығыр қылдыңыз. Егер сізді менің өмірім қызықтыра қалса, онда біліп қойыңыз, мен Хинес де Пасамонте деген болам және ғұмыр жолымды өз қолыммен жазып шыққан адаммын.
— Онысы рас, — деп қоштады комиссар, — бұл шынымен-ақ өз өмірбаянын жазып шықты және өте жақсы етіп жазды, бірақ кітабы екі жүз реал кепілдігін күтіп түрмеде жатыр.
— Тіпті екі жүз дукат талап етсе де, бәрібір оны қайтарып алмай қоймаймын, — деп нықтады Хинес.
— Соншалықты жақсы кітап па еді ол? — деп сұрады Дон Кихот.
— Жақсылығы сонша, — деп жауап қатты Хинес, — Тормес жағасында өскен Ласарильо мен осы тақырыпта жазылған және болашақта да жазыла жататын басқа кітаптардың бәрі де онымен салыстырғанда түкке алғысыз боп көрінеді. Осы сөзіме сеніңіз, асыл текті мырзам, онда жазылғанның бәрі шындық, бірақ қызықтылығы мен тартымдылығы сонша, ойдан шығарылған оқиғалардың ешқайсысы онымен шендесе алмайды.
— Кітап қалай аталады? — деп сұрады Дон Кихот.
— Хинес де Пасамонтенің өмірі, — деп жауап қатты қылмыскер жігіт.
— Ол өзі аяқталған кітап па? — деп сұрады Дон Кихот.
— Ау, өз өмірім аяқталмайынша, ол қалай аяқталмақшы? — деп наразылық білдірді Хинес. — Оны жарық дүниеге келген күнімнен бастағам, сөйтіп соңғы рет галераға жіберілген сәтіме шейін жеткізіп үлгергем.
— Ендеше, онда бұрын да бір болып қайтқансыз ғой, шамасы? — деді Дон Кихот.
— Өткен жолы мен онда құдай мен корольге төрт жыл қызмет еткем, — деп жауап қатты Хинес. — Сондықтан мені тағы сонда аттандырғандарына онша көп өкінгем жоқ — ол жерде кітабымды аяқтауға уақытым болады. Өйткені, маған әлі көп нәрсе жайында айтуға тура келеді ғой, ал испан галераларына тап болғандар уақытын қайда жұмсарды білмей әуре; бірақ, ақиқатын айтқанда, жазбаларым үшін соншалықты көп уақыттың қажеті де жоқ: бәрі көңілде сайрап тұрған жайлар ғой.
— Жылтырлау жігіт екенсің, байқағаным, — деді Дон Кихот.
— Әрі бақытсызбын, — деп қосып қойды Хинес. — Бақытсыздық дарынды жандардың қасынан қалмай еріп жүреді.
— Бақытсыздық сұрқиялардың соңынан еріп жүреді, — деп түзетті оны комиссар.
— Сізге тіліңізді тартыңыз деген болатынмын, сеньор комиссар, — деп Пасамонте қайтадан қызына сөйлеп кетті. — Бастықтар қолыңыздағы жезлді бізді, сормаңдайларды, жәбірлесін деп бермеген шығар, керісінше, корольдің өзі белгілеген орынға аман-сау апарып орналастыру үшін берген шығар. Әйтпесе, басымды бәске тігуге бармын... жә, қарғанып қайтем, күндердің күнінде тышқанның көрген тауқыметі мысықтың да басына туатын шақ болар. Жарайды, әзірше көп сөзді қояйық, бір-бірімізге ілтипатпен қарайтын болайық, сөйлегенде одан да ілтипатты бола түсейік; ал енді жолға шығайық: бос былшылмен осынша уақытты босқа өткізгеніміз де жетер.
Қылмыскердің қоқан-лоққысы ызасын келтірген комиссар оны қолындағы жезлмен ұрып жібермекке ұмтылып еді, бірақ Дон Кихот Пасамонтені қалқалап тұра қалды да, қол-аяғы шырмаулы адамның тіліне азды-кем ерік бергенінен келіп-кетер дәнеңе жоқ дегенді желеу етіп, оған жәбір көрсетпей-ақ қоюын өтінді. Сосын тізбекте тұрғандардың бәріне бағыштап былай деп үн қатты:
— Маған айтып берген әңгімелеріңнен, қадірменді бауырларым, мынадай ой түйдім: жазықсыз жапа шеккен ешқайсың жоқ екен, алайда өздеріңді күтіп тұрған жазаны ұнатып тұрғандарың да байқалмайды, оны өтеуге амалдың жоқтығынан бара жатырсыңдар және әсте де өз еріктеріңмен бара жатқан жоқсыңдар. Осындай күйге жетулеріңе және өздеріңді өздерің ақтап ала алмауларыңа біреуіңнің азаптау кезінде шыдамсыздық көрсетуің, екінші бір жағдайда ақша болмауы, тағы біреуіңді құтқарып алатын адам табылмауы, ақыр аяғында соттың теріс үкім шығаруы себепкер болуы әбден ықтимал. Осы жағдайдың бәрі көз алдыма ойша елес беріп, құдіретті күштің маған бұл өмірді рыцарьлық салтын қабылдап, билік иелері жәбір көрсетіп, қуғынға ұшыратқандарды қорғауға ант қабылдауым үшін бергенін өздеріңе дәлелдеуім қажеттігіне көзімді жеткізіп тұр, соған үгіттеп тұр, тіпті, ашығын айтайын, итермелеп тұр. Алайда, даналықтың бір нышаны — келісуге болатын жерде күш көрсетпеу екенін білетіндіктен, күзетшілер мен комиссар мырзаларға бір өтініш білдіргелі тұрмын, дәлірек айтқанда: сендерді бұғаудан босатып, жөндеріңе жіберуді сұрамақпын, өйткені, корольге бұдан әлдеқайда тәуірлеу жағдайда қызмет етуге ынталылар қашан да табылады, ал жасаған иеміз бен табиғат-ана бостандықта ғұмыр кешу үшін жаратқан жандарды құлдыққа салу деген менің ұғымымша шектен тыс қаталдық саналады. Оның үстіне, айдауыл мырзалар, — деп Дон Кихот сөзін әрмен жалғады, — бұл міскіндердің жеке бастарыңа жасаған ешқандай жаманшылығы жоқ. Әркім өз кінәсі үшін өзі жауап тартсын. Аспанда құдай бар, ол ештеңені қалт жібермейді: зұлымдықты жазалап, ізгілікті жарылқап отырады, ал ақ ниетті жандардың өз бауырларының жендетіне айналғаны жарасымсыз нәрсе және ондай іспен айналысуға мұқтаждық та жоқ. Мұның бәрін сендерге байыппен, байсалды түрде әңгімелеп отырмын, өйткені өтінішімді орындасаңдар осыны өздеріңе айтар алғысыма арқау еткім келеді. Ал, егер бұл өтінішімді өз еріктеріңмен орындамасаңдар, онда мына найза мен семсер және білегімнің бұлшық еті сендерді соған күшпен мәжбүр етеді.
— Ау, осындай да қалжың бола ма! — деп дауыстап жіберді комиссар. — Мына мәнжубас не деп тұр өзі! Құдды бір біздің босатуға, ал өзінің тиісті жарлық беруге қақы бар адамша, король басыбайлыларын босатып қоя бер деп тұр ғой мынау! Шамалаңыз, жарқыным, басыңыздағы легенді түзеп киіп алыңыз да жөніңізді табыңыз, сонан соң, сеньор, текке арамтер болғанды қойғаңыз абзал.
— Сенің өзің текке арамтер боп жүрме, сұрқия! — деп айқайлап жіберді Дон Кихот.
Соны айтып, көп ойланып жатпастан, аса бір әбжілдікпен комиссарға тап берді, қорғанып та үлгеруге мұршасы болмаған анау дұшпанының найзасына түйреліп жерге топ ете қалды; бұл Дон Кихот үшін сирек кездесетін сәттілік болды, өйткені тек комиссар ғана мушкетпен қаруланған еді. Мына күтпеген оқиғадан айдауылдар қатты абыржып, аңтарылып қалған болатын; бірақ тез арада оңалып, аттылысы семсерін, жаяулары найзасын оңтайлап бәрі бірігіп Дон Кихотқа тұра ұмтылды, — Дон Кихот болса, былқ етпей сабырмен тосып тұрды; егер бостандыққа қол жеткізер сәт туғанын сезе қойған қылмыстылар соны пайдаланып қалуға жан салып, бір-біріне қозыдай көгенделген шынжырды үзуге кіріспегенде Дон Кихоттың жағдайы онша жақсы бола қоймайтыны анық-ты. Адам түсініп болмайтын аласапыран басталды: айдауылдар біресе шынжырды үзіп жатқан қылмыскерлерге қарай жүгірді, біресе өздеріне қайта-қайта төніп келе берген Дон Кихотты жасқап әлек болды — әйтеуір еш пәтуалы іс тынбады. Санчо өз тарапынан Хинес де Пасамонтенің босап шығуына көмектесті, сөйтіп бұғаудан алғаш боп құтылып, бостандық алған ол жүгіріп барып жаралы комиссардың шпагасы мен мушкетін қолынан жұлып ап, айдауылдарды біресе шпагамен түйреуге талпынып, біресе оларды нысанаға іліктірмек боп әрекеттеніп бақты; бірақ ақыры оқ ата алмады, өйткені бұл нысана іздей бастаған сәтте-ақ майдан алаңы қаңырап бос қалған-ды: айдауылдар бір жағынан Пасамонтенің мушкетінен қорқып, екінші жағынан бұғаудан босаған қылмыстылардың қарша бораған тас кесектерінен бас сауғалап тым-тырақай қаша жөнелген болатын. Бұл оқиға Санчо Пансаның көңілін жабырқатып қойды, өйткені ол қашып құтылғандардың болған жайды Қасиетті ағайындыққа барып мәлім қылатынын, олардың дабыл қағып, қылмыскерлерді іздеуге қолма-қол аттанатынын қауіп етіп еді. Осы қауіпін ол Дон Кихотқа баян қылып, бұл арадан мүмкін болғанынша тезірек қараны батырып, жақын маңайдағы таудың арасына барып жасырынуға кеңес берді.
— Жарайды, жарайды, қандай шара жасау керегін өзім білем, — деді Дон Кихот.
Одан соң ол каторгаға кесілгендерді түгел жанына шақырып алды, ал бұл кезде комиссарды түгін қалдырмай тонап алған олар, айнала-маңайға шашырап кеткен-ді; не айтар екен деп күткен қылмыстылар Дон Кихоттың төңірегіне топырласты, ал анау оларға мына тұрғыда әңгіме айтты:
— Тәрбиелі жандар өздеріне қызмет қылған адамға тиісінше қарымта қайтаруға тиіс, өйткені күнә атаулының ішінде жаратқан иеміздің ашуына әсіресе қатты тиетіні — жақсылықты білмеушілік. Мұны айтып тұрған себебім, сендер, сеньорлар, өздеріңе қызмет қылғаныма өз тәжірибелерің арқылы көзбе-көз куә болдыңдар. Сөйтіп, енді сендерге айтар тілегім, — және мұны өздеріңе міндет қылып та тұрмын, — осы жақсылығымның өтеміне әлгінде өзім босатқан бұғауларыңды қайта киіп, қазір қолма-қол аттанып кетіңдер де, Тобосо қаласына жеткен соң, сеньора Дульсинея Тобосскаяның алдына барып оған өз рыцарының, яғни Қайғылы Бейне Рыцарының, сәлемін айтып, осынау ғажайып шытырман оқиға жайында, арман еткен бостандықты қалай алғандарың жайында егжей-тегжейлі баян етіңдер. Одан соң қайда барғыларың келсе сонда, қалаған жақтарыңа кете берулеріңе болады.
Барлығы үшін Хинес де Пасамонте жауап берді.
— Мейірімді мырза, әміршіміз әрі құтқарушымыз, бізден қолдан келмейтінді талап етіп тұр, — деді ол, — өйткені, бізге топырлап жолды бойлап жүруге болмайды, біздің бөлек-бөлек және жеке-дара жылыстауымыз керек, шындығын айтқанда, Қасиетті ағайындықтың көзіне түспес үшін жердің жарығы болса, тіпті соған кіріп кеткеніміз де артық етпес еді, ал аталмыш ағайындықтың ендігі соңымыздан қуғын шығарып қойғанына да күмән жоқ. Одан да сіздің, тақсыр, — ең дұрысы да осы, — Дульсинея Тобосскаяға тағзым етудің орнына “Құдай-ананы” немесе “Сенемін” дұғаларын қанша рет болса да оқуға әмір еткеніңіз жөн болар еді және бұларды өзіңізді еске ала отырып оқыр едік, — міне, осы тапсырманы күндіз де, түнде де, қашып бара жатқанда да, тынығып отырғанда да, мамыражай мезгілде де, майдан қызған шақта да орындауға әбден болады. Ал, енді бізді жұмақтың рақатын қайта көреді-ау, яғни шынжырларын қайта киеді-ау, сосын Тобосоға баратын жолмен борсаңдап тартып кетеді-ау деп ойлау да бір, тап қазіргі кезді тас қараңғы түн деп ойлау да бір, шын мәнінде қазір әлі таңертеңгі сағат он да бола қойған жоқ, сондықтан бізге мұндай өтініш айту шегіршіннен алмұрт іздеумен бірдей шаруа.
— Олай болатын болса, ант етем, — деп ашулана айқайлап жіберді Дон Кихот, — сіз, дон Хинесұмпай де Жәбірильо ма әлде басқамысыз, жексұрын найсап, сол жаққа құйрығыңызды қысып және барлық шынжырды арқалап жалғыз өзіңіз баратын боласыз!
Пасамонте айта қаларлықтай сабыр иесі емес-ті, оған қоса Дон Кихоттың дәнекүс біреу екенін байқап та үлгерген, өйткені ондай болмаса есерсоқтық жасап бұларды құтқармас еді; сөйтіп, өзіне қандай құрмет көрсетіліп жатқанын көрген ол жолдастарына көзін қысып қалды, содан соң бәрі шегіншектеп кетті де, іле-шала Дон Кихотқа кесекті жаңбырша жаудыра бастады: оның тіпті қалқанмен қорғанарлық та мұғдары болмады, ал бейшара Росинант болса, ағаш атқа айналғандай шпормен қанша тебінсе де былқ етпей қойды. Санчо есегінің тасасына тығылып, бұршақтай жауған кесектен соны қалқалап жан бақты: тас кесек екеуіне бірдей борап жатқан-ды. Дон Кихоттың қалқасы ойдағыдай емес-ті, бірнеше тас дәл кеп тиді және қатты тигені сонша, аттан қалай ұшып түскенін білмей қалды; құлап түскен бойда оған студент жетіп келіп үстіне атша мініп алды да, басындағы легенін жұлып ап, сол легенмен Дон Кихотты арқасынан үш-төрт рет соғып-соғып жіберді, одан соң легенді сонша рет жерге ұрып, қиратып тастай жаздады. Бұдан кейін қылмыскерлер Дон Кихоттың сауыт сыртынан киіп жүрген шолақ кафтанын шешіп әкетті, шұлығын да шешпекші еді, бірақ оған тізеқаптары бөгет болды. Сондай-ақ, олар Санчоның жадағайын сыпырып алды, сөйтіп оның түгін қалдырмай тонаған және басқа да олжаларын өзара бөліске салған қылмыскерлер шынжырларын қайта тағынып Дульсинея Тобосскаяға аттанудан гөрі, Ағайындық құрығына ілініп қалмауға көбірек алаңдаушылық білдіріп, бет-бетіне бытырап кетті.
Ол жерде тек есек пен Росинант, Санчо мен Дон Кихот қана қалды. Көңілсіз ойға беріліп, тымырайған есек құлақ түбінен ызыңдаған тас кесек нөсері әлі тоқтау таппағандай көріп құлағын деміл-деміл қайшылап қояды; тастың бірі құлатып түсірген Росинант қожайынының қасында тырайып жатыр еді; анадан жаңа туғандай жалаңаш Санчо Қасиетті ағайындықтың келуін күтіп үрейден дірдек қағып тұрған, ал Дон Кихот болса, соншалықты көп жақсылық жасаған адамдарының өзіне осынша жәбір көрсеткеніне қатты жабырқап қалған-ды.

ХХІІІ тарау
Даңқты Дон Кихоттың Сьерра Моренада бастан кешкендері жөнінде, яғни осынау барынша шыншыл хикаяда әңгіме болатын шытырман оқиғалар ішіндегі ең сирек кездесетіндерінің бірі жайында
Осынша жәбір көргеніне өкінген Дон Кихот атқосшысына қарап былай деді:
— Ноқайларға жақсылық жасау да бір, тор көз бақырашпен су алып ішу де бір, дегенді жиі естуші ем, Санчо. Сенің ақылыңды тыңдаған болсам, мынадай қасіретке ұрынбас едім. Бірақ, енді болар іс болды. Әзірше төзіп бағу керек, ал болашақта абайлармыз.
— Абайлармын деген уәдеңізді орындағанша, мен де түрікке айналармын, — деді Санчо келіспей. — Бірақ, жаңа “сені тыңдаған болсам, осындай жаманшылыққа ұрынбас едім” дегенді айтып қалдыңыз емес пе? Ендеше, тыңдап алыңыз мені, сонда бұдан да асқан бақытсыздықтан аман қаласыз, — осы сөзіме сеніңіз, Қасиетті ағайындық рыцарьлық салт-дәстүріңізбен санасып жатпайды: олардың кезбе рыцарь дейтіндерге түкіргені бар; қазірдің өзінде-ақ құлағым солар атқан жебелер ызыңынан тұнып кетті.
— Сен тумысыңнан сужүрексің, Санчо, — деп ескертті Дон Кихот. — Солай бола тұрғанымен, мені бірбет, айтқаныма ешқашан құлақ аспайды деп кінәламауың үшін, осы жолы ырқыңнан шықпағанды жөн көріп тұрмын, сөйтіп олардың дегбіріңді алған ашу-ызасынан аулақ кетпекпін. Бір ғана шартым бар: көзің тірі кезінде де, өлгеннен кейін де, ешқашан ешкімге мені қорыққаннан бой тасалады, қауіптен қашып құтылды деп айтпайтын боласың, — мен тек сенің жалынып сұраған өтінішіңді ғана орындамақпын. Ал егер әлгіндей дейтін болсаң, онда бұл сөзің өтірік сөз боп шығады, онда мен сенің жалпы жалған сөйлейтініңді аймандай ғып әшкерелеп, бұл жайында ойға алған немесе біреу-міреуге айтып берген кездеріңнің барлығында да соның бәрі шылғи өтірік болатынын және қашан да өтірік айтатының жайында жария етем. Бірдеңе айтып ақталам деп әуреленбе, өйткені әлденендей қауіптен, — және бұл нендей алып бара жатқан қауіп дейсің, — бар-жоғы әлдекімнің бойында қорыққаннан пайда болған сезіктен жасқанып, жылыстап кеттім-ау деген ойдың өзінен-ақ осы жерде жалғыз өзім қалуға және әлгінде өзің еске салған, зәре-құтың қалмай қорқатын Қасиетті ағайындықты ғана емес, оған қоса барлық он екі ұрпақ Израильдық ағайынды да, жеті ағайынды Маккавейлерді де, Кастор мен Поллуксті де, сондай-ақ жер-дүниеде қанша ағайын мен ағайындық бар, солардың бәрін де тосып алуға дайынмын.
— Сеньор! — деп Санчо қайта сөйлеп кетті. — Бой тасалау — қашу деген сөз емес, оған қоса қатер төніп тұрғаны айдан анық кезде оны күтіп отыру ақымақтық боп табылады, ақылды адамдар бар күш-қайратын бір күнде сарқа жұмсап тауыспай, ертеңге де шақтап қалдыру жайын ойлайды. Мен өзім дөрекілеу әрі надандау адам болғаныммен, инабатты мінез-құлық дегеннің жайынан азды-кем түсінігім бар, сондықтан қосқан ақылыма құлақ астым деп өкінбей-ақ қойыңыз, — одан да отыра алсаңыз Росинантқа отырыңыз, әйтпесе өзім демеп жіберейін, сосын соңымнан еріңіз, өйткені әрлі-берлі ой жүгірте келіп, ақыры қазір қолымыздан гөрі аяғымыздың қызметі бізге көбірек қажет-ау деген қорытындыға кеп тұрмын.
Дон Кихот артық сөзге келместен атқа отырды да, есегіне мініп жол бастаған Санчоның соңынан ерді, сөйтіп көп ұзамай Сьерра Моренаның өздеріне жақындау бөлегіне келіп жетті, ал Санчо болса жотадан әрі асып, Висоға немесе Альмодовар дель Кампоға қарай өтіп, Ағайындық іздеріне түсер болса тұтылып қалмас үшін бір шатқалдың қалтарыс-қуысында екі-үш күн жата тұрмақ еді. Есегіне артқан азық-түліктері каторгаға кесілгендермен қақтығыс кезінде аман қалғанын көрген сәтінде, — қылмыскерлердің олжа іздеп қалай тіміскілегенін және қанша дүниені тонап кеткенін еске алған ол бұны шынымен ғайыптан болған ғажайып деп тапты, — Санчоның бұл құлшынысы тіптен күшейе түсті.
Кешке қарай олар Сьерра Моренаның нақ орта тұсына келіп жетті, Санчо осы жерде қонып шығуға және азық-түліктері таусылғанша тағы бірер күн осында бола тұруға ұйғарым жасады, сөйтіп олар жартастар арасынан бой көтерген тығындық емендер саясына қоналқаға орналасты. Алайда, шынайы діни сенім шуағына шомылмаған жандар ойлайтындай, ненің де болса бәрін өзі қалай ұйғарса солай жетелеп, дайындап және реттеп отыратын бұра тарттырмас тағдырдың жазуымен Хинес де Пасамонте де, Дон Кихоттың мейірімділігі мен мәнжубастығы арқасында бұғаудан босап шыққан атышулы сұм, арамза алаяқ та, Қасиетті ағайындықтан зәресі қалмай, — одан қорқып іннен інге тығылар себебі жетерлік болатын, — тау арасына жасырынуға ниет қылған-ды, ал тағдыр мен үрей оны Дон Кихот пен Санчо Панса жайғасқан жерге айдап келген және өзі бұлардың кім екенін анық ажырата алатын мезгілге, ал аналар бұның тарапынан еш кедергі көрмей ұйқыға бас қойған шаққа тап қылған. Зұлым атаулының бәрі жақсылықты білмейтін жан болғандықтан, сондай-ақ әлдебір нәрсеге мұқтаждығы арсыздыққа баруға жеткілікті себеп саналатындықтан, оған қоса тап осы сәтте туып тұрған мүмкіндікті пайдаланып қалу олар үшін болашақта табар бақытынан әлдеқайда бағалы көрінетіндіктен, Хинес те, жақсылықты білмейтін, қара ниет адам ретінде, Санчо Пансаның есегін ұрлап кетуді ұйғарды, ал кепілге беруге де, сатуға да мүлдем жарамсыз болғандықтан Росинант оны қызықтырмады. Санчо Панса ұйқтап жатты; Хинес есекке мініп алды да, таң ағарып атқанша соңынан ешкім қуып жете алмайтындай жыраққа ұзап кетті.
Таңның қызыл шапағы жер бетін қуанышқа бөлегенімен, Санчо Пансаны қайғыға батырды, өйткені есегінің қолды болғанын байқаған-ды; сөйтіп сұр есегінен қапыда қол үзіп қалғанына кәміл көзі жеткен оның егіл-тегіл еңірей жылап, даланы басына көтергені сонша, боздаған дауысы Дон Кихотты ұйқысынан оятып жіберді; атқосшысы былай деп зар илеп жатқан болатын:
— Қолымда өскен балапаным-ай, өз үйімде туып едің, балларымның ермегі, қатынымның қызығы, көршілерімнің қызғанышы болып едің, жүгімді жеңілдететін едің, оған қоса жұбайымды жартылай асырап жүруші едің, өйткені өзің күн сайын табатын жиырма алты мараведи оның азық-түлігіне кететін шығынның жартысын құрайтын!