Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 08

Total number of words is 3959
Total number of unique words is 2235
33.6 of words are in the 2000 most common words
47.7 of words are in the 5000 most common words
55.5 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Бақташылар кезбе рыцарь дегеннен де, оның атқосшысы дегеннен де хабары жоқ жандар еді, — бұның бәрі олар үшін балдыр-батпақ сөз болатын, — сондықтан олар үнсіз ғана тамақтарын ішіп, ешкі етінің жұдырықтай-жұдырықтай кесектерін кереметтей шабытпен әрі сүйсіне қылғытып жатқан қонақтарына көз тастап қойып отырды. Ет желініп болғаннан кейін лашық иелері бөстекке тау-төбе ғып шошқа жаңғақ төгіп, әк тастан жасалғандай қатты дөңгелек сүтсірненің жарты бөлігін әкеп қойды. Ал бұл кезде құты да сапарын жалғастырып жатқан болатын: су шығаратын машинаның шелегіне ұқсап біресе толы, біресе бос күйінде жиі-жиі шеңбер аралап жүргендіктен бақташылар шығарған екі торсықтың бірін қиналмай-ақ түгесіп тастаған. Тамаққа жақсылап тойған Дон Кихот бір уыс жаңғақ алып, соған зер сала қарап біраз отырғаннан кейін былай деп сөйлеп кетті:
— Бұрынғылар алтынға балап әспеттеген, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған сол заманға не жетсін, шіркін — әрине, біздің бүгінгі темірге тәуелді боп қалған тұсымызда зор құндылық саналатын алтын сол заманда тегін болды дегеннен емес, сол кезде ғұмыр кешкен жандардың: сенікі және менікі деген екі сөзді білмегендігінен туған ұғым еді бұл. Сол бір құдай жарылқаған заманда барлығы да ортақ болатын. Күндізге қажет азықтан қамсыз болуы үшін адамның қолын созып, еңселі емендерге қарай ұмсынғаны-ақ жетіп жататын, бұтақтары да оған қарай бұрылып, былбырай піскен тәтті жемісін шаш-етектен тарту ететін. Ағысы шапшаң өзендер мен мөлдір бұлақтар қанша ішсең де сарқылмас дәмді де кіршіксіз таза суымен шөлін қандыратын. Данагөй де еңбекқор аралар қуысты жартастар мен кеуекті ағаштарда өз мемлекеттерін орнатып, алақан жайған жанның бәрін айрықша тәтті еңбектерінің тіл үйіретін жемісімен ақысыз-бұлсыз жарылқап жататын. Тығындық жуан емендер өз бойларынан жалпақ та жеңіл қабығын сыдырып беретін — олар мұны басқа бір оймен істемейтін, шарапатын тигізуді көздейтін, сөйтіп адамдар онымен өздерінің қарабайыр бағана-тіреумен ұстатылған құжыраларын жабатын, — жапқанда тек әншейін емес, жауын-шашыннан қорғану мақсатын ғана көздейтін. Ол кезде барлық жерде бірдей достық, тыныштық және келісім үстемдік етіп тұрды. Ауыр соқаның қисық түрені ол кезде әлі түп анамыздың төсін тіліп, шарапат толы ішкі құрылысын зерттеуге тәуекел ете қоймаған еді, өйткені оның құнарлы да кең шалқар аясы сол тұста өзіне иелік еткен балаларын барлық жерде бірдей және ерікті түрде көңілдері не қаласа соның бәрімен тойындырып, ішіндіріп және шаттандырып отырған болатын. Ол кезде биік төбелер мен жазық далаларда үстеріне ар-ұятымыз қашан да бүркеуді талап еткен және бүгін де талап етіп отырған жерді ғана қымсына көлегейлейтін киім киген, жалаң бас, бас киім орнына иманжапырақ пен шырмауықтың балғын жапырақтарынан гүлдесте таққан, — соңғы кезде бұл сәнге айналып, оны әшекейлеуге алуан сипатта құбылта қолданылатын Тир пүліші мен жібек пайдаланылады, — сүйкімді де аңқау бақташы қыздар қыдырыстап жүретін және осындай киім-кешегімен-ақ олар, біздің не істерді білмей ерігіп, не қилы оғаш нәрселерді ойлап тауып, әурешілікке түсіп жүрген зиялы ханымдарымыз секілді паң да нәзік көрінген шығар. Ол кезде сүйген жүректің аңсары қалай ауса солай, жасанды түрде сәндеп-әрлемей-ақ және астарламай-ақ қарапайым да табиғи түрде жеткізілетін. Шыншылдық пен турашылдықта өтіріктің, екі жүзділіктің және жымысқылықтың жұқанасы да болмайтын. Пайдақорлық пен қараулық бүгінгі күні осынша қорлап, қуғынға салып және пендешілікке итермелеп жүрген әділ сот ол кезде өте қаһарлы болатын, әлгі аталғандардың оны басынуға немесе тура жолдан тайдыруға тәуекел етерлік шамасы жоқ-ты. Жазаны көңіл ауанына қарай бере салу деген нәрсе соттың қаперіне кіріп те шықпайтын, өйткені ол кезде біреуді бірдеңе үшін сотқа тарту деген болмайтын. Қыздар болса, әлгінде айтып өткенімдей, базары бойында, тиым да, тексеру де көрмей, әлдебіреудің нәпсіқұмар азғындығы салдарынан жәбір көрем деп те қорықпай, қалаған жеріне барып жүретін, ал егер қыз белгісін жоғалтар болса онда бұл тек өз ықтиярымен және ықыласымен ғана жасалатын. Ал, бүгінгі залымдық жайлаған заманымызда олардың бәрі қорғансыз, тіпті оларды Криттегі секілді шығар жолы шырғалаң әлденендей бір жаңа қапасқа апарып қамап тастасаң да, — өйткені, нәпсіқұмарлықтың құрты әуеде ұшып жүреді, анау әлгі ант атқыр зиялы ортада жүз көрсетуге құштарлықтың қырсығынан ашпайтын есігі, кірмейтін тесігі жоқ, — тіпті, соның өзінде де әлгі қапастан оларға қайран болмас еді. Заман оза келе әлемде зұлымдық көбейген үстіне көбейе түсті, сөйтіп ақыр аяғында оларды қорғау үшін кезбе рыцарьлар ордені жасақталды, оған қыздарды қору, жесірлерге жәрдем беру, қаріп-қасерлер мен жоқ-жітіктерге көмектесу міндеті жүктелді. Міне, сол орденнің бір мүшесі мына мен болам, бақташы бауырларым, сөйтіп енді қазір өз атымнан және атқосшымның атынан сіздерге ас-суларыңыз бен қонақжай көңілдеріңіз үшін алғыс айтуды жөн көріп отырмын. Ақиқатына келгенде, кезбе рыцарьға қол ұшын беру жер бетінде ғұмыр кешіп жүрген барша жанның төл парызы боп табылады, бірақ, осынау өз міндеттеріңізді білмегендеріңізге қарамастан мені ақ көңілмен қарсы алып ішіп-жем бергендеріңізді біліп отырғандықтан, еш жалғаны жоқ ақ пейілдеріңіз үшін еш жалғаны жоқ мақтау айтқым келеді.
Рыцарымыз осынау ұзын-шұбақ сөзін ақыры аяқтады, расында, бұл сөзді мүлдем айтпаса да дәнеңе етпес еді, бірақ бұған бақташылар әкелген жаңғаққа назар бөлуі түрткі болып, алтын заман ерекшеліктері есіне орала кетіп, сол турасындағы ой-түйіндерін ешкі бағушылармен бөліскісі келген-ді, ал әлгілер болса оған не шатып отыр деген кейіпте беттері бедірейіп үн-түнсіз құлақ салды. Санчо да тіл қатқан жоқ; үнемі жаңғақ жеумен болып, бақташылар ішіндегі шарабы салқындасын деп еменге іліп қойған екінші торсыққа деміл-деміл барып-қайтып жүрді.
Кешкі ас әлдеқашан ішілген-ді, бірақ Дон Кихоттың аузына тыным болмай әлі сөйлеп отырған; ақыры бақташылардың бірі оған былай деп тіл қатты:
— Мархабатты мырза, сеньор кезбе рыцарь, өзіңізді шынымен-ақ бар ықыласымызбен құшақ жая қарсы алғанымызға көзіңіз анық жетуі үшін қазір көп кешікпей осы араға келіп те қалатын бір бақташыдан ән айтып көңіліңізді көтеріп, құлағыңыздың құрышын қандыруын өтінгіміз келіп отыр. Ол өзі өте зерек, сезімтал жігіт, ең бастысы, оқи да, жаза да алады, ал равельде ойнаудан оған ешкім теңесе алмайды.
Бақташы осыны айтып ауыз жабуы мұң екен, ойламаған жерден
равель әуезі құлаққа шалынып, шамалыдан соң оны тартқан адамның өзі де бой көрсетті: бұл жиырма екілердегі, әп-әсем жігіт екен. Жолдастары одан тамақ іштің бе деп сұрады; жігіт іштім, деп жауап қатты, сөйткен соң әлгінде ғана сол туралы әңгіме қозғаған бақташы оған:
— Олай болса, Антоньо, бізді рақатқа батыр, бір ән орындап бер, орманда да, тауда да музыкадан хабары мол жандарды жолықтыруға болатынына құрметті қонағымыз көз жеткізіп кетсін. Біз оған қандай қабілеттерің барын хабарлап та қойдық — енді сен өтірік айтпағанымызды дәлелдеу үшін сол қабілеттеріңді көрсетуің керек. Сонымен, сенен сұрайтыным: отыра қал да, немере ағаң, священник өзіңе арнайы шығарып берген, біздің селодағылар қатты ұнататын ғашықтық машақаттарың жайындағы әніңді айтып бер, — деді.
— Мақұл, — деді жігіт.
Жұртты көп жалындырып жатпаған ол еменнің түбіріне кеп отырды да, равелінің күйін келтіріп алған соң соншалықты сүйкімді дауыспен әнін бастап кетті:
Сен мені, Олалья, сүйесің,
Бұл жайында маған, әрине,
Білдірмесең де тіпті қабақпен —
Жүректің мылқау тілімен.
Соныңды ішім сезген соң,
Күмәнді қойдым ысырып:
Сүйетінімізді жасырып қайтеміз,
Мәлім болса ол өзімізге.
Оқтын-оқтын сен мені
Сендіргің әбден келеді-ақ,
Жүрегім қатты — қоладай,
Қос алмам суық — тастай, деп.
Өзімшіл, менмен пиғылдың
Шілтерінен қараңғы,
Құпиялап үміт мегзейді,
Киімінің шет-пұшпағын.
Дәме ғып соны ентігем,
Білмеймін, бірақ, әлі күн:
Сүйінерді де — ұнадым деп,
Күйінерді де — жылағым кеп.
Болса егер шынымен,
Сыпайылық — махаббат нышаны,
Сенуіме болар, ұзамай
Орындалар деп үмітім.
Берілетіні рас болса егер
Адалдыққа бір сыйлық,
Ұялмай соны сұрауға
Ретім әбден бар менің.
Түк көрмейтін соқыр боп
Қалмасаң, байқар едің ғой:
Жексенбіде киер киімімді,
Жай күндері де киіп жүремін.
Махаббатқа керек киім-кешек,
Сондықтан, бар жақсымды
Киіп алуға тырысам
Кездеспек болсам өзіңмен.
Би жайын қайтем сөз қылып,
Кей-кейде күн батқаннан
Таңға шейін саған тыңдатқан
Ән жайын қайтем сөз қылып.
Ажарыңды әсем мақтадым,
Ашықтан-ашық бар жерде.
Адалдығымнан ақыры
Жау таптым талай өзіме.
Мысалға, маған Тереса
Беррокалада былай шатты ғой:
“Мыржық-тыржық маймылды да,
Болады періште санауға.
Епті болсаң, Амурдың19 да
Басын айналдыру қиын ба,
Жалған шаш қоссаң шашыңа,
Басқа да айла жасасаң?”
Күйіп кеттім, шыдамай,
Жылады бикеш бақырып.
Жүгіріп келген немере ағасына
Жегіздім жұдырық қатырып.
Құштармын саған, бірақ та
Ләззат тапқым келмейді,
Заңсыз жолмен, некесіз.
Мақсатым менің ардақты.
Ендеше, жібек тұзаққа
Түсірсін шіркеу біздерді,
Қаймығып, тек сен бұлқынба,
Бауынан өзім тартайын.
Көнбесең егер, Олалья,
Ант етем, әулиелер атымен,
Монахтыққа кетемін,
Тәрік қып мына түкпірді.
Осымен бақташы әнін айтып та біткен-ді, сол арада Дон Кихот одан тағы бір ән айтуын сұраған, бірақ ән тыңдағаннан гөрі ұйқы соққанды қош көрген Санчо Панса қарсы шықты.
— Тақсыр, қоналқалық орын сайлайтын мезгіліңіз де боп қалды емес пе. Бұлар күні бойы әбден сілесі қатқан жандар ғой, түнде ән салу қайда оларға! — деді ол қожайынына.
— Сенің жағдайыңды түсініп отырмын, Санчо, — деді Дон Кихот оған. — Торсыққа қарай әрлі-берлі жортуылдың өтемі музыка емес, ұйқы екені әбден ұғынықты.
— Құдай-ай, әр кәллада бір қиял деген-ау! — деп дауыстап қалды Санчо.
— Солай екені рас, — деді Дон Кихот. — Сонымен, сен өзің қош көрген жеріңе жайғасып жата бер, ал енді маған, таңдап алған кәсібімнің ерекшелігін еске алғанда, ұйқтағаннан гөрі сергек болған көбірек жарасатын секілді. Солай бола тұрғанымен, Санчо, құлағымдағы таңғышты тағы бір жаңартып бергеніңнің саған еш жамандығы болмас еді, себебі ауруы шыдатпай барады.
Санчо таңғышты ауыстыруға ыңғайланған кезде бақташылардың бірі жарақатты қарап шығып, атқосшыға әуреленбей-ақ қойса да болатынын, себебі өзінде оны жедел жазып шығаратын дәрі барын айтты. Айнала-маңда розмарин қаулап өсіп тұрған-ды, бақташы содан екі-үш жапырақ жұлып ап, шайнап жұмсартты да, тұзға былғап алғаннан соң құлаққа әкеп жапсырды. Сосын, жараны асқан ептілікпен таңып берген соң, бұған енді басқа ем керек емес деп мәлім етті, айтса айтқанындай, кейін солай болып шықты да.

 
ХІІ тарау
Әлдебір бақташының Дон Кихоттың жанындағыларға айтып бергендері жайында
Осы арада деревнядан азық-түлік таситындардың бірі қайтып оралып:
— Достар! Деревняда нендей оқиға болғанын білесіңдер ме? — деп сұрады.
— Оны қайдан білейік! — деп үн қатты бақташылардың бірі.
— Білмесеңдер біліп қойыңдар, — деді анау сөзін жалғап, — бүгін таңертең Хризостом есімді баршаға мәлім бақташы-студент қайтыс болды, жұрттың айтуынша, Гильермо байдың қызына, әлгі ана бақташы боп киініп, тау-тасты кезіп қаңғып жүретін Марсела деген сепелекке ғашықтықтан баз кешкен көрінеді.
— Марселаға деймісің? — деп қайталап сұрады біреу.
— Иә, Марселаға, — деді бақташы нықтап. — Бірақ, бәрінен ғажабы, ол өзін, құдды бір маврға ұқсатып, жартастың етегіндегі ашық далаға, әлгі тұма жанындағы емен өсіп тұрған маңайға жерлеуге өсиет етіпті, өйткені, жұрттың айтуынша, тіпті мұны өз аузынан естігендер де бар деседі, ол қызды тұңғыш рет сол жерден жолықтырған көрінеді. Ол бұдан басқа да бір нәрселерді өсиет етіпті, бірақ жергілікті дін басылары марқұмның тілегін орындауға болмайды, тіпті оны орындаудың да еш қисыны жоқ — бұдан мәжусилік нышаны сезіледі, депті. Ал, марқұмның айрылмас досы, онымен бірге бақташы боп киініп жүретін студент Амбросьо болса Хризостомның өсиеті сол қалпында бұлжытпай орындалуы керек дегенді айтыпты, осыған байланысты деревня у-шу болып жатыр. Дегенмен, егер қауесетке сенер болсақ, Амбросьо мен оның бақташы достары айтқан сөздерінде тұрып, ертең айрықша салтанатпен Хризостомды жерлеуге далаға алып шығатын тәрізді. Менің ойымша, мұны барып көрген жөн секілді — егер ертең тағы да азық-түлікке аттануыма тура келмесе, өз басым, әйтеуір, соған қалайда баруға тиіспін.
— Өй, жерлеуге біз де барамыз, — деп іліп әкетті бақташылар, — тек әуелі ешкіні кім күзетерін білу үшін жеребе тасталық.
— Мынауың жөн сөз, Педро, — деп мақұлдады бақташылардың бірі. — Ал, енді сендер босқа әбігер болмай-ақ қойыңдар — сендер үшін отарды мен-ақ күзетейін. Бірақ мені ақпейіл немесе ештеңеге қызықпайтын біреу екен деп ойлап қалмаңдар, оның себебі бар — жуықта аяғыма тікенек кіргізіп алғам, содан аяғымды баса алмай жүрмін.
— Қалай болған күнде де, саған алғыстан басқа айтарымыз жоқ, — деді Педро.
Дон Кихот Педродан марқұмның қандай адам болғанын, сосын әлгі бақташы қыздың кім екенін сұрады. Педро оған, өзінің білуінше, марқұмның дәулетті идальго болғанын, жақын маңайдағы таудағы елді мекендердің бірінде туып-өскенін, көп жыл Саламанкада оқығанын, сосын туған жеріне қайтып оралып, аса білімдар, оқымысты адам ретінде танылғанын баян етті.
— Жұрттың айтуынша, ол әсіресе жұлдыздар жайындағы ғылымды жетік меңгеріпті, күн мен айдың аспанда не істейтінін жақсы біліпті: өйткені, ол күн мен айдың қашан тұтынатынын бізге дәлме-дәл айтып беретін.
— Бұл екі ұлы ғаламшардың қарауытуын тұтыну демейді, тұтылу дейді, достым, — деп түзетті оны Дон Кихот.
Ондай түкке тұрғысыз нәрсені елең қылмаған Педро әңгімесін әрмен жалғады:
— Одан соң ол жылдың қандай болатынын: түсімді ме әлде түсімсіз бе, соны да дәл болжап бере алатын.
— Сен шығымды ма әлде шығымсыз ба, дегенді айтқалы отырсың ғой, достым, — деп ескертті Дон Кихот.
— Түсімді немесе шығымды деген де бір — төбеңе ұрған да, төбеңнен ұрған да бір ғой, — деп наразылық білдірді Педро. — Сөйтіп, оның осындай болжалдары арқасында Хризостомның әкесі мен дос-жарандары әбден байып алды — олар оған имандай сенетін және айтқанын бұлжытпай орындайтын, ал Хризостом болса оларға әдетте: “Биыл бидайдың орнына арпа себіңдер. Ал, биыл бұршақ себіңдер, арпа сеппеңдер. Алдағы жылы зәйтүн майы малтып жүретіндей мол болады, одан соң үш жыл бойы қатарынан бір тамшы да табылмайды”, дейтін.
— Бұл ғылым астрология деп аталады, — деп қосып қойды Дон Кихот.
— Оның қалай аталатынын білмеймін, — деді Педро, — бар білетінім, әйтеуір, ол бұдан да, сондай-ақ басқа нәрселерден де өте жақсы хабардар болатын. Қысқасы, Саламанкадан оралғаннан кейін арада бірнеше ай өткенде, ойда жоқта бір күні ол студенттік ұзын етек киімін лақтырып тастады да, үстіне тұлып киіп, қолына таяқ ұстап, бақташы сияқтанып шыға келді, оған ілесіп жан досы және өзімен бірге оқыған жолдасы Амбросьо да бақташы боп киініп алды. Сізге айтуды ұмытып кетіппін, марқұм Хризостом өлең шығару жағынан да асқан шебер еді: рождестволық әндерді де, Христос тәні мейрамына арналған, деревнямыздың жастары қоятын ойынның көріністерін де өз жанынан шығаратын және жақсы шығаратыны сонша, көрген жан айран-асыр қалатын. Осы екі оқушы аяқ астынан бақташы боп киініп шыққан кезде бүкіл деревня абдырап қалды, бұлайша құбылудың оларға не үшін қажет болғанын ешкім түсіне алмады. Сол шамада біздің Хризостомның әкесі дүние салып, оған жылжитыны бар, жылжымайтыны бар біраз құнды мүлік, қыруар ірі қара мен ұсақ жандық және едәуір мөлшердегі ақша мұраға қалған-ды. Осының бәріне ол өз білгенінше қожалық ете алатын болды және, әділін айтқан жөн, ол бұған лайықты да жан еді: Хризостом ілтипаты мол жақсы жолдас болатын, ақ ниетті адамдарға үйір еді, ал сымбатына көруге көз керек-ті. Ал, ұзамай мәлім болғанындай, Хризостом бейшараның киім өзгерткен жалғыз себебі, әлгінде бақташыларымыздың бірі осы жерде есімін атап кеткен бақташы қыз Марселаға ғашық боп қалыпты да, соған ілесіп біздің мына қу медиен түкпірімізді кезбекке ойы кетіпті. Енді сіздің әлгі бойжеткеннің кім екенін біліп алуыңыз керек, оның жайын сізге қазір айтып берем: мүмкін, — мүмкін емес-ау, шыны сол, — тіпті ана дүниеге кәрі ағаш жасында жетсеңіз де мұндайды ғұмыры естімейтініңіз кәміл.
— Кәрі ағаш емес, кәрі шөңге, — деп түзетті оны Дон Кихот: бақташының бөтен сөзді орынсыз тықпалай беретініне шыдамы таусылып еді.
— Кәрі ағаш деп отырғанымның себебі кей ағаш қай қариядан да ұзақ ғұмыр кешеді, — деп түсіндірді Педро. — Бірақ, егер сіз, сеньор, әр сөзіме бір жармаса берсеңіз, әңгімемді биыл аяқтап бітіре алмасым анық.
— Кешір, достым, — деді Дон Кихот, — бірақ сөзіңді бөлгенімнің себебі, ағаш пен шөңгенің арасында бірқыдыру айырмашылық бар. Ал, жалпы, ескертуің орынды-ақ, кейбір ағаштың қандай қариядан да ұзақ ғұмыр кешетіні рас. Әңгімеңді айта бер, енді саған бөгет жасамаймын.
— Сөйтіп, мархабатты мырзам, — деп ешкі бақташы қайта сөйлеп кетті, — деревнямызда Гильермо есімді бір шаруа болған: ол Хризостомның әкесінен де бай болатын және шамадан тыс шылқыған дәулетке қоса құдай оған бір қыз берген-ді, ал қыздың шешесі, біздің өңірдегі аса қадірменді әйел еді, босану үстінде қайтыс болған-ды. Дәл қазір де көз алдымда: жанары аспандағы жұлдыздай ұшқын шашып тұратын. Ал, ең бастысы, үй шаруасына керемет ұсынақты еді, кедей-кепшікке қарасып тұратын, сондықтан, менің ойымша, қазір жаны жұмақтағы жақсы орынға жайғасқан да болар. Осындай мейірбан сыңарынан айрылған Гильермо қайғыдан оңала алмай көз жұмды да, қызын, өндірдей жас әрі асқан бай Марселаны, немере ағасы, біздің деревнядағы священник асырап алды. Бұл қыздың сұлулығы шешесін еріксіз еске салатын, ол кісі аса көрікті адам болғанымен, өсе келе Марсела одан да асып түсетіндей көрінетін. Сөйтіп, қыз он төрт - он беске толғанда келбетіне көз жіберген жанның бәрі оны осыншалықты үріп ауызға салғандай әдемі етіп жаратқан құдайдың құдіретіне таңдай қағатын болды, ал көпшілігі естен тана ғашық боп жатты. Немере ағасы оны қия бастырмай, қатаң талап қойып, басқан ізін бағып отырды, сөйте тұрса да бұл қыз асқан сұлулығымен және шексіз байлығымен жалғыз біздің селоға ғана емес, жүз мильдей жердегі айнала-маңайға да кеңінен мәшһүр болып, жігіттің не бір жампозы оны айттырмаққа талаптанып немере ағасының мазасын ала бастады. Жасы жетіп отырғандықтан Марселаны күйеуге беруге немере ағасы, шынайы христиан ретінде, өз басы онша қарсы да емес-ті, алайда, кішкене кідіре тұрғанды қош көрген, — оның себебі, әсте де қыздың дүние-мүлкіне неғұрлым ұзақ уақыт қамқорлық жасаса, одан соғұрлым көбірек түсетін пайда мен табыс емес, қыздың бұған әлі келісім бере қоймағаны еді. Арыммен ант етейін, осынау қадірменді дін қызметшісі жайында түрлі бас қосулардың бәрінде де тап осылай делінді, ал енді сіздің, сеньор саяхатшы, біздің бұл қуысты мекендейтіндердің кімнің де болсын басына су құйып, абыройын айрандай төге алатынын біліп қойғаныңыз артық етпес деп ойлаймын, сондай-ақ, бұл сөзіме кәміл сенуіңізге болады, егер шіркеуге келіп тауап етушілер, әсіресе деревня тұрғындары, священник жайында жақсы лебіз білдіріп жатса, онда оның шынымен-ақ жақсы адам болғаны.
— Бұл рас, — деп қоштап қойды оны Дон Кихот, — бірақ сенен әрмен жалғастыруыңды сұрағым келіп отыр, өйткені әңгімең қызықты екен, оның үстіне сен, қадірменді Педро, әңгімені аса шебер айтатын адам екенсің.
— Жаратқан ием, өле-өлгенше шапағат-мейірімінен айырмағай — ең бастысы осы. Ал, енді, білгіңіз келсе, одан әрі мынадай жағдайлар орын алды. Немере ағасы келіп жүрген дәмелілер жайында құлағына қанша құймасын және айттыра келгендердің әрқайсысының қадір-қасиетін қанша түсіндірмесін, жүрегі қалаған біреуін таңдап, соған күйеуге шығуға қанша үгіттемесін, Марсела тұрмыс құрғым келмейді, әлі жаспын, жұбайылық өмірдің ауыртпалығын көтере алмаймын, деп жалтарумен болды. Оның бұл уәжі ағасына өте орынды көрініп, есейе келе өмірлік серік етер адамды өзі-ақ таңдап алар деген үмітпен мазалай бергенін қойды, өйткені, балаларының тағдырына қол сұғу ата-анаға абырой әпермейді деген байламға келген болатын және онысы өте орынды да еді. Сөйтіп, арада бірсыпыра уақыт өткенде бір күні ерікті Марсела ойламаған жерден бақташы қыз боп киініп шыға келді де, немере ағасы мен селоластарының жалынғанын құлағына да қыстырмай, бақташы қыздарға қосылып жайылымға шығып, өз отарын бағуға кірісті. Қыздың жұрт алдында жүз көрсеткені, ажарына көз сұғын қадауға еркіндік тигені сол екен, байшыкеш бозбалалар мен идальголар, қарапайым диқандар аралас қарақұрым адам иықтарына Хризостом секілді сәнді киімдерін іліп қызға қырындауға кірісті, солардың арасында, әлгінде айтып өткенімдей, біздің марқұм досымыз да болды; жұрт Хризостом қызды жай ғана ұнатып қоймай, оны әулиедей ардақ тұтады екен деген қауесет те таратып үлгерді. Алайда, өзімен-өзі боп оңаша жүруге мүлдем дерлік, дұрысын айтқанда, ешқандай мүмкіндік бермейтін еркіндік пен көңілі не қаласа соны істеуіне болатын еріктілікке қол жеткізген Марсела осы арқылы өзінің тазалығы мен ар-ұятын онша қадір тұтпайтынын көрсетті немесе соған емеурін жасады деп ойлаудың қажеті жоқ, — керісінше, пәктігін кіршіксіз сақтауға барын салатындығы сонша, жарамсақтық жасап, ықылас-ниетін аударып алуға әрекеттеніп жүрген пысықайлардың ешқайсысы әлі күнге шейін бұл қыз өзіне үміт жібінің ұшығын болса да ұстатты деп мақтана алған жоқ және, сірә, ешқашан мақтана да алмайтын шығар. Рас, ол бақташылармен бірге болудан қашпайды, олармен әңгіме-дүкен құрудан да жалтармайды, әрдайым сыпайылық білдіріп, жылы шырай танытады, бірақ әлде біреуі оған ынтызарлығын мәлім қылса болды, тіпті бұл бас қосу мақсатындағы заңды да бейкүнә тілек болса да бәрібір, сол бойда-ақ оның жанынан сақпаннан атылған тастай ұшып жөнін табады. Бұның осындай қылықтары біздің жақты бір жаман індет келгеннен бетер шулыған қылып отыр, өйткені сұлулығы мен ақ жарқын мінезі өзін ұнатып, көңілін аулауға тырысатындардың жүрегін қуанышқа бөлесе, салқындығы мен тәкаппарлығы оларды түңілдіріп жібереді, міне сондықтан да олар мұның адамгершілік қасиеттерін сипаттауға келгенде қатыгез, жақсылықты білмейді деген секілді сөздерден басқа теңеу таба алмайды. Егер сіз, сеньор, осында тағы бір күнге қала тұрсаңыз, маңдайы тасқа тиген талапкерлердің сол бұрынғыша әлі де қыздың соңынан жүгіруін қоймай, тау-тасты жаңғыртып қалай зар қағып жүргенін өз құлағыңызбен естір едіңіз. Осы араға жақын маңда жиырма шақты биік шамшат ағашы өсіп тұрған жер бар, соның әрқайсысының жылтыр қабығында Марселаның аты ойып жазылған, ал кей жазудың жоғарғы жағына оған қоса тәж де бейнеленген, бейне бір осынау анық-танық белгілер арқылы ғашық жандар Марселаның сұлулық падишасы екенін айтқысы келгендей. Бір бақташы аһ ұрады, екіншісі өкпе айтады, мына жерде ғашықтық әні шырқалып жатыр, ана жерде күйінішке толы күрсініс. Біреу жартастың етегінде немесе емен ағаштың түбінде жанары жасқа толып, түні бойы кірпік қақпай шығады, тәтті арман жетегімен қиянға қалықтап кеткен оны таңның қызыл шапағы сол жерден табады, ал екінші біреуді шаңқай түстің жан шыдатпас ыстығы толассыз зар төгіп, рақым-мейірі мол жаратқаннан жәрдем сұрап, күйіп тұрған құмда ұзынынан сұлап жатқан күйінде кезіктіреді. Бірақ, басы бос, бейғам Марсела бұлардың жанынан немқұрайды түрде аяңдап өте береді, сонсын, оны өте жақсы білетін біздер өзімізден өзіміз: мұның тәкаппарлығы қашан басылады, мұның асау мінезіне тұсау салып, айтса ауыздың суы құритын сұлулығының рақатын көретін сол бір бақытты жан кім екен деп сұраймыз. Өзіңізге осы айтып бергенімнің бәрі — айна-қатесіз шындық, сондықтан да, менің ойымша, Хризостомның өлімі жайындағы бақташымыз жеткізген әңгіме де ақиқаттан алшақ емес. Осы себепті, сеньор, жерлеуге міндетті түрде барғаныңыз жөн, онда көретін нәрсе аз болмайды, өйткені, марқұмның достары көп, ал оның өзін қоюға өсиет еткен жері осы арадан жарты мильдей ғана.
— Әрине, барғанда қандай, міндетті түрде барамын, — деді Дон Кихот. — Ал, қазір өте қызықты әңгімеңмен жанымды жадыратып тастағаның үшін өзіңе алғысымды айтуға рұқсат ет.
— Расында, мен Марселаға ғашықтар бастан кешкен кептің бар-жоғы тек жартысын ғана білемін! — деп қарсылық айтты ешкі бағушы. — Бірақ, ертең жолшыбай бақташылардың біреу-міреуін кездестіріп қалуымыз, сол бәрін түгел айтып беруі әбден мүмкін. Ал, қазір баспанаға барып жайғасып көз шырымын алғаныңыз артық болмас еді: түнгі салқын жарақатыңызға жайлы тимеуі мүмкін, бірақ, шындығында, жапсырмамның жақсылығы сол, жаңа бір дерт жамап алам деп қауіптенбеуіңізге болады.
Санчо Панса сөзуар бақташыға әлдеқашан-ақ іштей нәлет жаудырып қойған, енді қазір ол да бір жақтан қабаттасып Дон Кихотты Педроның лашығында ұйқтап шығуға үгіттей бастады. Анау ақыры көніп, түннің қалған бөлегін Марселаның ғашықтарына еліктеп, жүрегінің әміршісі Дульсинея жайында арманға берілумен өткізді. Санчо Панса Росинант пен есегінің екі ортасына жайғасып, күдері үзілген ғашық жандай емес, сілейтіп сабаған біреудей қатып ұйқтап қалды.
ХІІІ тарау
Бақташы қыз Марсела жайындағы әңгіменің соңы және басқа да оқиғалар туралы
Шығыс көкжиектің жабығынан күн дидары қылаң бергені сол, алты бақташының бесеуі орындарынан тұра-тұра келіп, Дон Кихотты оятып, одан Хризостомның салтанатты жерлеуіне бармақ ниетіңізден айнып қалған жоқсыз ба деп сұрап, оны сол жерге бастап бармақ болысты. Дон Кихотқа керегі де сол еді; ол тұрып, Санчоға ат пен есекті ерттеуге әмір етті, анау ылдым-жылдым қимылдап әмірді тез орындады, аналар да қалыспай жолға шапшаң жиналды. Бірақ, олар ширек мильдей де шығып үлгермей-ақ, үстеріне қара тұлып киген, бастарында олеандр мен кипаристен гүлдестелері бар алты бақташының өздері жүріп келе жатқан соқпаққа түскенін көрді. Бәрі де жуан таяққа сүйенген. Олардан сәл әрменіректе әсем де сәнді жол киімін киген екі дворян салт атпен келе жатыр, соңдарынан үш малай жаяу еріп келеді. Қатарласқан кездерінде екі топ та сыпайыгершілікпен бас иіп сәлемдесіп, кімнің қайда бет алғаны жайында жол сұрасты, бәрінің де жерлеуге бара жатқаны белгілі болғаннан кейін бірге жүріп кетті.
Салт аттының бірі екіншісіне қарап:
— Сеньор Вивальдо, осынау әдеттен тыс жерлеуге қатыссақ, уақытымызды босқа өткіздік-ау деп өкінбейтін сияқтымыз: қайтыс болған бақташы мен оның түбіне жеткен бақташы қыз жайында серіктеріміз айтқан таңғаларлық әңгімелерге қарағанда, бұл өзі, шын мәнінде де, елден ерек нәрсе болғалы тұр, — деді.
— Маған да солай сияқты, — деп жауап қатты Вивальдо. — Осы жерлеуді көру үшін өз басым бір емес, бірнеше күнді арнауға бармын.
Дон Кихот олардан Марсела мен Хризостом жайында не естігендерін сұрады. Жолаушы оған таң алагеуімде бақташыларды жолықтырып қалғандарын, үстеріне киіп алған қаралы киімдерін көріп, аза тұтуға мәжбүр еткен не жағдай екенін сұрағандарын, сол кезде бақташылардың бірі өздеріне көрікті де кінәмшіл бақташы қыз Марсела жайында, оның сансыз көп дәмелілері жайында және, ақырында, өздері қоштасуға бара жатқан Хризостомның өлімі жайында егжей-тегжейлі айтып, түсіндіріп бергенін баян етті. Тоқ етері, жолаушы Дон Кихотқа өзі бұрын Педродан естіп алғандарының бәрін хабар етті.
Бірақ, сол арада әңгіме мүлдем басқа арнаға ауып кетті, өйткені әлгі Вивальдо есімді адам Дон Кихоттан осынау ел аман, жұрт тынышта қолына қару алып ел аралауға қандай мұқтаждық болғанын сұрады. Оған Дон Кихот былай деп жауап қатты:
— Таңдап алған ісім басқадай кейіпте бой көрсетуге жол бермейді және рұқсат та етпейді. Жанға жайлы тірлік, сән-салтанат пен алаңсыздық —астананың нәуетек тұрғындарының сыбағасы, ал ауыртпалық арқалау, мазасыз күй кешу мен әскери ерліктер — әдетте жұрт кезбе рыцарь деп атайтындар үшін жаратылып, солар бастан кешуге арналған, мен пақыр өзімді солардың ең соңғысы санаймын.
Оның жарымес екені сол арада жұрттың бәріне аян болды, бірақ ақылы неден ауысқанына көзін әбден жеткізу үшін Вивальдо оған тағы бір сауал тастап, кезбе рыцарь дегендердің кім екенін сұрады.
— Мархабатты мырзалар ағылшын тарихының шежіресімен таныс емес пе еді? — деп Дон Кихот қарсы сұрақ қойды. — Бұл шежіреде өзіміз кастильдік тілімізде Артус деп атап жүрген король Артурдың айтулы ерліктері жөнінде баяндалады ғой және ол жайында бүкіл Британ корольдігінде кең тараған ежелгі аңыз-әңгіме де бар. Сол аңызда: әлгі король өлмеген көрінеді, арбаушылық амал-айламен оны қарғаға айналдырып жіберіпті, сондықтан кезі келгенде ол қайтадан король кейпіне еніп, тәжі мен аса таяғына қайта ие болады екен, делінеді; осы себепті сол уақыттан бастап әлі күнге шейін бір де бір ағылшын қарға өлтірмеген көрінеді. Міне, тап осы ізгі ниетті корольдің тұсында атышулы Дөңгелек Үстел Рыцарьларының ордені құрылған болатын, ал Көл Рыцары Ланцелот, әлгі аңыздың айтуына қарағанда, дәл осы мезгілде королева Джиневраға өлердей ғашық боп қапты, ол екеуінің арасында жеңгетай әрі делдал болып сарай ханымы, қадірменді Кинтаньона жүріпті, — күні бүгінге шейін күллі Испания айтып жүрген баршаға мәлім романс та осыдан төркіндеп жатыр:
Өзінің туған жерінен
Келіп жеткен Ланцелотты,
Сүйкімді сұлу арулар
Құшақ жайып қарсы алды.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 09