Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 42

Леандраны монастырьға қамағаннан кейін Ансельмоның ештеңеге зауқы соқпай қалды — қалай болған күнде де, әйтеуір, көз жанарынан қуаныш ұшқыны көрінбейтін болды, — менің де көз алдым қараңғы тартып кетті: жанар отым жасып, сүлесоқ күйге түстім. Леандрадан қол үзген соң қатты қамығып, қайғы шегіп, оны бір көруге зар болдық, солдаттың сәнқұмарлығына қарғыс айттық, тиісті дәрежеде қырағылық жасамағаны үшін Леандраның әкесін жек көрдік. Ақыр аяғында Ансельмо екеуіміз селоны тастап, осы шалғындыққа кеп орын тебуге ұйғарым жасадық, осы жерде ол өзінің бір қора қойын бағады, ал мен бір үлкен отарды құрайтын ешкімді бағып жүрмін, сөйтіп, ағаш арасында осындай тірлік кешіп жатырмыз; бір жақсысы, сезімге қалағанымызша ерік береміз: біресе сүйкімді Леандраны жер-көкке сыйғызбай дәріптейміз, біресе оны айыптап әңкі-тәңкісін шығарамыз немесе оңаша отырып, оны аһ ұрып арман етеміз жә болмаса әрқайсымыз өз алдымызға жаратқаннан жәрдем сұраймыз. Леандраның басқа ғашықтары да бізден үлгі алып, осынау жартасты тауға кеп жайғасып, біз секілді қой-ешкі бағуға кірісті. Олардың шамадан тыс көп жиналғаны сонша, бұл ара шын мәніндегі бақташылар Аркадиясына айналды, өйткені бақташылар мен олардың қашалары бұл арадан адым аттаған сайын кездеседі және қайда барсаң да сүйкімді Леандраның есімі құлаққа шалынбай қалмайды. Біреу оған қарғыс жаудырып, оны ерке-шолжың, жеңілтек және ардан безген деп атайды, екіншісі оны ышқыры бос, жеңіл жүріске әуес деп кінәлайды, басқа біреу оны ақтап, қателігін кешіргенін айтады, өңге біреу оны сөгіп, балағаттайды, сондай-ақ оның сұлулығын айтып тамсанатындар да, мінез-құлқын шенеп-мінейтіндер де бар, — қысқасы, бәрі де оны кінәлап, бәрі де оны пір тұтады, осынау есалаңдықтың әбден асқынып алғаны сонша, өзіне қарамай кеткеніне күйініш білдірушілер де көбейе бастады, — солардың ішінде тіпті онымен бір ауыз тіл қатысу бақыты бұйырмағандары да бар, — тағы бір тобы өкінішке бой алдырып, қызғаныштан өртеніп кете жаздап шақ жүр, ал оның ешкімнің бойында қызғаныш сезімін оята қоймағаны анық-ты, өйткені, бұрын айтып өткенімдей, әуелі оның іс-қылығы мәлім боп, ынтызарлығы кейін ғана төбе көрсеткен-ді. Бақташылардың бірі болмаса бірі өз бақытсыздығын желге жария етпеген бірде-бір жыра-жықпылды, бұлақтың жағасын немесе ағаштың саясын таппайсың, Леандра есімі айтылған бойда жаңғырық оны алысқа алып кетеді, таулар — Леандра деп гүрілдейді, жылғалар — Леандра деп сылдырайды, Леандра бәрімізді мәлімсіздік пен әуейілік ахуалында ұстап отыр, бәріміз де әлденеден бостан-бос дәмеліміз, оған қоса бойымызды әлденендей бір үрей билеп алған. Осынау өңшең есуастың ішінде ең төменгі, сонымен бір мезгілде ең жоғарғы парасат-пайым иесі бақталасым Ансельмо секілді көрінеді маған, өйткені өкініш білдіретін себептерінің соншалықты көптігіне қарамастан, ол тек Леандраның алыста жүргеніне ғана өкінеді, сөйтіп өзі өте шебер ойнайтын равель әуенінің қоштауымен күйініштерін әнге қосады, бұл, әрине, оның ақыл-есі дұрыстығын аңғартады. Мен болсам, басқа жолды, әлдеқайда жеңілдеу және, өз ойымша, әлдеқайда ақылға қонымды жолды таңдадым, атап айтқанда: әйелдердің жеңілтектігін, тұрақсыздығын, екі жүзділігін, уәделерінің жалғандығын, опасыздығын, сондай-ақ, арман-ойларының нысанасын таңдаудағы албырттығын әшкерелеймін. Міне, сеньорлар, әлгінде өздеріңізге жақындаған кезде шыбышыма арнап айтқан сөзімнің мағынасы сіздерге енді қазір жақсы түсінікті болған шығар: ол — әйел жынысты, сол себепті оны онша жоғары бағаламаймын, ал, шындығында, бұл отарымдағы ең жақсы ешкі. Өздеріңізге айтайын дегенім де осы еді. Бәлкім, көбірек сөйлеп кеткен шығармын, есесіне дастарқаным да онша жұтаң болмайды: қашам қол созым жерде, ал онда жаңа сауылған сүт те, керемет дәмді сүтсірне де, түрі де әсем, өзі де тәтті жаңа піскен жеміс те бар.
LІІ тарау
Дон Кихоттың бақташымен қақтығысы жайында және зікіршілермен арадағы сирек кездесетін кикілжің кезінде Дон Кихоттың терлеп-тепшіп жүріп ақыры жеңіске қол жеткізгені жөнінде
Бақташының әңгімесі жұрттың барлығына ұнады; бақташы, әсіресе, каноникті қатты ырза қылды: оның деревняда тұратын қарапайым бақташыдан гөрі оқу-тоқуы бар қала тұрғынына тән әңгімелеу мәнеріне тәнті болған каноник священниктің тауларда ғалымдар туады деген сөзін өте орынды деп білетінін айтты. Отырғандардың бәрі Эухеньоға көмек көрсетуге ықылас білдіре бастады; солардың ішінде Дон Кихот бәрінен де көбірек кеңпейілділік танытты, өйткені ол былай деді:
— Осы сөзім сөз, бақташы бауырым, шытырман оқиға іздеп шығар мүмкіндігім болса, енді ешқандай жаманшылық көрмеуіңе барлық жағдайды жасау үшін еш ойланбастан сапарға аттанып кетер едім: тәлімгер әйелдің де, сондай-ақ кедергі жасамақ болған басқалардың да қарсылығына қарамастан Леандраны монастырьдан (оны онда күшпен ұстап отырғандары кәміл) алып шығар едім де, ықтиярыңша ықылас көрсетуің үшін оны өз қолыңа табыс етер едім — тек, әрине, қыз-қырқындарға қандай да болсын жәбір көрсетуге тыйым салатын рыцарьлық қағидаларды қатаң сақтауың керек болады. Дей тұрғанмен, жаратқан иеміз жарылқар деп үміт етем және ақ ниетті сиқыршыдан гөрі қара ниетті сиқыршының құдіреті жоғары бола қоймас деп сенем, сөйтіп, қорғансыздар мен кембағалдарға арашашы болмаққа әу баста берген сертіме сай, болашақта өзіңе көмек көрсетіп, қамқорлық жасауға уәде етем.
Бақташы Дон Кихотқа қарап қалды да, киімінің сиықсыздығы мен түр-әлпетінің ұсқынсыздығына таңырқаныс білдіріп, жанында отырған шаштараздан:
— Сеньор! Тұрпаты тым оғаш, сөзі де сөлекет мына кісі кім? — деп сұрады.
— Ау, бұл жамандықтың жойымпазы, жалғандықтың жауы, қыз-келіншектердің қалқаны, дәулердің дұшпаны, ұрыс даласының қаһарманы, дүйім жұртқа мәшһүр Ламанчалық Дон Кихот болмағанда кім болушы еді? — деп жауап қатты шаштараз оған.
— Бұл сөзіңіз кезбе рыцарьлар жайындағы кітаптарда жазылғандарды есіме салып тұр, — деді бақташы, — олар да өзіңіз мына кісіге қатысты айтқан шаруалармен айналысатын, бірақ, меніңше, не сіз қалжыңдап отырсыз, не мына мырзаның басында ми жоқ.
— Өй, ардан безген арамза! — деді бұған жауап ретінде Дон Кихот. — Басында ми жоқ қауақ бас мақұлық мына сен, ал менің басым өзіме жетерлік нәрсеге толы, ондай нәрсе сені дүниеге әкелген ана салдақыдан туған сайқал шешеңде де болмағаны анық.
Сөзден іске көшкен ол, алдында жатқан нанды алды да, бар күшімен бақташының бетіне жіберіп қалды, сөйтіп оның мұрнын даладай қан қылды; бақташы қалжыңды ұнатпайтын, оған қоса өзіне әсте қалжың деп жоруға жатпайтын жәбір жасалғанын көрген ол кілемге де, дастарқанға да, ас ішіп отырған адамдарға да қарамай Дон Кихотқа тұра ұмтылды, сөйтті де, оны кеңірдегінен қос қолдап қылғындыра бастады, егер сол екі арада жедел жетіп үлгерген Санчо Панса иығынан ала түспегенде, бәлкім, оны тұншықтырып өлтіруден де тайынбаған болар еді; табақтарды таптап, шыны аяқтарды талқан ғып, ішіндегілерінің бәрін төгіп-шашқан Санчо бақташымен бірге дастарқанның үстіне келіп құлады. Азаттық алған Дон Кихот бақташыға қайта ұмтылды, ал бақташының бетін онсыз да қан жуып кеткен-ді, оның үстіне Санчодан да тепкі жеген-ді, осыған байланысты қанды кек алмаққа ойы кетіп, төрт аяқтап еңбектеген күйі пышақ іздеп жүрген болатын, бірақ оның бұл ойын жүзеге асыруға каноник пен священник бөгет жасады, ал шаштараз бақташының Дон Кихотты алып ұрып астына бүктеуіне септесіп жіберді, сол сол-ақ екен, бейшара рыцарьға жұдырық жауып кеп берді, сөйтіп келесі сәтте оның да беті бақташының беті секілді қызыл-ала қанға боялды. Каноник пен священниктің күлкіден ішегі түйіле жаздады, жасауылдар да мәз-майрам боп, тұрақ таппай тыпыршып, құдды бір ит таластырып жатқандай, екеуін бір-біріне айдап салумен болды; тек Санчо Панса ғана не істерді білмей аласұрды, өйткені каноник малайының қолынан босанып шығуға шамасы жетпей дымы құрып, мырзасына көмек бере алмай тұрған-ды.
Бір сөзбен айтқанда, жұрттың бәрі көңілді, мәз-шат болатын, ал екі жауынгер бірін-бірі аямай жұдырықтап жатқан, бірақ сол арада керней үні құлаққа шалынды, оның созылыңқы да жылаңқы шыққаны сонша, бәрі де дыбыс шыққан жаққа еріксіз бастарын бұрып тұрып қалды, алайда әлгі үнді құлағы шалған Дон Кихот басқалардан гөрі көбірек әбігерленіп кетті; бақташының астына өз ықтиярымен түспеген ол, әжептәуір дәрежеде таяқ жеп те үлгергеніне қарамастан, анаған былай деп тіл қатты:
— Шайтан бауырым, тыңда, — күшің мен батылдығың менен асып түсуі себепті сенің, әрине, шайтан екенің кәміл, — саған айтар өтінішім: қанеки, екеуіміз бір сағатқа болса да бітімге келейік, өйткені, кернейдің құлағымызға келіп жеткен үздіккен үні, шамасы, мені жаңа шытырман оқиғаларға шақырып тұрған секілді.
Өзінің біреулерді ұрып-соғуы және өзін де біреулердің ұрып-соққаны әбден жалықтырған бақташы Дон Кихотты қолма-қол босатты, анау орнынан атып тұрып жұрттың бәрі бастарын бұрған жаққа басын бұрып тұра қалды да, кенет, зікіршілерді еске салатын ақ киім киген көп адамның қырдан төмен түсіп келе жатқанын көрді.
Ескерте кететін жәйт, сол жылы жерге нәр сіңіруге бұлттар сараңдық жасаған еді, осы жағдайға орай айнала-маңайдағы барлық елді мекенде құдіреті күшті құдай қайырымдылық қақпасын айқара ашып, жерге жаңбыр жіберуі үшін шерулер ұйымдастырылып, дұға оқу, күнәларына кешірім өтіну рәсімдері жасалып жатқан болатын; осы мақсатпен таяу маңдағы селоның тұрғындары жота басында орналасқан, өздері айрықша қадірлейтін бір зияратханаға қарай бағыт алған-ды. Олардың елден ерек киімдеріне зейіні ауып кеткендіктен, зікір салушыларды бұрын да талай көргені Дон Кихоттың тарс есінен шықты, — керісінше, оған бұл арада әлденендей бір шытырман оқиға болатындай, кезбе рыцарь ретінде осы оқиғаның бел ортасында жүруі керектей көрініп кетті; әлгі адамдар әкеле жатқан, азалы жамылғымен бүркелген мүсінді ұждансыздар мен жауыз қарақшылар алып қашқан әлдебір атақты сеньора екен деп ойлап қалуы да осы сенімін нығайта түсті; осындай байламға келген ол таяқ тастам жерде жайылып жүрген Росинанттың жанына жүгіре басып жетті де, ердің қасынан жүгені мен қалқанын босатып алып, қас пен көздің арасында атының ауыздығын салып, Санчодан семсерін алып беруін сұрады, сосын Росинантқа қарғып мініп, сол арада тұрғандарға қарап, қатты дауыстап былай деді:
— Ал, жарандар, жер бетінде кезбе рыцарь орденіне жататын кавальероның болғаны қандай ғанибет екеніне қазір-ақ көздеріңіз жететін болады. Қайталап айтам, тұтқынға әкетіліп бара жатқан ана қадірменді сеньораның осы қазір қалай азат етілгенінің куәсі болғаннан кейін, кезбе рыцарьлар құрметке лайық па, жоқ па, оны өздеріңіз-ақ түсінесіздер.
Осыны айтқан ол, Росинанттың бүйірінен шпоры болмағандықтан, өкшесімен тебініп қалды да, атының бар шабысымен, — бірақ желісімен емес, өйткені, осынау бір өтірігі жоқ хикаяның ұзына бойында Росинант желіп еді деп бір де бір мәрте айтылмайды, — зікіршілерге қарай құйғыта жөнелді, священник, каноник пен шаштараздың оны ұстап қалуға тырысып баққандарынан, әрине, ештеңе өнген жоқ, — оған тіпті Санчоның жалынып-жалбарынған айқайы да әсер етпеді:
— Қайда тарттыңыз, сеньор Дон Кихот? Сізді иектеп алған және католиктік сенімімізге қарсы шығуға түртпектеп тұрған қай шайтан? Өтірік болса атым өшсін, мұның зікіршілер шеруі екенін, ал орынтақта алып келе жатқан сеньора — балиғаты бұзылмаған пәк бикенің қасиетті бейнесі екенін қалай ғана түсінбейсіз? Не істегелі тұрғаныңызды ойласаңызшы, сеньор, — бұ жолы тіпті не істемегіңізді өзіңіз де білмейтініңіз кәміл.
Санчо босқа әуре болды, — мырзасының ақ шапандыларға тезірек жетіп, қара жамылған сеньораны құтқарып алу жөніндегі ойға басы бүтін берілгені сонша, оның бір сөзін де естімеді, ал тіпті естіген күнде де бәрібір, өзіне король жарлық берсе де кері бұрылмас еді. Ақыры ол шеруге жақындап, Росинанттың тізгінін тартты, — бұл бейшара соған демалады екем деп үміттеніп қалды, — сосын қатты толқудан тарғылданып шыққан даусымен:
— Сендер, сірә, ар-ұяттарың таза болмағандықтан, беттерін бүркеп алғандар! Қазір өздеріңе айтатын сөзімді мұқият тыңдап алыңдар! — деді.
Мүсінді көтеріп келе жатқандар алдымен тоқтады, ал әндетіп дұға оқып келе жатқан төрт псаломшының бірі Дон Кихоттың ерепейсіз түр-сықпытына, Росинанттың көтеремдігіне, Дон Кихоттың өзі байқап қалған басқа да езу тарттырар ерекшеліктеріне назар аударып, оған былай деді:
— Сеньорым және бауырым! Егер бізге бірдеңе айтпақ болсаңыз тезірек айта қойыңыз — мына ағайындар денелерін қызыл-жоса қан ғып тастады, сондықтан бір-екі ауыз сөзбен айтатын өте қысқа бірдеңе болмаса, әңгіме тыңдап тұрарлық мұрғамыз жоқ және оның бізге қажеті де жоқ.
— Мен мұны сіздерге бір-ақ сөзбен айта алам, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — әңгіме былай: мына сүйкімді сеньораны осы қазір қолма-қол босатыңдар, көзіндегі мөлтілдеген жас пен көңілсіз кейпі сендердің оны күшпен алып бара жатқандарыңды, оған әлденендей бір қатты жәбір-жапа көрсеткендеріңді байқатып тұр, ал өзім бұл дүниеге осындай зұлымдықтардың тамырына балта шабу үшін келген жан болуым себепті, оған ара түсіп, өзі арман еткен және өзіне тиесілі еркіндігін алып бермейінше сендерге адым да аттатпаймын.
Бұл сөзді естіп тұрғандар оның жарымес екенін түсіне қойып, ду күлісті, олардың күлкісі Дон Кихоттың ашуын қоздырып жіберді, — бір ауыз сөзге келместен семсерін суырып алды да, зембілге қарай ұмтылды. Мүсінді әкеле жатқандардың бірі жолдасымен орын ауыстырды, сосын әлдебіреуі демалғысы келгенде зембілді тіреп қоюға арналған айыр ма әлде сырық па, бірдеңені жоғары көтеріп алған күйі Дон Кихоттың алдынан қарсы шықты, Дон Кихот семсерінің сұрапыл соққысы да, міне, дәл осы сырыққа кеп тиіп, оны ортасынан қақ бөліп жіберді, алайда зембілші сырықтың қолында қалған молтағымен Дон Кихотты семсер ұстап тұрған, қалқаны қатты қайырым қарекеттен қорғап қала алмайтын қолынан оңдырмай қонжитқаны сонша, бейшара Дон Кихот дым қарсылық білдірер дәрмені болмай атынан жерге жалп ете түсті. Оның соңынан жанұшыра жүгіріп келе жатқан Санчо Панса мырзасының құлап түскенін көріп, дұшпанына оны енді ұрмауын сұрап айқайлады, — ол жадыланған рыцарь, өмірінде ешкімге ешқандай зиян жасамаған адам, деді. Алайда зікіршіні Санчоның айқайы емес, Дон Кихоттың тіршілік белгісін білдірмей тырайып жатқаны тоқтатты; осыны көріп, Дон Кихотты өлдіге санаған ол шапанының етегін қайырып алды да, алды-артына қарамай зыта жөнелді.
Сол аралықта Дон Кихоттың басқа серіктері де келіп жетті, бұлардың тура тартып өздеріне төніп келе жатқанын, араларында арбалет асынған жасауылдар да барын көріп, жағдайларының қиындай түскенін аңғарған шерушілер мүсіннің маңайына шоғырланды; сөйтіп, күләпараларын киіп, қолдарына шыбыртқыларын, ал псаломшылар шамдалдарын алып дұшпанның тықсыруына тойтарыс бермекке, ал сәті түсіп жатса, тіпті қарсы шабуылға шықпаққа оңтайланды, бірақ тағдыр істің жайын олар жобалағаннан тәуірірек етіп орайластырды, өйткені мырзамнан айрылып қалған екем деп ойлаған Санчо оның денесін құшақтай жығылып, мейлінше аянышты әрі мейлінше күлкілі түрде оны жоқтап зар илей бастаған-ды. Біздің священникті шерумен бірге келе жатқан басқа священник таныды, бұл жағдай зәре-құтын жоғалта бастаған екі жақты да бірдей тыныштандырды. Біздің священник Дон Кихоттың кім екенін анаған екі-үш ауыз сөзбен түсіндіріп берді, сөйтіп ол бейшара рыцарьдың өлі әлде тірі екенін көрмекке соған қарай қозғалған кезде зікіршілер де оның соңынан топырлай еріп, Санчо Пансаның көзінен жас төгіп, былай деп жоқтау айтып жатқанын естіді:
— Беу, рыцарьлардың тарланы-ай, сойылдың бір ғана соққысының өзі-ақ жалаулы өміріңнің жібін үзіп кете барды-ау! Беу, әулет-тұқымының ар-намысы, күллі Ламанча мен күллі әлемнің мақтанышы мен мерейі, сенің өліміңнен кейін жер-жаһанды азғындар жайлайды-ау, өйткені ендігі жерде оларды зұлымдығы үшін жазалайтын да жан болмайды ғой! Беу, дүниедегі Александрлар атаулының бәрін қоса есептегендегіден де мәрт шүленгірім-ай, өйткені өзіңе қызмет еткен бар-жоғы сегіз айымның ішінде ғана сен маған жан-жағын түгел теңіз шайып, қоршап жатқан ең жақсы аралды сыйға тартып едің-ау! Беу, менмендердің алдында момын, момындардың алдында тәкаппар, — жоға, олай емес, керісінше демек едім! — қауіп-қатерден қаймықпайтын, жоқшылыққа қамықпайтын, ешкімге ғашық болмаған, ізгі ниеттілерге еліктеуші, қара ниеттілердің қас жауы, залымдардың дұшпаны, — бір сөзбен айтқанда, кезбе рыцарь, өйткені, осының өзі-ақ бәрін түсіндіріп береді!
Санчоның зар қағып жылаған дауысы Дон Кихотқа жан бітірді, сөйтіп оның алғаш айтқан сөзі мынадай болды:
— Өзіңізден қол үзіп жырақ кеткен жандар, беу, балдай тәтті Дульсинея, бұдан да жаман тақсірет тартады. Жадыланған арбаға мінуіме жәрдем етші, достым Санчо, иығымның сүйектері уатылып кетуі себепті Росинанттың ерінде отыра алатын шамам жоқ.
— Қуана-қуана көмектесем, мархабатты мырзам, — деді Санчо, — сөйтеміз де өзіңізге тек жақсылықтан басқа ештеңе ойламайтын мына сеньорлармен бірге тура тартып селомызға барамыз, одаң соң өзімізге көбірек пайда түсетіндей және даңқымыз көбірек шығатындай жаңа бір жорыққа қам жасаймыз.
— Мұның өте орынды әңгіме, Санчо, ғаламшарлардың қазіргі зиянды
ықпалының күші азайғанша күте тұрсақ, керемет көрегендік жасаған болар едік, — деді Дон Кихот.
Каноник, священник пен шаштараз бұдан артықтың өздеріне керегі де жоғын мәлім етіп, Санчо Пансаның қарапайымдығына қайран болған күйлері Дон Кихотты өзі осы араға шейін отырып келген арбасына қайта мінгізді; шеруге қатысушылар қайтадан қатар түзеп жолға шықты. Бақташы бәрімен қоштасып қала барды, жасауылдар әрмен қарай жүруден бас тартқан соң, священник олардың тиісті ақысын төледі, каноник священниктен Дон Кихоттың кейінгі тағдыры қалай болғанын: ақылға келгенін немесе есерсоқтығын одан әрі жалғастырғанын хабарлауын сұрады, соны айтып өз жолымен кетті. Қысқасы, әркім әр жаққа бағыт ұстап, жөндерін тапты, тек священник пен шаштараз, Дон Кихот, Панса мен қандай кепті бастан кешсе де, қожайыны секілді қыңқ етпей көтеріп жүрген Росинант қана қалды.
Арбакеш өгіздерді жегіп, Дон Кихотты бір құшақ шөптің үстіне отырғызды да, священник өзіне нұсқаған жолға түсіп, былқ етпес байсалды қалпынан танбаған күйі ақырын аяңмен тартып берді, сөйтіп арада алты күн өткенде олар Дон Кихоттың селосына келіп кірді. Бұл талма түстің кезі еді, күн жексенбі болатын, сондықтан Дон Кихоттың арбасы өткен алаңда халық қаптап жүрген. Жұрттың бәрі кім келе жатқанын білмекке жапатармағай жүгірісті, ал өздерінің жерлестерін көргенде, таңғалмаған жан қалмады, сол екі арада балалардың біреуі оның жиені мен күтуші әйелге бірінің нағашы ағасы, екіншісінің қожайыны боп табылатын Дон Кихотты өгіз арбамен әкеле жатқандарын, өңі қуқыл тартып, әбден жүдеп кеткенін, астында тіптен бір құшақ шөптен басқа төсеніш те жоғын хабарлады. Дауыс сала еңірей жылап, маңдайларын төмпештеп және ант атқан рыцарьлық романдарға жаңадан қарғыс жаудырып жатқан осынау мейірбан әйелдерге аяушылық білдірмей қалу мүмкін емес еді, ал Дон Кихот есіктен бой көрсеткен кезде мұның бәрі жаңа қарқынмен қайталанды.
Дон Кихот қайтып оралды дегенді естіген Санчо Пансаның әйелі де жүгіре басып жетті, күйеуінің оған атқосшы ретінде еріп кеткенін жақсы білетін ол Санчоны көрген бойда ең әуелі есегінің амандығын сұрады. Санчо оған есегі иесінен де гөрі бақуатты екенін айтты.
— Жасаған ием, бұл жақсылығың үшін мың алғыс өзіңе, — деді әйелі. — Ал, енді айта ғой, құрбым, атқосшылығыңда ақшаны қырып таптың ба? Маған жаңа киім алдың ба? Балларға башмақ ше?
— Ондай еш нәрсе әкелгем жоқ, бәйбіше, есесіне одан гөрі маңыздырақ та мәндірек бір нәрсе әкелдім, — деп жауап қатты Санчо,
— Оныңа өте қуаныштымын, — деді әйелі, — қане, көрсете ғой, құрбым, әлгі маңыздырақ та мәндірек нәрсеңді, сондай көргім келіп тұр, сонда жаным кішкене жай табар, әйтпесе соншама ұзақ қаңғып жүрген кезіңде өзіңді күте-күте әбден торығып, титықтап біттім.
— Үйге барған соң көрсетем, бәйбіше, — деп мәлім етті Панса, — ал әзірше қанағат тұтар нәрсең мынау: құдай қош көріп, шытырман оқиға іздеуге қайта шығар болсақ, онда көр де тұр, көп ұзамай-ақ мен граф атанам немесе аралдың, арал болғанда, әншейін қу медиен бірдеңенің емес, ең жақсы аралдың губернаторы болам.
— Айтқаның келсін, шалым, оның да бізге пайдасы тимесе зияны тие қоймас. Айтпақшы, арал деген не нәрсе өзі, соны айтшы маған, онша ұға алмай тұрмын.
— Есекті балмен жемдемейді, — деп шорт кесті Санчо, — кезі келгенде білерсің оның не екенін, вассалдарың өзіңді мәртебелім деп әспеттеп тұрған кезде аузыңды ашып қаларсың әлі.
— Ау, не шатып тұрсың, Санчо? Қайдағы мәртебе, арал мен вассалды айтып тұрсың? — деп дауыстап жіберді Хуана Панса (Санчоның әйелін осылай атайтын, күйеуімен қандас туыстығы болмаса да, әйелдері күйеулерінің әулет есімін алуы Ламанчада дәстүрге айналған нәрсе).
— Алып ұшпа, Хуана, аптықпа, саған осы шындықты айтқанымның өзі жетіп жатыр, әзірше жан баласына тісіңнен шығарушы болма. Ал, жалпы, біліп қойғаның артық етпейді, әлденендей бір кезбе рыцарьдың, шытырман оқиға іздеушінің атқосшысы болғаннан артық рақат ештеңе жоқ екен. Рас, көбіне-көп көңілің ұнататындай шытырман оқиға ұшыраса бермейді: жүз реттің тоқсан тоғызында бәрі керісінше боп шығады. Мұны өз басымнан өткердім, себебі кей кездерде мені көрпеге салып қақпақыл қылды, кей кездерде жұдырық жегізді. Бірақ, солай бола тұрса да, шытырман оқиға кезігер деген дәмемен тау-тасты кезіп тентіреу, орманда адасып жүру, жартасқа өрмелеу, қамал-сарайларға бару, көңілің қалаған бекетке тоқтау және жамбас ақыға соқыр тиын да төлемеу деген қандай ғанибет десеңші!
Санчо Панса мен жұбайы Хуана Панса екеуі осы рәуіште әңгіме-дүкен құрып тұрды, ал бұл кезде Дон Кихоттың күтушісі мен жиені оған күтім жасап, шешіндіріп, ескі кереуетіне әкеп жатқызған еді. Анау бұларға мәнсіз де мағынасыз жанармен көз тігіп, өзінің қайда тап болғанын біле алмай дағдарды. Жиеніне мұны осында жеткізудің қаншалықты қиындыққа түскенін баяндап берген священник, ағасын жақсылап бағып-қағуы керегін, екеуінің де мейлінше қырағы болғаны жөн екенін, әйтпесе тағы да қашып кетуі мүмкін екенін айтты. Осы жерде ана екеуі қайтадан айқайға басып, рыцарьлық романдарға қайтадан қарғыс жаудыра бастады, осындай қисынсыз сандырақтарды жазып шығарғандардың жанын жаһаннамға жіберуін сұрап жаратқанға қайтадан жалбарына бастады. Қысқасы, священниктің сөзінен олардың көңілі алай-түлей болып, бойын үрей билеп алған-ды, өйткені беті сәл-пәл бері қараған бойда-ақ ағасы мен қожайыны қайтадан тайып тұрады-ау деп қауіп ойлаған, сол қауіптері ақыры бекер болмай шықты.
Алайда бұл хикаяның авторы, үшінші сапары кезінде Дон Кихоттың нақтылы қандай қарекет жасағанын білмекке аса бір әуесқойлықпен және мейлінше мол ынта-жігермен кіріскенімен, әсіресе, шыншылдығы шүбәсіз шежірелерге көбірек үңілгенімен, бұл тұрғыда ешқандай дерек кезіктіре алмады; тек Ламанчаның ауыздан-ауызға тараған аңыздарында ғана үйінен үшінші мәрте аттанған сапарында Дон Кихоттың Сарагосада болғаны, осы қалада өткізілген атақты турнирлерге қатысқаны, ол жерде асқан ер жүректігі мен ақыл-парасатына лайық оқиғаларды бастан кешкені жайында естелік сақталыпты. Оның өлімі мен қазасы турасында да бірдеңе білудің орайы келмеді, егер сәті түскен кездейсоқтық қорғасын қобдишасы бар бір егде жастағы емшіге жолықтырмағанда, — өзінің айтуынша, бұл қобдиша қалпына келтіру жұмысы жүргізіліп жатқан ежелгі зияратхана қиратындысы арасынан табылыпты, — автордың шынымен-ақ ештеңеден бейхабар күйде қалары анық еді; міне, тап осы қобдишадағы пергаменттерде готикалық қаріппен испан тілінде жазылған Дон Кихоттың көптеген ерлігі жайында, Дульсинея Тобосскаяның сұлулығы жайында, Росинанттың түр-сияғы турасында, Санчо Пансаның адалдығы хақында және Дон Кихотты жерлеу жөнінде мәліметтер келтірілетін өлеңдер, сондай-ақ бірнеше эпитафия және оның мінез-құлқы мен дағдыларына арналған мақтау өлеңдер бар боп шықты. Осынау әрі жаңа, әрі бұрын-соңды құлақ естіп, көз көрмеген хикаяның айрықша шыншыл авторы солардың ішіндегі ажыратып оқуға мүмкін болғандарының бәрін осы арада келтіріп отыр. Сонымен бірге, аталмыш хикаяны жарық дүниеге келтіру мақсатында Ламанча мұрағаттарындағы іздестіру мен ақтарыстыруға кеткен орасан зор еңбегі үшін автор өз оқырмандарынан қазіргі кезде үлкен сұранысқа ие болып тұрған рыцарьлық романдарға парасат-пайымы мол адамдар қандай сенім білдірсе, олардың да бұл дүниеге сондай сенім білдіргенінен артық алғыс күтпейді: бұл оның еңбегіне берілген лайықты баға боп табылады және оның бойында қанағат сезімін туғызады, сондай-ақ оны осынша шыншыл болмаса да, әйтеуір, одан бір қалыспайтын басқа да қызықты әрі тартымды дүниелерді іздеп табуға құлшындырады.
Қорғасын қобдишадан табылған пергаменттегі алғашқы сөздер мынадай:
Ламанчадағы шағын елді мекеннен, Аргамасильядан шыққан академиктер айбынды Ламанчалық Дон Кихоттың өмірі мен өліміне арнап
HOC SCRІPSERUNT44
АРГАМАСИЛЬЯ АКАДЕМИГІ ҚАРАСҰРЫҚТЫҢ
ДОН КИХОТТЫҢ МОЛАСЫНА АРНАУЫ
ЭПИТАФИЯ
Язон секілді Грекияның атын шығарған,
Ламанча өңірінің даңқын асырған кезбе;
Көңілі флюгер секілді құбылғыш лезде,
Әккі де тақыс атышулы бұл нәгүман:
Әлемдегі өлеңші біткеннен бағы асқан,
Шебер де сұңғыла жыршы шығар, бәлкім;
Өжеттігі мен батырлығын білетін әркім,
Қатайға дейін мәлім жауынгер-алдаспан;
Жолда тастап күллі Амадистерді,
Алыптарды ергежейлідей сезген;
Ханымына мәңгі адал боп қалған;
Қызғанышқа батырып Бельянистерді,
Росинантқа мініп дүниені кезген —
Осы тақта астында жатқан тарлан.
АРГАМАСИЛЬЯ АКАДЕМИГІ ТАССАРАҢНЫҢ
ІN LAUDEM DULCІNEAE GE TOBOSO45
СОНЕТ
Орауыз, пұшық мұрын, дүрдік ерін,
Еңгезердей көрсең сен әйелдің сойын,
Дульсинея бұл Тобосолық, біліп қойғын,
Есі кете сүйді оны Дон Кихот ерің.
Соны армандап ұйқтамады дебдіреп,
Монтьель беткейлерінің қауын,
Сьерра Неграның жартасты тауын,
Әрлі-берлі жаяу кезіп, тентіреп.
Росинанттың жазығы не, жасаған?
Дер шағында жүрген кезде, жер шолып,
Шейіт қылдың неге екеуін зорлықтан?
Дульсинея ажарын тастады көр тасалап,
Күллі әлемге мәшһүр анау мерт болды,
Жалған сөз, іштарлық пен құштарлықтан.
АРГАМАСИЛЬЯНЫҢ ЕҢ СҰҢҒЫЛА АКАДЕМИГІ ДЕЛҚҰЛЫНЫҢ
ЛАМАНЧАЛЫҚ ДОН КИХОТТЫҢ СӘЙГҮЛІГІ
РОСИНАНТҚА АРНАҒАН МАДАҚ СӨЗІ
СОНЕТ
Алмас таққа, Марс отырған сүйіп,
Қызыл-күрең тартқан, боялып қанға,
Ламанчалық қонды да, жер-жаһанға
Жеңіс жалауын желбіретті биік.
Сауыт-сайманы сонша үрейлі, тосын,
Семсері сонша өткір, сайысқа дайын,
Бұл жаңа батырды, жаңаша лайым
Жаңа муза енді жырға қоссын.
Амадистің ерлігі ана бір заманда,
Британияның атын әуелетті көкке.
Ұлдары ұлғайтты гректер дәрпін.
Енді қазір Кихот Беллона храмында,
Сөйтіп, таңғалдырды Ламанча, өктем
Грек елдері мен Британия халқын.
Өлмейді оның ерлігі. Өйткені, мақталған
Брильядор, Баярд секілді аттардан,
Росинанттың өзі-ақ асырды даңқын.
АРГАМАСИЛЬЯНЫҢ АКАДЕМИГІ ҚЫЛЖАҚБАСТЫҢ
САНЧО ПАНСАҒА АРНАУЫ
СОНЕТ
Мынау Санчо Панса. Болса да жатаған,
Тұлғасы биік даңқымен. Дүние ондай
Атқосшыны әлі көрген жоқ дырдай.
Кепілдік тіпті бере алам мен соған.
Арманы бар еді оның граф атанбақ,
Жете алмады, әттең, таңғаларлық не бар:
Қарсы болды тағдыр. Сол бір мұндар
Есегін де тірідей қояр еді жалмап.
Мініп ап момақан хайуанға ептеп,
Момақан Росинанттың соңынан, тағы
Момақан сарбаз кетті бүлкектеп.
Беу, тәтті арман, тұрақсыз ең неткен!
Қанды сәл уақыт қыздырасың-дағы,
Жоғаласың қайта, ұстатпай үркектеп.
АРГАМАСИЛЬЯНЫҢ АКАДЕМИГІ ҰРТМІНЕЗДІҢ
ДОН КИХОТТЫҢ МОЛАСЫНА АРНАУЫ
ЭПИТАФИЯ
Дон Кихот жатыр бұл жерде,
Росинант еді — арғымағы,
Шытырман оқиға еді арманы,
Тоймады жұдырық жегенге.
Жанында оның жолдасы —
Санчо Панса, жырақ кетпейтін
Атқосшы еді баға жетпейтін,
Ақиретте құдай қолдасын!
АРГАМАСИЛЬЯНЫҢ АКАДЕМИГІ ЖЫЛМАҚАЙДЫҢ
ДУЛЬСИНЕЯ ТОБОССКАЯНЫҢ МОЛАСЫНА АРНАУЫ
ЭПИТАФИЯ
Молада мына, беу жалған,
Дульсинея мәңгі тыныш тапты.
Болса да сұмдық қайратты,
Құтыла алмады ажалдан.
Көңілі оған көптің толған-ды,
Ақсүйек емес-ті, жалшы да.
Бірақ, Дон Кихот бұл малшыға,
Өлердей ғашық болған-ды.
Міне, өзіміз ажыратып оқи алған өлеңдердің бар-жоғы осы ғана; қалғанының әріптерін құрт жеп бүлдіріп қойыпты, соның салдарынан жобалап болса да оқып шығуы үшін бұларды бір академикке беруге тура келді. Құлағымыз шалған хабарларға қарағанда, тер төге тапжылмай еңбек етуінің арқасында ол өз міндетін орындапты, сөйтіп Дон Кихот үшінші мәрте сапарға шығар деген үмітпен, оны жарияламаққа ниеттеніп отырған көрінеді.
Forse altrі cantera con mіglіor plettro46.
Бірінші бөлімнің соңы.
ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР
Айлакер идальго
Ламанчалық Дон Кихот
Бірінші бөлім
Герцог Бехарский геарнау
Герцог Бехарский — сол замандағы аса бай испан ақсүйектерінің бірі, “Дон Кихотта” өзіне арнау сөз жазылуына ұзақ уақыт бойы келісім бермей табандап отырып алған тәкаппар, топас әрі надан шонжар.