Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 41

— Айтқан сөзіңіздің бәрі бірдей өтірік еместігін мойындауға мәжбүрмін, сеньор Дон Кихот, әсіресе испандық кезбе рыцарьларға қатысты әңгімеңіз ақиқат шындық. Сол сияқты Францияның Он Екі Пэрінің өмірде болғанын да жоққа шығармаймын, алайда олардың архиепископ Турпин жазғандай істердің бәрін түгел атқарғанына сене алмаймын; шындық мынада: бұлар француз корольдері іріктеп алған, сөйтіп пэр атандырған рыцарьлар болатын, себебі бәрі де өңшең атақты, текті тұқымнан шыққан және жаужүрек еді, — қайткенде де, әйтеуір, олар осындай болуға тиісті еді, — бұл қазіргі кездегі шадияр Иаков орденіне немесе Калатрава орденіне ұқсас нәрсе-тұғын: бұлардың мүшелері де атақты, жаужүрек және ақсүйектер әулетінен шыққандар саналады. Мысалға, қазір Шоқындырушы Иоанн орденінің рыцары немесе Алькантара орденінің рыцары делінетіні секілді, олар да сол тұста: Он Екі Пэр орденінің рыцары деп аталған-ды, өйткені осынау әскери орденге іріктелген он екі адамның бәрі бір-бірімен тең дәрежеде еді. Әрине, Сидтің өзі, сондай-ақ Бернардо дель Карпьоның өз басы өмірде болғанына күдік келтірудің қисыны жоқ, бірақ олардың ерлік істері жайындағы әңгімелерге аса үлкен күдігім бар. Ал, енді, өзіңіз айтқандай, Бабьека ер-тұрманымен бірге король арсеналында сақтаулы тұрған, граф Пьерге тиісті таяқтың жайына келсек, бұл арада мен кемшілігімді мойындауға мәжбүрмін: әлде надандығымнан ба, әлде көзімнің кемістігінен бе, білмеймін, әйтеуір, ер-тұрманды көргеніммен, таяқтың барын байқай қоймадым, өзіңіз айтқандай, оның шамадан тыс үлкен болғаны тегін деймісіз.
— Жоға, ол сонда жатыр, оған еш күмәніңіз болмасын, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот. — Тағы бір ерекшелігі: таттанып кетпесі үшін оны бұзау терісінен тігілген қапқа салып қойыпты.
— Кім біледі, бәлкім солай да шығар, — деді каноник, — бірақ, діни дәрежеммен ант етейін, оның көзіме түспегені анық. Мейлі, тіпті ол сонда жатсын-ақ дейік, — бірақ, соған қарап өзіміз романдардан оқып жүрген Амадистер мен құрттай құжынаған басқа да рыцарьлар жайындағы әңгімелерге сеніп әуейі болуға міндетті емеспін ғой, сондай-ақ, сізге де, мейірімді мырза, құрмет тұтуға әбден лайықты, абзал қасиеттер мен ақыл-парасат иесі боп табылатын адамға да, осынау түкке алғысыз романдарда жазылатын есалаңдықтар жайындағы шатпырақтарға шындық ретінде қарау жараспайды-ақ.
L тарау
Дон Кихот пен канониктің арасында болған өткір пікірталас жайында, сондай-ақ басқа да оқиғалар турасында
— Міне, әңгіме қайда! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Сонда корольдер кеңшілігімен жарық көрген, қарап шығу міндеті жүктелгендер тарапынан мақұлданған, жас та, кәрі де, кедей де, бай да, оқымысты да, надан да, малай да, дворян да, бір сөзбен айтқанда, түрлі дәреже-атағы бар адамның бәрі бірдей ұнатып, мақтауын асырып жүрген кітаптар — шындыққа мейлінше ұқсастығына қарамастан, белгілі бір рыцарьдың әкесі мен шешесін, жақын-жуығын, туған жерін, қанша жаста екенін жақсы білетінімізге қарамастан, оның өмір жолы мен ерліктерін, бұл ерліктердің қай күні, қашан және қай жерде жасалғанына шейін өзімізге егжей-тегжейлі баян етіп отыратынына қарамастан бұл кітаптар ақылға сыйымсыз әумесерлік боп шыққаны ма? Жә, осы қорлағаныңыз да жетер, мархабатты мырза, өзіңізге берген кеңесіме ақыл-есі бүтін адамның баршасы құлақ қойғаны жөн, сіз де сөйтіңіз, — одан да соларды тағы бір қайталап оқып шығыңыз, сонда бұл істің қаншалықты ләззат беретініне көзіңіз кәміл жететін болады. Ақ-адал шыныңызды айтыңызшы: бұрқ-сарқ қайнап жатқан қарамайдан тұратын орасан үлкен көлді, онда құрттай құжынап жүзіп жүрген улы жыландар мен жай жыландарды, кесірткелерді және басқа да зәреңді ұшыратын жексұрын да рақымсыз құбыжықтарды көз алдымызда тұрғандай елестетуден артық қандай қызық болуы мүмкін? Міне, тап осы көлдің тұңғиығынан бір мезгілде мынадай мұңға толы дауыс естіледі: “Беу, мына жан шошырлық көлге жанарын тігіп тұрған бейтаныс рыцарь! Оның қап-қара суының тереңіндегі асыл қазынаға ие болғың келсе, қайтпас-қайсар рухыңның асқақтығын дәлелдеп, мына от боп өртеніп жатқан қара қойыртпаққа сүңгі, өйткені тек осы шартты орындағаныңда ғана сен осынау қара тереңде орын тепкен жеті феяның жеті қамал-сарайында құпия түрде сақтаулы жатқан ғажайыптарды тамашалай аласың”. Діріл қаққан осы бір дауысты естіген рыцарь қауіп-қатер жайында ойланып-толғанбастан, тіпті үстіндегі зілмауыр сауыт-сайманын да шешіп әуре болмастан, тағдыр-талайын жаратқан құдай мен жүрегінің әміршісіне табыс етіп, сақылдап қайнап жатқан көлге қойып кеп кетеді, сөйтеді де, кенет, мүлдем ойламаған жерден, көз жауын алатын көркем жазықтан бір-ақ кеп шығады, — оны көргеннен кейін Елисей жазығы дейтінге тіпті қарағың да келмей қалады. Аспан оған әдеттегіден әлдеқайда мөлдір, күн сәулесі — керемет шуақты көрінеді, көз алдында әсем тоғай көлбеп жатады, ондағы бұтағы тарам-тарам жасыл жапырақты ағаштар сән-салтанатымен көзді арбап, бір ұшып, бір қонып жүрген түрлі түсті титімдей торғайлардың жанға жайлы уілі құлақтың құрышын қандырады. Сол арадан ол бұлақты кезіктіреді, оның мөлдір хрустальдан аумайтын салқын суы табанында қиыршық құм мен електен өткізілгендей біркелкі, алтын мен таза інжуден аумайтын аппақ ұсақ тас жатқан арнамен сылдырай ағады. Міне, мына жерде түрлі түсті яшма мен жылтыр мәрмәрдан түзілген жасанды суатқы, ана тұста үңгірге ұқсас бір қуыс, ондағы әр жерде бір шашылып жатқан кішкене қауашақтар мен ұлудың ақшылтым және сарғылтым қабыршақтары жалтыраған хрусталь кесектерімен және жасанды зүбаржаттармен мидай араласып, өзгеше бір өрнек құрайды, соған қарап жаратылыстан өнеге алатын өнердің тіпті одан да асып түскендей болғанын бажайлайсың. Мына арадан бекініске айналдырылған қамал-сарай немесе сән-салтанаты көз жауын алатын ғажайып үй күтпеген жерден бой көрсетеді, қабырғалары — құйма алтын, мұнаралары — алмас, қақпалары — гиацинттен жасалған, ғимараттың өзі алмас пен қызыл жақұттан, лағыл мен інжуден, алтын мен зүбаржаттан тұрғызылғанымен, оның елден ерекше құрылысы шынымен-ақ таңырқауға лайықты. Мұнан кейін бізге тағы не көруге болар еді? Қамал-сарай қақпасынан бірінің соңынан бірі тізіліп ұзын-шұбақ боп шығып келе жатқан, үлде мен бүлдеге оранған қыздарды көрген болар едік, — киім-кешектерінің керемет келістілігі мен көркемдігін рыцарьлық роман авторларының мәнерімен суреттеуге кіріссем, шеті мен шегіне ешқашан жете алмаған болар ем. Олардың ішіндегі біреуі, сірә, жетекшісі, бұрқ-сарқ қайнаған көлге ойланбай қойып кеткен рыцарьды қолынан ұстап, оны ғажайып ғимаратқа немесе қамал-сарайға үн-түнсіз алып кіреді, оған үстіндегі киімдерін шешіп тастауға әмір етеді, сосын оны жылы сумен шомылдырады, денесін иіс маймен сылайды, иіс су себілген, хош иісі бұрқыраған көйлекті әкеп кигізеді, екінші бір қыз келіп айрықша қымбат бағалы, тұтас бір қаланың бағасы қанша болса, ол да сонша, тіпті одан да қымбат тұратын плащты әкеп иығына жабады. Тағы не көруімізге болар еді? Одан соң оны басқа бір кең бөлмеге алып барғандарын, ондағы үстелдерге ас та төк қып дастарқан жайылып қойғанын, бұған рыцарьдың аң-таң боп қарап қалғанын көрер ек. Оның қолына амбра мен хош иісті гүлдердің сөлі араласқан су құйылғанына куә болар ек. Оны піл сүйегінен жасалған креслоға отырғызғанын байқар ек. Қыздардың ләм деместен үн-түнсіз қызмет көрсетіп жүргенін білер ек. Оған алуан түрлі тағам әкеп беретіндерін, өте дәмді етіп әзірленгені сонша, қайсысына қол созарын білмей қалғанын аңғарар ек. Бұған қоса, осы той-думанға арнап ойналған музыканы естір ек және әнді кім айтып тұрғаны, оның дауысы қай жақтан шығып жатқаны беймағлұм күйде қалар еді. Ақыр соңында той-думан аяқталып, ыдыс-аяқ жинап әкетілген кезде рыцарьдың креслода шалжиып жатқанына, жарамсыз дағдысы бойынша тісін шұқи бастағанына, сол мезет күтпеген жерден бөлмеге әлгінде өзі көргендерден де әдемі бір сұлудың кіріп келгеніне, қасына келіп отырып, бұның неғылған қамал-сарай екенін, өзін қалай дуалағандарын және басқа да нәрселер турасында айта бастағанына, оның бұл әңгімесі рыцарьды таң-тамаша қалдырып, ал хикаяны оқып отырған жанның жүрегін зор қуанышқа толтырғанына куә болар ек. Бұл жайында енді басқа ештеңе айтпаймын, өйткені кезбе рыцарьлар жөніндегі кез-келген кітаптың кез-келген бөлігі кез-келген оқырманды рақатқа кенелте алатынына кәміл көз жеткізу үшін осы айтқандарымның өзі-ақ жарап жатыр. Сондықтан, мархабатты мырза, осы сөзіме сеніңіз, сөйтіп бұл романдарды тағы бір қайталап оқып шығыңыз, егер көңіліңіз құлазып, ештеңеге зауқыңыз соқпай тұрса, оны оқығанда уайым-қайғыныңызды қалай ұмытып, қалай шаттыққа бөленгеніңізді байқамай қаласыз. Ал, енді өз жайыма келсем, кезбе рыцарь болғалы бері мен өжет, кішіпейіл, жомарт, тәрбиелі, кеңпейіл, инабатты, тәуекелшіл, әдепті, төзімді бола түстім, тұтқынға алынуға да, қиыншылықтарға да, дуалауға да шыдамдылық көрсетіп жүрмін. Осы таяуда ғана өзімді есі ауысқанға балап, торға қамап тастағандарымен, құдіретті күш қолдау көрсетіп, Фортуна теріс айналмаса, айбынды білегімнің арқасында көп ұзамай-ақ корольге айналармын деп сенем, сонда қаншалықты мейірбан және жомарт екенімді жұрттың бәрі білетін болады, өйткені, адалын айтқанда, сеньор, жомарттық деген жаратылысына туа бітті тән қасиет болғанымен мұндай мәрттікті кедей ешкімге жасай алмайды, ал ізгі ниеттен әріге жоқ мейірбандық та бір, қолдау таппаған діни сенім де бір — екеуі де өлі нәрсе. Сондықтан да, император атануыма Фортуна мүмкін болғанынша тезірек жағдай туғызғанын қалар едім: сонда жүрегімнің қандай кең екенін көрсетер ем, достарыма, соның ішінде, әсіресе, атқосшым Санчо Панса байғұсқа, өзім өз болғалы жолықтырған жарандардың ішіндегі ең абзал жанға, бар жақсылықты жасаған болар ем: оған өзім әлдеқашан уәде еткен граф лауазымын бергім келеді, тек бір ғана кілтипан — графтықты басқаруға қабілет-қарымы жетпей ме деп қорқам.
Мырзасының соңғы айтқан сөзін құлағы шалып қалған Санчо оған былай деді:
— Сеньор Дон Кихот, сіз тек, өзіңіз барынша сенімді түрде уағда еткен, ал өзім тағатым қалмай тосып жүрген, осынау графтықты маған тауып беруді ғана біліңіз, ал оны басқару жағына қабілет-қарым менен табылады, — ал, мәгәрки, кемшін соғыңқырап жатса, онда, естуімше, сеньорлар иелігін жалға алатын адамдар да бар көрінеді, жыл сайын тиісті ақысын төлеп, басқару міндетін өз қолына алатын көрінеді, ал сеньор болса шалжиып үйінде жатады, жалдан тапқан ақшаға өмір сүреді, басқа ештеңеге алаң болмайды. Мен де тап солай етем: басымды қатырып жатпаймын, шаруаны қолма-қол тапсырам да, жалдан түскен табысқа герцог секілді шалқып тұра бастаймын, ал аналар қалай қылса олай қылсын.
— Бұл әңгіменің бәрі тек түсетін табысқа ғана қатысты жәйт, Санчо бауырым, — деп каноник наразылық білдірді, — бірақ әділ қазылықты меншік иесінің өзі жасауға тиіс, міне қабілет-қарым мен ақыл-парасат та тап осы жерде керек болады, ал ең бастысы, істі мейлінше әділ түрде шешуге деген шынайы ынта-ықылас қажет: егер әу бастан осындай ықылас болмаса, онда орта тұсында және аяқ жағында істің шырқы бұзылады, өйткені жаратқан иеміз аңқау жандардың ақ ниетін өрге сүйресе, данагөйлердің қара ниетін көрге сүйрейді.
— Мұндай пәлсапа — менің қолым емес, — деп құлаққағыс етті Санчо Панса. — Білетінім біреу ғана: маған графтыққа ие болу керек, ал басқару жағын бірдеңе қыла жатам — жұрттың жаны қанша болса менің де жаным сонша, тәнім тіпті үлкендеу боп та шығуы мүмкін және иелігімді кез-келген корольден кем басқармайтыным кәміл, ал өз иелігіме король болғаннан кейін ойыма не келсе соны істеймін, ойыма келгенді істегендіктен көңілім қалай қош көрсе солай тірлік кешем, көңіл қошым бойынша тірлік кешкеннен кейін төрт құбылам тегістеліп, жан рақатына бөленем, ал кімнің төрт құбыласы тегіс болса, оның арман ететін де ештеңесі қалмайды, ал ештеңені арман етпейтін болсаң, онда әңгіме де сонымен тәмам, тек графтық қолыма тезірек тисе екен, онан соң — көрсоқыр айтқандай, “көре жатамыз” ғой.
— Пәлсапаңды парықсыз деп айтуға ауыз бармайды, Санчо, бірақ, солай бола тұрғанымен, графтық деген — күмәнді әңгіме.
Дон Кихот каноникке қарсылық білдірді.
— Одан қандай күмәнділік көріп тұрсыз? Өз басым ұлы Амадис Галльскийдің өнегесін үлгі тұтам — ол атқосшысын Құрлық аралының графы етіп қойған-ды, олай болса, мен де Санчо Пансаға, кезбе рыцарьларға әйтеуір бір кезде қызмет қылған атқосшылар ішіндегі ең таңдаулылардың біріне, еш қысылып-қымтырылмастан граф атағын бере алам.
Дон Кихот сөзінің қалайша қисынды сандырақ боп шығатыны, Көл Рыцарының бастан кешкен оқиғаларын қалайша сипаттап бергені, өзі зейін сала оқып-тоқыған қиыннан қиыстырылған өтірік әңгімелердің санасында қаншалықты өшпес із қалдырғаны каноникті қатты таңғалдырды, сондай-ақ мырзасы уәде еткен графтыққа ие болуға соншалықты аңсары ауған Санчоның аңқаулығы да оны таңырқатпай қалмады. Сол аралықта азық-түлік артылған қашырды әкелу үшін каноник бекетке аттандырған малайлар да келіп жетті; бұл екі ортада, бұрын айтылып өткеніндей, арбакеш өгіздерін жайылым шүйгініне оттатып алуға жіберген-ді; сөйтіп бәрі ағаш көлеңкесіне жайғасып, тамақ ішуге кірісті: кілем мен көкорай олар үшін дастарқан міндетін атқарды. Осылай ас ішіп отырған кездерінде кенет қалыңның арасынан шулаған дыбыс пен қоңырау шылдыры естілді, іле-шала жыныс арасынан терісінде қара-ала теңбілдері бар сүйкімді ақ ешкі шыға келді. Оны кейін қайырып отарға қоспаққа тырысып, соңынан бақташы қуып келеді, дәл осындай жағдайда бақташы атаулы не деп айқайлайтын болса, ол да солай айқайлап келеді. Зәресі зәр түбіне кеткен қашқын пана іздегендей жолаушыларға қарай шауып, жақындай бере кілт тоқтады. Бақташы оны қуып жетіп, мүйізінен ұстай алды да, бейне ойлай да, ой түбіне бойлай да білетін жан иесімен сөйлескендей, оған былай деді:
— Әй, жабайысың-ау, жабайысың-ау сен, Ақтеңбіл! Соңғы кездері не көрініп жүр саған осы? Әлде қасқырдан қорқып жүр ме екенсің, ә, қызалағым? Не болғанын айтсаңшы саған, әппағым? Жә, саған не болушы еді — бар болғаны сен әйел жынысты хайуансың, сондықтан тыныш тауып отыра алмайсың, шыжбаңдаған осы мінез-құлқың және күллі әйел атаулының мінез-құлқы құрып кетсін! Қайт, қайт кейін, қалқам! Қашаға қамағанды қаламайтыныңды білем, бірақ, әйтеуір онда, қалай дегенмен, қауіп-қатерден аман боласың ғой және жаныңда құрбыларың болады. Сен оларға жөн сілтеп, жол көрсетуге міндеттісің, ал егер өзің осылай беталды безіп кете берсең, олар қайтпек?
Бақташының бұл сөзі жолаушыларды мәз-майрам қылды, әсіресе каноник қатты ырза боп, оған былай деп тіл қатты:
— Құдай ақы, сәл сабыр ет, құрметтім, ешкіні отарға қосуға асықпа: егер ол, өзің айтқандай, әйел жынысты болса, онда қаншалықты қақпайлағаныңмен бәрібір жаратылысынан жаны құмар ісін істей береді. Мына бір тіскебасарды ал да, шараптан тартып жібер, — ашуың қолма-қол тарқайды, шыбыш та азды-кем солығын бассын.
Осыны айтып каноник бақташыға үй қоянының пышақ ұшына түйрелген бір кесек салқын етін ұсынды. Бақташы алып, каноникке алғысын айтты; сосын шарапты сіміріп салды да, көңілі жай тауып, былай деді:
— Мына хайуанмен адамша сөйлескеніме қарап, мені делқұлы біреу деп ойлап қалмасаңыздар екен, — шынымды айтсам, сөзімнің астары бар. Өзім село тұрғыны болғаныммен, адамның да, малдың да тілін таба білем.
— Мұныңызға сенем, — деді священник, — тауларда ғалымдар туатынын, бақташы құжыраларында философтар өсетінін өз тәжірибемнен білем.
— Қалай болған күнде де, сеньор, таулар да, құжыралар да өмір көрген жандарға баспана болуға жарайды, — деді бақташы. — Және осы шындықты мойындап, оны жете сезінулеріңіз үшін, — егер бұған тек, сеньорлар, ықыластарыңыз болса және қарсылық білдірмесеңіздер, бір жағынан, мен, шақырусыз келген біреу, өзім тіленіп тұрғандай көрінуім мүмкін болса да, — рақым етіп, аз ғана уақыт көңіл бөлсеңіздер, екеуіміздің де: мына сеньордың да, — осы арада ол священникке иек сілтеді, — және менің де сөзіміз шындық екенін дәлелдейтін, өмірде шынымен-ақ орын алған бір оқиға жайында айтып берер едім.
Дон Кихот оған жауап ретінде былай деді:
— Бұл айтпақ әңгімеңнің рыцарьлар бастан кешетін оқиғаларға қатысы бар-жоғына көз жеткізуім үшін сені мейлінше мұқият тыңдаймын, құрметтім, сондай-ақ мына отырған сеньорлар да ықыласпен құлақ салады, өйткені бұлар ақылды адамдар, таңғалдыратын, көңілдендіретін, жанды жай таптыратын хикаяларға құмар жандар, ал әңгімеңнің тап сондай нәрсе екеніне еш күмәнім жоқ. Сөйтіп, енді бастай бер, достым, құлағымыз сенде.
— Жоға, менен басқаларыңыз ғана, — деп үн қатты Санчо, — мен мына пирогты алам да, бұлақ жағасына барам, сол жерде отырып үш күнге дейін тамақ сұрамайтындай боп тойып алам, себебі Дон Кихот мырзамның айтуынан жақсы білетінім, кезбе рыцарьдың атқосшысы сәті түскенде қарны шеңбірек атқанша тыңқиып тойып алуы керек, өйткені оның тіпті бір апта жүрсе де малтығып шетіне шыға алмайтын, ит тұмсығы өтпейтін қалың орманға тап болатын кезі аз ұшыраспайды, сондықтан кекірік атқанша тоймаса және қоржынын сықастырып алмаса, онда, сол арада біржолата қалып аштан өлуі де әбден мүмкін, ал мұндай оқиғалар өте көп болған.
— Дұрыс айтасың, Санчо, — деді Дон Кихот, — барғың келген жаққа бара бер, қанша жегің келсе сонша же, ал мен өзім тойдым, енді маған керегі көңіл тояттандыру ғана, мына мейірбан жанның әңгімесін тыңдап, сол әжетімді өтегім келеді.
— Бәріміз де көңіл тояттандыруға құштар боп отырмыз, — деді каноник.
Сосын бақташыдан айтпақшы болған әңгімесін бастай беруін сұрады. Ешкіні мүйізінен ұстап тұрған бақташы оны арқасынан қағып қойды да:
— Жата ғой мына араға, Ақтеңбіл, отарға қайтып оралуға асықпа, үлгереміз әлі, — деді.
Шыбыш оның сөзін ұққандай болды, — қожайыны жерге тізе бүккен кезде жанына жата кетті де, зейін қоя тыңдамақ ниеті барын білдіргісі келгендей бетіне телміре қарап қалды, ал анау әңгімесін былай деп бастап кетті:
LІ тарау
Бұл тарауда бақташының Дон Кихот серіктеріне айтқан әңгімесі келтіріледі
— Осы алқаптан үш мильдей жырақта бір село бар, шағын болғанымен, аймақтағы ең бай елді мекеннің бірі. Сонда аса қадірменді бір шаруа тұрған-ды, өзі шын мәнінде де құрмет тұтуға лайық адам еді, өйткені, әдетте жұртқа байлығы үшін қошемет көрсетілетін болса, бұл кісі тек дәулеті үшін ғана емес, сонымен қоса адамгершілік абзал қасиеттері үшін де құрметтелетін. Алайда, өзі айтып жүретініндей, ең үлкен бақыты — асқан сұлу, айрықша ақылды, аса сүйкімді және ізгі мінез-құлық иесі боп табылатын қызы еді: оны жаңа көргендер мен бұрыннан білетіндердің қай-қайсысы да жаратқан мен жаратылыс ерекше жомарттықпен бере салған осы қасиеттеріне таңырқанбай қалмайтын. Сәби кезінің өзінде-ақ ол өте әдемі болатын, өсе келе сүйкімі одан да артып, он алтыға толғанда айдай сұлу аруға айналды. Оның сұлулығы жайындағы дабыра-дақпырт айнала-маңдағы селоның бәріне жайылды, — қайдағы айнала-маңды айтып отырмын! — алыс қиырдағы қалаларға жетті, король палаталарына кірді, сондай-ақ түрлі дәреже-атағы бар адамдардың құлағына шалынды, сөйтіп олар құдды елден ерек бірдеңені немесе ғажайып қасиеті бар иконды тамашалауға ынтық болғандай оны көруге жан-жақтан ағылып келіп жатты. Әкесі оны қорғаштап бақты, өзі де үнемі сақтанып жүрді, өйткені қызды қандай да бір құлып та, күзетші де, ысырма да өзі ұстанатын қатаң қағидалардай қорғап қала алмайтыны мәлім.
Әкесінің байлығы мен қызының сұлулығы оны айттыруға көп адамды ынтық қылды, оның ішінде селоластар да, келімсектер де бар еді, бірақ осынау асыл қазынаның иесі боп табылатын әкесі қызын сансыз көп күйеу жігіттің ішінен қайсысына берген жөн болатынын білмей дал боп жүрді. Осындай тәтті арманның жетегіне іліккендер арасында мен де бар едім және тілегім орындалар деп сенерліктей негізім де жеткілікті еді, себебі әкесі мені білетін: өзінің селоласы екенімді, текті әулеттен шыққанымды, күш-қайраты тасыған жігіт екенімді, ырыс-береке арылмаған үйім, өзіме жететін ақылым барын жақсы білетін. Бірақ, қызды дәл осындай қасиеттер иесі боп табылатын тағы бір селоласымыз айттыра бастады, міне осы кезде әкесі не істерді білмей дағдарып қалды, өйткені қызы оған екеуімізбен де бақытты бола алатындай көрінген-ді. Сөйтіп, бұл екеуі бір-бірімен тең екен, қайсысын қалайтынын сүйікті қызымның ықтияры білсін деп ойлап, басын босқа қатырмауды көздеген әкесі мұның бәрін Леандраға, — өзімді осындай мүсәпір халге жеткізген бай қызды солай атайды, — айтып беруге ұйғарды, — өстіп, балаларының тағдыр-талайына қамқорлық жасауға ниет еткен ата-ана атаулы өнеге алуына болатын қадам жасады, — бұлай дегенде ата-анасы балаларына жарамсыз бен жағымсыздың арасынан таңдауға ерік берсін дегенді айтып отырған жоқпын, керісінше, оларға жақсылар арасынан таңдау жасатсын дегенді меңзеп отырмын, сонда олар осылардың арасынан өз ықтиярымен ең тәуірін таңдамақ. Леандраның қандай тілек білдіргенін кім білсін, бірақ, әйтеуір, өзіммен және бақталасыммен әңгімесі кезінде әкесі қызының жас екенін сылтауратты, одан соң жалпылама мағынасы бар бірнеше сөз айтты: бұл сөзінен оның өзіне ешқандай міндет артпайтынын ұғындық, бірақ өзіміз не анда, не мұнда жоқ, екі дай халде қала бардық. Бақталасымның аты — Ансельмо, өз атым — Эухеньо, — сөйтіп енді сіздер бұл трагедияның басты кейіпкерлерінің есімін білдіңіздер, ал оның аяғы қандай болары әлі беймәлім, бірақ, шамасы, қайғылы болатын шығар.
Сол тұста селомыздағы жоқ-жұқана бір диқанның баласы Висенте де ла Рока дейтін біреу пайда бола кетті, — ол Италия мен басқа да елдерге жасалған жорықтан оралған еді. Он екі жасар бала кезінде селомыздың үстімен полкын алып өткен бір әскер басы оны өзімен бірге әкеткен болатын, сөйтіп ол жиырма төрт жастағы, түрлі түсті әскери киім киген, әр-алуан шыны әшекей мен жіңішке болат шынжыр таққан жігіт боп қайтып оралды. Бүгін бір сылдырмақ тағынса, ертеңіне басқасын тағып шығады, бәрі де сондай нәзік, ала-құла, салмағы да аз және көлемі де кішкентай. Селолықтар онсыз да оспақшыл халық, ал қолдары бос кезде нағыз сайқымазаққа айналып кетеді, — міне, солар мұның киімінің саны қанша екенін, қанша әшекейі барын есептеп шығарыпты, сөйтсе оның бар болғаны әрқилы түстегі үш түрлі киімі, таспалары мен шұлықтары ғана бар екен, бірақ бұл дүниелерін керемет шеберлікпен ауыстырып киетіні соншалық, егер әлгіндей арнайы санақ жүргізбегенде, кем дегенде он түрлі киімі, қалпаққа тағатын жиырмаға жуық қауырсыны бар деп бәстесуге болатын-ды. Сіздерден жалғыз өтінішім: оның киім-кешегі жайында осынша егжей-тегжейлі айтып жатқанымды мезі қылар мылжыңдық деп ойламаңыздаршы, — басымнан өткен жағдайда мұның өзгеше орны бар.
Әдетте ол деревня алаңындағы бәйтеректің түбіндегі сәкіге кеп жайғасып, ерлік істері жайында жыр ғып айтып отыратын, біз болсақ аузымызды ашып, көзімізді жұмып, бір сөзін қалт жібермеуге тырысып тыңдап отыратынбыз. Жер-дүниеде ол бармаған ел жоқ көрінеді, ол қатыспаған шайқас та болмапты. Күллі Марокко мен Тунисті мекен ететін маврлардан да көп маврды жайратыпты, ал жекпе-жек сайыстарының саны Ганте, Луна, Дьего Гарсия де Паредес пен өзі атап өткен мыңдаған басқа сарбаздың жекпе-жегінен де көп көрінеді және барлық айқаста да бір тамшы қан төкпестен жеңіске жетіпті. Айтпақшы, ол жарақатының тыртық боп біткен орындарын көрсеткен, одан тыртық секілді бірдеңені ажырату қиын болса да, ол мұны шайқастар мен қақтығыстар кезінде аркебуз оғы тиген жерлер деп сендіріп бағатын. Ол өзін өте өктем ұстап, есерлік пен дөрекіліктің не түрін көрсетті, туған анам — қолым, ата-тегім — істеген істерім, солдат мундирін киіп алған кезімде корольге де сәлем бермеймін, деп бөсетін. Азын-аулақ музыканттығы да осынау өзімшіл өпіремдігіне септігін тигізіп жүрді, гитараны біршама тәуір тыңқылдататыны рас-ты, кейбіреулер гитара оның қолына тиген бойда-ақ сөйлеп қоя береді деп бой бермейтін. Бірақ, бұл да аз: оның өлең шығаратын да дарыны бар еді, селомыздағы ұсақ-түйек оқиғалар турасында ұзындығы бір жарым миль романстар құрастыратын.
Міне, өзім сіздерге сипаттап берген осынау солдатты, әлгі Висенте де ла Роканы, осынау көзсіз батырды, осынау сәнқойды, осынау музыкантты, осынау ақынды үйінің алаңға қарайтын терезесінен Леандра да талай көріп, оған талай көзін сүзген-ді. Әдемі киімдерінің әлекей-шүлекейі көзін қарықтырды, көшіріп жазып, кім көрінгеннің қолына ұстатып жүрген романстары есін кетірді, жұрттың бәріне жыр ғып айтып жүрген ерлік істері жайындағы дақпырт оның да құлағына жетті, — бір сөзбен айтқанда, бұл арада да шайтан араласпай іс бітпесе керек, ана жігіттің бұған қырындауға құлқы ауғанша, қыздың өзі оған ғашық боп үлгерді. Әйелдің өзі ынталы болған жағдайда сүйіспеншілік түйіндері жылдам тарқатылатыны белгілі ғой, Леандра мен Висенте де оп-оңай тіл табысып, сансыз көп ғашықтарының бірі болмаса бірі Леандраның ой-ниеті қандай екенін аңғарып үлгергенше, ол мұны іске асырып та үлгерді: жанындай жақсы көретін әкесінің үйін тастап, — шешесі жоқ-ты, — өзіне-өзі таңып жүрген өйткен-бүйткен басқа істерінің барлығынан гөрі бұл істе көбірек олжалы солдатпен бірге селомыздан қашып кетті. Бұл оқиға селомызды да, бұл жайында құлақтанған жандарды да тегіс айран-асыр қылды. Мен не істерімді білмей қалдым, Ансельмо да абдырады, әкесі қайғыға батты, туыстары ашуға мінді, тәртіп сақтаушылардан тыныштық кетті, жасауылдар жан-жаққа жүгірумен болды. Жол біткеннің бәрін шолып, орман-тоғай мен осы қалай деген жерлердің бәрін тінтіп шыққан селоластары еркетәйтік Леандраны арада үш күн өткенде үңгірдің ішінен тапты, — үстінде жалғыз көйлек қана бар екен, ал үйінен өзімен бірге әкеткен қомақты сомадағы ақша мен алтын-күміс әшекейлер үшті-күйлі жоқ боп шықты. Жұрт қызды жападан жүдеп біткен әкесіне алып келіп, бұл қасіретке қалай тап болғанын сұрастыра бастады; қыз Висенте де ла Роканың өзін алдап соққанын, үйленуге уәде беріп, үйінен алып шыққанын, жер бетіндегі ең бай, ең көңілді қалаға, анығырақ айтқанда, Неапольға алып барам деп сендіргенін, аңқаулықпен алдауға көніп қалғанын өз ықтиярымен баян етті; сөйтіп, әкесінің жиған-тергенін ұрлап алған қыз сол өзі үйінен із-түзсіз жоғалатын күні түнде Висентемен бірге кетеді, ал анау оны бір биік тауға алып келеді де, кейін жұрт барып тауып алған үңгірге қамап тастайды. Сондай-ақ, қыз солдат өзінің абыройын төкпегенін, тонап алған соң үңгірде қалдырып, өзі қашып кеткенін хабарлады, бұл жағдай жұртты тағы қайран қалдырды. Ана бұзықтың ұстамдылығына сене қою өте қиын еді, сеньор, бірақ қыздың соған табандап тұрып алғаны сонша, қайғы басқан әкесі ақыр аяғында осыған иланды, сөйтіп қызының бір жоғалса қайтып ешқашан қалпына келмейтін асыл қазынасы қоса тоналып кетпегеніне кәміл сенген ол қолды болған байлықтары жайында ойлауды да біржола ұмытты. Леандра келіп, әңгімесін айтып берген сол күні-ақ әкесі, бізге ештеңе білдірмей, өзіне-өзі жасап алған жаман аты жарым-жартылай болса да уақыт ағынына жұтылар деген оймен қызын қалалық монастырьға аттандырып жіберіпті. Леандраны танымайтын, оның қандай қыз екеніне, — жақсы қыз ба, әлде онша емес пе, — көңіл аудармайтын жұрттың алдында бұл қылығын жастығына балап, жуып-шаюға болар да еді, бірақ аңғарымпаздығы мен ақыл-парасатын жақсы білетіндер мұны аңқаулық деп емес, жеңілтектік деп, сондай-ақ әйел затының жаратылысына тән ерекшелік, яғни ойланбай іс қылушылық және ұятты білмеушілік деп бағалады.