Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 25

Сол екі арада олар қарсы алдарында есек мінген әлдебіреудің келе жатқанын байқап қалды, берменірек жақындаған кезінде бұл оларға сыған тәрізді боп көрінді; алайда есек атаулыны көзі шалған сайын көңілі бұзылатын Санчо Пансаның әлгі адамға зер ден қойғаны-ақ сол, бұның Хинес де Пасамонте екенін бірден біле қойды, сөйтіп осынау жалғыз тал сыған қылшығына қарап-ақ жеке меншік есегінің терісін жазбай танып, жаңылмай ажыратып алды, өйткені оның сұр есегіне мініп келе жатқан шынымен-ақ Пасамонте болатын; айта кетер нәрсе, аталмыш Пасамонте, өзін біреу-міреу танып қоймасы үшін және есекті сатып жіберуді көздеп сығандарша киініп алған-ды, ал сыған тілінде де және көптеген басқа тілде де ол ана тілінде сөйлегендей еркін сөйлеп, түсінісе алатын. Санчо оны көріп, тани қойды, сөйтіп оны көріп, таныған бойда-ақ жан шошырлық дауыспен айқайға басты:
— Әй, ұры Хинесұмпай! Меншігімді қайтар өзіме, жанымды жаралама, тынышымды алма, есегімді қалдырып кет, сүйіктімді қайтар бермен! Қараңды батыр, төбет, жоғал көзден, қарақшы, біреудің дүниесіне тиісуші болма!
Әділін айтқанда, боқтық сөзді осыншама көп мөлшерде боратудың қажеттілігі де жоқ-ты, өйткені алғашқысын естіген бойда-ақ есектен секіріп түскен Хинес тапырақтай қашып қас пен көздің арасында қарасын батырған-ды. Есегіне жүгіре басып жеткен Санчо оны құшақтай алып:
— Ау, менсіз қалай күн кештің, асылым-ау менің, сымбаттым-ау, жан жолдасым-ау? — деді.
Осыны айта жүріп ол есегін адамды сүйгендей сүйіп, сипалаумен болды. Есек үн шығармады, — Санчоның сүйгені мен сипалағанына бейіл бергенімен, жауап ретінде бір ауыз тіл қатпады. Басқалары да жақындап, Санчоны есегінің қайта оралуымен құттықтап жатты, ал атқосшысының олжасына әсіресе қатты қуанған Дон Кихот үш қодық жайындағы бұйрығын өз күшінде қалдыратынын мәлім етті. Санчо оған алғыс айтты.
Дон Кихот пен Санчо екеуара әңгімелесіп жатқан кезде священник Доротеяға қарап тіл қатып, хикаясын әңгімелеудегі шеберлігін әрі оның қысқалығы мен рыцарьлық романдарда кездесетін жайларға ұқсастығын айтып мақтады. Доротея бұған жауап ретінде рыцарьлық романдарды құмарта оқығанын, бірақ провинциялар мен теңіз айлақтары дейтіндердің қай жерде екенінен мүлдем хабары жоқтығын, сондықтан кемеден Осунада түстім деп жобалап айта салғанын хабарлады.
— Мен соны бірден сездім, — деді священник, — сөйттім де, дереу киіп кеттім, онан соң бәрі орнына келді. Алайда, мына ашықауыз идальгоның сөз саптауы мен оқиға өрісі түкке алғысыз романдарын еске салса болғаны, қайдағы-жайдағы өтіріктің бәріне құлай сеніп қалатыны шынымен-ақ таңғаларлық емес пе?
— Солайы солай, — деді Карденьо, — шын мәнінде де бұл бұрын-соңды кездеспеген, шетін жағдай, менің ойымша, осыған ұқсас бірдеңені ойлап тауып, шығарма жазуға арнайы ниет қылған қарымды қаламгердің өзі де пәтуалы бірдеңе тындыра қояры неғайбыл секілді.
— Бұл арада тағы мынадай бір ерекшелікті ескеру керек, — деп қосып қойды священник. — Осынау мейірбан идальго тек өзін есерсоқтыққа ұрындырған нәрсе төңірегінде сөз болған жағдайда ғана сандырақтап кетеді, ал басқа нәрсе жайында әңгіме қозғалғанда ақыл-есінде бір мін жоқ сұңғыла адамдарша сұңқылдайды, биік парасат иесі екенін аңғартады, сондықтан оның анау әлгі рыцарьлығына қатысты сөз қозғамағандар оны шын мәніндегі ақылман адам екен деп қалады.
Олар осындай сұхбат жүргізіп жатқан шақта Санчомен әңгімесін әрмен жалғастырған Дон Кихот оған былай деді:
— Сөйтіп, достым Панса, арамыздағы кикілжіңді былай жиып қояйық, маған деген ашуыңды да, ренішіңді де жадыңнан біржола аластап, ақ-адал шыныңды айтшы: Дульсинеяны сен қай жерден, қалай және қашан көрдің? Сол кезде ол немен шұғылданып жатты? Сен оған не дедің? Ол саған нендей жауап қайтарды? Жолдауымды оқыған кезінде бет-әлпетінде қандай өзгеріс болды? Оны саған кім қайта көшіріп берді? Бір сөзбен айтқанда, өз ойыңша, бұл орайда айта кетуге, сұрақ қою мен жауап беруге лайықты не бар, соның бәрін, жанымды рақатқа батыру үшін өз тарапыңнан ештеңе қоспай, ештеңе ойдан шығармай, ал ең бастысы, ештеңені қалыс қалдырмай түгел баяндап бергейсің, өйтпеген жағдайда мені бар рақаттан құралақан қалдырасың.
— Сеньор! — деп қарсылық білдірді Санчо. — Ақ-адал шынымды айтсам, маған ешкім ештеңе көшіріп берген емес, себебі өзіммен бірге ешқандай хат алған емеспін.
— Рас айтасың, — деп мақұлдады оны Дон Кихот, — өзің кеткеннен кейін екі күннен соң қойын дәптерді жан қалтамнан тауып алдым, бұл мені қатты опындырды, өйткені хаттың жоқ екенін көрген шақта не істейтініңді білмедім, сөйтіп осынау шалағайлығыңды байқағанда қайтып оралатын шығарсың деп күтумен болдым.
— Өзіңіз, тақсыр, оны маған оқып берген кезде жаттап алмасам, бәлкім, солай етуіме де тура келер ме еді, қайтер еді, — деді Санчо келісіңкіремей, — сондықтан оны псаломшыға34 айтып бердім де, ол қатырып тұрып, бір сөзін қалдырмай қағазға түсіріп берді; оған қоса, сүйгенінен қол үзіп қалғандар жазған жолдаудың өз өмірінде не қилысын оқығанымен, дәл мынадай ғажайып жолдауды бүкіл ғұмырында бірде бір рет көрмегенін де, оқымағанын да айтты.
— Сонда ол хатым әлі күнге шейін есіңде жүр ме, Санчо? — деп сұрады Дон Кихот.
— Жоқ, сеньор, — деп жауап қатты Санчо, — мен оны қайталап айтып бердім, сосын, байқап қарасам, енді оның маған қажеті жоқ сияқты, сосын жайлап ұмыта бастадым, есімде қалғандары тек: көңілшек, жоға, ақ көңіл сеньора деген сөз бен соңындағы Өле-өлгенше өзіңдік Қайғылы Бейне Рыцары деген ғана. Ал, ортасына ұзын саны үш жүздей боп қалатын “жан”, “өмір” және “жанарым” секілді не түрлі нәрселерді енгіздім.
ХХХІ тарау
Дон Кихот пен атқосшысы Санчо Панса арасында болған көңіл аударуға тұрарлық әңгіме жайында, сондай-ақ басқа да оқиғалар турасында
— Әзірше әңгімең жарап тұр, — деді Дон Кихот, — айта бер. Міне, сен оған келдің дейік, — сұлулық падишасы сол кезде немен айналысып жатты екен? Шамасы, інжуге жіп өткізіп отырған шығар немесе өзіне шын берілген рыцарьға арнап алтын жіппен девиз кестелеп отырған болар?
— Мүлде олай емес, ауласында бидай елеп жатты, — деп жауап қатты Санчо.
— Ендеше, біліп қой, — деді Дон Кихот, — оның саусағы тиген дәннің бәрі сол бойда-ақ інжуге айналып жатады. Ал, сен, достым, байқамадың ба, ол қандай дән еді? Сірә, ең сапалы бидайдың дәні шығар?
— Жоға, барып тұрған ең арзан бидайдың дәні болатын, — деп жауап қатты Санчо.
— Ендеше, саған мынаны айтайын, — деді Дон Кихот, — оның қолымен еленген дәннен еш күмәнсіз аппақ қардай таза нан піседі. Жә, жалғастыра бер. Жолдауымды табыс еткеніңде ол оны сүйіп алды ма? Төбесіне қойды ма? Хатымның баруына байланысты тиісті рәсімдерді жасады ма, — қысқасы, ол қайтті?
— Оған хатыңызды берген кезімде, — деп жауап қатты Санчо, — әжептәуір мөлшерде бидай салынған електі жан сала шайқап жатқан-ды, маған бар айтқаны: “Хатты ана қапшықтың үстіне қоя салыңыз, ағатай, — мынаның бәрін елеп біткенше оны оқитын жағдайым жоқ”, деген сөз болды.
— Беу, сұңғыла сеньора! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Олай дегенде, шамасы, оны қолы босаған кезде асықпай отырып оқиын, сөйтіп бір ләззатқа батайын деген екен ғой. Айта бер, Санчо. Өз шаруасымен шұғылданып жатқанда сенімен ол не жайында сөйлесті? Мен туралы сұрады ма? Сен оған не деп жауап бердің? Айтсаңшы қалай болғанын, сауыт түбінде сия қалдырмасаңшы!
— Ол маған ештеңе жайында ешқандай сұрақ қойған жоқ, — деп жауап қатты Санчо, — бірақ оған бәрін түгел баяндап бердім: осылай да осылай, көзіңізге түсіп, көңіліңізді жібіту үшін қожайыным жабайы адам секілді тау арасында жүр, беліне дейін жалаңаш күйінде өксікке толы күн өткізеді: жерде жатып ұйықтайды, тамақ ішкен кезінде дастарқанды пайдаланбайды, сақалын тарамайды, жылай береді және тағдырына нәлет айтады, дедім.
— Тағдырына нәлет айтады, дегенің онша оңды болмаған екен, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот. — Керісінше, Дульсинея Тобосская секілді биік парасат иесіне іңкәрлік білдіруге лайықты болғаным үшін тағдырыма айрықша ырзамын және өмір бойы ырза боп өтем.
— Ол шынында да биік, — деді Санчо, — менен төрт-бес елідей бойшаң, ант етейін.
— Ау, ол қалай, Санчо? Немене, сен онымен бой салыстырып па ең? — деп сұрады Дон Кихот.
— Жоға, оның реті былай келді, — деп жауап қатты Санчо. — Мен оған бір қап бидайды есекке артуға көмектесе қоймақ болғам, сөйтіп онымен қатар тұра қалғам, — сол арада ғана көрдім, ол менен бір сүйемдей биік екен.
— Ақиқат шындыққа кім қарсы тұра алады, — деп дауыстап жіберді Дон Кихот, — оның бойшаңдығына жан-дүниесінің түпсіз терең сұлулығы жараспайды және барша болмыс-бітімінің көркін келтірмейді деп кім айта алады? Бірақ, сен, Санчо, бір нәрсені сөссіз мойындарсың деймін: қасына таяп барған кезіңде әлденендей бір сүйкімді хош иісті, әлденендей бір жұпар аңқыған лепті, жанға кереметтей жағымды нәрсені, — бұны қалай деп атауға боларын өзім де білмей тұрмын, — сездің бе? Бір сөзбен айтқанда, оның бойынан сән-салтанаты мол дүкендердегідей иіс сезілетінін байқадың ба?
— Бұған жауап ретінде айтарым, оның бойынан еркектердің бойынан шығатындай бір күлімсі иіс сездім, — деді Санчо, — шамасы ол тынымсыз көп қозғалған шығар, сосын терлеп кеткен болар, осы себепті одан бір қолаңса иіс шығып тұрды.
— Соқпа өтірікті, — деді наразы Дон Кихот, — бәлкім, сен тұмауратып қалған боларсың немесе өз бойыңдағы иісті сезген шығарсың. Осынау тікенегі жоқ райханның, осынау далада өскен лаланың, осынау амбра ерітіндісінің қандай хош иісті екенін мен жақсы білем.
— Бәрі де мүмкін, — деп келісе кетті Санчо, — тілеуі болғыр сеньора Дульсинеяның бойынан сезілгендей иістің өз бойымнан да шығатынын жиі байқап жүрем. Оған таңырқайтын да ештеңе жоқ: екеуіміз бір қамырдан иленген жандармыз ғой.
— Сөйтіп, — деп сөзін әрмен жалғады Дон Кихот, — ол дәнді елеп болды да, диірменге жөнелтті. Жолдауды оқығаннан кейін ол не деді?
— Ол жолдауды оқыған жоқ, — деп жауап қатты Санчо, — өзінің оқи да, жаза да алмайтынын айтты. Хатты күл-парша ғып жыртып тастады, селодағы біреулер оқып алып, құпиямды біліп қоя ма деп қорқам, деді; өзіне деген сүйіспеншілігіңіз жайында ауызша айтып бергендерім мен сүйіспеншілігіңізді дәлелдеу үшін басыңызға артқан адам айтса нанғысыз азап-ақиретіңіздің өзі-ақ жеткілікті, деді. Одан соң маған: қолыңыздан сүйетінін және өзіңізбен хат арқылы хабарласқанша жүзбе-жүз сөйлескенді артық көретінін жеткізуімді әмір етті, сондықтан осы бұйрықты алған бойда есерсоқтықты қоюыңызды, мына жапан түзді тастап, егер жолшыбай аса маңызды әлдене бөгесін боп жатпаса, еш те бір кідірместен Тобосоға қарай бағыт ұстауыңызды сұрайтынын және соны талап ететінін, өйткені, өзіңізбен, тақсыр, көрісуге соншалықты ділгер боп жүргенін мәлім қылды. Өзіңізді өзіңіз Қайғылы Бейне Рыцары деп атайтыныңызды айтқанымда ішек-сілесі қатып күліп алды. Мен одан анау әлгі бейшара бискайлық кіріп шықты ма деп сұрағам, ол келді, деді, жаман жігіт емес екен, деді. Сондай-ақ, мен одан каторгаға кесілгендер жайында да сұрағам, бірақ ол әзірше олардың ешқайсысы төбе көрсетпегенін хабарлады.
— Әзірге бәрі ойдағыдай, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот. — Бірақ, сен маған мынаны айтшы: өзім жайында әкелген хабарың үшін қоштасарда ол саған қандай бағалы затты сыйға тартты? Өйткені, кезбе рыцарьлар мен олардың ханымдары арасында ежелден қалыптасқан мынадай бір дәстүр бар: ханымдары жайында рыцарьларға немесе рыцарьлары жайында ханымдарға хабар әкелген атқосшыларға, сенімді адамдар мен ергежейлілерге тапсырманы орындағаны үшін әлденендей бір бағалы дүние берілуге тиіс.
— Берілсе берілген де шығар және, меніңше, бұл мақтауға әбден тұрарлық дәстүр секілді. Бірақ, бұл бағзыда солай болған ғой, ал қазір бір тілім нан мен сүтсірне ғана тарту етіледі, өйткені қоштасарда сеньора Дульсинея шарбақ саңылауы арқылы маған тек соны ғана сыйлады, оның үстіне сүтсірне қойдың сүтінен жасалған боп шықты.
— Бұдан асқан жомарттық та бола қоймас, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот. — Дульсинеяның саған әлденендей бір алтын бұйымды сыйламаған себебі ондай нәрсе, шамасы, оңайда бола қоймаған ғой, алайда сый-сыяпат тек мереке күндері ғана көңіл марқайтпайды, онымен жүздесермін, сосын бәрін орнына келтірермін. Бірақ, өзімді әсіресе таңғалдырып тұрған не екенін білесің бе, Санчо? Маған сен әрі қарай да, бері қарай да әуемен ұшып барып келген секілді көрінесің: Тобосоға баруға және қайтып оралуға бар болғаны үш тәуліктен сәл ғана астам уақыт жібердің, ал осы арадан Тобосоға дейінгі аралық отыз мильден асады ғой. Осыған қарап, өзімді қанатының астына алған және өзіме достық пейілдегі әлдебір данагөй сиқыршы, — ал ондай менде, әрине, бар және болмауы да мүмкін емес, әйтпесе айтулы кезбе рыцарьға айналмас едім ғой, — міне, осы сиқыршы саған байқаусыз түрде қолғабыс етіп отырған-ау деген қорытынды жасадым: өйткені, осындай сиқыршылар кейде кереуетінде ұйқы соғып жатқан рыцарьды көтеріп ала жөнеледі, сөйтіп әлгі рыцарь ертеңіне қалай, неге және неліктен бұлай болғанын өзі де білместен, ұйқтап жатқан жерінен мың миль жырақтан бір-ақ оянады. Сиқыршылар болмаса, бастарына қатер төнген шақта кезбе рыцарьлар бір-біріне қол ұшын да бере алмас еді — ал, бұл олардың тұрақты шұғылданатын шаруасы ғой. Кейде былай да болады: әлдебір рыцарь Армения тауларында андриакпен, қатыгез құбыжықпен немесе басқа бір рыцарьмен шайқасып жатады, — кенет, айқастан әбден әлі бітіп, жан алқымға тіреліп тұрған шағында, қайдан тап болғаны белгісіз, бұлтқа мінген немесе от-жалынға оранған күймеге мінген рыцарь ұшып келеді: бұл — содан сәл ғана бұрын Англияда жүрген оның досы болатын; ол келеді де, айқасқа қойып кетеді, сөйтіп досын ажалдан арашалап қалады, сонсоң кешкісін сол рыцарь өз үйінде асқан зор тәбетпен кешкі асын ішіп отырады, ал оның үйіне шейін, бәлкім, екі мың, әлде тіпті үш мың миль бар шығар. Осының бәрін рыцарьлар атақты сайыскерлерге қамқорлық көрсететін кемеңгер сиқыршылардың өнері мен даналығы арқасында ғана іске асырып отыр. Сенің соншама аз уақыттың ішінде барып келуіңе иланатын себебім де, міне осында, достым Санчо, өйткені, алдында айтқанымдай, әлдебір данагөй демеуші сені әуеге көтеріп ала жөнелген, ал сен мұны тіпті өзің де байқамай қалғансың.
— Тап солай болғанында еш күмән жоқ, — деді Санчо, — өйткені, Росинант, оллаһи, шын айтам, құдды бір құлағына сынап құйған сыған есегіндей құйғытты дейсің келіп!
— Қайдағы сынапты айтып тұрсың! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Сынап емес, тұтас бір қора шайтан, ал бұл арамза найсаптар өздері де өлгенше жөңкіледі, жолында кезіккендерді де оңдырмай жөңкілтеді. Жарайды, бұл әңгімені қоя тұрайық. Ал, енді жүрегімнің әміршісі тезірек жетуге жарлық беріп тұрған шақта, сеніңше, мен не істеуім керек? Өзімді оның бұйрығын орындауға міндеттімін деп білем, солай бола тұрғанымен, бірге келе жатқан ана принцессаға жақсылық жасау жөнінде берген уәдемді орындамауыма тағы болмайды, оның үстіне рыцарьлар қауымының заңы бойынша әуелі уәдемді орындауға тиіспін, жан рақатын сосын ғана ойластыруым керек. Бір жағынан, аяшыммен жүздесуге деген ынтызарлық есіл-дертімді алып, діңкемді құртып барады; екінші жағынан, берілген уәде мен осы қарекет әкелетін абырой-атақ еліктіріп, еркімнен айырып тұр. Бірақ, енді былай деп шештім: шапшаңырақ қозғалып, әлгі дәуге мүмкін болғанынша тезірек жетпекпін, барған соң оның басын шауып түсірем де, елінің билігін принцессаның қолына табыс етем, одан соң, кірпік қағым кідірместен, жаныма жарық нұрын сеуіп тұрған аяшыма қарай жүйткітем, сөйтіп оған кешіккеніме ренжімейтіндей дәлелді себептерді алға тартам, — сонда ол осының бәрі өз абырой-даңқын арттыру мақсатына қызмет ететініне иланады, өйткені қарудың күшімен қол жеткізген, қол жеткізіп жүрген және бұл дүниеде қашан да болсын қол жеткізетіндерімнің бәрі оның маған деген ілтипаты мен өзімнің оған деген адалдығымнан туындап жатыр ғой.
— Тілеуіңіз болғыр-ай, басыңызды қалай ғана жөндеуге болар екен осы сіздің! — деп дауыстап жіберді Санчо. — Апырай, не деп тұрсыз өзіңіз: сонша жерге саяхат жасағаннан кейін анандай дәулетті де әулетті қалыңдықтан құр алақан қалайын деп отырсыз ба сонда? Жасауына тұтас бір корольдікті бергелі отыр ғой, ал оның көлемі, — шын сөзім, өз құлағыммен естідім, — айналдыра өлшегенде жиырма мың мильден астам екен, олай болса оның Португалия мен Кастилияны қосып есептегендегіден де үлкен болғаны ғой әрі ол өзі адамның тіршілік етуіне не қажеттің бәріне лықа толы көрінеді. Құдай үшін маған қарсыласа көрмеңіз, — одан да әлгі сөзіңіз үшін арланыңыз және айтқан тілімді алыңыз: шамыңызға тигелі отырғам жоқ, священнигі бар алғаш кездескен елді мекенде некеге тұрыңыз, болмаса біздің лиценциаттың өзі-ақ сізге көмектесе алады, — некеңізді ол қатырып тұрып қиып береді. Бұған қоса менің жасымда ақыл айтуға болатынын және бұл ақылдың әбден орынды екенін ескеріңіз, сондай-ақ алыстан арбалағанша, жақыннан дорбалаған артық екенін ұмытпаңыз, — өйткені, қанағат қарын тойғызады деген бар, қанағатын ұмытқан адамның қасіретке ұрынуы да қиын емес, ал қасірет басыңды шалса одан құтылуың қиын, бір айналдырғанды шыр айналдырады демей ме.
— Бері қара, Санчо, — деді Дон Кихот, — үйлену жайында кеңес бергенде сен тек бір ғана мақсатты — дәуді өлтірген бойда-ақ король атанатынымды, сөйтіп жақсылықты басыңа үйіп-төгіп, уәде еткенімнің бәрін орындауым оңайға түсетінін көздеп отырсаң, онда саған айтарым: тіпті үйленбеген жағдайда да тілегіңді орындаудың маған түк қиындығы жоқ! Өйткені, жеңіп шықсам тіпті үйленбеген күнде де корольдіктің бір бөлігі өзіме берілетіні, кейін оны кімге қаласам соған тарту етуіме болатыны жөнінде айқасқа кірмес бұрын алдын-ала келісіп қоям. Сосын ол өз иелігіме өткенде оны саған бермегенде кімге береді дейсің?
— Бұл онсыз да түсінікті ғой, — деп жауап қатты Санчо, — бірақ байқаңыз, тақсыр, теңізге жақындау жерді таңдаңыз, ол ара өзіме онша ұнамайтындай жағдайда, қара вассалдарымды кемеге тиеуге мүмкіндік болатын болсын, соңынан оларды өзім жоспарлап қойған мақсатқа жарата жатам ғой. Сондықтан, тақсыр, мейірбан ханымым Дульсинеяға дәл қазір жолығам дегенді біржола естен шығарыңыз да, дәуді өлтіруге аттаныңыз, одан соң екеуіміз жаңағы шаруаны дөңгелентіп тастаймыз ғой, — құдай атымен ант етейін, меніңше, бұл біз үшін әрі барынша құрметті, әрі барынша пайдалы іс болмақ.
— Еш нәрсе жайында қам жеме деп тұрмын ғой саған, Санчо, — деді Дон Кихот, — әлгі айтқан ақылың бойынша әуелі принцессамен бірге аттанам да, Дульсинеяға содан кейін ғана жолығам. Бірақ, есіңде болсын: екеуіміз жасаған шешім мен ұйғарым жайында жан баласына білдірме, тіпті серіктерімізге де ештеңе айтпа, себебі егер Дульсинеяның өзі асыл арманын әлдекімге жария қылудан тартынып отырса, онда мен үшін де, сондай-ақ басқа біреу үшін де, оны жайып салу үлкен әдепсіздік болмақ.
— Ондай жағдайда, — деп құлаққағыс етті Санчо, — білегіңіздің күшімен тізе бүктірген бейбақтарыңыздың бәрін мейірбан ханымым Дульсинеяға аттандыратыныңыз қалай? Бұның өзі, шынтуайтында, оны сүйетіндігіңізді, нақ сүйеріңіз екенін паш ету боп шықпай ма? Егер оның алдына баратындардың түгел тізесіне жығылуы және сіздің жібергеніңізді, ханымның өзіне не қылса да ықтиярлы екенін жария етуі соншалықты қажет рәсім болса, онда бұдан соң асыл армандарыңыз құпияда қала ала ма?
— Өй, милау, өй, барып тұрған кеще! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Осының бәрі оның абырой-атағын асқақтатуға сеп болатынын қалай ғана түсінбейсің, Санчо? Сен біліп қойғын, ханымға бір емес, бір топ кезбе рыцарьдың қызмет етуі, күллі ізгі ниеттері үшін ешқандай қарымта күтпей, тек ханымның қадір тұтар рыцарьлары қатарына қабылдауға бейіл білдіруін ғана қанағат етіп, тек осындай жанның бұл дүниеде бар екені үшін ғана қызмет етуді мұрат тұтуы — біздің, рыцарьлар қауымының, ұғым-түсінігі бойынша ханым үшін асқан зор құрмет боп табылады.
— Мұндай махаббатпен тек жаратқан иемізді ғана сүюге болады, — деді Санчо. — Ешқандай жарылқау да дәме етпей, жаза береді-ау деген үрейдің де жетегіне ермей, жаратқан иемізді тек соның бұл жалғанда бар екендігіне бола сүю керек, деген уағыз естігенім бар-ды. Дегенмен, тек бірдеңе бұйыратын болса ғана мен оны тап солай сүйіп, оған тап солай қызмет етер ем.
— Өй, сен шайтан алғыр! — деп айқайлап жіберді Дон Кихот. — Можантопай біреусің, ал кейде сондай керемет ақылды сөз айтасың! Соған қарап өзіңді оқыған адам ба деп те қалуға болады.
— Сізге ақ-адал шынымды айтсам, мен тіпті әріп те танымаймын, — деп мәлім етті Санчо.
Сол арада маэсе Николас айқайлап, олардың кідіре тұруын сұрады, себебі бәрі бастаудың жанында аялдап аяқ суытпақ көрінеді. Дон Кихот тізгін тартып тоқтады, Санчо бұған қатты қуанды, себебі өтірік айта-айта әбден шаршаған-ды, оның үстіне Дон Кихот бір жерден қатесін тауып ала ма деп қыпылықтаумен болған, өйткені Дульсинеяның тобосолық шаруа әйел екенін жақсы білетінімен, өмірі көрген адамы емес-ті.
Бұл екі арада Карденьо жолаушыларымыздың үшеуі алғаш рет Доротеяның үстінен көрген киімді ауыстырып киіп алды, — бұл өзі онша оңды киім болмағанымен, өзі киіп жүргеннен әлдеқайда тәуір еді. Бастаудың жанына келіп тоқтаған олар священник бекеттен алып шыққан азын-аулақ тамақпен жүрек жалғаған болды. Тап осы кезде жол бойымен әлдебір балақай өтіп бара жатқан-ды; бастау жанына жайғасқандарды зер сала шолып шыққан ол, Дон Кихотқа қарай тұра жүгірді де, жеткен бойда аяғын құшақтай жығылып, аянышты дауыспен қасақана зар илей жылап:
— Ау, мархабатты мырзам! Мені таныдыңыз ба, жарылқаушым-ау? Дұрыстап қараңызшы, мен тап сол еменге таңылған, өзіңіз, тақсыр, босатып алған Андреспін ғой, — деді.
Дон Кихот оны танып, баланы қолынан алып, жанында отырғандарға қарап былай деп тіл қатты:
— Ардан безген, зұлым жандар көрсетіп жатқан жәбір-жапа мен қысымшылық үшін кек қайтаратын кезбе рыцарьлардың дүниеде болғаны қандай ғанибет екеніне көздеріңізді анық жеткізетін мынадай бір жайды біліп қойғандарыңыз артық етпейді: осы жақында ғана орман ішімен өтіп бара жатқан кезімде сондай бір аянышты ыңырсыған дауыс пен айқайды құлағым шалды, — тек қорлыққа душар болған, қорғансыз жанның ғана осындай ыңырсыған дауыс шығаратыны анық еді. Көмек көрсету парызым болғандықтан ыңырсып, жыламсыраған дауыс осы тұстан шығып жатыр-ау деген жақты бетке алып тартып кеттім де, ұзамай емен ағашына байлап тасталған баланы көрдім: ол бала қазір міне алдарыңызда тұр, онымен кездескеніме сондай қуаныштымын, өйткені мұның бәрі ақиқат шындық екеніне өзі куәлік ете алады. Сөйтіп, беліне дейін жалаңаш бұл бала еменге таңылып тасталған, оны бір шаруа белбеумен шықпыртып жатыр, — кейін білгенімдей, бұл оның қожайыны болып шықты. Осыны көргеннен кейін мен одан бұлайша аяусыз жазалаудың себебі не екенін сұрадым. Әлгі әдепсіз бұл өзінің жалшысы екенін және баланың ісіндегі шалалықтың көбі әсте де оның сумилығынан емес жұлмырлығынан туып жататынын, оны сол үшін шықпыртып жатқанын айтты, бұған бозбала: “Сеньор! Ол мені жалақымды сұрағаным үшін ғана ұрып жатыр!” деп қарсылық білдірді. Қожайын ақталуға тырысып, бұлбұлша сайрап берді, мені оны тыңдауын аяғына шейін тыңдадым, бірақ ақталу мақсатында айтқан дәлелдерін қабылдамадым. Ұзын сөздің қысқасы, шаруаға баланы байлаудан босатуға әмір еттім және баланы үйіне ертіп баратыны, соңғы реалына шейін санап беретіні, оған қоса тіпті алғыс айтатыны жөніндегі сертін алдым. Солай емес пе, сүйкімді Андрес? Мен оған бұл бұйрықты қандай қатулы үнмен бергенімді және оның барлық жарлығымды, тәртібім мен талабымды орындау жөнінде қалайша құлдық ұрып уәде еткенін сен байқадың ба? Жауап бер, — ұялма да, абыржыма да. Мына сеньорларға бәрін егжей-тегжейлі баянда, күре жолдардың бойында кезбе рыцарьларды кездестірудің қандай ғанибет нәрсе екеніне бұлардың көздері жетсін және оның қажеттігін мойындайтын болсын.
— Бәрі де айна-қатесіз шындық, тақсыр, — деп қоштады бала оны, — бірақ тек нәтижесі өзіңіз ойлағандай емес, мүлдем керісінше болды.
— Неге керісінше? — деп сұрады рыцарь. — Немене, шаруа жалақыңды төлеген жоқ па?
— Төлемегені өз алдына, — деп жауап қатты бала, — өзіңіз орманнан шығып, екеуіміз оңаша қалған бойда-ақ, ол мені сол еменге қайта таңып, қайтадан шықпырта бастады, оңдырмай ұрғаны сонша, арқамның терісі әулие Варфоломей терісіне ұқсап тілім-тілім боп кете жаздады. Ол мені қағытып, әр қилы әзіл-әжуа айта жүріп ұрды, өзіңізді де аузынан тастамай алуан-алуан мысқыл сөздермен мазақ етті, егер ауру жаныма батпағанда күлкіден ішек-сілем қататын еді. Ақыр соңында оңбаған неменің мені аяусыз соққыға жыққаны сонша, соның шарапатымен күні бүгінге шейін ауруханада жаттым. Ал, осының бәріне сіз кінәлісіз, мархабатты мырзам, — өз жолыңызбен кете бергеніңізде, шақырмаған жерге бармағаныңызда, біреудің ісіне қол сұқпағаныңызда, қожайыным көп болса жиырма бес рет дүре соғар еді де, байлаудан босатып, қарызын төлер еді. Бірақ сіз жоқ жерден келіп килігіп оған тіл тигізіп, сөгіп-балағаттағаннан кейін оның ашуы қозып кетті, сосын өшін өзіңізден, мархабатты мырзам, ала алмайтын болған соң, сіз жырақ шығып кеткен бойда барлық заһарын маған төкті, енді мен, шамасы, өмір бойы мүгедек боп қалатын шығармын.
— Қателігім анау саған қарызын төлеп құтылғанша күтпей кетіп қалғанымда болып тұр, — деді Дон Кихот, — өзіне тиімді болмаса қара шаруа ешқашан айтқан сөзінде тұрмайтынын бай тәжірибемнен білгеніммен, қаперіме келмепті. Бірақ, есіңде ғой, Андрес, егер ол ақшаңды төлемесе, мен оны іздеуге шығам да, мейлі тіпті киттің құрсағына барып тығылса да таппай қоймаймын деп серт бердім ғой.
— Рас, солай дегенсіз, — деп мақұлдады Андрес, — бірақ онда тұрған не бар?
— Не бар екенін көресің әлі, — деп күбір етті Дон Кихот.
Соны айтып орнынан ұшып тұрды да, Санчоға Росинанттың ауыздығын салуға әмір етті — бұлар жүрек жалғап алуға жайғасқан кезде ол жайылуға жіберілген болатын.
Доротея одан не істемек ойы барын сұрады. Анау әлгі шаруаны іздеуге аттанбақ ниетте екенін, арам пиғылды әрекеті үшін жер бетіндегі күллі қара шаруа атаулыға қасақана түрде оны жазалап, Андрестің ақшасын ақырғы мараведиіне шейін төлеттіруге мәжбүр етпегін айтты; Доротея болса, берген уәдесіне сәйкес қолға алған шаруасын аяғына дейін атқарып шықпайынша басқа істермен айналыспауы керегін, басқадан гөрі бұл оның өзіне көбірек мәлім болуға тиіс екенін Дон Кихоттың есіне салды, сондықтан корольдікті қайта жаулап алмайынша құлшыныс білдірмей қоя тұруын өтінді.
— Рас айтасыз, сеньора, — деді Дон Кихот, — өте орынды құлаққағыс еткеніңіздей, корольдікті қайта жаулап алғанымша Андреске шыдай тұруға тура келеді. Бірақ, оның кегін алып бермейінше және ақшасын төлеуге мәжбүр етпейінше тыныш таппайтыныма тағы да уәде берем және ант етем.
— Анттарыңызға сенбеймін, — деп мәлім етті Андрес. — Қандай да бір кек қайтарудан гөрі қазір маған о ғып, бұ ғып Севильяға жетіп алған артық боп тұр. Егер жейтін бірдеңе берсеңіздер ала кетсем деп едім, сосын саушылықта қала беріңіз, тақсыр, және барлық кезбе рыцарьлар: өзіме қандай рыцарьлық жасалған болса, сіздерге де сондай рыцарьлық жасалғанын тілеймін.
Санчо балаға дорбасында сақтап жүрген қорынан бір жапырақ нан мен бір кесек сүтсірне алып берді де:
— Мә, бауырым Андрес, — бәріміз де дәл осындай өкінішті сыбағаға ие болдық, — деді.
— Сізге қандай сыбаға тиді? — деп сұрады Андрес.
— Тап осы нан мен сүтсірне сыбағасы ғана, — деп жауап қатты Санчо. — Оған қоса, кім біледі, менде нан мен сүтсірненің де болмай қалуы әбден мүмкін, сондықтан, достым, біле білсең, бізге, кезбе рыцарьлардың атқосшыларына, аштықтың да азабын, тағдырдың да соққысын, жанға ауыр тиетін, бірақ сөзбен айтып жеткізу қиынға түсетін басқа да нәрселерді бастан өткеруге тура келеді.
Андрес нан мен сүтсірнені қақшып алды да, басқа ешкім өзіне ештеңе бермейтінін көрген соң, мойны салбырап аяңмен ақырын ұзай берді. Дегенмен, қоштасарда ол Дон Кихотқа мынадай нәрсені айтты:
— Құдай ақына, сеньор кезбе рыцарь, егер күндердің күнінде менімен тағы кездесетін болсаңыз, пәршалап сойып жатса да қорғаушы болмаңыз, бәледен құтқаруға, аман алып қалуға тырыспаңыз, өйткені қамқорлығыңыз мені одан да зор бәлеге тап қылады: құдайдың қарғысы атсын сізді, өзіңізбен қоса, бұрынды-соңды жарық дүниеге келген күллі кезбе рыцарь атаулының бәрін де қарғыс атсын!
Дон Кихот оның сазайын тартқызғалы орнынан тұрмаққа талпынып еді, бірақ Андрестің өкшесі өкшесіне тимей зыта жөнелгені сонша, соңына түсуге ешкімнің зауқы соқпады. Андрестің әңгімесі Дон Кихотты өте ыңғайсыз жағдайда қалдырды, күліп жіберіп, оны одан бетер жер қылмас үшін жанында отырғандардың өздерін барынша ұстап бағуларына тура келді.
ХХХІІ тарау
Бұл тарауда Дон Кихот пен нөкерлерінің бекетте бастан кешкендері жайында баяндалады
“Сен же, мен же”, “ас та төк” тамақтарын түгескен бойда олар сәйгүліктеріне ер салды да, атап айтуға тұрарлық әлденендей бір шытырман оқиғаға ілікпестен ертеңіне аман-есен жолаушы бекетіне — атқосшымыз азар да безер болатын орынға келіп жетті, тайып тұрмақ боп қанша талпынғанымен ол да ішке енуге мәжбүр болды. Дон Кихот пен Санчоны көрген бекетші, оның әйелі, олардың қызы және Мариторнес төртеуі бұларды шат көңілмен алдарынан шығып қарсы алды, ал маңғаз да тәкаппар түрге енген Дон Кихот болса, өткен жолғыдан тәуірірек төсек әзірлеуге әмір етті; бекет ұстаушының әйелі бұған жауап ретінде: егер өткен жолғыдан гөрі тәуірірек төлесе оған ақсүйектер жататын құс төсек салып беретінін айтты. Дон Кихот уәде еткен соң оған сол баяғы шоланнан лайықты төсек-орын әзірленді де, ол сол бойда жатып қалды, өйткені тұла бойы мең-зең боп берекесі қашып тұрған-ды.