Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 29

Ансельмо бәрін естіп тұрды және Камилланың әр сөзінен ол жайында қаншалықты теріс ойда болғанын түсініп тұрды; ал Лотарионы өлтіруге анық бекінгенін аңғарған кезде, мұндай істі болдырмас үшін тығылған жерінен шыға келіп, бой көрсетуге оқталды, бірақ ештеңеден шімірікпейтін осынау өжеттік пен осынау ізгі ниетті шешім немен аяқталарын білуге деген құмарлық оны кідіртіп қойды, жеме-жемге келгенде ғана шығып, Камиллаға тоқтау салармын деп ұйғарды.
Ал, бұл екі арада Камилла өтіріктен ес-түстен айрылып, талып кеткен болды, сөйтіп кереуетке гүрс етіп құлаған кезінде Леонелла шар ете қалды да:
— Ойбай, бұл не деген сұмдық! Қандай бақытсыз сорлы едім — жер бетіндегі тазалықтың жауһары, ізгі қасиетті жұбайлардың әулиесі, ұстамдылықтың қайталанбас үлгісі көз алдымда дүниеден озғалы жатыр ғой... — деп зар илеп жылай бастады.
Бұған қосымша ол тағы талай нәрсені айтты, мұны естіген жанның бәрі де оны әлемдегі ең жанашыр және адал күтуші, ал ханымын қуғын көріп жүрген жаңа Пенелопа деп ойлап қалар еді. Камилла көп күттірмей-ақ есін жиды, басын көтеріп, жан-жағына қаранған соң:
— Саған не болған, Леонелла, күн астындағы және ай астындағы әлемге біткен ең адал досты неге шақырмайсың мұнда? Асықсаңшы, барсаңшы, жүгірсеңші, ұшсаңшы, жайбасарлығың ашуымның күшін азайтып жібермесе неғылсын, арман еткен әділ кегім қаһар төгіп, қарғыс айтумен сейіліп кетпесе неғылсын, — деді.
— Барам, бара жатырмын, ханым, — деді Леонелла, — тек әуелі қанжарыңызды маған беріңізші, әйтпесе мен жоқ кезде бірдеңе жасап қоярсыз да, жақын-жуықтарыңыз кейін өмір бойы жылаумен өтер.
— Оған қам жемей-ақ қой, сүйкімді Леонелла, мен ондай артық іске бармаймын, — деп қарсылық білдірді Камилла. — Өз ар-намысымды қорғауым, сеніңше, ессіздік әрі ақылсыздық сияқты көрінетін шығар, алайда мен, әуелі бақытсыздығына айыпты адамды өлтірудің орнына, кіршіксіз таза болса да өзін-өзі өлімге қиған Лукреция емеспін ғой. Иә, мен өлемін, егер өзіме лайықты жаза сол болса, бірақ әуелі қандай да бір желеу бермегеніме қарамастан оспадарсыздық көрсеткен, сөйтіп көзімнің жасын кептірмей қойған адамның сазайын тартқызып, одан кегімді алып кетуім керек.
Леонелла Лотарионы шақырып келуге бара қоймай ұзақ жалындырды, сөйтіп ақыры кетті, ол жоқ кезде ханымы өзімен-өзі сөйлесті:
— Жасаған-ай, жасаған-ай! Бұрын да талай қуып салғанымдай, Лотарионы сол жолы да қуып жібергенім жөн болатын еді ғой, өзімді ардан безген, азғын әйел санатына қосуына жол беріп қойғанымды қарашы, — өкінішке қарай, қазір онда сондай желеу бар, — бірақ бұл ойынан құлантаза арылады әлі-ақ! Сөйткенімде, сөз жоқ, жақсы болатын еді. Бірақ, қылмысты пиғыл-ниетінің ауаны алып барған жерден Лотарио түк ештеңе болмағандай аман-сау шықса, өзімнің де кегім қайтпас еді, жұбайымның да ар-намысы ласқа былғанған күйі қалар еді. Харами тілегі үшін ол сатқын өмірмен қош айтысуға тиіс! Камилланың күйеуіне деген адалдығын сақтап қалғанымен қоймай, оның намысын қорлауға талпынған адамнан өш алғанынан зиялы қауым хабардар болсын (егер зиялы қауым бұл жайында қашан да болса бір білсе). Сөйте тұрғанымен, Ансельмоны құлағдар етіп қойғаным да артық етпейтін еді деп ойлаймын. Бірақ, бұл жайында деревняға жолдаған хатымда емеурін жасадым емес пе, ал оның құлаққағыс еткен қаупімнің алдын алуға асықпаған себебі, сірә, мейірбан да ақжүрек адам болуы себепті сыннан өткен досының өз ар-намысына зардап келтіретіндей істі ойластырып жүргеніне сене алмағанынан және сенгісі де келмегенінен ғой деймін. Тіпті өзім де бұған көпке дейін мән бермей келдім ғой, сыйлап-құрметтейтініне сендіріп бағудың, бағалы сыйлықтар берудің, егіл-тегіл көз жасының астарында арам пиғылы жатқанын байқамасам, бәлкім, мән бермес те едім. Бірақ, бұндай әңгіменің қазір қажеті не? Батыл шешім біреудің кеңесіне мұқтаж бола ма? Әрине, мұқтаж емес. Ендеше, сақтан, сатқындық, дайын бол, ыза-кек! Кір ішке, опасыз, жақында бермен, өл, арам қат, одан соң не болса о болсын! Көктегі құдірет өзімді жұбай етіп қосқан жанның құшағына пәк қалпымда кірдім, енді одан пәк қалпымда шығуға тиіспін, — ол да аз: оның құшағынан өзімнің бейкүнә қаным мен жер-әлемде бұрын көз көріп, құлақ естімеген зұлым достың арам қанына малшынып шығатын болам.
Мұның бәрін ол жалаң қанжарды қолына ұстаған күйі бөлме ішін әрлі-берлі кезіп жүріп, сөз арасында ойға келмейтін оқыс қимылдар жасай жүріп және сезімге шектен тыс беріле жүріп айтты — мұны көріп тұрған адам оны ақыл-есінен айрылған біреуге балар еді, нәзік жанды әйел емес, ойлаған ісін орындамай тынбайтын нағыз қансүрек деп қалар еді.
Кілемнің тасасында тұрған Ансельмо бәрін көріп, бәріне таңырқанумен болды, сол арада оған осы көргендері мен естігендері бұдан да гөрі ауқымдырақ күмәнді сейілтуге жарап қалатындай сезілді, сөйтіп, әлденендей бір шетін оқиғаның орын алуынан қорыққан ол Лотарионың келуіне байланысты жасалатын тәжірибені тыйып тастауға бейіл берді. Осыған бекінген Ансельмо тығылған жерінен атып шығып, жұбайын құшағына алып, жұбатуға оқталған да еді, бірақ Леонелланың Лотарионы қолынан жетектеп кіріп келе жатқанын көзі шалып еріксіз іркіліп қалды. Ал, Камилла болса, Лотарионы көрген бойда-ақ қанжармен еденге шекті белгілейтін сызық сызып, былай деді:
— Лотарио! Саған айтарым мынау: егер мына шектен аттайтын болсаң немесе оған сәл де болса жақындайтын болсаң, онда сол ниетіңді байқап қалған сәтімде-ақ мына қанжарды кеудеме қадаймын! Енді сен жауап ретінде әлдене айтып үлгергеніңше, саған өзім бірер ауыз сөз айтқым келіп тұр, одан соң қалай хош көрсең, солай жауап бере жатарсың. Біріншіден, Лотарио, сен өзің күйеуім Ансельмоны білесің бе және оны қалай бағалайсың, соны айтсаң, ал екіншіден, сен өзің мені білесің бе, соны айтып берсең. Қане, жауап бер, ұялма және қандай жауап қайтарам деп ойланып тұрып алма, өйткені сұрақтарым қиын емес.
Камилланың не істемек ойы барын әу бастан, Ансельмоны жасырып тастауға тапсырма берген кезінде-ақ, сезіп-білуіне Лотарионың сұңғылалығы жететін; сондықтан бірден Камилланың ыңғайына көшіп, тапқыр да ұтқыр жауап қайтара бастады, сөйтіп екеуінің асқан шебер ойынына байланысты осынау өтірікті ақиқат шындық ретінде қабылдамау еш мүмкін емес-ті; ал, оның Камиллаға қайтарған жауабы мынандай болды:
— Аяулы Камилла, мені мұнда шақырғаныңда көздеген мақсатыма мүлдем маңайласпайтын нәрселер жайында жауап алады екен деп әсте ойламағам. Егер бермек болған сыйлығыңды кейінге қалдыруға ниет қылсаң, онда әу бастан дәмелендірмей-ақ қойғаның жөн еді, өйткені үмітің неғұрлым көбірек болса, арман еткенің де соғұрлым үздіктіре түспек. Бірақ, сауалдарыма жауап қайтарудан қашқақтайды деп ойлап қалмауың үшін, оның бәріне де жауап беремін: иә, жұбайың Ансельмоны білемін, бір-бірімізді бала кезден білеміз, бірақ қандай ғаламат жаңсақ басу болсын қашан да ақтап алуға әзір махаббаттың сыбыр-күбірі бойынша жасаған жамандығыма өзім куәгерлік етпесім үшін өзіңе жақсы мәлім достығымыз жайында саған бірдеңе айтып жатпаймын. Мен сені де білемін, оған қандай қымбат болсаң маған да сондайсың: себебі, ізгі қасиеттер иесі болмасаң дворяндық парызыма ешқашан қиянат жасамас ем және қазір өзім махаббаттың, осынау әлеуетті қаскөйдің, сыбыр-күбірі бойынша мансұқ етіп отырған шынайы достықтың қастерлі қағидаларына қарсы әрекетке бармас ем.
— Егер мұны мойындасаң, шынайы махаббаттан садаға кеткір сүмелек, — деді Камилла, — менің алдыма қай бетіңмен келіп тұрсың? Мен, өзің де жақсы білетіндей, досыңның қарап отыратын айнасы емес пе едім? Оны қаншалықты жазықсыз жәбірлеп жүргеніңді көруің үшін жүзіне деміл-деміл көз салып қойсаң нетті? Бірақ, мен қандай бақытсыз едім! Өйткені, достық парыз алдындағы жауапкершілігіңді жылы жауып қоюыңа не түрткі болғанын шамалау да онша қиын емес: сірә, мені әлденендей бір әдепсіздікке барды деп ойлау керек шығар, — мен мұны ұятсыздық деп атай алмас едім, себебі мұнда алдын-ала ойланып істелген ештеңе болған емес, әлденендей бір ағаттық қана жіберілуі мүмкін, әдетте әйелдер қауіп етер дәнеңе жоқтығын білген кезде аңғырттығы салдарынан осындай ағаттыққа ұрынып жатады. Шынында да, айтшы өзің, опасыз: жалбарынышты лепесіңе жауап ретінде пасық пиғылыңның жүзеге асуына зәредей болса да үміт ұшқындататын бір ауыз сөз айттым ба немесе белгі бердім бе саған? Сүйіспеншілік сөздеріңді түкке алғысыз етіп әжуалап, барынша қатыгездікпен және қаталдықпен мінеп-сөкпеген кезім болды ма? Аузыңнан ағыл-тегіл ақтарылған көп сөздің ең құрығанда біреуіне сеніп пе едім, сол айтқан сөздеріңнен де көп сыйлықтарыңның ең болмағанда біреуіне қол созып па едім? Дегенмен де, егер үміт үкісі желбіремесе махаббат жайындағы тәтті қиялдың жетегінде ұзақ уақыт жүруге болмайды ғой деп ойлаймын, сол себепті сенің есерсоқтығың үшін өзім жауап бермекпін, өйткені, өз тарапымнан жіберілген әлденендей бір аңдаусыздық маған деген төтенше ықыласыңа осы уақытқа шейін сүйеу боп келгені анық, — міне сол үшін өзімді жазалап, сенің айыбың үшін өзім құрбан болғым келеді. Егер өзіме өзім осынша рақымсыз болсам, саған да басқаша бола алмайтынымды түсінуің үшін, өзің қолыңнан келгенінше қорлап біткен, сондай-ақ арам ниетіңе дес беріп, дәмелендіретін жайлардан бой тартуға, — шамасы, ақыры бой тарта алмағаным ғой, — бар ынты-шынтымды салмауым салдарынан өзім де қорлауға үлес қосқан, ақпейіл де ақжүрек жұбайымның жәбірленген ар-намысы жолына шалмақ құрбандығымның куәсі болғаныңды қалаймын. Қайталап айтам: сенің ойыңда осындай оғаш арманның орнығуына аңғалдығым себеп болды ма деген күдік мені әсіресе қатты күйіндіреді, міне тап осы үшін ғана өзімді өз қолыммен жазаға тартқым келеді, өйткені маған басқа біреу жендеттік жасаса, онда айыбымның ауыздан ауызға тарап кетері хақ. Бірақ, мен тек өзім ғана о дүниелік болып қоймай, өлсе ғана кек алу арманым орындалатын адамды да өзіммен бірге ала кеткім келеді; бұл — мені күндіз күлкі, түнде ұйқыдан айырған кек, өйткені, мен қандай жолмен болсын қайтарылған кекті туралығын айтатын төрелік тағайындаған жаза деп білем және оны орындауға өзімді осындай торығуға тап қылған адам түк те қарсы тұра алмайды!
Аяқ асты құбылып, қабағын қарс түйіп, қолындағы қанжарын тік көтеріп алған ол кеудесіне кірш еткізе қадамақ ниетпен Лотариоға тұра ұмтылды, мұны көрген анау бұл Камилланың ойыны әлде шыны екенін білмей аңтарылып қалды, өйткені оның соққысын дарытпау үшін бар ептілігі мен күш-қайратын жұмсауына тура келген-ді. Камилла болса, осынау алабөтен ойынды еш қысылып-қымтырылмай еркін ойнады және желігіп алғаны сонша, осы өтіріктің бәрін шындық бояуына шылау мақсатында оны өз қанымен қызартудан да тайынбайтынын байқатты, өйткені Лотариоға қанжар сала алмайтынына көзі жеткеннен кейін немесе көзі жеткендей түр жасағаннан кейін:
— Заңды тілегімнің ақыр аяғына дейін жүзеге асуына тағдыр-талайым оң қабақ танытпай тұр, бірақ ол қаншалықты құдіретті болғанымен бұл ойымды жартылай болса да іске асыруға кедергі келтіре алмайды! — деді.
Соны айтып, жұлқынып, Лотариодан қолын босатып алды да, қанжардың ұшын өз денесіне қарай бағыттап, бірақ жарақат аса терең болмауын қадағалап, оны сол жақ бүйіріне, иықтан сәл төмендеу жерге қадады, сөйтті де естен танып қалғандай кейіпте еденге құлап түсті.
Қанға былғанып еденде сұлап жатқан Камиллаға қарап қалған Леонелла мен Лотарио таңғалып-таңырқанумен болды: шыны осы екенін әлде құр алдаусыратып жатқанын олар әлі түсіне алмаған-ды. Үрейі ұшқан Лотарио Камилланың қасына жүгіріп барды, бірақ жарақаттан келер қауіп жоғын көріп сабасына түсті де, сүйкімді Камилланың зеректігіне, тапқырлығы мен ақылдылығына тағы да тағы қайран болды; сөйтіп, бұл арада өзін қалай ұстауы керегін есіне алып, құдды бір Камилла марқұм боп кеткендей өкіре жылап, өзіне де, оны осындай тақсірет тартуға жеткізген жанға да қарғыс сөзді қардай боратты. Ансельмо досы бәрін естіп тұрғанын білетіндіктен, оның не түрлі сұмдықты айтқаны сонша, бұл сөзге құлақ салғандар, тіпті Камилланың дүниеден қайтқанынан хабардар болған күннің өзінде де, одан гөрі бұған көбірек жанашырлық білдірер еді. Леонелла Камилланы көтеріп алып, кереуетке апарып жатқызды; сосын Лотариодан сүйікті ханымын жан баласына білдірмей жасырын емдеп жазатын дәрігер табуын сұрап жалынды, одан соң ханымы сауығып шыққанша қайтып орала қалса, Ансельмоға Камилланың жарақаты жайында не айтса болатыны жөнінде кеңес беруін өтінді. Лотарио оған қалай ұйғарсаң, солай жауап бер дегенді айтты, — қазір жөндем кеңес бере алатын халде еместігін, одан жалғыз ғана өтініші — қанды тезірек тоқтатуын сұрайтынын, өйткені өзі жұрттың көзінен жоғалмақ ойы барын мәлім етті, — сөйтті де, қатты қайғырып, уайымға батқан адамның кейпінде бөлмеден шығып кетті. Ешкім көрмейтін оңашаға шыққаннан кейін ол Камилланың айла-шарғысына және Леонелла істерінің қалайша боямасыз, барынша табиғи боп көрінгеніне таңырқауы таусылмай, үсті-үстіне шоқына бастады. Ансельмоның енді жұбайын Порцияның өзімен теңестіретініне ол кәміл сенімді еді, сондықтан шындықтың қос жауырынын бірдей жерге тигізген өтіріктің бұрын-соңды болып көрмеген жеңісін бірге атап өту үшін онымен кездеспекке асықты.
Сол екі арада Леонелла ханымының қанын тоқтатты, — оның қаны ойластырылған істің шындыққа ұқсас боп шығуына дәлме-дәл жететіндей мөлшерде ғана аққан болатын, — сосын жарақатты шараппен шайды да, мұқият түрде байлап тастады; осы шаруаны атқара жүріп айтқан сөздерінің өзі-ақ, егер бұл жерде бұдан бұрын басқа бір ауыз сөз айтылмаған күнде де, жұбайы — ізгі қасиеттердің қайнар бұлағы екеніне Ансельмоны әбден иландыруға жетіп жататын. Леонелланың лепесіне Камилланың өз лепесі де қосақталды, — ол өзін қорқақ, қоянжүрек деп атады, өйткені, әбден ығыр қылған тіршілікпен қош айтыспаққа ниет қылғаныммен, жеме-жемге келгенде рухымның беріктігінен айрылып қалдым, деді. Сосын күтушісінен болған оқиға жайында ардақты жұбайына хабарлаудың қажеті бар-жоғын сұрады; анау айтпай-ақ қойғаны жөн деп тапты, өйткені оның Лотариодан кек алуды мақсат тұтуы мүмкін, ал бұл оның өз басы үшін өте қатерлі іс боп табылады, — қамқор әйел күйеуін шатаққа айдап салмайды, керісінше, оны қолынан келгенінше ұстап қалуға тырысады, деді. Камилла оған кеңесі көңіліне қонатынын, дәл солай істейтінін, бірақ байқалмай қалмайтыны кәміл мына жарақаттың жайын Ансельмоға қалай түсіндіруге болатынын ойластыру керектігін айтты; Леонелла болса, бұған жауап ретінде өзінің қалжыңдап болса да өтірік айта алмайтынын мәлім етті.
— Ал мені айта алады деймісің, бикеш-ау? — деп дауыстап жіберді Камилла. — Тіпті өмір сүрер-сүрмесім соған тіреліп тұрған күнде де, бәрібір, не ойдан шығаруға, не жалған куәлік етуге дәтім жетпес еді. Сондықтан, алдап-сулап құтылу қолымыздан келмейтіндіктен, өтірік соғып айыпты болғанша, бәрін жасырмай баяндап бергеніміз дұрыс.
— Қапа болмаңыз, синьора, — деп жұбатты оны Леонелла, — ертең таңертеңге дейін не айту керегін ойлап табармын, оның үстіне жарақатыңыз да ол аңғара қоятындай жерде емес, жаратқан иеміз жанашырлық білдіріп, ақ тілеу, адал ниетімізге қолдау көрсетпес деймісің. Сабыр етіңіз, ханым, құтыңыз қашып отырғанын мырзам байқап қоймасы үшін сабаңызға түсіңіз, ал қалғанын өзіме және ізгі тілектерге қашан да оң көзбен қарайтын жаратқанға тапсырыңыз.
Ар-намысын мүрдем кетіру трагедиясын ойнап жатқандарды Ансельмо бар ықылас-зейінін сала тыңдап, тамашалап тұрды, ойынға қатысушылардың өз рөлдерін ерекше құлшыныс, шынайы ықыласпен орындағандары сонша, бейнелеп жатқан кейіпкерлері бұлардың тап сол өздері секілденіп кетті. Ансельмо үйден шығып, мейірбан досы Лотариомен жүздесіп, жұбайының беріктігін сынаққа салу арқылы тапқан баға жетпес інжу-маржанына бірге қуану үшін кеш түсуін тағатсыздана күтті. Камилла мен Леонелла оның үйден шығып кетуіне қолайлы жағдай тудырып, ол мұны тиімді пайдалана қойды, сөйтіп үйден шыққан бойда Лотариоға тартты; екеуі ақыры жолықты, жолыққан кездегі оның досын қалай құшақтағанын, қуанышын қалай жеткізгенін және Камилланы қалай жер-көкке сыйғызбай дәріптегенін айтып беруге адамзат тілі дәрменсіз. Лотарио оны селқос тыңдады, өйткені досының қаншалықты тұрпайы түрде алданып жүргені және өзінің оған қаншалықты қиянат жасағаны жайында ой кешіп кеткен-ді; Ансельмо Лотарионың қуанбағанын көріп тұрғанымен, бұнысын Камилланы жараланған халде қалдырып кеткеніне және осынау бақытсыздыққа өзін кінәлі санайтынына жорыды; сондықтан Ансельмо, айта кеткен жөн, Лотарионың Камилла жайында алаңдамауына болатынын, өйткені өзінен жасырып қалғысы келетіндеріне қарағанда, жарақатының қауіпсіз екеніне кәміл сенетінін мәлім етті, — олай болса, қорқатын дәнеңе жоқ, бірге қуанып, көңілденуі керек, себебі оның айлакерлігі мен делдалдығы оны, Ансельмоны, жан рақатының ең жоғарғы шыңына шығарды, деді; енді өзінің, Ансельмоның, жұбайына арнап өлең жазудан басқа ештеңемен шұғылданғысы келмейтінін, Камилланың кейіндеу өрбитін ұрпақтар қаперінен орын алуын қалайтынын хабарлады. Лотарио оның бұл ізгі ниетін мақұлдап, осынау ғажайып ескерткішті тұрғызуға өзі де үлес қосатынын айтты.
Ансельмо осындай таңырқауға тұрарлық түрде алдауға ұшырады; шаңырағына атақ-абыройын асыратын бағбанды енгіздім деп ойлаған ол, ар-намысын күлге айналдырған тажалды енгізді. Камилла Лотарионы қарсы алған кезде жүзі қоңырайғанымен, жүрегі қоңыраулатып тұратын болды. Бұл алдау әлденеше айға созылды, сонан соң Фортуна ақыры сыртын берді, нәтижесінде соған шейін асқан шеберлікпен бүркемеленіп келген азғындық әшкереленіп, Ансельмо пәруайсыз әуестігі үшін жан тапсырды.
ХХХҮ тарау
Бұл тарауда Дон Кихоттың қызыл шарап құйылған местермен өліспей-беріспейтін қырғын шайқасы жөнінде айтылады және Пәруайсыз әуестік жайындағы хикаят тәмамдалады
Хикаяның аяқталуына аз ғана қалғанда Дон Кихот демалып жатқан шоланнан үрейі ұшып үргелектенген Санчо Панса айқайын сала атып шықты:
— Мұнда келіңіздер жылдам, сеньорлар, көмектесіңіздер қожайыныма, — қожайыным өліспей-беріспейтін аяусыз айқасқа түсіп жатыр: өзім өз болғалы мұндайды ешқашан көрген де, білген де емен. Әлгі дәуді, сеньора принцесса Микомиконаның дұшпанын, шауып кеп қалғанда басы қарбыздай домалап кетті, оллаһи шыным!
— Өй, не деп тұрсың, бауырым? — деп дауыстап жіберді, оқуын үзген священник. — Есің дұрыс па өзіңнің, Санчо? Дәу осы арадан екі мың миль алыста емес пе, ол қайдан шыққан бәлекет?
Осы мезгілде шолан жақтан сатыр-гүтір дыбыстар мен Дон Кихоттың:
— Тұрған орныңнан тырп етпе, ұры-қары, қарақшы, қорқақ! Енді менен құтыла алмайсың, наркескеніңнен де енді саған қайыр жоқ! — деген дауысы естілді.
Осы сөздерді айтқан кезде ол, шамасы, семсерімен қабырғаны бар күшпен салып жіберген болса керек. Санчо былай деді:
— Ау, неғып тұрсыздар аңқиып, — не төбелесіп жатқандарды ажыратыңыздар, не қожайыныма көмектесіңіздер. Бірақ бұған қажеттілік те жоқ қой деймін, өйткені дәудің тырапай асқаны сөзсіз, ендігі ол жаратқанның алдында арамза істерге толы өмірі жайында есеп беріп те жатқан шығар. Олай деп тұрғаным, қаны судай аққанын, шарап құйылған торсық секілді дығал басының қалай ұшып түскенін өз көзіммен көргем.
— Алда ғана сорым-ай! — деп сол арада бекет ұстаушы айқайлап жіберді. — Ана антұрған Дон Кихот бас жағындағы қызыл шарап құйылған местің бірін тесіп жіберген ғой, ал мына кеще төгілген шарапты қан деп ойлаған!
Осы сөзді айтқан ол шоланға барып кірді, қалғандары соңынан ілесті, сол сәт олардың алдынан адам айтса нанғысыз әлем-жәлем қияпаттағы Дон Кихот шыға келді. Үстінде жалғыз көйлек қана екен, шолақтығы сонша, қара санына әзер жетеді, ал арт жағы тіпті бес-алты елідей қысқа көрінді; сидиған ұзын, жүндес сирақтары жуылмағанына көп болғанын жария қып тұр; басына бекетшінің май сіңді қызғылтым түнгі телпегін киіпті, сол қолына Санчоның есіне қайдағы-жайдағыны салатын көрпені орап алыпты, ал оң қолына семсерін ұстаған, онысын оңды-солды сұққылайды әрі өзі құдды дәумен айқасып жүргендей қоқилана сөйлеп қояды. Ең жақсысы, көзінің жұмық болғаны болды, өйткені ол ұйқы құшағында еді, дәумен түсінде сайысып жатқан: бастан кешпек шытырман оқиғаларын көз алдына айқын елестеткені сонша, өзін Микомикона корольдігіне келіп жеткендей, сөйтіп дұшпанымен айқасқа кіріскендей сезінген еді; сөйтіп, дәуге семсер сілтеп жүрмін деп ойлап, местердің бәрін тескілеп тастаған-ды, нәтижесінде шоланның іші көл-көсір шараптан көлкіп жатқан. Соны көрген бекетшінің құтырынып кеткені соншалық, Дон Кихотқа тұра ұмтылып, оны төмпештің астына ала бастады, егер Карденьо мен священник ара түспегенде Дон Кихоттың дәумен шайқасы мәңгілікке аяқталған болар еді, ал бейшара рыцарь тіпті соның өзінде де ұйқысынан оянған жоқ; ақыры шаштараз барып құдықтан үлкен қазанға толтырып салқын су құйып әкелді де, оны басынан аяғына дейін малшындырды, Дон Кихот содан кейін ғана оянды, бірақ ұйқылы-ояу күйде өзінің қандай кейіпте екенін байқамады. Доротея болса, оның шолақ та жеңіл-желпі киімін байқап қалып, досы мен дұшпанының арасындағы шайқасты қызықтамай-ақ қоюды ұйғарған.
Санчо еденнен дәудің басын іздеп, қарамаған жері қалмай, ақыры таппаған соң былай деді:
— Бұл үйсымақты білем — үй емес, барып тұрған жын-шайтанның ордасы. Өткен жолы тап осы арада беймәлім біреу ал кеп ұрып, ал кеп ұрып әңкі-тәңкімді шығарды, — ал, соның кім екенін өзім осы күнге шейін көрген емен, — қазір енді бас жоғалып отыр, ау оны қалай шауып түсіргенін өз көзіммен көрдім емес пе: қан деген шелектеп ақты ғой.
— Ау, сен қайдағы қанды, қайдағы шелекті айтып тұрсың, жаратқан иеміз бен қасиетті әулиелердің жеккөрінішті жетімегі-ау? — деп айқайлап жіберді бекетші. — Ей, сен өзің көріп тұр емеспісің, алаяқ-ау, қанның местері тесілген шелектерден ағып жатқанын, — жоға, дұрысында, керісінше болып жатыр дегім келіп еді, — мына арадағы дүниенің бәрі қызыл шарапта қалқып жүр, местерді тескеннің жаны да тозақта тап осылай қалқып жүргей!
— Түк түсінсем бұйырмасын, — деп жауап қатты Санчо, — білетінім тек, сол басты іздеп таппасам, ең бақытсыз адам өзім болмақпын, өйткені графтыққа жетем деген арманым суға батқан тұздай із-түзсіз жоғалмақ.
Ояу жүрген Санчо ұйқтап жүрген Дон Кихоттан да жаман болды — мырзасы берген уәдеге бар ықылас-пейілімен ұйып қалғаны байқалады. Қожайынының есерлігі мен атқосшысының жайбарақаттығы бекетшінің жынын келтірді, сөйткен соң, енді бұлар менен оңайлықпен құтылмайды, өткен жолғыдай түк төлемей кетіп қала алмайды, деп қарғанып-сіленді, — бұл жолы рыцарьлықтың айрықша құқы дегеннің оларға көмегі болмайды, өткен жолғыға да, осы жолғыға да төлейді, оған қоса, жыртылған местерге жасалатын жамаудың да өтемін қайтарады, деді.
Священник Дон Кихотты қолынан ұстап тұрған, сондықтан анау шытырман оқиға аяқталған екен, қарсы алдымда принцесса Микомикона тұр екен деп ойлап қалып, священниктің алдына тізерлей кетті де, былай деп үн қатты:
— Құдіретіңізге құлдық, ізгі жүректі және даңқты сеньора, осынау жиіркенішті жанның өзіңізге енді ешқандай жәбір көрсете алмайтынына сене беріңіз. Ал, өзім болсам, берген сертімнен енді азатпын деп санауыма болады, өйткені жасаған иеміздің жарылқауы мен бір сол үшін ғана тіршілік етіп, тыныс алып жүрген сүйіктімнің қамқорлығы арқасында, ол сертімді кәдімгідей ғып орындап шықтым.
— Не деп едім сіздерге? — деп айқайлап жіберді бұл сөздерді естіген Санчо. — Мас емес едім ғой, ешқандай. Сыбағасын берген ғой дәуге қожайыным, олла-біллә! Қысқасы, істің беті бері қарады, графтығым да ұзамай қолыма тиіп қалар!
Мырзасы мен малайының — екеуінің бірдей сандырақтап тұрғанына кім күлмейді дейсің? Бәрі де күлді, тек бекетші ғана күлмей, бұларды қарғап-сілеумен болды. Ақыр соңында священник, Карденьо мен шаштараз үшеуі қатты шаршап-қалжыраған Дон Кихотты әке-көкелеп жүріп төсегіне қайта жатқызды, анау жатқан бойда ұйқтап кетті. Оны ұйқысын қандырсын деп сол жерде қалдырған олар дәудің басын ақыры таба алмаған Санчоның көңілін жұбату үшін есік алдына шықты. Алайда, одан гөрі местерінің мезгілінен бұрын опат болғанына опынып, өлшеусіз қайғыға батқан бекетшіні жұбату қиынға түсті. Ал, бекетшінің әйелі болса, ол да бақырып-шақырып, зарын төгіп жатыр еді:
— Осы бір кезбе рыцарь үйіме жамандықтан басқа ештеңе әкелген жоқ, желкемнің шұқыры ғана көретін кісі екен өзі — соншалықты шығынға батырды мені! Өткен жолы түнемеге ақыры түк ештеңе төлеместен тайып тұрды: өзіне берілген, атқосшысына берілген, атына берілген және есегіне берілген нәрселерге — кешкі асқа да, төсек-орынға да, сабанға да, сұлыға да өтем жасамай кетті: мен рыцарьмын, шытырман оқиға іздеймін, дейді (сондай оқиғаларға шырматылып, шыға алмай қалғыр — өзі де, дүниедегі шытырман оқиға іздеуші атаулының бәрі де!), сондықтан төлеуге міндетті емеспін, кезбе рыцарьлар қауымының ережесінде солай жазылған, деп шайнайды. Одан соң маған мына сеньор келді, — тағы да бәрі әлгінің қырсығынан, — құйрығымды сұрап әкетті де, жұлым-жұлым қып бүлдіріп қайтып әкелді, енді оны күйеуім өз қажетіне жөндеп пайдалана да алмайды. Осының бәрі аздай, местерімді тескілеп, ішіндегі шарабын ағызып жіберу деген не сұмдық, қанын солай ағызып жібергей-дағы біреу! Мейлі не қылса да еркі білсін, бірақ, әке-шешемнің асыл бейнелерімен ант етейін, ол маған соқыр тиыныма шейін санап беретін болады, әйтпесе атымды басқа қойыңдар, өз ата-анамның қызы болмай-ақ кетейін!
Бекет ұстаушының ашу мен ызаға ерік берген әйелі міне осылай деген еді, ал мейірбан күтушісі Мариторнес оны қоштап-қуаттаумен болды. Қызы әредік-әредік мырс етіп күлгені болмаса, түк үн қатқан жоқ. Местер мен шарапқа қатысты зиянның, әсіресе бұл жерде айрықша бағаланатын құйрықтың бүлінуіне байланысты шығынның бәрін толық өтеуге уәде берген священник дау-дамайды тыйды. Доротея Санчо Пансаны жұбатып, мырзасының дәудің басын алғаны дәлелденсе, онда корольдігінде тыныштық орнаған бойда оған ең тәуір графтықты беретінін мәлім етті. Санчо бұған қатты қуанып, дәудің басын көргені рас екенін, тіпті мынадай бір ерекшелігін: бастың сақалы белуардан келетінін де есінде сақтап қалғанын айтып, принцессаны сендіре бастады, ал оның жоғалып кетуінің жалғыз ғана себебі, бұл үйдегі оқиғалардың бәріне сиқырлау мен көз байлау араласады, деді; оған бұл, Санчо, өткен жолы көз жеткізіпті. Доротея өзі де солай ойлайтынын, бекер-бос күйзеле бермеуі керегін, бәрі де ойдағыдай болатынын айтты.
Сөйтіп, бәрінің көңілі бірлеген кезде священник хикаятты аяғына дейін оқып шығуға ұсыныс білдірді, өйткені аз-ақ қалыпты. Карденьо, Доротея және басқалары одан оқып шығуын өтінді. Сөйткен соң, жиналғандарды рақатқа батыру үшін және өзі де ләззат алу үшін ол хикаятты оқуға қайта кірісті, ал хикаят мына жерден үзілген болатын:
Сөйтіп, Камилланың көргенділігі мен әдептілігіне көз жеткізген Ансельмо қамсыз-мұңсыз күн кешті, ал Камилла анау күдік алып қалмауы үшін Лотарионы көргенде қабағын жорта қарс жауып алатынды шығарды; Лотарио да, өз тарапынан, Ансельмоның көңілін орнықтыра түскісі келіп, енді оның үйіне барғысы келмейтінін айтып, бұл үшін оған ренжімеуін өтінді, өйткені, Камилланың өзімді жақтырмайтынын сезіп жүрмін, деді; алайда, алдауға ұшыраған Ансельмо бұған үзілді-кесілді қарсы шықты, — міне, осындай сан қырлы өрнек арқылы ол ар-намысын аяққа басудың өрмегін тоқи берді, ал өзі болса мұны бақыт өрмегі деп ойлап жүрген-ді. Ал, махаббат ойнағына қатаң бақылау жоқтығына мәз, ханымының ұятқа қалдырмайтынына, қажет болған жағдайда тіпті белгі беретініне, сондықтан құштар ісімен енді ештеңеге алаңдамай, ештеңеден қорықпай айналысатынына кәміл сенімді Леонелла болса, күнәкарлық құшағына көзді тарс жұмып қойып та кеткен-ді. Сөйтіп жүргенде, бір күні түнде Ансельмо Леонелла бөлмесінен аяқ дыбысын естіді, мұның кім екенін білмекке тәуекел етіп ішке бас сұқпақ болғанында, есікті іштен итеріп тұрғандарын сезді, бұл жағдай оның есікті қайткен күнде де ашуға деген ынтызарлығын оятты; бар күшін салып итерген соң, есік ақыры ашылып, ішке кірді, бірақ сол арада әлдебіреудің терезеден сыртқа секіріп кеткенін көзі шалып қалды; Ансельмо оны ұстап алмаққа, немесе, тым құрығанда, кім екенін көріп қалмаққа, соңынан тұра ұмтылды, алайда бұл ойының ешқайсысын да орындай алмады, өйткені Леонелла оны қос қолдап құшақтай алған-ды.
— Сабыр етіңіз, қайырымды мырзам, — деді ол, — абыржымаңыз және секіріп кеткеннің соңынан да жүгірмеңіз, — бәріне кінәлі — мен, қысқасы, ол менің күйеуім.
Ансельмо оған сенген жоқ, — ашуға булыққан ол қанжарын суырып алды да, Леонеллаға ештеңе жасырмай бәрін түгел жайып салуға әмір етіп, әйтпесе өлтіретінін айтып, қанжарды салып алуға оқталды. Зәресі зәр түбіне кеткен күтуші, не айтып, не қойып тұрғанын өзі де білмей:
— Өлтіре көрмеңіз мені, сеньор, өзіңіз үшін одан гөрі әлдеқайда маңыздырақ нәрсе жайында баяндап берейін, — деді.
— Айт, әйтпесе өлесің, — деді Ансельмо.
— Қазір айта алмаймын, — деді Леонелла, — қазір құтым қашып, берекем кетіп тұр. Таңертеңге шейін шыдаңыз, таңғалғаннан талып түсетін не қилы жайларды естисіз. Тек сіз бекерге абыржымаңыз: жаңа мына жерден секіріп кеткен жас жігіт өз қаламыздың тұрғыны, ол маған үйленуге уәде етті.
Ансельмо мұны қанағат тұтып, таң атқанша күте тұруды ұйғарды, өйткені Камилла жайында әлденендей бір жаман сөз естимін деген ой үш ұйқтаса түсіне кірмейтін нәрсе еді, — жұбайының көргенділігі мен әдептілігіне деген сенімі соншалық болатын; осы себепті бөлмеден шықты да, Леонелланы сыртынан кілттеп, өзіне айтпақ болған сөзін айтпайынша бұл жерден ешқайда аттап баспайтынын ескертті.