Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 33

Total number of words is 3987
Total number of unique words is 2082
33.4 of words are in the 2000 most common words
46.4 of words are in the 5000 most common words
54.6 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Адыра қылып ағзаларын, жас жаны
Қанат қағып төріне қарай аспанның,
Жан рақатын жолықтырған жаннаттан;
Сіздерге, жат өңірде жан-тәнімен
Қалтқысыз адал қызмет еткен еліне;
Теңіз суын, құмын дұшпан жерінің
Жау қанымен бояған һәм өз қанымен;
Сіздерге қайсарлық емес — тек күш-қайрат
Жетпеген-ді. Жеңілісті мұндай мадақтап,
Әділін айтып, бағалаймыз жеңіс деп.
Қиратынды астында қалдыңдар жайрап,
О жақта — мәңгі өмірге, бұ жақта — атаққа
Жан қию арқылы жеттіңдер бәрің тегістей.
— Иә, бұл тап сол сонет, — деп қоштады тұтқын.
— Ал енді мынау, жаңылмасам, форт жайында, — деді кавальеро.
Мына жерде, нәрсіз-сусыз құмақта,
Оқ бораны мұнараларды қиратты,
Үш мың сарбаз ерлікпенен жай тапты,
Енді олардың жаны қазір жұмақта.
Қорқынышты білмеді олар, кектессе
Жеңе алмас еді жау оларды жабылып,
Қылыштасудан қалмаса тек талығып,
Білектерінен әл-дәрмен егер кетпесе.
Не қасіретті көрмеді бұл атырап,
Тыным бермей төнгенде жау жан-жақтан.
Қанға бөкпей және ешқашан қалған жоқ.
Бірақ, ешқашан мына сорлы топырақ
Сонша жанды жіберген жоқ жаннатқа,
Сонша тәнді құрсағына да алған жоқ.
Сонеттер барлығына да ұнады, ал жолдасы жайында жақсы хабар естіп, жаны жай тапқан тұтқын әңгімесін әрмен жалғады.
— Сөйтіп, Голета мен форт тізе бүкті, содан соң түріктер Голетаны жермен-жексен етіп күйретуге әмір етті (ал, форттың талқаны шыққаны сонша, онда қирататын да ештеңе қалмаған-ды), олар жұмысты жеделдетумен бірге жеңілдету үшін Голетаның астын үш жақтан үңгіп, дәрімен қопармақ болды, нәтижесінде осы кезге шейін ең шынжау саналған нәрсе, — атап айтқанда, қамалдың көне қабырғалары, — аспанға күл боп ұшудан аман қалды да, Фратино тұрғызған жаңа қорғанның қалдықтары қас пен көздің арасында қылжиып түсті. Ақыры эскадра жеңіс туын көтеріп, даңқ шуағына шомылып Константинопольге қайтып оралды, ал арада бірнеше ай өткенде қожайыным Улудж-Али қайтыс болды; оның Улудж-Али-Фарташ, түрікше діннен безген қотыраш дейтін лақап аты бар-ды, өйткені ол шын мәнінде де сондай болатын, ал түріктердің біреуге ат қойып, айдар таққысы келсе, адамның әлденендей бір кемшілігін немесе жетістігін желеу ететіні мәлім, — олай болатын себебі оларда Оттомандар тегіне жататын төрт-ақ әулет есімі бар, ал қалғандарына өз есімі мен әулет есімі сол адамның дене мүшесінің кемшілігіне немесе адамгершілік қасиетіне қарап беріледі. Ал, енді мына Қотырашқа келсек, сұлтанның құлдығында жүріп аттай он төрт жыл ескек есіпті, ал отыз төртке келгенінде өз дінінен безетінін мәлім етіпті; өйткен себебі, галерада өзін беттен оңдырмай ұрған түрікке тісін қайрап жүретін, ал дінінен безуі содан кек қайтаруға мүмкіндік беретін. Оның жан-жақты дарынды адам болғаны сонша, сұлтанның маңайындағылар айналысатындай айла-шарғыларға бармай-ақ Алжирдің королі атанды, онан соң генерал-адмирал лауазымына ие болды, басқаша сөзбен айтқанда, маңыздылық дәрежесі жағынан бүкіл империядағы үшінші қызметті атқарды. Ол өзі Калабрияда туып-өскен-ді, жүрегі жұмсақ болатын және құлдарына адамгершілікпен қарайтын, ал құлдарының ұзын саны үш мыңға жететін; ол қайтыс болған соң, қалдырған өсиетіне орай, құлдары сұлтанға, — қарамағындағы қай пендесі қайтыс болмасын, сұлтан оның мұрагері саналатын және марқұмның ұлдарымен бірдей мөлшерде үлес алатын, — сондай-ақ Улудж-Алидің қол астында қызмет еткен діннен безгендерге бөлініп берілді. Мен өзім Венецияда туып-өскен бір діннен безгеннің құзырына тап болдым, — Улудж-Али оны тұтқынға алған кезде ол корабльде кіші матрос екен, ұзамай-ақ Улудж-Алидің сеніміне кіріп, оның ең сүйікті кеңесшілерінің қатарына қосылыпты, ақыр соңында жер-дүниедегі ең қатыгез діннен безгенге айналды. Оның есімі Гасан Аға еді, өте бай адам болатын, Алжирдің королі боп бекіген-ді. Ол мені Константинопольдан өзімен бірге алып кетті, кеткеніме қуандым да, өйткені Алжирден Испания өте жақын ғой, — айтқандайын, басыма түскен тақсірет жайында біреуге хабарлайыншы деген ой менде болған жоқ, мен тек Алжирде тағдыр маған Константинопольдағыдан гөрі кеңпейілдеу болар деп үміттендім: өйткені, мұнда жүрген кезде қашып құтылмаққа қанша талпынғаныммен, бір де бір рет сәті түспей қойған-ды. Сөйтіп, Алжирде өзім соншалықты арман еткен нәрсені іске асырудың басқа бір жолын табармын деп ойладым, өйткені бостандыққа шығу жөніндегі үміттен ешқашан қол үзіп көрмегем, егер өзім жобалаған, жан-жақты ойластырған және іске асырған әрекетімнен ештеңе өнбесе, оған бола сары уайымға салынбайтынмын, болымсыздау, сенімсіздеу болса да мейлі сол бойда-ақ басқа бір үміттің етегіне жармаса кететінмін. Алжирдегі абақтыда, немесе түріктер атайтындай баньяда, жүргенде өзімді жүнжіп кетуден сақтаған да осы еді; бұл абақтыда корольдің құлдары — тұтқын христиандар мен кейбір тұрғылықты адамдар да, сондай-ақ алмахзанның құлдары, яғни қалалық кеңестің құлдары да бар-ды; кеңестің құлдарын қаланы көркейту жұмыстары мен басқа да жұмыстарға салатын және бұлардың бостандыққа шығуы айрықша қиын еді, өйткені олар жеке адамдардың меншігі емес, қауымның меншігі саналатын, сондықтан азаттығы үшін төлейтін ақша тапқанымен, бәрібір, бұл жайында келіссөз жүргізетін адам таба алмайтын. Мұндағы абақтыларда, әлгінде айтқанымдай, құлдар мен жергілікті тұрғын санатындағы жекелеген адамдар жататын, бұлардың басым көпшілігі бостандығы үшін өтем төлей алатындар деп есептелетін, осы себепті оларды қара жұмысқа қуалай бермейтін, өтемі қолға тигенше қарауылдаумен ғана шектелетін. Өтемі әне-міне қолға тиіп қалар деп жүрген корольдің құлдарын да осылайша басқалармен бірге қара жұмысқа тек өтемі кешігіңкіреген кезде ғана салатын; бұндай жағдайда, өтемді жеделірек жасауға ынталандыру үшін, оларды жұмысқа жегіп, басқалармен бірге орманнан ағаш кесуге жіберетін, ал бұл дегеніңіз оңай шаруа емес.
Мен де өтем төлейтіндер қатарына енгізілдім, өйткені капитан екенім анықталғаннан кейін, қаражат жағдайым жарытымсыз, ешқандай дүние-мүлкім жоқ деп сендіріп баққаныма қарамай, бәрібір дворяндар және өтем алуға болатын тұтқындар тобына жатқызылдым. Мені шынжырмен бұғаулап тастады — әрине, күзету оңайға түсуі үшін емес, тек өтем төлей алатын адам екенімді әйгілеу үшін ғана; сөйтіп, осы баньяда өтем алуға жарамды саналатын және осы мақсат үшін ғана қамалған көптеген дворянмен және басқа да айтулы адамдармен бірге тұрып жаттым. Кей-кейде, ал дәлірек айтар болсам, ылғида дерлік аштық пен жалаңаштықтан азап шегіп жүргенімізбен, бізді әсіресе қатты торықтырған жағдай — қожайынның христиандарға құлақ естіп, көз көрмеген қатыгездік жасайтынына адым аттап басқан сайын куә болатындығымыз еді. Күн сайын ол біреуді дарға асып, екінші біреуді қазыққа отырғызып, үшінші біреудің құлағын кесіп жататын, — бұның бәріне түкке татымайтын нәрсені сылтау ететін, кейде тіпті сылтау да іздеп жатпайтын, сондықтан мұның қатыгездік үшін ғана жасалатын қатыгездік екенін, оның бойында адам атаулыны жау көретін туа бітті қасиет барын түріктердің өзі де түсініп жүрді. Оның жақсы қараған жалғыз ғана адамы — Сааведра дейтін испан солдаты болды, оны түріктер де әлі ұмыта қоймаған шығар, өйткені ол онда не түрлі хикметті жасады ғой және мұның бәрін тек қапастан босап шығу мақсатында ғана істеген еді, алайда қожайыным оған бірде-бір мәрте қол жұмсаған жоқ, оны сабауға бұйрық та берген жоқ және оған жаман сөз де айтқан жоқ, ал шынтуайтына келгенде, біз жолдасымыздың ең бейкүнә деген қылығының өзі үшін ғана оны қазыққа отырғызатын шығар деп зәреміз қалмайтын, тіпті оның өзі де талай рет осындай жаза тартудан қауіптенген болатын. Егер уақыт тарлық етпегенде сіздерге бұл солдаттың ерлік істері жайында біраз қызықты нәрсе айтып берген болар ем және бұл әңгімем өз басымнан өткен жайлардан да гөрі әлдеқайда тартымды әрі таңырқауға тұрарлық боп шығар еді.
Айтайын дегенім: әрі бай, әрі атақты бір мавр үйінің терезелері абақтымыздың ауласына қарайтын, терезе дегенде бұлар нағыз терезеден гөрі мавр атаулының үйлеріндегідей болмашы ғана саңылауға ұқсайтын, ол да аз болғандай, барынша қалың, жарық жібермейтін жапқышпен тұмшалаулы тұратын. Күндердің бір күнінде мынадай жәйтке кез болдық: қасымда үш жолдасым бар, бәріміз оңаша қалған соң, — өйткені, басқа христиандар жұмысқа кеткен, — істейтін іс жоқтықтан, аяғымызда кісен барына да қарамай, абақтымыздың кіре берісінде тұрып секірмекке әрекеттеніп жатқанбыз, сол арада әлгі үй жаққа аңдаусыз көзім түсіп кетті де, тұмшалаулы тұрған сол кішкене терезелердің бірінен ұшына орамал байланған қамыс шыбық шығып тұрғанын және оны алуымызға белгі бергендей әлдекімнің шыбықты әрлі-берлі қозғап, бұлталақтатып тұрғанын байқап қалдым. Біз соған қарап қалдық, ақыры арамыздағы біреу шыбықты өзіне тастар ма екен, одан соң не болар екен, көрейін деп ұйғарды, бірақ ол таяп келе бергенде әлдекім шыбықты көтеріп алды да, бейне жақтыртпай бас шайқағандай, оны оңды-солды бұлғалады. Христиан қайтып оралды, сол бойда шыбық тағы төмен түсіп бұрынғысынша бұлғалақтай бастады. Енді екінші жолдасым кетті, бірақ ол да әлгінің кебін киді. Ақыры үшінші жігіт кетті, ол да алғашқы екеуінің сиқын тапты. Сосын мен де бағымды сынап көргім келді, сөйтіп терезенің астына келіп тұруым мұң екен, әлдекім қамыс шыбықты қолынан түсіріп жіберді де, ол абақтының ауласына, тура менің аяғымның астына келіп топ етті. Мен жалма-жан орамалды шешіп, бір ұшынан түйіншек тауып, онда он сиани, яғни сапасыздау алтыннан соғылған он теңге жатқанын көрдім: мұндай теңгелерді маврлар тұтынатын, әрқайсысы біздің он реалға татитын. Осынау олжаның мені қалай қуантып, шаттыққа бөлегенін айтып жатудың өзі артық, оған қоса мұндай жақсылықты бізге, шынын айтқанда, өзіме, кім жасағанын біле алмай дал болдым, өйткені шыбықты менен басқа ешкімге түсіргілері келмеген еді ғой, ал бұның өзі сыйлықтың маған ғана арналғанының айқын белгісі. Теңгелерді қалтама салып, шыбық сындырып тастадым да, кіре беріске қайта көтерілдім, сол арадан терезеге көз салғанымда әлдекімнің аппақ білегі терезені ашып, іле қайта жапқанын көріп қалдым. Тек сонда ғана өзімізді жарылқаған адамның сол үйде тұратын әйел екенін аңғардық, сөйтіп оған деген ырзашылығымызды білдіру үшін маврлар дәстүрімен оған сәлем ишаратын жасадық, яғни басымызды төмен салып иілдік те, кеудемізге қолымызды қойдық. Арада көп уақыт өтпей-ақ терезеден қамыс шыбықтан жасалған кішкене крест төмен түсірілді де, іле қайта жоғары көтеріп алынды. Бұл онда тұтқынға түскен христиан әйел тұрып жатқанын, бізді жарылқаған сол екенін меңзейтіндей белгі еді, алайда білегінің аппақ түсі мен білезіктерінің болуы ол ойымыздан айнытып, біз бұл, шамасы, дінінен бас тартқан христиан әйел шығар деген байламға тоқтадық: дінінен бас тартқандарға маврлар үйленетін және мұны өзіне зор бақыт санайтын, өйткені оларды өз қандастарынан жоғары қоятын. Бұл жорамалымыздың шындықтан ауылы алыс еді, солай бола тұрғанымен, сол кезден бастап біз, бейне бір солтүстіктен көз аудармайтын кеме айдаушылар тәрізді, қамыс шыбық өзімізге жол сілтер жарық жұлдыз боп елес берген терезеге телміріп қараумен ғана болдық, алайда екі апта өтсе де, қамыс шыбық та, ақ білек те, немесе басқадай бір белгі де көрінбеді. Осы уақыт ішінде бұл үйде кім тұратынын, онда дінінен бас тартқан христиан әйелдің бар-жоғын білмекке барымызды салғанымызбен, бізге ешкім пәтуалы жауап бере алмады: әйтеуір тек онда Хаджи Мурат есімді дәулетті әрі ақсүйек әулеттен шыққан мавр тұратынын, сондай-ақ оның бұрын Әл-Батаның коменданты болғанын ғана білдік, ал бұл маврлар айрықша қадір тұтатын қызметтердің бірі еді. Сөйтіп жүргенде, төбемізден сиани жаңбыры жауа қояр деп мүлдем ойламаған шағымызда, күтпеген жерден қамыс шыбық тағы көрінді, оған тағы орамал байланыпты, түйіншегі бұрынғыдан қомақтылау екен; бұл жолы да тап ана жолғыдай, баньяда өзімізден басқа ешкім жоқ болатын. Өткендегі тәжірибемізді тағы қайталадық: менен бұрын үш жолдасым барды, бірақ қамыс шыбық оларға бұйырмады, ол тек мен жақындаған кезде ғана жерге түсті. Мен түйіншекті шешіп, ішінен қырық испан алтын теңгесін және араб тілінде жазылған, соңына үлкен крест қойылған хатты таптым. Кресті сүйіп алдым да, алтын теңгелерді қалтама зытырдым, сосын кіре беріске қайтып оралдым; біз сәлем ишаратымызды жасадық, терезеден тағы да аппақ білек көзге шалынды, мен хатты оқып шығам деген ишарат жасадым, терезе тарс жабылды. Бұл оқиға бізді әрі таңғалдырды, әрі қатты қуантты, өзіміз арабша қара танымайтынбыз, хатта не айтылғанын білуге қанша құмартқанымызбен, оны оқып беретін біреуді табу бізді үлкен қиыншылыққа тіреді. Ақыр соңында мен Мурсияда туып-өскен, дінінен бас тартқан бір жігітке сыр айтуға тәуекел еттім: ол алдымда құрақ ұшып, адалдығына әрдайым иландырып жүретін, ал мен оның басқа ешкімге айтпаған, айтуға тәуекелі де бармайтын сырларына қанық едім, сондықтан құпиямды ашуға батылы жете қоймас деп ойлағам. Біліп қойғанның артығы жоқ, христиан жеріне қайтып оралудан үмітті діннен безгендердің кейбірі әдетте ақсүйек тұтқындардан алдын-ала хат жаздырып алып қояды, бұл хаттарында аталмыш тұтқындар әрқайсысы өз тұрғысынан: дінінен бас тартқан осындай да осындай — жөні түзу адам, христиандармен әрқашан кішіпейіл болды, қолайлы сәт туған бойда-ақ қашуға дайындалып жүрді, деп куәлік етеді. Мұндай куәліктерді біреулер ізгі мақсатпен жинастырады, ал өңгелері бір пайдасы тиер деген оймен жинап, арам ниетін іске асыруды көздейді: христиандар жерін тонаумен айналысып жүрген шақтарында кейде олардың адасып кетіп, тұтқынға түсіп қалатын да жағдайлары болмай тұрмайды, міне тап сол кезде әлгі куәліктерді алға тартады да, өздерінің мұнда қандай мақсатпен келгені осы қағаздардан-ақ көрініп тұрған жоқ па, деседі, — біздің мақсатымыз христиандар арасында қалу, сол үшін сіздерге түріктің қарақшы кемесіне мініп келдік, дейді. Бұл оларды жазадан аман алып қалады, сөйтіп есен-сау құтылған соң шіркеуге де шыдамдылық танытады, ал оңтайлы сәт туған бойда-ақ Бербериясына қайтып оралады да, сол баяғы кәсібіне қайта кіріседі. Бұлардың арасында аталмыш хаттарды ізгі мақсат үшін жинап, пайдаға жарататындары және христиандар арасында қалатындары да бар. Осындай діннен безгендердің бірі менің танысым болатын: бәріміз де оған мақтауын жеткізген хат жазып бергенбіз, егер өзінде сақтаулы жүрген сол қағаздарды маврлар тауып алғандай болса, оны тірідей отқа өртеп жіберер еді. Оның арабша жақсы сөйлеп қана қоймай, жаза да алатынын білетінмін. Алайда, барлық сырым мен шынымды ақтармас бұрын, оған өзім жатқан барактың қуысынан ойда жоқта бір хат тауып алғанымды айтып, соны оқып беруін сұрадым. Ол хаттың бүктеуін жазды да, мұрын астынан міңгірлеген күйі оған үңіле қарап, ұзақ зерделеді. Мен одан мұнда не жазылғанын түсінетін-түсінбейтінін сұрадым, ол өте жақсы түсінетінін, егер сөзбе-сөз аударып бергенін қаласам қалам мен сия әкеп беруім керегін айтты: өзіме сол ыңғайлырақ, деді. Біз сұрағанын тауып бердік те, ол аудармаға кірісіп, бітірген соң:
“Мынау араб хатында жазылған жайдың испан тіліндегі сөзбе-сөз аудармасы, — алдын-ала ескертіп қояйын, Лела Мәриам деген сөз барлық жерде әміршіміз Ару Мария дегенді білдіреді”, дегенді айтты.
Хаттың мазмұны мынадай еді:
“Кішкентай бала кезімде әкемнің күңі маған өз ана тілімде христианша салаатты38 үйреткен болатын және маған Лела Мәриам жайында көп әңгімелеген еді. Бұл христиан әйел дүние салды, бірақ оның жаны тозақ отына емес, Алланың мейірімді құшағына тап болғаны өзіме бек жақсы мәлім, өйткені кейін ол маған екі рет аян беріп, христиандарға баруға, өзімді өте жақсы көретін Лела Мәриаммен жүздесуге әмір етті, ал мен болсам қалай барарымды білмеймін. Мен терезеден талай христианды көрдім, бірақ тек жалғыз сені ғана нағыз дворянға балаймын. Мен жаспын әрі әдемімін және өзіммен бірге көп ақша әкете алам, — менімен бірге кете аласың ба, сол жайында ойланып көрші, сосын, анда барған соң, қаласаң, маған үйленуіңе болады, қаламасаң, оған тіреліп тұрған дәнеңе жоқ: Лела Мәриам маған күйеуді өзі-ақ тауып береді. Бұл хатты кімге оқытуға болатыны жайында ойлан, тек маврларға сенуші болма, олардың бәрі екіжүзді. Осы мені қатты мазалайды, асылы, сенің бұл жайында ешкімге ештеңе айтпағаның жақсы болар еді, себебі әкем бұл жайында біліп қойса мені құдыққа лақтырады да, үстімнен таспен бастырып тастайды. Мен шыбыққа жіп байлап төмен түсірермін, сен оған жауабыңды жалғап жібер. Егер арабша хат жаза алатын ешкімің болмаса, онда ыммен-ишарамен ұғындыр, — не айтқаныңды түсінуге Лела Мәриамның өзі көмек береді. Лела Мәриам мен Алла, сондай-ақ мына крест өзіңе жар болғай, бұл кресті күңнің өзіме тапсыруы бойынша күніне сан қайтара сүйемін”.
Бұл хаттың бізді қалай таңдандырып, қалай қуантқаны сіздерді таңғалдырмауға тиіс, сеньорлар. Соншалықты шаттанып, мәз-майрам болғанымызға қарап әлгі діннен безген бұл хаттың тектен-тек табыла қалмағанын, оның шын мәнінде арамыздағы біреуге арнап жазылғанын аңғарып қойды да, егер бұл жорамалы рас болса, өзіне сенім білдіріп, бәрін түгел айтып беруімізді өтініп, бостандыққа шығуымыз үшін өмірін құрбан етуден де тайынбайтынын айтып жалынып-жалбарына бастады, Сол арада ол мойнындағы темір кресін алып, көз жасын көлдете отырып, сол кресте бейнеленген құдайдың атымен ант беріп, күнәкар әрі жауыз адам болғанымен, оған бәрібір шын көңілден, кәміл сенетінін, ешқашан сатқындыққа бармайтынын, өзіне мәлім қылған сырымыздың бәрін түгел құпияда сақтайтынын айтты, өйткені ол хат жазған қыздың көмегімен азаттық алатынымызға, бізбен бірге өзінің де бостандыққа шығатынына, сөйтіп қасиетті шіркеу-анамыздың аясына қайтып оралу жөніндегі асыл арманының, — білместігіне және күнәға батуына байланысты ол шіркеуден шіріген жұмыртқа ретінде аласталып, біржола шеттетілген болатын, — ақыры орындалатынына үміттеніп, тіпті соған құлай сеніп те қалған еді. Осы сөздерді айтқанда оның еңіреп жылағаны және, бәлкім, шын пейілімен де шығар, өткен істеріне қатты өкініш білдіргені сонша, бәріміз сол жерде бұған бар шындықты айтқан жөн болар дегенге тоқтадық, ақыры солай істедік те: барлығын түгел жасырмай баян еттік. Оған қамыс шыбық түсірілген терезені көрсеттік, бұл үйді қаперіне алған ол онда кім тұратынын анықтау үшін қолынан не келсе соның бәрін жасауға уәде берді. Сондай-ақ, біз мавр қызының хатына міндетті түрде жауап қайтаруды ұйғардық, жазу жаза білетін адамымыз жанымызда болғандықтан, оған хатты қолма-қол айтып жаздыра бастадым; оның мазмұнын қазір өздеріңізге бір сөзін қалдырмай айтып бере алам, өйткені бұл оқиғаға қатысты елеуге тұрарлық ұсақ-түйек жайлардың бәрі әлі күнге шейін жадымнан өшкен жоқ және ақырғы демім біткенше өшпейді де. Сөйтіп, мавр қызына мынадай жауап жолданды:
“Ақ пейілді Алла жар болғай өзіңе, мейірбан ханым, сондай-ақ жүрегіңе христиан жеріне жол тарту жөнінде ой дарытқан, қасиетті құдай анасы, Мәриам әміршіміздің де шапағаты тигей саған. Мәриамға жалын, сұра одан, бәлкім ол саған әмірін қалай орындау керегін ұғындырар, — оның мейірімділігінде шек жоқ, жол тауып берері анық. Өз атымнан, сондай-ақ қасымда жүрген барлық христианның атынан, сен үшін қолдан келгеннің бәрін жасаймын деп уәде берем, ал қажет болып жатса сен үшін жан қиюға да әзірмін. Не істемек ойың барын айтып хат жаз, хабар бер, мен саған жауапты кідіртпеймін, өйткені қайырымы мол Алла бізге сенің тіліңде сөйлей де, жаза да білетін тұтқын христианды жолықтырды, оны осы хат арқылы-ақ аңғарарың кәміл. Сөйтіп, енді ештеңеге жалтақтамай-ақ бәрін жасырмай айта беруіңе болады. Христиан еліне барған соң маған күйеуге шыққың келетіні жайында жазыпсың, мен өз тарапымнан, шынайы христиан ретінде, саған үйленем деп уәде етемін, ал христиандардың өз сертіне маврлармен салыстырғанда беріктеу болатынын біліп қойғаныңның зияны жоқ. Өзіңе Алла мен оның анасы Мәриам жар болғай, аяулы ханым”.
Хат жазылып, желімденгеннен кейін маған аттай екі күн күтуге тура келді, — ақыры банья тағы да қаңырап қалды да, мен кіре берістегі дағдылы орныма барып шыбық көрінбес пе екен деп қарай бастадым, ұзамай шыбық та шошаң етіп шыға келді. Соны байқаған бойда-ақ, оны кімнің ұстап тұрғаны көзіме шалынбаса да, қолма-қол хатты көрсетіп, жіпті төмен түсіруі керегін түсіндірдім. Алайда, жіп шыбыққа жалғанып та қойған екен, соған хатымды байлап жібердім, ал арада аз уақыт өткенде ақ орамал кейпіндегі үмітіміздің жұлдызы тағы жарқ етті. Орамал жерге түскен соң, оны алып, түйіншегінен түрлі күміс және алтын теңгелерден тұратын елу эскудодан астам ақша таптым, бұл қуанышымызды елу есе арттырып, босанып шығуға деген сенімімізді нығайта түсті. Діннен безген сол күні түнде қайтып оралып, өз мәліметтері бойынша, ол үйде өзіміз әжептәуір хабардар маврдың тұратынын, аты-жөні Хаджи Мурат екенін, осынау шылқыған бай адамның зор дәулетіне мұрагер боп табылатын жалғыз ғана қызы барын, оны қала жұртшылығы Берберияда жан тең келмейтін сұлу санайтынын, қызды айттыруға талай-талай вице-корольдің келгенін, бірақ қыздың ешқайсысына шықпағанын айтты. Бұған қоса, оның христиан күңі болғанын, күңнің дүние салғанын хабарлады. Мұның бәрі хаттан өзімізге жақсы мәлім жайттардан жырақтамайтын.
Сол арада біз мавр қызын қалай алып қашуға болатыны жөнінде, сөйтіп бәріміздің христиан жеріне қалай жете алатынымыз жайында діннен безгенмен ақылдаса бастадық, ақыр соңында Зораиданың (қазір енді Мария атанғысы келіп жүрген мына қыздың есімі осындай еді) тағы бір хабарын күтуге байлам жасадық, өйткені оның көмегінсіз қиындықтардың бәрін бірдей жеңе алмайтынымызды бәріміз де бек жақсы біліп тұрғанбыз. Осыған бәтуаласқан кезімізде, діннен безген бізге босқа абыржи бермеңдер, өзім өлсем өлермін, бірақ сендерге бостандық алып берермін, дегенді айтты. Төрт күн қатарынан абақты адамға толы болды, соның салдарынан қамыс шыбық көрініс бере қоймады, ал бесінші күні, абақты тыншу тапқан бойда қайта пайда болды және жеңілденуі бақытқа жеткізетінін мегзегендей әжептәуір көлемде томпайған түйіншекпен бірге бой көрсетті. Жақындай берген сәтімде орамал байланған шыбық жерге түсті де, мен одан хат және өңкей алтын теңгелерден тұратын жүз эскудо таптым. Діннен безген осы жерде болатын, біз оны барагымызға алып кірдік, сол арада ол бізге хатты аударып та берді:
“Испанияға қалай барып жетуімізге болатынын мен білмеймін, мейірімді мырзам, Лела Мәриам да сұрағаныммен ештеңе айтқан жоқ; дегенмен, былай істеуге болатын секілді: мен саған терезеден мүмкін болғанынша көбірек алтын теңге түсіремін, ал сен ол ақшаға өзің үшін және достарың үшін өтемақы төлейсің; содан кейін біреуің христиандарға барып фелюга39 сатып алсын да, қайтып оралып қалғандарыңды алып кетсін, ал мені теңіз жағасында, Бабассун қақпасы маңайында тұрған әкемнің қала сыртындағы мекен-жайынан табасыңдар, — жаз айын әкеммен және малайларыммен бірге сол арада өткіземін. Түн қараңғысында сіздер мені ол жерден онша қиналмай-ақ алып қашасыңдар да, фелюгаға алып барасыңдар; тек байқа, маған үйленетін бол, әйтпесе Мәриамға айтып қоям, сосын ол сенің сазайыңды береді. Егер қайық сатып алуды ешкімге сеніп тапсыра алмайтын болсаң, онда өз өтемақыңды төле де, жалғыз бар, — айтқан сөзіңе бір адамдай берік екеніңе кәміл сенемін: өйткені сен дворян әрі христиансың ғой. Біздің қала сыртындағы үйімізді іздеп тауып ал, үй сыртында серуендеп жүргеніңді көрсем, баньяда ешкімнің қалмағаны маған сол бойда-ақ түсінікті болады, сол жерде саған көп ақша берем. Алла жар болғай өзіңе, мейірімді мырзам”.
Бұл екінші хатта міне осындай жайттар мәлім етілген болатын, оны оқып шыққан бойда бәріміз бір ауыздан өтемақы төлеп босанғымыз келетінін жария қылдық, фелюга сатып алуға барғымыз келетінін айттық және уақытылы қайтып оралуға уәде бердік, олардың қатарында, әрине, мен де болдым; бірақ, діннен безген біздің бұл тілегімізді табан астында тойтарып, ішіміздегі біреудің бостандыққа басқалардан ертелеу шығуына жол бермейтінін мәлім етті: босанып шыққандар тұтқында жүргенде берген уәделерін жарытымды орындамайтынын өз тәжірибемнен білем, деді ол, өйткені тұтқында жатқан ақсүйектер мұндай тәсілді талай мәрте қолданып көрген: жолдастарының бірін өтемақы төлеп босатып алып, қалтасына ақша салып, Валенсияға немесе Майоркаға аттандырған, анау ол жақтан фелюга сатып алған соң өзіне өтемақы төлегендерге қайтып оралуға тиіс-тін, бірақ қайтып оралған бірде-бір адам болмапты, — қол жеткен бостандық пен оны қайтадан жоғалтып алу қорқынышы оларды уәде-серт атаулының бәрін тарс есінен шығаруға мәжбүр ететін көрінеді. Осыған мысал ретінде ол бізге әлдебір ақсүйек әулеттен шыққан христиандардың басынан таяуда ғана өткен, не түрлі таңдай қақтырарлық сұмдықтар қас қағым сайын дерлік болып жататын бұл аймақтағы ең бір ерекше сұмдық саналатын сондай бір оқиға жайында қысқаша түрде баяндап берді. Қысқасы, оның айтқан әңгімесінен аңғарғанымыз: христиандардың бірінің өтемақысы үшін өзімізге табыс етілген ақшаны оның қолына ұстатуға тиіс болады екенбіз, ол бұған осы араның өзінен, Алжирден, Тетуанмен және жағалаудағы елді мекендермен сауда-саттық жүргізем деген желеумен фелюга сатып алмақ, ал фелюга қолға түскен бойда-ақ ол бізді абақтыдан қалай алып шығып, фелюгаға қалай отырғызу жайын қолма-қол бірыңғайламақ. Ал егер мавр қыз уәдесінде тұрып бәрімізді сатып алуға жететін ақша берсе, онда тіптен жақсы, өйткені бостандыққа жіберілген адамдар фелюгаға тапа талтүсте де отыра алады. Ең басты қиындық, деді ол, қарақшылық жасауға арналған дәу кеме болмаса, діннен бас тартқандарға маврлар басқа ешқандай кеме сатып алуға да, ондай кемеге қожалық етуге де рұқсат бермейді, өйткені кемені сатып алушы, әсіресе ол өзі испан болса, оны басқа ешқандай мақсатқа емес, жалғыз тек христиандарға қарай қашу үшін ғана алады деп қауіптенеді. Бірақ, ол бұдан шығар жолды да ойластырып қойыпты: ол фелюганы әлдебір тагарин-маврмен бірлесіп, ақшасын теңдей төлеп сатып алмақ, оған болашақта түсетін пайданың жартысын беруге уәде етпек, сөйтіп осы желеумен кеме билігін өз қолына алмақ, ал қалған шаруаны реттеу мұның өз міндеті боп табылады. Ол осылай дегенімен, маған да, серіктеріме де мавр қызының ақылын тыңдап, Майоркадан фелюга әкелуге басқа біреуді жібергеніміз жөн секілді боп көрінген еді, алайда мұның айтқанына көнбесек, бәрімізді түгел ұстап бере ме деген қорқыныштан оған қарсы келе алмадық, өйткені өзіміз жан құрбан етуге құмбыл Зораидамен арамыздағы әңгіме ашылар болса, онда тек оның ғана емес, біздің де өміріміз харап болары анық-ты. Сол үшін тағдыр-талайымызды жаратқан иеміз бен діннен безгеннің қолына тапсырғанды дұрыс деп таптық, сөйттік те сол секундта-ақ Зораидаға жауап жаздық, онда ақыл-кеңестерін бұлжытпай орындайтынымызды, өйткені құдды бір Лела Мәриам құлағына сыбырлағандай өзі бәрін өте оңтайлы етіп ойластырғанын, енді бұл істі кейінге қалдырған жөн бе әлде қолма-қол жүзеге асыру керек пе, бұл жағы тек оның өзіне ғана байланысты екенін айттық. Сонымен бірге, оған үйленетінім жайында тағы бір мәрте уәде еттім. Ертеңіне, бақытымызға қарай, банья тағы қаңырап бос қалды, сосын Зораида шыбық пен орамалдың көмегі арқылы бірнеше мәрте әрекеттеніп, бізге екі мың алтын теңге мен хат жіберді; хатында ол алдағы жұмада әкесінің қала сыртындағы үйіне баратынын және онда кеткенінше біздерге тағы ақша беретінін, ал егер бұл да аздық ететін болса, онда біздің міндетіміз қанша керегін айту ғана екенін, ал өзі қанша сұрасақ сонша тауып бере алатынын: әкесінде ақшаның көптігі сонша, мұны аңғармай да қалатынын, кілттің бәрі өз қолында екенін хабарлапты. Біз фелюга сатып алуы үшін діннен безгенге сол бойда-ақ бес жүз эскудо бердік, ал сегіз жүз эскудоны мен сол кезде Алжирде жүрген валенсиялық бір саудагерге өзімнің өтемақым үшін бердім, — ол мені корольден кепілдік ету арқылы сұрап алды, өтемақыны Валенсиядан кеме келген бойда төлеуге уәде етті. Ал егер өтемақымды қолма-қол төлесе, онда өтемақының ақшасы Алжирге әлдеқашан келген ғой, саудагер содан үнем айырмаққа үндемей жүрген ғой деп корольдің күдік алып қалуы кәміл еді. Бір сөзбен айтқанда, қожайынымның шектен тыс күдікшілдігі салдарынан оған ақшаны бірден төлеуге батпадым. Жұма күні аяулы Зораида қала сыртындағы үйге жүрмекші еді, ал бейсенбі күні ол бізге тағы да мың эскудо берді, сосын ертеңгі сапары жайында құлаққағыс етіп, егер өзімді босата қалған жағдайда қала сыртындағы үйдің орналасқан жерімен тезірек танысуымды, қандай да болсын бір сылтау тауып үйге кіріп, өзімен жолығысуымды сұрады. Мен қысқаша ғана жауап қатып, бәрін айнытпай орындайтынымды хабарладым, өзімізді Лела Мәриамға тапсыруын, тұтқын әйел өзіне үйреткен дұғаларды түгел оқып шығуын сұрадым. Одан соң үш серігімнің өтемақысы төленді, — олардың абақтыдан шығуын жеңілдету үшін, сондай-ақ, өзіме өтемақы төленгенімен, ақша бола тұра өздеріне ештеңе төленбегеніне реніш білдірмеуі үшін және шайтан азғырып Зораидаға әлденендей бір қиянат жасамауы үшін осылай істеуіме тура келді. Шындығында, жігіттерді жақсы білетіндіктен мұндайдан қауіптенбеуіме де болар еді, дегенмен ойға алған ісіміздің әлде бір жерінен ши шықпауын қалағам, сондықтан бұлардың өтемақысын да тап сол өзіме төлегендей тәсілмен төледім, яғни саудагердің оларды абыржып-алаңдамай, күдік тудырмай кепілдікке алуы үшін ақшаны қолына алдын-ала беріп қойдым, алайда астыртын әрекетіміз бен құпия істеріміз жайында оған ләм деп ештеңе айтқан жоқпыз, өйткені бұл бізге өте қауіпті көрінді.
ХLІ тарау
Мұнда тұтқын әңгімесін одан әрі жалғастырады.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 34