Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 17

Оның зарлаған даусын естіп, себебін сұрап білген Дон Кихот атқосшысын қолынан келгенше жұбатып бақты, шамалы шыдай тұруын өтініп, өз үйіндегі бес есектің үшеуі Санчоның жеке меншігіне өтетіні көрсетілген қол хат беруге уәде етті.
Санчо бұған жұбанды, көзінің жасын сүртіп, өксігін тыйып, осынау қайырымдылығы үшін Дон Кихотқа алғыс айтты. Көп ұзамай тау арасына тереңдей енген Дон Кихоттың бойы сергіп, көңілі көтеріліп кетті, өйткені бұл өңір өзі іздеп жүрген шытырман оқиғалар үшін өте бір қолайлы орын секілді көрінді. Кезбе рыцарьлардың осындай меңіреу шатқалдарда бастан кешкен не түрлі ғажайып оқиғалары ойына оралып, соларға елтіп, елігіп кеткен ол тек осы төңіректе ғана ой кешіп, өзге дүниені тарс есінен шығарды. Қауіп-қатер үрейінен арылған Санчоны да жалғыз арман мазалап келе жатқан: әлгі діни қызметшілерден тартып алған азықтың қалған-құтқанымен қалай қарын тойғызудың жайын ойлаумен болған; есегі алып жүруге тиісті нәрсенің бәрін арқалап алған ол, мырзасының соңынан еріп келе жатып осы жағдайға байланысты қолын қапқа қайта-қайта жүгіртіп, қарнын қампайту шарасын қарастыруға кірісті; және дәл осындай серуенді ол қандай керемет шытырман оқиғаға да айырбастамаған болар еді.
Бір мезгілде оқыс басын көтерген ол мырзасының Росинантты тоқтатып қойып, жердегі әлде бір буманы найзасының ұшымен көтермек боп әлекке түсіп жатқанын көрді, бұл көрініске таңырқаған ол қол ұшын бермекке жылдам жүгіріп қожайынының жанына жетті, бірақ бұл келген кезде Дон Кихот әлденендей көпшік пен оған байланған жартылай, тіпті толықтай дерлік шіріп, бүлінген шамаданды шолақ найзасының ұшына іліп көтере бастаған да еді; алайда бұл заттардың ауырлығы сонша оларды көтеру үшін Санчоға арқалап жүрген жүгін жерге тастауға тура келді; бұдан соң Дон Кихот оған шамаданда не жатқанын қарауға әмір етті. Санчо айрықша ыждағаттылық көрсетті, осынау іріп біткен, тесік шамаданда не барын білуге оның құлпы да, шынжыры да бөгет жасай алмады, — онда жұқа голланд кенебінен тігілген төрт көйлек пен тап сондай таза әрі тап сондай қымбат іш киімдер жатыр екен; ал бет орамалдан қос уыстай алтын теңге табылды. Соны көрген Санчо:
— Бізді осындай өте пайдалы шытырман оқиғаға жолықтырғаны үшін жаратқанға мың алғыс! — деп дауыстап жіберді.
Одан соң іздеуін әрмен жалғастырып, тәп-тәуір мұқабамен тысталған қойын дәптер тауып алды. Дон Кихот дәптерді алды да, ақшадан бас тартып, Санчоға оны қалтаңа салып қой деді. Есі кетіп қуанған Санчо бұл жомарттығы үшін оны қолынан қайта-қайта сүйіп, алғысын жаудырды, сосын шамадандағы барлық киімді азық-түлік дорбасына сықастырып салып алды. Осыны үнсіз бақылап тұрған Дон Кихот былай деді:
— Маған мынандай ой келіп тұр, Санчо: шамасы, бағдарын жоғалтқан әлдебір жолаушы осы тауларда адасып қалған шығар, оған қаныпезерлер тап беріп, өлтіріп тастаған болар, ал денесін адам жүрмейтін мына жапан түздегі бір жерге көміп кеткен шығар — шынымен-ақ осындай оқиғаның орын алғанына еш күмәнім жоқ.
— Олай болуы әсте мүмкін емес, қарақшылар ақшаны қалдырып кетпес еді, — деді Санчо келісіңкіремей.
— Бұның көңілге қонады, — деді Дон Кихот, — бірақ, ондай жағдайда мұның бәрінде нендей мән барын түсіне алмай тұрмын, тіптен ақылым жетпейді. Алайда, тоқтай қал: мына қойын дәптерді қарайық, бәлкім, мұнда өзімізге ой-түрткі болуға жарайтын, білмекке аңсарымыз ауып тұрған нәрселеріміз жайында әлденендей бір мәлімет беретін жазба бар шығар.
Ол қойын дәптерді ашты, оның беттерінен ең алғаш ұшырасқаны — сонет болды, қайта көшіріліп жазылмағанымен жазуы анық та әдемі екен, Дон Кихот сонетті Санчоға алғашқы жолынан ақырғы жолына шейін дауыстап оқып берді:
Әлде Купидон салды ма мені мазаққа,
Әлде мүлдем жаңылды ма жобадан,
Әлде нендей тауқымет бар ма зобалаң —
Тең келмейтін тағдырым берген азапқа.
Бірақ, Купидон құдай ғой биік айбары —
Ол кемеңгер, емес және тас бауыр.
Азабымның қайда, ендеше, бастауы,
Қайда күллі қуаныш-шаттық қайнары?
Сенде деп те, Филида, айтпан әңгіме:
Жақсылыққа жуыспайды жамандық,
Ізгілік пен зұлымдық қоңсы қонбайды.
Бір нәрсе анық: қабірге кетем мәңгіге,
Өйткені, енді қалмады қызық маған түк —
Себебі жоқ сырқатқа дауа болмайды.
— Бұл жырдан бірдеңе түсіне қою қиын екен, — деді Санчо, — оған қоса онда қайдағы бір бәңгілер жайында айтылады екен.
— Қандай бәңгілерді айтып тұрсың? — деп сұрады Дон Кихот.
— Маған сіз бәңгіге деген секілді болдыңыз.
— Ау, бәңгіге деген жоқпын, мәңгіге дедім ғой, — деп түзетті оны Дон Кихот. — Шамасы, автор өзінің ұзамай ана дүниеге аттанатынын айтқысы келген сықылды. Байқауымша, бұл әжептәуір жақсы ақын тәрізді, егер поэзиядан бірдеңе білетін болсам.
— Сонда сіздің, тақсыр, өлең жайынан да хабарыңыз болғаны-ау? — деп сұрады Санчо.
— Хабарым бар және өзің ойлағаннан гөрі тәуірірек, — деп жауап қатты Дон Кихот. — Жүрегімнің әміршісі Дульсинея Тобосскаяға арнап бастан-аяқ өлеңмен жазылған жолдамамды қолыңа ұстатқан кезімде бұған анық көз жеткізерсің әлі-ақ. Сен біліп қой, Санчо, өткен ғасырдағы кезбе рыцарьлардың бәрі дерлік ұлы ақын және ұлы музыкант болған: өйткені, осынау екі қабілет немесе, дұрысырақ айтқанда, екі қасиет кезбе ғашықтардың бәріне тән еді. Бірақ, жасыратын да ештеңесі жоқ, бұрынғы өткен рыцарьлардың өлеңінде шеберліктен гөрі сезім молырақ болатын.
— Әрмен қарай оқи беріңіз, тақсыр, бәлкім кейінірек түсінікті бола түсер, — деді Санчо.
Дон Кихот парақты аударып:
— Бұл қара сөз екен, шамасы, хат шығар, — деді.
— Шаруа жайын айтқан хат па екен, сеньор? — деп сұрады Санчо.
— Басталуына қарағанда, сүйіспеншілік жайындағы жазба секілді, — деп жауап қатты Дон Кихот.
— Ендеше, оны дауыстап оқып берсеңізші, тақсыр, — деді Санчо, — махаббат жайындағы хикаяны тыңдаудан артық жаным сүйер нәрсе жоқ.
— Қазір оқып берейін, — деді Дон Кихот.
Санчоның өтінішіне құлақ қойған ол осы хатта жазылғанның бәрін бастан-аяқ оқып берді:
“Сенің жалған уәдең мен өзімнің дауасыз сормаңдайлығым бастап алып бара жатқан жақтан саған, абзалы, менің бұл дүниеден баз кешкенім жайындағы хабар жетпесе, жалынышты сөзім жете қоймас. Сен менен бездің ғой, беу, жақсылықты білмейтін сұлуым-ай! Оның жалғыз ғана себебі: анау менен гөрі дәулеттірек көрінеді, адамгершілік қасиеттері артық болса бір сәрі ғой; бірақ егер ізгі қасиеттерді қазына-байлық айырбастайтыны анық болса, онда мен ешкімнің бақытын қызғанбаған болар едім, өзімнің жолы ауыр сорлы екеніме де күйінбес едім. Өз сұлулығың тұрғызған үміт мұнарасын, өз қылығың қиратты: сұлулығыңа қарап сені періште екен деп ойлағам, ал істерің әйел екеніңді ғана көрсетті. Бақытты бол, қайғы-қасіретімнің себепкері, жұбайыңның өзіңе жасаған опасыздықтарын жаратқан иеміз қашан да жауып-жасыра берсін, сонда сен істеген ісіңнің терістігіне өкінбес едің, ал мен болсам кек қайтару сынды өзіме мүлдем жат нәрседен іргемді аулақ салар едім”.
Хатты оқып шыққан Дон Кихот:
— Өлеңнен ештеңе аңғару мүмкін болмаса, мына хаттан білеріміз одан да аз екен, тек бұны жазған адамның талақ етілген нақсүйер екенін ғана көрдік, — деді.
Қойын дәптерді түгелдей дерлік парақтап шыққан ол тағы бірнеше өлең мен хатты кездестірді, кейбірін ажыратып оқи алғанымен, өңгелерінің қол таңбасын айыру мүмкін болмады, бірақ бұлардың бәрінің де мазмұны өкініш-нала, күйініш, көңіл шаттығы мен уайым-мұңы, жақын тартқан шақтағы тебіреніс пен кеудеден итерген кездегі күңіреністен тұратын. Дон Кихот дәптерді парақтап жатқан кезде Санчо шамаданды битін салып тінтіп шыққан-ды, сөйтіп шамадан мен көпшіктің ол шұқыламаған, тексермеген, зерттемеген бірде-бір бұрышы, ол сөгіп қарамаған бірде бір тігісі қалмаған-ды — жүзден астам алтын теңгені олжа қылып дәндеген ол салақтығы пен ұқыпсыздығының қырсығынан қапы қалып жүрмейін деген. Алайда алғаш іліктірген олжадан басқа ештеңе таба алмағанымен, көрпеге салып қақпақылдау да, құсып тастаған сұйықтық та, сілесін қатырған сойылдар да, малшының темір жұдырығы да, қоржынының қолды болуы да, жадағайын жоғалтуы да, сондай-ақ қайырымды мырзасына қызмет ете жүріп бастан кешкен аштық та, шөліркеу мен шаршау да — бәрі де текке кетпеген екен деген ойға келді, өйткені аталмыш олжадан бас тартуы арқылы Дон Кихоттың жасаған мейірім-қайырымы атқосшымызға осының бәрін артығымен өтейтіндей көрініп еді.
Қайғылы Бейне Рыцары шамадан иесінің кім екенін білгісі келіп шыдамсызданды. Сонет пен хат, алтын мен сәнді көйлектер мұның текті әулеттен шыққан, сүйген ханымының қатыгездігі мен жек көрушілігі әлденендей оғаш іске итермелеген ғашық біреу екенін аңғартатын. Бірақ, мына адам аяғы баспаған жапан түзде бұның жайын сұрап білетін ешкімнің жоқтығы себепті ол уақытты босқа жібермей, Росинант таңдаған жолмен алға басты — ал, Росинант өзі ғана өте алатын жолмен жүріп келе жатқандықтан Дон Кихоттың осынау тар жол, қыспақты қуыста әйтеуір бір ерекше шытырман оқиғаның болмай қоймайтынына сенімі кәміл-ді.
Осындай ойдың шырмауында келе жатқан ол кенет тура қарсы алдынан, жатағандау төбенің үстімен әлдебір адамның асқан әбжілдікпен тастан тасқа секіріп, бұталардан қарғып өтіп бара жатқанын көріп қалды. Оған қоса, бұл адамның жарым-жартылай жалаңаш екенін, қою қара сақалы, ұйпа-тұйпа қалың шашы барын, жалаң аяқ, балтыры тізесіне дейін жалаңаш екенін де байқап үлгерді; бұтында, шамасы, сарғыш барқыттан шығар, шалбары бар екен, бірақ жұлым-жұлымы шыққаны сонша, кей жерінен жалаңаш тәні көрініс беріп қалатын; ол, сондай-ақ, жалаңбас еді. Әлгінде айтылғандай, бұл адам жылдам жүгіріп өткен болатын, алайда Қайғылы Бейне Рыцары оның осы ерекшеліктерінің бәрін байқап, есте сақтап үлгерген-ді; оны қуып жетпекке әрекет қылғанымен, онысынан түк шықпады, өйткені қауқарсыз Росинант, әсіресе адымының қысқалығы мен туа бітті ебедейсіздігін ескергенде, бұл араның ойқы-шойқысымен шабуға жаратылмаған жануар болатын. Дон Кихот көпшік пен шамаданның иесі осы екенін сол сәтте-ақ аңғара қойды, сөйткен соң оны жолықтырғанша тауда тіпті бір жыл бойы тентіреп жүруіне тура келсе де оны қалайда іздеп табуға өзіне-өзі сөз берді; осы мақсатпен ол Санчоға есегінен түсіп, төбенің сол жақ баурайын айналып өтуге әмір етті, ал өзі қарсы бетімен орағытатынын айтты, сонда, бәлкім, осыншама жедел қарасын батырған адаммен ақыры жолығысатын шығармыз, деді.
— Бұған шамам жоқ, — деп шынын айтты Санчо, — өйткені, сізден бір адым былай жырақтасам болды, жан-жақтан үрей қамап алады да, не түрлі құбыжықтар мен елестер есімді шығарады. Осы себепті, ашу шақырмауыңызды өтініп, алдын-ала ескертіп қояйын: өле-өлгенімше өзіңізден бір адым аулақ кетпеймін.
— Ендеше, солай-ақ болсын, — деді Қайғылы Бейне Рыцары, — рухымның мықтылығынан пана іздейтінің мені шынымен қуантады, ондай жағдайда, тіпті жаның тәніңнен ажыраған күнде де, ол сені жалғыз қалдырмайтын болады. Енді соңымнан қыл елі қалмай немесе шамаң қалай келсе солай ер де отыр және жан-жағыңды қалт жібермей қадағала. Біз мына төбені айналып өтеміз, бәлкім, сонда әлгінде көрген адамымызды кездестіріп қалармыз, — өзіміз тауып алған дүниелердің иесі сол екенінде ешқандай күмән жоқ.
Оған Санчо былай деп жауап қатты:
— Абзалы, соны іздемей-ақ қойсақ неғылады: өйткені, біз оны жолықтыра қалсақ, ақша ойламаған жерден соныкі боп шықса, онда оны амалсыз өзіне қайтаруыма тура келеді ғой, сондықтан көп әуре-сарсаңға түспей-ақ, басымды босқа қатырмай-ақ қашан ғайыптан-тайып заңды қожайыны табыла кеткенше өзімді соның иесі санап жүре берейін де, оны өзіміз іздеп табуға талаптанып, әуестік жасап қайтеміз. Бәлкім, оған дейін ақша жұмсалып та кетер, ал жоққа сот жоқ екені белгілі ғой.
— Бұның дұрыс емес, Санчо, — деп келіспеді Дон Кихот. — Ақшаның иесі — жанымыздан жүгіріп өте шыққан адам екені жайында ақыры күдік алдық екен, оны іздеп табуға және ақшасын өзіне қайтарып беруге міндеттіміз. Ал, егер оны іздеуге шықпасақ, онда оның нақ сол адам екені жайындағы осынау көңілге қонымды күдігіміздің өзінен-ақ біздің айыбымыз оның анық сол екенін біле тұра іздемегенімізден кем болмайды. Сөйтіп, достым Санчо, оны іздейтінімізге бола күйініп-қапаланба, өйткені оны тапқан бойда-ақ менің де күйініп-қапаланудан тиылатынымды ұмытпа.
Осы сөзді айтып ол Росинантты шпормен тебініп жүріп кетті, ал Санчо болса Хинесұмпай де Пасамонтенің аярлығы салдарынан қожайыны соңынан жүктерін арқалап жаяу борсаңдады; сөйтіп төбенің жарты бөлегін артта қалдырған олар жылғаның жағасынан қашырдың жарым-жартылай ит жұлмалап, қарға шұқып тастаған өлімтігін жолықтырды: қашырдың ерттеулі әрі жүгендеулі күйде жатқаны қашыр мен көпшіктің иесі әлгі қашқын деген жорамалдарына көздерін жеткізе түсті.
Олар өстіп қашырдың өлімтігін төңіректеп жүрген кездерінде кенет мал қайырып жүрген бақташының ысқырығынан аумайтын ысқырық естіліп, сол жақ беттен ойда жоқ жерден қара-құра көп ешкі шыға келді, сосын қыраттың төбесінен егде жастағы бақташының өзі бой көрсетті. Дон Кихот оған дыбыс беріп, етекке түсуін сұрады. Анау даусын қатайтыңқырап үн қатып, адам аяғы сирек басатын, бәлкім, тіпті, өмірі бірде бір рет баспаған, тек ешкілер, қасқырлар және басқа да жабайы аңдар жүретін бұл өңірге оларды не айдап келгенін сұрады. Санчо, алайда, одан төмен түсуін өтінді, — содан соң ғана оған егжей-тегжейлі есеп беретіндерін айтты. Төмен түскен бақташы Дон Кихоттың жанына жақындап:
— Мына шұңқырда өліп жатқан қашырға қарап тұрғаныңызға бәс тігуге бармын. Оның мұнда жатқанына, жаңылмасам, жарты жылдай болды ғой деймін. Айтыңызшы, мұның қожайыны кездескен жоқ па сіздерге? — деп сұрады.
— Жоқ, кездескен жоқ, бірақ осы араға жақын маңнан көпшік пен шамадан таптық, — деді Дон Кихот.
— Ол заттар маған да ұшырасқан, — деді бақташы, — бірақ мен жерден көтермек түгіл, жақындап баруға да батпадым: басым бәлеге қалар деп қорықтым, кім біледі, ұры деген айып тағулары да мүмкін ғой. Шайтанға керегі шатақ, тобығыңнан қағып қалса бітті, сүрініп барып тыраң ете түсесің — одан соң не болғанын, қалай, неліктен болғанын анықтап көр.
— Мен де солай ойлаймын, — деп қоштай кетті оны Санчо. — Әлгі заттар маған да ұшыраса жаздаған, бірақ мен жүз қадамға да жақындай алмадым. Мен оларға тиген жоқпын, қазір бәрі сол баяғы орнында жатыр, әйтпесе жуыссаң болды-ақ бір қырсыққа ұрынарың кәміл.
— Айтыңызшы, туысқан, бұл дүниелердің иесі кім екенін білмейсіз бе? — деп сұрады Дон Кихот.
— Білетінім біреу ғана, — деп жауап қатты бақташы. — Бұдан жарты жылдай ма әлде соған жуық па уақыт бұрын осы арадан үш мильдей жердегі бақташы қашаларының біріне мына шұңқырда тырайып жатқан қашырға салт мінген, әлгі өздеріңіз тапқан және орнынан қозғамадық деген көпшігі мен шамаданы бар, сыпайы да сымбатты бір жас жігіт келді. Бізден мына тау жотасының әсіресе қай жағы адам аяғы баспаған жапан түз екенін сұрады. Біз оған осы қазір өзіміз тұрған жақ екенін айттық, бұл шындығында да солай, өйткені егер тағы да жарты мильдей тереңірек енсеңіздер барған жақтарыңыздан қайтып шыға алмай қалуларыңыз да мүмкін. Бұл араға қалай тап болғандарыңызға таңырқауым әлі таусылмай тұр: өйткені бұл жерге бастап әкелетін бірде бір жол, не соқпақ жоқ қой. Сөйтіп, әйтеуір, не керек, бізді тыңдап алған соң жігіт қашырының басын бұрды да, өзіміз көрсеткен жақты бетке алып жөнеп берді, біз бәріміз оның сымбатына сүйсініп, сұқтана қарап қалдық және қойған сұрағына, одан соң асығыс-үсігіс тауға қарай қайта бағыт ұстаған қылығына таңырқандық. Содан оны көрген ешкім болмады, алайда арада екі-үш күн өткеннен кейін ол жол бойына шығыпты, дәл сол кезде жолмен бақташыларымыздың бірі өтіп бара жатыр екен, ешқандай балағат, жаман сөз айтпастан жетіп келіп жұдырықтың астына алып, тепкілеп тастапты да, есегіне жүгіріп барып, артып әкеле жатқан барлық наны мен сүтсірнесін тонап алыпты. Одан соң көз ілеспес жылдамдықпен таудың арасына кіріп жоқ болыпты. Бұл жайдан бақташылардың біразы хабардар болған соң, біз таудың ең бір қу медиен жықпылдарын шарлап, екі күн бойы дерлік іздеп, ақыры оны бір еңселі де жуан еменнің кеуегінде отырған жерінен таптық. Ол бізге ешқандай жаулық танытпай, жайдары мінез көрсетті, үстіндегі киімі жыртылып та қалыпты, ал беті әлем-тапырық боп кетіпті әрі күнге күйіп қошқыл тартыпты — әзер таныдық, расын айтқанда, алдымызда тұрған жанның өзіміз іздеп жүрген адам екенін жырым-жырымы шыққанымен, бәрімізге жақсы таныс сол киімдеріне қарап қана ажыраттық. Ол бізбен сыпайы сәлемдесіп, қысқаша түрде әрі көкейге әбден қонымды сөздермен өзінің мұндай тіршілікті таңдағанына таңырқаудың қажеті жоқтығын, өйткені кешірілмес күнәлары үшін өзін-өзі осындай азапты өмір кешуге мәжбүр етіп жүргенін мәлім етті. Есімін сұрап едік, айтудан бас тартты. Бұдан соң біз оған азық-түлік қажет болса, — ал оның азық-түліксіз бәрібір күнелте алмайтыны белгілі, — өзінің қайда жүргенін айтып хабар беруі керегін, сұрағанының бәрін қуана-қуана және уақытылы жеткізіп беретінімізді ескерттік, ал егер оған бұл да онша ұнамаса, онда оның, тым құрығанда, жол бойына шығып жейтін асты бақташылардан сұрап алуына болатынын, тартып алмауы керегін құлаққағыс еттік. Ол бізге рақмет айтып, қарақшылық жасағаны үшін кешірім сұрады және болашақта ешкімге ешқандай залал келтірмей, Христос атынан өтініш білдіретініне уәде етті. Қай араны тұрғылықты мекен ететінін сұрағанымызда, ол ондай орыны жоқ екенін, қараңғылық түскен кезде қай жерде жүрсе, сол жерге түней кететінін айтты. Сөзін аяқтай келе ол еңіреп жылап жіберді, осынау жан тебірентер зарлы үнді тыңдап тұрып және алғаш көргенімізде оның қандай болғанын, қазір қандай күйге түскенін ойша салыстыра тұрып көзімізге жас алмасақ, біздің де жүрегіміздің қара тастан айырмашылығы болмас еді. Қайталап айтам, жігіт аса көрікті де сымбатты болатын, оның сыпайы да салмақты лебізі текті әулеттен шыққан, жақсы тәрбие көрген адам екенін аңғартатын, оның сөзін деревня тұрғындары ғана тыңдап тұрғанымен, ізеттілігі тіпті сол қарабайыр адамдардың да назарын аударған еді. Сөйтіп, қыза сөйлеп лапылдап тұрған ол сөзін аяқ асты үзіп, жерден көз алмаған күйі тымырайды да қалды, не істерімізді білмей абдырап, әңкі-тәңкіміз шыққан біз оның бұлайша тырп етпей, тым-тырыс тұрып қалуының соңы не боларын тостық; оған айрықша жанашырлықпен көз салып тұрдық, өйткені оның біресе көзін ашып, жерге кірпік қақпай ұзақ қадала қарайтынына, біресе көзін қайта жұмып, тістеніп, қабағын түйетініне қарап, ақыл-есін ауытқытар талмасы қайталап қалғанын айтпай-ақ аңғарған едік. Ұзамай болжамымыз шындыққа айналды, өйткені ол құлап түсті, бірақ сол бойда-ақ құтырына ұшып түрегеліп өзіне жақын тұрған бақташыға тап берді; өрекпи әрі долдана ұмтылғаны сонша, егер аулақ сүйреп әкетпегенімізде бақташыны шайнап тастарына немесе жұдырықпен бір-ақ ұрып мерт қылып жібереріне күмән жоқ-ты. Ал, бақташыға ол мынадай сөздерді айтып тап берген еді: “Ә, опасыз Фернандо! Маған жасаған сатқындығыңның сазайын сен қазір, тап осы қазір тартатын боласың. Азғындықтың неше атасы жайлаған, негізінен залымдық пен екі жүзділік орын тепкен жүрегіңді кеудеңнен мына өз қолыммен жұлып алам!” Бұл сөздерге қосымша ол басқа да біраз сөз айтқан-ды, бірақ бәрі де Фернандоның басына жаңа бір қарғыс жаудырып, оны опасыз және аяр адам ретінде айыптауға саятын. Сөйтіп, бақташыны зордың күшімен босатып алдық, ал ана жігіт болса ләм деп тіл қатпастан бізден жырақтай берді де, жүгіріп барып қалың бұтаның арасына қойып кетті, оны қуып жетерліктей шама бізде болған жоқ. Осының бәрінен біз оның оқтын-оқтын ақылын жоғалтып алатынын, Фернандо есімді әлдекімнің оған үлкен қиянат жасағанын және мына қазіргідей жағдайға жеткеніне қарағанда бұл қиянаттың өкініші өлшеусіз болғанын білдік. Осы долбарымыз кейін ол жол бойына шыққан сайын (жолдың бойына ол талай мәрте шыққан-ды) дәлелденіп отырды: кейде ол бақташылардан ішіп-жемімен бөлісуін сұрайтын, ал кейде күшпен тартып алатын, өйткені есі кіресілі-шығасылы жағдайда бақташылардың ырза-пейілмен ұсынғандарынан бас тартып, оларға жұдырығын ала жүгіретін. Ал, ақыл-есі сау кезде аса кішіпейілділікпен және ізеттілікпен Христос атынан өтініш білдіретін және шын жүректен, тіпті көзіне жас алып тұрып, алғыс айтатын. Сөзіме сеніңіздер, сеньорлар, — деп әңгімесін әрмен жалғады бақташы, — кеше мен өзім және тағы төрт жігіт — екі көмекшім мен екі танысым — бәріміз оны қалай да таппай қоймайық деп уәделескенбіз, ал тапқан жағдайда келіссе өз еркімен, келіспесе күшпен осы арадан сегіз мильдей жердегі Альмодовар қаласына алып барып, сырқаты емге көнетіндей болса емдетейік, тым құрығанда, ақыл-есінен айрылғанға дейін кім болғанын білейік, басына түскен бақытсыздығы жайында хабар беретін жақын-жуықтарын іздейік дегенбіз. Міне, қойған сауалдарыңызға жауап ретінде айтарымның ұзын-ырғасы осы, сеньорлар, сондай-ақ, есте жүргені артық етпес, тауып алған нәрселеріңіздің иесі — жаныңыздан соншалықты шапшаң шауып өткен, әлгінде өздеріңіз көрген жартылай жалаңаш адам. (Жігіттің тастан-тасқа қарғып жүргенін көргендері жайында Дон Кихоттың оған айтып үлгергенін еске сала кеткен жөн.)
Бақташыдан естігендері Дон Кихотты қатты толғандырып, осынау есалаң байғұстың кім екенін білуге деген құштарлығын бұрынғыдан да бетер күшейте түсті, сөйтіп ол ойға алған ісін аяғына дейін жеткізуге өзіне-өзі серт берді, анығырақ айтқанда: тауды түгел сүзіп, барлық қуыс-қалтарысы мен үңгірін тінтіп, қайткен күнде де оны тауып алмақ болды. Алайда, тағдыр бәрін өзі жобалағаннан немесе күткеннен әлдеқайда тәуір үйлестіріп берді, өйткені дәл осы қас-қағымда бұлардың тура қарсы алдынан, таудың аңғарынан өздері іздеп жүрген жігіт бой көрсетті: ол әлдене жайында өзімен-өзі сөйлесіп келе жатыр еді, оның не деп келе жатқанын тіпті жақын жерден де ешкім ұғып болмайтын, ал жырақтан екібастан. Үстіне кигені жоғарыда сипатталған киім еді; оған қоса, оның қасына таяп келген Дон Кихот бұның жыртық-жыртық бешпетіне амбра иіс суы себілгенін сезді, бұл жағдай рыцарымызды мұндай киім киетін адам қара халықтан шықпайды деген ойға біржола орнықтырды.
Жақындап келген жас жігіт бұларға қарлығыңқы бәсең дауыспен, бірақ мейлінше инабаттылықпен сәлемдесті. Дон Кихот оның иіліп берген сәлеміне одан артық болмаса кем түспейтін ізеттілікпен жауап қатып, атынан түсіп, оны ешбір қысылып-қымтырылмастан айрықша достық пейілмен құшағына қысты және бейне баяғыдан білетін адамынша ұзақ уақыт бойы құшағынан босатпай тұрып алды. Дон Кихотты Қайғылы Бейне Рыцары дейтініміз сияқты, Аянышты Бейне Мүсәпірі деп атауымызға әбден болатын жас жігіт әу баста өзін құшақтауға ерік бергенімен, кейін Дон Кихотты сәл-пәл әрі итеріп, иығына қолын қойған қалпы, бұл өзі бұрын көрген адамы ма, әлде жоқ па, соны ажыратып алғысы келгендей оған тесіле қарап тұрып қалды; өзі Дон Кихотты қаншалықты қатты таңғалдырған болса, Дон Кихоттың кескін-кейпі, сымбаты мен сауыт-сайманы да оны, шамасы, тап сондай дәрежеде таң-тамаша қалдырған болса керек. Құшақтасқаннан кейін, ақыр соңында, әлгі мүсәпір бірінші боп сөз бастады, ол жайында алдағы тарауда әңгіме болады.
ХХІҮ тарау
Мұнда Сьерра Моренадағы шытырман оқиға жайындағы әңгіме әрмен жалғасады
Тарихта Дон Кихот үсті-басы адам көргісіз алба-жұлба Тау Рыцарын мейлінше зор ықыласпен тыңдады деп жазылған, ал анау әңгімесін былай бастаған еді:
— Әлбетте, сеньор, сіз кім болсаңыз да, — өйткені, сізді танымаймын, —көрсеткен құрмет-қошеметіңіз үшін ырзашылығымды білдіруді парызым санаймын, сонымен бірге осы арада өзіңіз көрсетіп те үлгерген ізгі ықылас-пейіліңізге жауап ретінде өзім де сізге сондай ықылас-пейіл білдірумен ғана шектеліп қалмасам деп едім, алайда тағдыр маған өзіме жақсылық жасаған жандардың қай-қайсысына да бар болғаны тек оның қарымтасын қайтару жайындағы ізгі ниетім арқылы ғана ырзашылық таныту мүмкіндігін қалдырып отыр.
— Ал, енді маған келсеңіз, сізге қолымнан келгенінше көмектессем бе деген ойдамын, — деп іліп әкетті Дон Кихот, — мен тіпті қашан өзіңізбен жолығысқанша және мынадай әдеттен тыс өмір салтыңызға қарағанда, бойыңызды барынша меңдеп алған дертіңізден арылуға жәрдемі тиетін қандай дауа барын білгенше, осы тауларда қала беруге шешім қабылдап та қойдым, оған қоса ондай дауаны іздеу қажеттігі туындай қалса, оны бар ықыласымды салып іздеуге де дайынмын. Егер қайғы-қасіретіңіз қандай жұбатуға да көнбейтін қиын жағдайлар қатарынан табылса, онда мен өзіңізбен бірдей күйзеліске түсіп, көзімнің жасын көлдетуге әзірмін, өйткені бақытсыздыққа ұшыраған кезіңде шынымен жанашырлық білдіретін адамды жолықтыруыңның өзі де әжептәуір жұбаныш боп табылады. Ал, егер осы ақ-адал ниетімді әлденендей бір ізеттілік арқылы алғыс білдіруге лайық деп тапсаңыз, онда, сеньор, бойыңыздағы көзім анық жетіп тұрған көл-көсір ізеттілікке сеніп жалбарынам және өзіңіз жер-дүниеде ешкімге теңгермеген немесе қазір де теңгермейтін жанның құрметі үшін өтінем: айтыңызшы маған, сіз кім боласыз және киіміңіз бен түр-келбетіңіз куәлік етіп тұрғанындай, қалыптасқан күллі өмір салтыңыздың шырқын бұзып, неліктен мына меңіреу түзде жабайы аңдарша ғұмыр кешіп, өмірден баз кешуге ниет қылдыңыз? Ал, мен, күнәкар да кембағал пенде, — деп қосып қойды Дон Кихот, — өзім құрамына кіретін рыцарьлық орденнің атымен және кезбе рыцарь атағымен ант етем, егер сіз, сеньор, осы өтінішімді орындасаңыз, онда мен сізге лауазымым жүктейтін парызға сай барынша адалдықпен қызмет ететін болам немесе, орнына келетіндей іс болса, қасіретіңізден арашалап алам, немесе, уәде еткенімдей, өзіңізбен бірге көз жасына ерік берем.
Қайғылы Бейне Рыцарының сөзіне құлақ тосып отырған Орман Рыцары оған қадала қарап, оны зер сала бақылаумен болды, сосын басынан аяғына шейін тағы бір шолып өтті, өстіп оған қалағанынша қарап алғаннан кейін ғана:
— Егер ішіп-жейтін бірдеңеңіз болса, Христос үшін беруіңізді сұраймын, тамақ ішкеннен кейін, өзіме білдірген осыншалықты жылы ілтипатыңыз үшін қандай тілегіңізді де орындауға дайынмын, — деді.
Санчо қолма-қол қапшығын, ешкі бақташы — дорбасын қағыстырды, сөйтіп арып-ашыған мүсәпір тамаққа есі кете бас салып, асығыс-үсігіс қылғыта бастады: бір кесек бірдеңені жұтып үлгермей, екіншісін аузына тығып жатты; тамақ ішіп жатқан кезінде оның өзі де, басқалар да жұмған аузын ашқан жоқ. Ақыры, қарнын тойдырып орнынан тұрған ол соңымнан еріңдер дегендей ым жасады, мыналар оны бұлжытпай орындады, сөйтіп ол бұларды осы араға жақын маңайдағы, жартас қалтарысындағы көкорайға бастап келді. Келген соң көк шөптің үстіне тізе бүкті, серіктері де сөйтті: сол бұрынғыша жақ ашып сөйлеген жан баласы болған жоқ; жайғасып отырғаннан кейін мүсәпір былай деді:
— Сеньорлар, қайсы бірін айтарымды білмей отырған қисапсыз қайғы-қапам жайында қысқаша түрде құлағдар етсін десеңіздер, онда қасіретті хикаямды баяндау барысында бірде-бір сұрақпен және бірде-бір сөзбен бөлмеуге уәде беруге тиіссіздер, ал мұны орындамаған жағдайда, әңгімемді қай кезде бөлсеңіздер ол да сол жерден біржола тәмам болады.
Мүсәпірдің мына сөзі атқосшысы айтқан ертегіні тыңдап отырған шақта өзеннің арғы бетіне өткізілген ешкі санынан жаңыла бергенін, нәтижесінде бұл хикаяның соңы беймәлім боп қалғанын Дон Кихоттың есіне оралтты. Ал мүсәпір болса, сөзін былайша жалғастырды:
— Мұны сіздерге алдын-ала ескерткен себебім, қасірет-қайғым жайында ұзақ тәптіштегім келмейді, өйткені еске алу — оны көбейте түсу деген сөз, сондықтан маған қойылар сұрақ неғұрлым аз болса, мен де оны соғұрлым тезірек тәмамдаймын, сондай-ақ өздеріңізді толық қанағаттандыру үшін елеулі деген жайлардан да аттап өтпейтінімді айтып қояйын.
Сол арада отырғандар атынан Дон Кихот оның сөзін бөлмеуге уәде етті, анау оның уәдесін алған соң әңгімесін бастап кетті: