Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 19

— Менің түсінігімше, — деді Санчо, — рыцарьлардың мұндай бұзақылық істерге баруы әлденендей қажеттіліктен туған секілді, олардың опық жеп, ақымақтық жасайтын себептері болған тәрізді. Ал, енді сізді айтам-ау, сізге қараптан-қарап жынданарлықтай не көрінді, тақсыр? Әлде әйел өзіңізден теріс айналды ма, немесе бір жерден басқан ізін тауып, сеньора Дульсинея Тобосскаяның әлдебір маврмен не христианмен ойнап-күлгеніне көз жеткіздіңіз бе?
— Міне, ең қызығы да осында, — деп жауап қатты Дон Кихот, — іске асырмақ нәрсемнің өзіндік ерекшелігі де осы боп табылады. Әлденендей себеппен жынданып кеткен кезбе рыцарьлар ешқандай сыйлық та сұрамайды, алғыс та күтпейді. Бұл қитұрқының мәні мынада: мен ешқандай себепсіз қараптан-қарап жынданып кетпекпін, сөйтіп ханымыма егер қараптан-қарап жүріп осылай жындансам, онда мені шынымен сондай жағдайға жеткізген кезде не болатынын ұқтырмақпын! Оған қоса, менде бұған иланымды негіз де бар, — өзімді мәңгілікке арбап алған Дульсинея Тобосскаядан ұзақ уақытқа қол үзіп кеткенімді айтып тұрмын, өткенде бақташы Амбросьо: қол үзіп қалған адамның бойын үрей билейді, оның жанын жүдетпейтін нәрсе жоқ, демеп пе еді. Сондықтан, достым Санчо, мені осындай ерекше сипаты бар, осындай қуанышты және осындай әдеттен тыс еліктеуден айнытуға тырысып уақытыңды текке шығындамай-ақ қой. Мен жынданған адаммын және Дульсинея аяшыма өзіңнен беріп жібергелі отырған хатыма жауап әкелгеніңше осы халде болам. Егер ол адалдығымды дұрыс бағаласа — онда жындануым да, басыма азап артуым да сол бойда тәмам болады. Егер дұрыс бағаламаса, онда шынымен жынданып кетуім мүмкін, жынданып кетсем, әрине, ештеңе сезбейтінім анық. Тоқ етерін айтқанда, оның нендей жауап бергеніне қарамай, қайткенде де әйтеуір алда тұрған сынағымның мерзімі аяқталмақ және қазір мені қалдырып бара жатқан кезіңдегі алаңдаушылық ахуалым сейілмек: өйткені егер қуанышты хабар әкелсең, онда төбем көкке жеткендей шаттанам, себебі ол кезде ақыл-есім бүтін болады, ал егер жанымды ауыртар болсаң, онда мен оны сезбеймін, себебі есі ауысқан күйде болам. Айтпақшы, Санчо, сендегі Мамбрин дулығасы бүлініп қалған жоқ па? Ана антұрған оны қиратып тастай жаздағаннан кейін көзімше жерден көтеріп алып ең ғой — анау оны ақыры қирата алмады, соған қарағанда жақсылап шыңдалғаны көрініп-ақ тұр.
Санчо оның бұл сөзіне былай деп жауап берді:
— Құдай атымен ант етейін, сеньор Қайғылы Бейне Рыцары, сіз қандай адамның да шыдамын тауысасыз, — кейде тіпті үш ұйқтасаң түсіңе кірмейтін нәрселерді айтасыз, — өйткені, маған өзіңіз жыр қылған рыцарьлық, корольдіктер мен империяларды жаулап алушылық, аралдарды сыйға үлестіру, басқа да жарылқаушылық пен сыйлық дегеннің бәрі де бос мылжың әңгіме, су жұқпас суайттық, барып тұрған анихея әлде ахинея30, — дұрысы қайсысы, білмеймін, — екенін енді сезе бастағандаймын. Себебі, қырынуға арналған легенді Мамбрин дулығасы деп атап және міне, қанша күн болды, осындай жалған түсініктен арылмай жүргеніңізді біреулер білсе, онда олар өзіңізді, осы ойдан айрылмай және бет бақтырмай жүрген адамды, ақылынан алжасқан демегенде не дейді? Леген қапшығымда жатыр, дымы қалмай майысқан, бірақ үйге барған соң оны жөндеп, қырынуға пайдаланатын болам, тек егер құдай қош көріп, қатын-баламмен қайта көрісетін күн туса.
— Бері қара, Санчо, — деді Дон Кихот, — осы қазір ғана берген антыңмен ант етем саған, өмірден өткен және қазір көзі тірі атқосшылардың ішінде сенен асқан су ми жоқ. Өзіммен бірге осыншама уақыт саяхат шегіп жүргенде кезбе рыцарьлардың барлық заты бояма, ерсі, еш нәрсеге орайласпайтын оғаш, өңін сыртына айналдырғандай болып көрінетініне әлі күнге шейін қалайша көз жеткізбегенсің? Алайда, шын мәнінде, бұның сыры басқада, шын мәнінде сиқыршылар үйірі қыр соңымыздан қалмай еріп жүреді, міне солар барлық затымыздың түрін өзгертіп, басқа нәрселермен ауыстырып, бізге қамқорлық жасамақ немесе түбімізге жетпек ниетіне орай өздері қажет деп тапқан пошымда қайта оралтады. Міне, сондықтан да саған қырынуға арналған леген тәрізді боп көрінген нәрсе маған Мамбрин дулығасы боп көрінеді, ал басқа адамға басқаша түр-нұсқада елес береді. Айтқандайын, өзіме қамқорлық жасап жүрген көз байлаушының Мамбриннің ақиқаттығы айдан анық дулығасын жұрттың бәрі леген деп танитындай амал жасағаны керемет көрегендік болған: өйткені бұл көрінген кісі құмартатын аса бағалы зат қой, ал оның әншейін ғана леген екенін көргендер оны менен тартып алуға әрекет жасап әлектенбейді — оған әлгі бір адамның әуелі оны қиратуға талпынып, артынан жерге лақтырып тастап жөніне кеткені дәлел бола алады. Шын сөзім, егер бұның қандай асыл дүние екенін білген болса, одан өмірі айрылмас еді. Сақтап қой оны, достым, ал әзірше оның маған қажеті жоқ, — керісінше, үстімдегі барлық сауыт-сайманымды шешіп тастап, жарық дүниеге келгендегі қалпымда қалуым керек, әрине тек берген сертімде Амадиске емес, Роландқа еліктеуді ұйғаратын болсам.
Осылайша әңгімелесе отырып олар биік таудың етегіне жақындады, тік жартасқа ұқсас бұл тау өзін айнала қоршаған басқа таулардан оқшау тұрған-ды. Беткейімен ақырын сылдырап жылға ағып жатқан-ды, ал төңірегін белдеулеген көк шалғынның көркемдігі көз арбайтын. Түрлі ағаштың, шөп пен гүлдің көптігі бұл араның шырайын әбден-ақ келтіріп тұр еді. Осы көкорайды Қайғылы Бейне Рыцары өз сертін іске асыратын орын етіп таңдады, — бұл жерді көргенде ол, құдды бір құтырған адамдай, қатты дауыстап сөйлеп кетті:
— Беу жаратқан, осы өңірді өзіме жолдаған қайғы-қасіретің жайында жылап шер тарқататын жер ретінде таңдап, соған арналған орын етіп белгілеймін. Осында, тап осы жерде, көл боп аққан көз жасымнан мына жылға тасып төгілмек, ал тынымсыз ауыр күрсіністерімнен таудағы орманның жапырағы тоқтаусыз желпілдеп тұрмақ — жұлым-жұлым жүрегімнің жапа шеккен белгісі мен куәлігі сол болмақ. Беу, осынау қу медиен өлкені мекен ететін жергілікті құдайлар, сіздер кім болсаңыздар да, бақытсыз нақсүйердің аһ ұрған ащы дауысына құлақ салыңыздар, ұзақ мерзімге қол үзіп қалу мен қызғанышқа толы армандар оны жер бетіндегі сұлулықтың асқар шыңы және ақырғы шегі боп табылатын, азабы мен мазағы көп сүйкімді ханымның қатал мінезіне өкпе айтып, шағым білдіру үшін осы шатқалға жетелеп әкеп тұр. Беу, тау беткейлеріндегі орманға қоныстануға құштар напейлер мен дриадтар! Мамыражай тыныш тіршілігіңізді өздеріңізге үмітсіз ғашық, аяғы аяғына жұқпас сумақай, нәпсіқұмар сатирлер бұза көрмесін, сендер де басыма түскен тауқыметке жанашырлық білдіріп маған қосыла жылаңдар, жә болмаса, тым құрығанда, зар илеген даусымды бар зейінмен тыңдаңдар. Беу, Дульсинея Тобосская, түнімнің күні, азабымның шаттығы, жолымның қадасы, тағдырымның жұлдызы! Жаратқан иеміз саған таңданарлық тағдыр тарту еткей-дағы және не сұрасаң соның бәрін бергей-дағы, ал сен, жалбарынам саған, өзіңнен қол үзгенім себепті қай жерде және қандай ахуалда жүргенім жайында ойланшы, өзіңе деген адалдығымды лайықты бағалай білші! Беу, жалғыздан-жалғыз дара тұрған ағаштар, ендігі менің саяқ тіршілігімнің достары! Бұтақтарыңды жеңіл ғана діріл қақтыру арқылы осы жерде жүргенімнің өздеріңе салмақ түсірмейтіні жайында маған белгі беріңдерші! Беу сен, атқосшым, қуанышты да, қайғыны да бірге бөлісіп жүрген сүйкімді серігім! Қазір іске асырмақшы әрекетімді есіңде сақта, осы арада өтіп жатқан барша оқиғаның жалғыз ғана себепкеріне айналған аяшыма бәрін түгел баян етуің үшін ұмытпа!
Осы сөздерді айтқан бойда ол атынан түсті де, Росинанттың жүгені мен ерін қас-қағым сәтте сыпырып алып, сауырынан қолымен бір салып, былай деді:
— Беу, сәйгүлік, бостандығынан өз еркімен бас тартқан адам сол еркіндікті саған тарту етеді! Тағдырың қандай татымсыз болса, еңбегің сонша ерекше ғой сенің. Қайда барғың келсе сонда бара бер, өйткені Астольфтың Гиппогрифі де, Брадамантеге тым қымбатқа түскен атақты Фронтин де жүрдектігі жағынан өзіңмен тең келмейтіні маңдайыңа жазылған ғой сенің.
Осы арада оны Санчо бөліп жіберді:
— Құдай жамандық көрсетпегір әлдебіреу бізді сұр есектің ерін сыпыру әрекетінен құтқарып қалды, әйтпесе мен де оны сауырынан қағар едім және, кәміл сенуіңізге болады, талай-талай тәуір сөз тауып айтар едім. Әйткенмен, егер осы арада тұрса, оның ерін сыпыруға ешкімге рұқсат бермес ем, себебі оның ерін алуға деген мұқтаждық жоқ: ғашықтар мен қапалылардың әдет-дағдыларын орындау оған шарт емес, өйткені бұның иесі олар емес қой, оның иесі сол бір шуақты күндерде мына мен болғам. Ал, енді шынымды айтсам, сеньор Қайғылы Бейне Рыцары, менің кететінім, сіздің жынданатыныңыз — осының бәрі рас болса, онда Росинантты қайта ерттеген жөн болар еді: сұр есегімнің орнына соны мінер едім де, анда барғанша да, кері қайтқанша да біраз уақытты үнемдер едім, әйтпесе жаяу жылжысам ана жаққа қашан барып жетерімді де, қашан қайтып ораларымды да құдай біледі: өйткені, шыным сол, жаяу жүріске анау айтқандай алғыр емеспін.
— Мен саған былай демекпін, Санчо, — деп мәлім етті Дон Кихот, — мейлі, солай-ақ бола қойсын, бұл ойың маған өте орынды көрініп тұр. Саған тағы айтарым, сен үш күннен кейін аттанасың, өйткені осы күндердің ішінде аяшымның құрметіне істейтін істерім мен айтатын сөздерімнің бәрін көріп, естіп кеткеніңді және кейін оған бәрін түгел жеткізгеніңді қалап тұрмын.
— Ау, мен көрмейтінді көрген адам емеспін бе, бұдан соң мен көретін тағы не қалды дейсің? — деп наразылық білдірді Санчо.
— Әккі адамсуын! — деп мысқылдады Дон Кихот. — Осы қазір үстімдегі киімдерімді пәрша-пәрша ғып жыртам да, сауыт-сайманымды әр жерге бір лақтырып шашам, жартасқа басымды ұрам және тағы басқа да нәрселер жасаймын — сонда қалай таңғалмас екенсің.
— Құдай үшін өтінем, — деді Санчо, — абай болыңызшы, басыңызды аман сақтаңызшы, әйтпесе жартастың қырына немесе үшкір тасқа тап келіп, серт беруіңізге қатысты мына қыбыр-жыбырдың бәрі әп дегеннен сап тыйылып жүрер. Ал, енді бірақ өзіңіз баспен соғылу өте қажет, онсыз іс бітпейді деп тұрсаңыз, онда мен сіздің орныңызда болсам, — өйткені, мұның бәрі көз бояу, қалжың және жасанды әрекет қой, — онда мен сіздің орныңызда болсам деймін, басыммен суға немесе мақтадан жасалған мата секілді жұмсақ бірдеңеге соғылып қанағат табар ем, ал әр жағын маған қалдыра беріңіз: мейірбан ханымыма сізді алмастан да қатты жартастың қақ төбесіне басын ұрды деп айтып барам.
— Жан ашырлық кеңесіңе көптен-көп рақмет, достым Санчо, — деді Дон Кихот, — алайда мұның бәрін қалжың ретінде емес, шын ниетіммен жасамақ ойым барын біліп қойғын, өйтпеген күнде рыцарьлар қауымының көз бояушылықты күпірлікпен тең санайтын заңын бұзған болар ем, өйткені бір нәрсенің орнына екінші нәрсені жасау — алдау деген сөз ғой. Ендеше, жартасқа басыммен соғылу жөнінде ойластырған шарам — шынымен-ақ солай, ешқандай жалған бірдеңенің қоспасынсыз, боямасыз орындалуға тиіс. Сондықтан сен маған жарақатымды емдеу үшін азын-аулақ корпия тастап кет, жоғалтып алуымыздың салдарынан тағдыр бальзамсыз қалуымызды хош көріп тұр ғой.
— Әсіресе, есегімізден айрылғанымыз жақсы болмады, — деп қоштай кетті оны Санчо, — корпия да, басқалары да сонымен бірге құрыды ғой. Тек сізден өтініп сұрарым, тақсыр, сол бір қарғыс атқыр сусынды жадыңыздан біржола шығарып тастаңызшы, — атын естігеннің өзінен-ақ тұла бойым түршігіп, құсқым кеп лоқси бастаймын. Одан соң сізден тағы бір өтінерім: іске асырмақ боп жүрген анайы әрекеттеріңізге көзімнің құрышын қандыру үшін тағайындаған үш күніңіз өте шықты, соның бәрін мені көріп алды, яғни бәрі бітті, ойдағыдай болды деп есептеңізші, ал мен мейірбан ханымыма өзіңіз жайында не ғажапты айтып баратын болам. Сөйтіп, енді хатыңызды жазыңыз да мені жылдамырақ жолға салыңыз: өзіңіз қалып бара жатқан мына күнә тазартқыштан сізді шығарып алу үшін қалай тезірек қайтып оралам деп жанымды қоярға жер таппай тұрмын.
— Сен мұны күнәдан арылтатын орын деп тұрсың ба? — деп сұрады Дон Кихот. — Одан да мұны тозақпен, егер бұл жалғанда тозақтан да гөрі азабы ауыр бірдеңе табылса, тек сонымен ғана салыстырғаның жөн болар еді.
— Тозаққа тап болғанға nula es retencіo31, — деді Санчо.
— Retencіo дегеннің не білдіретінін түсінбедім, — деді Дон Кихот.
— Retencіo — біреудің тозақтан босап шыға алмай арпалысқа түсуі деген сөз, — деп түсіндірді Санчо. — Ал, сіз, тақсыр, мүлдем керісінше кепті бастан кешпексіз: егер тек Росинантқа шпордың көмегімен дем беруге жәрдемдесетін аяғым құрысып қалып жүрмесе. Қысқасы, мен Тобосоға, тура тартып мейірбан ханымым Дульсинеяға барам да, түрлі ақымақтықтар мен анайы әрекеттер, — шындығында, бұл екеуінің арасында айырма жоқ та ғой, — жасағаныңыз және әлі де жасап жатқаныңыз жайында жеріне жеткізіп айтып берем, сонда ол осыған дейін еменнен де қатты боп келсе, одан кейін былғары қолғаптай жұмсарып сала беретін болады, содан соң оның
балдай тәтті жылы жауабын алып мұнда құдды бір көз байлаушы секілді ауамен қалықтап ұшып келем, сөйтіп сізді осынау күнә тазартқыштан шығарып алам; рас, сіз мұны тозаққа ұқсас дейсіз, алайда бұл әсте де ондай жер емес, өйткені бұл арадан босап шығатын үміт бар, ал ондай үміттен, әлгінде айтқанымдай, тозақта жатқандар құралақан, ал енді бұған, тақсыр, өзіңіз де дау айта қоймассыз деп ойлаймын.
— Жөн-ақ, — деп келісе кетті Қайғылы Бейне Рыцары. — Ал, енді хатты қалай жазсақ болар екен?
— Айтпақшы, әлгі өзіме бермекші қодықтарыңыз жайындағы бұйрықты қайтесіз? — деп құлаққағыс етті Санчо.
— Саспа, ол да ұмытылған жоқ, — деді Дон Кихот. — Қағазымыз болмағандықтан бұрынғылардың үлгісімен хатты ағаш жапырақтарына немесе балауыз тақтайшаларға жазған жөн болар еді, бірақ бұл арадан қағаз табу қандай қиын болса, балауыз тақтайша табу да сондай қиын-ау. Айтпақшы, жазатын нәрсе бар екен, енді есіме түсті және өзі өте бір оңды дүние: Карденьоның қойын дәптері бар емес пе, соны айтып тұрмын; ал сен жолыңда алғаш ұшырасқан елді мекенде бұл хатты мектеп мұғаліміне, егер ондай адам табыла қалса, болмаса тіпті пономарьға, жақсы қағазға әдемілеп көшіртіп ал, бірақ тек хатшыларға берме, — олардың қолтаңбасы адам ажырата алмайтын қиқы-жиқы, бытықы-шытықы боп келеді.
— Ал, қолыңызды кім қояды? — деп сұрады Санчо.
— Амадис ешқашан қол қоймаған, — деп жауап қатты Дон Кихот.
— Жарайды, — деді Санчо, — бірақ бұйрыққа қол қою қажет, өйткені оны көшіртіп алған жағдайда мұны иесінің қолтаңбасы емес деп табады да, қодықтарыңызды маған бермей қояды.
— Бұйрық әлгі айтқан дәптерге өз қолыммен жазылады, оны жиен қарындасыма апарып бересің, ол тапсырмамды бұлжытпай орындайды. Ал енді сүйіспеншілік сезімін білдіретін жолдауыма келетін болсақ, хаттың соңына: Өле-өлгенше бір сендік Қайғылы Бейне Рыцары деп жаздырт. Оған кімнің қол қойғанында тұрған дәнеңе жоқ: жаңылмасам, Дульсинея оқи да, жаза да алмайды, оған қоса қолтаңбамды да, хатымды да өмірі бірде-бір рет көрген жан емес, өйткені оның да, менің де бір-бірімізге деген сүйіспеншілігіміз сырттай ғана болатын, алыстан сүйсіне көз тігуден аспайтын. Тіпті өйтіп көз салуымыз да өте сирек кездесетін жағдай еді, ант ішіп тұрып айтайын, оны өзімнің ерте ме, кеш пе топырақ астында қалатын мына қос қарашығымнан да артық ардақ тұтқаныма он екі жыл болды, міне осы он екі жылдың ішінде оны бар-жоғы үш-ақ рет көрдім. Оны айтасың, өзіне көз тігіп тұрғаныма тіпті көңіл аудармаған да болар, — әкесі Лоренсо Корчуэло мен шешесі Альдонса Ногалес оны осыншалық өнегелі әрі момақан етіп тәрбиелепті.
— Мәссаған безгелдек! — деп дауыстап жіберді Санчо. — Сонда сеньора Дульсинея Тобосская деп жүргеніңіз Лоренсо Корчуэлоның қызы, — басқаша айтқанда, Альдонса Лоренсо, — боп шықты ма?
— Тап сол, — деп растады Дон Кихот, — және ол күллі әлемнің әміршісі болуға лайықты жан.
— Өй, оны өте жақсы білем, — деді Санчо, — барраны ол селомыздағы ең қайратты жігіттерден кем лақтырмайды. Ол деген ой-ой-ой, барып тұрған бесаспап бикеш, ағаш та жарады, су да әкеледі, егін де орады, қақтыққанның жынын қағып алады, егер өзін сүйген жар етуге келіссе кезбе рыцарь ма немесе енді-енді ғана кезбелік жасағалы жүрген рыцарь ма, қай-қайсысы да қауіп-қатер атаулыдан қам жемеуіне болады. Ал, енді кеңірдегін айтсаңызшы, кеңірдегін, дауысын айтсаңызшы! Бір жолы, апырай десеңізші, шіркеуіміздің қоңырау мұнарасына шығып алып, айқайды салып әкесінің жалшыларын шақырсын келіп, сонда селодан бір шақырымдай жердегі танапта жүрген әлгілер оның дауысын бейне мұнара іргесінде тұрғандай анық естіпті. Ал, ең бастысы, ешқандай қылтың-сылтың дегенді білмейді — сонысы жақсы, қандай қызмет көрсетуге де әзір, кез-келген адаммен әзілі жараса кетеді, кез-келген нәрсені көңілді күлкі, ойын-сауыққа айналдырып жібереді. Енді мен сізге турасын айтайын, сеньор Қайғылы Бейне Рыцары, сіздің оған бола не қилы анайы әрекетке баруыңызға әбден болады және солай етуге тиіссіз де, тіпті ол да аз, күллі дүниеден түңіліп, асылып қалуыңызға да негіз жеткілікті, ал бұл жайында естіген жандардың бәрі бұл ісіңізді мақұлдап, өте дұрыс жасағаныңызды айтар еді, кейін сізді тіпті шайтан алып кетсе де. Оны тек бір көру үшін ғана жолға шығуға құштар боп тұрмын, өйткені кездестірмегеніме көп болды ғой, сірә, ол қатты өзгерген шығар, құдайдың құтты күні егістікте, күннің ыстығында, желдің өтінде жүреді, ал бұдан әйел адамның бет ажары бұзылады. Ал, енді сізге ақ-адал шынымды айтайын, сеньор Дон Кихот: дәл осы кезге дейін менің дым ештеңеден хабарым болған жоқ-ты, өзіңіз ғашық боп жүрген сеньора Дульсинеяны оған біресе, айталық, бискайлық түрінде, біресе каторгаға кесілгендер түрінде тоқтаусыз жөнелтіп жатқан шүленгір тарту-таралғыңызға қарап, — сондай-ақ, өзім сізге әлі атқосшы бола қоймаған кезде де жібергендеріңіз бар шығар шамасы, себебі ол кезде де өзіңіз, тақсыр, сірә, талай-талай жеңіске қол жеткізген болуыңыз керек, — оны соған лайықты әлдебір принцесса ғой немесе, тым құрығанда, әлдебір айтулы ханым ғой деп ойлап, соған шын жүректен және қалтқысыз сеніп жүргенмін. Бірақ, егер байыппен ой жүгіртіп көрсек, өзіңіз жіберіп жатқан және болашақта да жібермек ойыңыз бар, сайыста жеңілген сорлылардың сеньора Альдонса Лоренсоның, басқаша айтқанда Дульсинея Тобосскаяның, аяғына барып жығылуынан оған қандай пайда, қандай зиян? Өйткені, олардың жүздесу сәті қыздың зығыр тазартып немесе қырманда астық бастырып жатқан сәтіне тұспа-тұс келуі әбден мүмкін ғой, әлгі сорлылар соны көргенде қандай күйде болмақ, ал қыздың өзі сыйлығыңызды мазаққа айналдыруы, оған қоса өкпелеп те қалуы кәдік.
— Мен саған бұрын да талай айтқанмын, Санчо, — деді Дон Кихот, — сен өзің барып тұрған суайтсың, табиғатыңнан топас болғаныңа қарамай қашан да өзіңше әлденендей бір қалжың айтуға құлшынып тұрасың, бірақ өзіңнің қаншалықты ақымақ, ал менің қаншалықты ақылды екенімді ұғынуың үшін саған мынадай бір хикаяны айтып берейін. Білгенің артық болмас, әрі сүйкімді, әрі жас, ерікті де дәулетті, ал ең бастысы, жайдары мінезді жесір әйел зор денелі, қайратты, жас шәкірт-монахқа ғашық боп қалады. Жесірдің діни тәлімгері бұл әңгімені құлағы шалып, оған әкелік ақыл-кеңес бермекке оқталады: “Өзіңіз секілді соншалықты текті жерден шыққан, соншалықты сүйкімді әрі соншалықты дәулетті жас келіншектің, сеньора, анандай қара табан, әрі дөрекі, әрі топас біреуге құмартып қалуы мені қатты таңғалдырады; біле білсеңіз, мына біздің құтханада дін ғылымының қаншама магистрі мен докторы жүр десеңізші, солардың ішінен кез-келгенін бейне бір алмұрт таңдағандай: “Мынау керек емес, анау керек” дей отырып талғамыңызға сай іріктеп алуыңызға болады ғой”, дейді. Оның бұл сөзіне жесір келіншек ойнақылана әрі ешбір қысылып-қымтырылмай: “Сіз қатты жаңылысып тұрсыз, мархабатты мырзам, егер таңдауым қате деп ойласаңыз, онда тым ескі түсініктердің шырмауында жүрген адам болғаныңыз, аталмыш жігіт сізге кеще біреу секілді көрінгенімен, өзіме қажетті нәрседе оның сауаты өте жақсы және тіпті Аристотельдің өзін жолда қалдырады”, деп жауап беріпті. Айтайын дегенім, Санчо, өзіме керек нәрседен Дульсинея Тобосская әлемдегі ең ізгі ниетті принцессаның өзінен кем түспейді. Оның үстіне, ақындардың мадақ-марапатына ие болған және солар өз қалауынша ат қойып алған ханымдардың бәрі бірдей бұл дүниеде болмаған жандар. Шыныңмен-ақ сен романдарға, әндерге, шаштараздар мен театрларға сыймай жүрген Амарилис, Диана, Сильвия, Филиса, Галатея, Филида сындылардың бәрі тірі жан, өздерін дәріптеген және қазір де дәріптеп жүргендердің нақсүйері деп ойлайсың ба? Әсте де олай емес, олардың көбін ақындар өлең арнайтын біреу керек болғандықтан, сондай-ақ өздерінің біреуге ғашық боп жүргенін және өздерінің де біреу ғашық болуға лайықты адам екенін көрсету үшін ойлап тапқан. Ақпейіл Альдонса Лоренсоны көз алдыма көркем де кіршіксіз таза жан ретінде елестетіп, соған сенуімнің өзі маған жеткілікті екендігінің сыры міне осында, ал оның шыққан тегі қандай — онда шаруам шамалы, өйткені орденге мүшелікке өтейін деп жатқан жоқ қой ол, ендеше оның анық-қанығын тексеру де қажет емес, бір сөзбен айтқанда, менің ұғымымда ол әлемдегі ең ізгі ниетті принцесса боп табылады. Егер әлі күнге шейін бейхабар болсаң, онда біліп қойғын, Санчо, сүйіспеншілік сезімін басқадан гөрі әсіресе мына екі нәрсе айрықша өршітеді, олар — жан сүйсінтер сұлулық пен адамның жақсы аты, ал Дульсинеяның бойында осы екі қасиеттің екеуі де бар: сұлулық жағынан онымен ешкім бақталас бола алмайды, сондай-ақ ол сияқты жақсы атқа ие жандар да кемде-кем. Қысқартып айтқанда, өз бағамымша, осы қазір өзіңе мәлім еткен жайларымның бәрі де шырылдаған шындық және бұған алып-қосар дым да жоқ; сондықтан, сұлулығы жөнінен болсын, шыққан тегі жөнінен болсын өзім оны қандай деп ұйғарсам көз алдыма ол тап сондай боп елес береді: онымен Елена да шендесе алмайды, оған Лукреция да маңдаса алмайды, өткен ғасырларда ғұмыр кешкен аты мәшһүр әйелдердің ешқайсысы оған жуықтай алмайды — гректерден де, латындардан да, варварлардан32 да онымен тең келетін ешкімді іздеп таба алмайсың. Ал, жұрт аузына не келсе соны айта берсін, өйткені надандар қанша қаралағанымен, әділ қазылар мені ақтап алатын болады.
— Айтқаныңыздың бәрі жөн, бәрі дұрыс екенін мойындауым керек, мейірімді мырзам, ал мен өзім есекпін, — деді Санчо. — Алайда, аузымнан “есек” деген сөздің қалай шығып кеткеніне қайранмын, өйткені дарға асылғанның үйінде арқан жайында айтпаушы еді ғой. Жарайды, енді хатыңызды дайындай қойыңыз, сосын сау боп тұрыңыз, мен жолға шығам.
Дон Кихот қойын дәптерді алды да, аулақтау барып хат жазуға кірісті, жазып болғаннан кейін Санчоны қасына шақырып, жаттап алуы үшін хатты дауыстап оқып бермек боп тұрғанын айтты, себебі жолшыбай жоғалтып алатындай жағдайға ұшырауың мүмкін, өйткені сенің алаңғасарлығыңнан не пәленің бәрін күтуге болады, деді.
Санчо оған былай деп жауап қатты:
— Одан да гөрі, тақсыр, оны осы дәптерге бірнеше рет көшіріп жазыңыз да қолыма ұстатыңыз, ал мен оны сол қалпында апарып табыс етейін, ал онда жазылғанның бәрін жадыма желімдеп қою деген бос әурешілік — қаперімнің нашарлығы сонша, басқа түгіл тіпті өз атымның кім екенін де ұмытып қала берем. Алайда оқып шығыңыз хатты, тақсыр, — тыңдағым келіп қатты құмартып тұрмын, — сірә, бір тал артық сөзі жоқ, ән секілді сыңғырлап тұрған шығар.
— Ендеше, тыңда, мұнда былай деп жазылған, — деді Дон Кихот.
“Аса құдіретті һәм ақ көңіл сеньора!
Қол үзіп жырақ кетуден күйзеліс тапқан және жүрегі құсаға толған жан өзінің денсаулықтан мақұрым қалғанына қарамай саған, балдай тәтті Дульсинея Тобосская, аманшылық тілейді. Егер сұлулығың мені менсінбейтін болса, егер ізгі қасиеттерің менің қас дұшпаным іспетті болса, егер жек көрушілігің қайғы-шерімді өршіте түсетін болса, онда талай тауқыметті бастан өткергеніммен мұндай азапқа одан әрі шыдауға шамам жетпейтінін айтқым келеді, өйткені бұл, ауырлығы өз алдына, оған қоса тым ұзаққа созылған ақирет. Мейірбан атқосшым Санчо саған, беу жақсылықты білмейтін ару, жаным сүйген ғашығым әрі қас дұшпаным, өзімді қандай жағдайға жеткізгеніңді егжей-тегжейлі айтып береді. Егер маған көмекке келуді хош көрсең — мен сендікпін, егер хош көрмесең, онда неғылсаң о қыл, — ал өзім болсам өмірмен есеп айырысам да, осы арқылы сенің қатыгездігіңді де, өзімнің ынтызарлығымды да тояттандыратын болам.
Өле-өлгенше бір сендік Қайғылы Бейне Рыцары”.
— Басымды бәске тігуге бармын, — деді тыңдап болғаннан кейін Санчо Панса, — сезімнің бұлайша шалқуын бүкіл өмірімде бұрын-соңды естіп көрген емен. Апырай, пәле-ай, қалай ғана бұл хатта өзіңізге не керектің бәрін түгел айтып бере алғансыз және қалай ғана бәрін Қайғылы Бейне Рыцары деп қойған қолыңызға иіп әкеп дөп қиыстырғансыз! Оллаһи рас, тақсыр, сіз адам емес, нағыз шайтансыз, білмейтін нәрсеңіз жоқ.
— Өзім қызмет көрсетіп жүрген іс үшін бәрі әжетке жарайды, — дей салды Дон Кихот.
— Ал, енді, тақсыр, — деді Санчо, — сыртқы бетіне қодықтарыңыз жайында бірер ауыз бірдеңе шимайлай салыңыз және көрген жанның бәрі жазбай тануы үшін қолыңызды барынша анығырақ етіп қойыңыз.
— Әлбетте, әлбетте, — деді Дон Кихот.
Ол қысқаша хат жазды да, онысын бастан-аяқ дауыстап оқып берді:
“Жарқыным, сеньора жиен қарындасым, қожалығымда қалдырған және өзіңіз қамқорлығыңызға алған бес қодықтың үшеуін осынау бірінші есек векселін ұсынушы атқосшым Санчо Пансаға беруге рақымшылық етіңіз. Осы хатым арқылы жоғарыда аталған үш қодықты одан осы жерде қолма-қол алған осындай үш жануардың өтемі үшін беруге әмір етемін, сөйтіп бұл қарыз осы вексельдің тапсырылуы және оның, Санчоның, қолхат беруі арқасында толық өтелген деп есептеледі. Сьерра Моренаның нақ ортасында, осы жылғы жиырма екінші тамызда жазылды”.
— Тамаша, — деді Санчо. — Қол қойыңыз енді, мейірімді мырзам.
— Қол қоюдың қажеті шамалы, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — қол таңбамның өзі-ақ жетіп жатыр, бұл да бір — қол қою да бір, осының өзі үш есек емес, үш жүз есек беруге жарайды.
— Сөзіңізге сендім, тақсыр, — деді Санчо. — Ал, енді рұқсат етсеңіз, мен барып Росинантты ерттей берейін, ал сіз, тақсыр, маған батаңызды беруге даяр болыңыз, өйткені тап осы қазір жолға шығамын, жан шошырлық қылықтарыңызды тамашалап жатпаймын, — ондай нәрселеріңізді көп көргенім сонша, әбден кеңірдектеп тойдым, деп айтып барам ғой.
— Қалай болған күнде де, мұны менің өзім қалап тұрмын, Санчо, — осылай істеу керек, — тыр жалаңаш күйімде ұзын саны жиырма бес реттей құтырынғанымды көргеніңді деймін саған, өзім қалап тұрмын, оған қоса айтарым, мұның бәрін бар-жоғы жарты сағаттың ішінде-ақ жасап шыға алам, — ал кейін, осының бәрін өз көзіңмен көргендіктен, бәрін көрдім деп еш жалтақсыз ант-су іше аласың, одан соң бұған өзің ойлап тапқан басқа да нәрселеріңді қосақтауыңа болады. Алайда, шын сөзім, сен ондайдың қаншамасын сипаттап аузыңды ауыртқаныңмен, менің жасағандарым бәрі бір одан әлдеқайда көп болмақ.
— Құдай ақы шын сөзім, мархабатты мырзам, көз алдымда шешіне көрмеңізші, әйтпесе сізді қатты аяп кетем де, өзімді-өзім ұстай алмай жылап жіберем. Кеше ғана сұр есегім есіме түсіп еңіреп жылағам, әлі күнге шейін басым мәңгіріп тұр, сондықтан қайтадан тағы жылап-сықтауға зауқым жоқ. Ал, егер, тақсыр, алда-жалда кейбір құтырынды қылықтарыңызға қарағанымды қалап тұрсаңыз, онда киімшең құтырыныңызшы және оныңызды тезірек әрі қалай болса солай жасай салыңызшы. Олай дейтінім, мұның бәрінің маған текке де қажеті жоқ, өйткені, әлгінде айтқанымдай, тезірек қайтып оралу жайын қамдастыруым керек және өзіңіз күтіп отырған әрі осы үмітіңізді әбден ақтайтын хабар-ошармен оралуым керек. Ал, басқадай жағдайда байқаңыз, сеньора Дульсинея! Егер лайықты түрде жауап қатпаса, онда қандай да болсын ант үстінде уәде етуге бармын, тепкілеп әрі жұдырықтап отырып оның ішкі сарайынан тәуір жауап туындата алам. Өйткені, өзіңіз секілді, тақсыр, айтулы кезбе рыцарьдың неден екені беймәлім нәрседен нәгүманға айналуына қашанғы шыдауға болады, қайдағы бір... Ең дұрысы, бұл сеньора аяғын жұтып қойған әлгі сөзімді толық айтып беруге мәжбүр етпесін мені, әйтпесе, құдай ақы, шын сөзім, бетін аймандай қылам, одан соң не болса о болсын. Бұл мәселеде менен асқан шебер жоқ қой! Білмейтін шығар әлі ол мені! Егер білсе, ақ-адал шыным, маған құрметпен қараған болар еді.
— Оллаһи, Санчо, байқауымша, сенің ақыл-есіңнің салауаттығы да менікінен онша асып кетпеген екен, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот.
— Мен өзіңіз секілді нәкөс емеспін, — деп қарсылық білдірді Санчо, — мен тек қызуқандылаумын. Жарайды, бұл әңгімені қоя тұралық, — одан да алдағы күндерде өзім қайтып оралғанша немен жүрек жалғамақсыз, соны айтыңызшы. Карденьоның үлгісімен жол торып, бақташыларды тонамақ ойдан саусыз ба?
— Оған қам жемей-ақ қой, — деді Дон Кихот, — тіпті азық-түлігім болған күннің өзінде де, мына ағаштар мен көк шалғын сыйға беретін шөптер мен тамырларды ғана қорек қылар ем, ойға алған ісімнің ерекшелігі де — нәр татып алмау және осы секілді басқа да тауқыметтерді бастан кешу боп табылады ғой. Жә, енді, құдай қолдасын!
— Сіз білесіз бе, тақсыр, неден қатты қорқып тұрғанымды? Осы жерді дәл тауып келе аламын ба, жоқ па, соны қауіп етіп тұрмын — жан аяғы баспаған жапан түз ғой бұл ара.
— Айнала-маңдағы жер бедерін жадыңда ұста, — деді Дон Кихот, — ал өзім бұл жерден жырақ кетпеуге тырысармын, тіпті ең биік деген жартастың басына шығудан да ерінбей, жолыңды қарап тұрармын. Оған қоса (және ең дұрысы да осы), мені жоғалтып алмауың үшін және адасып кетпеуің үшін саған дрок бұталарын, — бұл арада одан көп нәрсе жоқ, — көптеп кесіп алуға, сосын оны тегіс жерге шыққанша жолшыбай бір-бірлеп тастап отыруға кеңес етемін, қайтарыңда осы белгілер мен есте қалған нышандар арқылы, құдды бір лабиринттегі Тезей арқауы секілді мені оп-оңай іздеп табатын боласың.
— Тап солай істеймін, — деді Санчо Панса.