Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 21

Total number of words is 3971
Total number of unique words is 2216
33.2 of words are in the 2000 most common words
47.7 of words are in the 5000 most common words
55.6 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Ән ауыр күрсініспен аяқталып, жолаушының екеуі де әнші тағы бір ән айта ма деген үмітпен құлақ тосып қалды; бірақ әсем әуеннің соңы өксіп жылау мен өкініш-зарға ұласып кеткендіктен олар дауысы қаншалықты ұнамды болса, зар-күйігі соншалықты запыранды осынау бақытсыз жанның кім екенін білмекке ынтықты; сөйтіп, жартасты айналып өткен сәтте-ақ қарсы алдарында сымбаты мен сұрқы Санчо Панса Карденьо хикаясын әңгімелеп берген кезде суреттеген адамға айна-қатесіз ұқсас біреудің тұрғанын көрді; әлгі адам бұл екеуінің аяқ асты тап бола кеткеніне былқ етпеді, — бейне бір қалың ойға батқан кісіше, басын кеудесіне түсірген қалпы тұрған орнынан тапжылмады, тек бұлар оның қарсы алдына барған кезде ғана көз қиығын тастады, сонан соң қайтып қараған жоқ. Священник оның қасірет-қайғысынан хабардар болатын, өйткені кейбір нышандарға қарап оны бірден тани қойған-ды, сондықтан тілі майда, сөзге шебер адам болғандықтан жанына жақын барып, қысқа да нұсқа, бірақ мейлінше көңілге қонымды сөздермен мынадай мүсәпір күйде тірлік кешкенді қойғаны жөн екенін, өйтпеген жағдайда көрер күні шектелетінін, ең үлкен бақытсыздық та осы боп табылатынын дәлелдеуге тырысып бақты. Карденьо бұл кезде ақыл-есі сау, қалыпты ахуалда болатын, жиі-жиі оралып соғып жанын бидайдай қуыратын есірік бұйдасынан аз уақытқа болса да еркіндік алған шағы еді, сондықтан киген киімдері осынау қу медиен түзде жолықтырып жүрген жандарынан мүлдем бөлек мына бейтаныстар оны қатты таңырқантты, ал олар, священник сөзінен айқын аңғарылғандай, бұның жеке басына қатысты істер жөнінде құдды баршаға мәлім жәйт тәрізді әңгіме ете бастаған шақта таңырқауында тіптен шек болмады; сол себепті ол бұларға былай деп тіл қатты:
— Сіздер кім болсаңыздар да, сеньорлар, мейірбан жандарға да, сондай-ақ әредік-әредік зұлым жандарға да әрдайым қарасып тұратын құдіреттің өзі маған, соры арылмаған бейбаққа, осынау әрі шалғай, әрі адам мекендейтін жерден жырақ түкпірде ақжүрек жандармен жолығысуға жазғанын көріп тұрмын, олардың осындай тірлік кешуімнің қандай ақылсыздық екенін сан-алуан әрі көңілге қонымды мысалдар арқылы нақтылы дәлелдеп, өзімді кеңдеу жолға салып жібермекке тырысқанын сезіп тұрмын. Бірақ, өзіме бек жақсы мәлім нәрселерден бейхабар екеніңізді, анығырақ айтқанда, ондай жағдайда оның орнын жаңа, бұрынғыдан да асқан қасірет басатынын өзім өте жақсы білем, міне сол себепті де мені шалық ұрған деп бағалайтындарыңыз, ол да ештеңе емес-ау, нағыз нақұрыс санайтындарыңыз кәміл. Әрине, бұған таңырқай қоятын да бәлендей ештеңе жоқ, өйткені басымнан өткен бақытсыздықтарды көз алдыма әрдайым әсірелеп көрсететін ой-қиялымның пәрменділігі сонша және оның өзімді құрдымға қарай қолды-аяққа тұрғызбай қуалап бара жатқаны сонша, оған қарсылық білдірерлік қауқарым қалмағандықтан біртін-біртін жансыз қара тасқа айналып бара жатқандаймын, қазір мен ештеңе сезбеймін де, ештеңе түсінбеймін де. Қандай қасіретке ұшырағанымды тек соны басқа біреулер есіме салып, осынау дерттің ықтиярында болған шағымда не бүлдіргенімді айтып берген кезде ғана ұғына бастағандай болам, сөйткен соң маған тектен-тек қайғыға батып, тағдыр-талайыма нәлет жаудырып, өзімді-өзім ақтап алу мақсатында құлақ қоюға ықыласы бардың бәріне есерсоқтыққа салыну себебімнің сырын ашу ғана қалады, өйткені парасат-пайымы бар жандар себебін білген соң салдарына таңырқамайды, тіпті дертіме дауа бермеген күннің өзінде де айып-кінә артпайды, жан қайғыма деген жанашырлық сезімдері ұстамсыздығыма деген өшпенділіктерін өшіреді. Егер, сеньорлар, сіздер де маған дәп сол басқалар көздеген мақсатпен келген болсаңыздар, онда менімен қайтадан осыншалықты терең ойлы сұқбат жүргізбес бұрын әуелі өзіме жолыққан не қилы қырсықтың ұзын ырғасы жайындағы әңгімемді тыңдап алыңыздар: бәлкім, сонда жұбату бермес қайғыма жұбату айтып та әуре болмассыздар.
Жолаушылардың екеуіне де керегі осы еді — не себептен мұндай дертке шалдыққанын Карденьоның өз аузынан есту олар үшін ғанибет нәрсе-тұғын, сондықтан егер өзі ықылас білдірмесе, оны сауықтыруға да немесе жұбатуға да тырыспайтындары жайында алдын-ала уәде еткен олар хикаясын айтып беруге өтініш жасады, бұдан соң қайғылы кавальеро адам аярлық хикаясын бірнеше күн бұрын дәлме-дәл дерлік тап сол Дон Кихот пен ешкі бағушыға сипаттап берген сөздермен баян ете бастады, ал тарихтан мәлім боп отырғанындай, ол әңгіме сонда дәрігер Элисабат пен Дон Кихоттың рыцарьлар қауымының ар-намысын қорғаштай беретін қыңырлығы қырсық боп жабысып ақыры аяқталмай қалған еді ғой. Алайда, қазір енді сәті оңынан келген кездейсоқтық арқасында соқпаның қайта оралуы кейіндей түсіп, әңгімені аяғына дейін жеткізуге мүмкіндік туған-ды; сөйтіп, әңгіме дон Фернандо Амадис Галльский жайындағы кітаптың арасынан тауып алған хатқа жеткенде Карденьо оны жатқа білетінін және мазмұны мына төмендегідей екенін мәлім етті:
Л у с и н д а — К а р д е н ь о ғ а
“Күн сайын Сіздің бойыңыздан өзіңізді бұрынғыдан да артық бағалауға міндеттейтін және мәжбүр ететін жаңа қасиеттер тауып жүрмін; сондықтан, қарызымды ар-намысыма кір келмейтіндей түрде қайтаруымды хош көрсеңіз, бұның бәрі өз қолыңызда тұр. Әкем Сізді біледі және мені өте жақсы көреді, тілегімді ешқашан аяқасты етпейді; керісінше, егер мені шынымен қадір тұтсаңыз, — ал қадір тұтатыныңыз жайында маған өзіңіз айтқан едіңіз және оған сенбейтіндей де негізім жоқ, — өз тарапыңыздан да оянатын осындай тілекті орындауға ол әрдайым әзір”.
— Осы хат, бұрын айтып өткенімдей, Лусинданы айттыру жөніндегі тілегіме түрткі болды, сондай-ақ бұл хат дон Фернандоны да Лусинда — заманымыздың ең ақылды әрі парасатты әйелдерінің бірі деген тұжырым жасауға итермеледі. Оның арман-ойымды іске асырып үлгертпей-ақ шаруамды шағындап тастау жөніндегі арам пиғылын оятқан да осы хат болатын. Мен дон Фернандоға Лусинданың әкесі қойған шартты хабарладым; бұл шарт бойынша қызды айттыру жөніндегі шаруаны әкемнің өзі қолға алуы керек еді, ал мен болсам бұл жайында әкеме айтуға жүрексініп жүрмін, келісімін бермей қоя ма деп қорқамын, дедім дон Фернандоға, — әрине, әкем Лусинданың шыққан тегін, қайырымдылығын, алған тәрбиесін, кескін-келбетін қомсынады деп ойлағандықтан емес, жоқ, әсте де олай емес: оның бойына тән қасиеттер кез-келген испан әулетінің ажарын келтіретіні анық еді; әкем маған герцог Рикардоның өзіме қандай міндет жүктейтіні анықталғанша үйлену жайын қоя тұрғанымды хош көретінін ескерткен болатын. Қысқасы, дон Фернандоға бұл әңгімені әкеме айтуға батпайтынымды, бұл кедергіден басқа да талай кедергі жолығатыны турасында бойымды үрей билеп жүргенін, оның қандай кедергі екенін әлі ашып айта алмайтынымды, бірақ әйтеуір арманымның ешқашан орындалмайтынын сезіп жүргенімді білдіріп қойдым. Бұған жауап ретінде дон Фернандо әкеммен арадағы келіссөзді өз міндетіне алатынын, сөйтіп қайткенде де оны Лусинданың әкесімен жолықтырудың бір амалын табатынын айтты. Өй, бақ құмар Марий! Өй, қатыгез Катилина! Өй, зұлым Сулла! Өй, опасыз Ганелон! Өй, сатқын Вельидо! Өй, кекшіл Юлиан! Өй, тиынның құлы Иуда! Сатқын, зұлым, кекшіл және жауыз пенде! Құпия сыры мен жүрегінің қуанышын өзіңе ағынан жарылып ақтарған бейшара жанның қандай кінәсы бар еді? Саған қандай жаманшылық жасап еді ол? Ар-намысыңа нұқсан келетіндей, өзіңе жаманшылық әкелетіндей әлденендей бір ақыл-кеңес беріп пе еді ол саған немесе әлденендей бір сөз айтып па еді ол? Бірақ, кімге зар айтып, мұңымды шағып отырмын мен! Өйткені, бәле-жаланы аспан ғаламшарларының ағыны әкелген кезде, ол тас төбемізден сарқырап тұрып құйылған кезде жер бетіндегі қандай күштің де оған тоқтау саларлық шарасы болмайтыны, адамзат баласының айла-амалы да оның алдын ала алмайтыны бесенеден белгілі нәрсе ғой. Дон Фернандо, ақсүйек әулеттен шыққан, парасатты, өзіме өте қарыздар кавальеро, қандай қызға көңілі аумасын құшырын қандыра алатын жігіт, өзімнің, бейнелеп айтқанда, жалғыз тал әрі қолыма да әлі ұстап көрмеген қызғалдағымды үзіп алар деп кім ойлаған! Бірақ, осынау пайдасы аз әрі пәтуасыз өкініштерді жайына қалдырайық та, қайғылы әңгімемнің үзілген жібін қайта жалғайық. Сөйтіп, қасында болғаным дон Фернандоға аяр да зұлым ой-пиғылын іске асыруға кедергі келтіретіндіктен, сатып алған алты атыма төлейтін ақша әкелуің керек деген желеумен мені ағасына аттандырғанды жөн көрді; бұл аттарды ол әдейі, менің көзімді жоғалту мақсатымен (осылай еткенде қылмысты әрекетін орындау оған жеңілге түсетін), әкеммен сөйлесіп көрем деп уағда берген күні сатып алған-ды. Мұндай сатқындықтың алдын алуға шамам болып па еді? Көңіліме әлденендей бір күдік ұялап па еді? Жоға, ондай ештеңе білгем де, сезгем де жоқ. Керісінше, жақсы аттардың қолға түскеніне мәз-майрам боп қуанып, дереу аттанып кетуге құлшыныс білдірдім. Сол күні кешкісін Лусиндамен жолығып, оған дон Фернандомен арамызда болған әңгіменің жай-жапсарын жеткіздім де, адал да заңды ниетіміздің ойдағыдай орындаларына күдік келтірмеуіне болатынын айттым. Дон Фернандоның опасыздығынан өзім секілді мүлдем бейхабар Лусинда мүмкіндігінше тезірек қайтып оралуымды сұрады, өйткені тағдырымыз менің әкем өз әкесімен келіссөзге түскен сәтте шешім табарына оның күмәні жоқ-ты. Не болғанын білмеймін, әйтеуір сол арада оның көзіне жас үйіріліп, аяқ асты демі тарылып сөйлей алмай қалды, ал оның маған айтайын дегені көп сияқты көрінген еді. Бойынан бұрын ешқашан байқалмаған осынау құбылыс мені қатты таңырқатты, өйткені өз ынта-ықыласым мен сәті оңынан туған кездейсоқтық бөліп берген уақыттың бәрін біз қуаныш пен шаттықта өткізетінбіз, екеуара сырларымызға көз жасын да, күрсінуді де, қызғанышты да, күдікті де, қауіп-қатерді де араластырмайтынбыз. Мен тек осындай сүйіктімнің болғаны үшін ғана тағдырға рақмет жаудырып, Лусинданың сұлулығына тамсанып, ізгі қасиеттері мен ақылдылығына таңдай қағумен жүргем. Ол да маған дәл осындай ықылас-пейіл білдіріп, ғашық жан ретінде өзі бойымнан мақтауға лайық деп тапқан қасиеттерді дәріптеумен болатын. Одан соң біз оны-мұны жайында, көршілеріміз бен таныстарымыздың басынан өткен түрлі кептер төңірегінде әңгіме-дүкен құратынбыз, сондағы менің бар бітіргенім — арамызды бөліп тұрған аласа темір тордың жиі орналасқан шабақтары бөгет жасағанына қарамастан сүйкімді ақ білегін күшпен дерлік ерніме тақау ғана тұғын. Бірақ, өзім сол бір бақытсыз сапарға аттанар күннің алдындағы кеште ол еңірей жылап, ауыр күрсінумен болды, сөйтіп ақыры үйіне кіріп кетті, ал мен болсам оның осынау мүлдем күтпеген жерден көрініс берген және көңілге уайым кіргізетін күйініші мен жүрек күйзелісінен үрейім ұшып, қатты абыржыған қалыпта аңтарылып тұрып қалдым. Алайда, үмітімнен біржола күдер үзбес үшін мұның бәрін оның өзіме деген шынайы сүйіспеншілік сезімі мен сүйген жүректерді қашан да мұңға батыратын, аз уақытқа болса да қол үзіп қалушылық сағынышына сайдым. Қалай болған күнде де, сапарға аса ренішті, ала көңіл күйде, бойымды неше алуан күмән мен күдік жайлаған қалыпта аттандым, осынау күмән мен күдіктердің айқын сыпаты жоқтығының өзі-ақ өзімді бақытсыздық пен қасірет тосып тұрғанының анық нышаны болатын.
Жұмсаған жерге келіп жеткен соң дон Фернандоның ағасына хатты табыс еттім, бірақ анау менің сол бойда кейін қайтуыма рұқсат етпей қойды, — қатты өкінгенім сонша, ол маған бір аптадай тоса тұруға және герцог Рикардоның көзіне түспеуге әмір етті, өйткені дон Фернандо ағасына ақша бергені жайында әкесіне білдірмеуді сұрапты-мыс. Бұның бәрі алдамшы дон Фернандоның айла-шарғысы боп шықты, себебі ағасының мені қолма-қол кері қайтара алатындай ақша табары анық-ты. Мұндай әмір мен бұйрықты орындамай-ақ қоюыма да болатын еді, өйткені Лусиндадан, әсіресе онымен анадай жылап-сықтап қоштасқанымыздан кейін, осынша ұзақ мерзімге қол үзіп қалуға төзімім мүлде жетпейтіндей көрінген. Сөйте тұрғанымен, бақытыммен біржола қоштасатыным жайында түйсік пайда болғанына қарамастан, шын берілген малай ретінде, айтқанына көндім. Сөйтіп, сонда жүргенімде бірнеше күннен соң бір бейтаныс адам келіп маған хат тапсырды, — адресіне көз салған бойымда-ақ мұны Лусинданың жолдағанын біле қойдым: қолтаңба соныкі еді. Хатты айрықша толқу үстінде аштым — әлденендей бір жағдай боп қалған екен деп қорыққам, әйтпесе Лусинда бір жаққа сапарлап кеткен кезімде хат жазбас еді ғой, өйткені ешқайда кетпеген кезімнің өзінде де сирек жазатын. Хатты оқымас бұрын әлгі бейтаныстан мұны оған кім бергенін және жолда қанша болғанын сұрадым. Ол маған бірде түс кезінде қаламыздың көшесімен келе жатқан шағында әлдебір әдемі сеньораның терезеден бұған дауыстап үн қатқанын, сосын көзіне жас алып тұрып былай деп тез-тез сөйлеп қоя бергенін айтты: “Ағатай! Сіз христиансыз ғой, рас па? Олай болса, құдай жарылқасын, өзіңізден өтінерім, мына хатымды көрсетілген адресі бойынша табыс етіңізші, — хат жазып отырған адамымның есімі мен оның барған жері баршаға мәлім, — сөйтіңізші, бұл жақсылығыңыз құдайдан қайтар, ал өзіңіз жолда ешқандай мұқтаждық көрмеуіңіз үшін мынау сізге беретін орамалым”. Осыны айтып ол маған терезеден орамал лақтырды, оған жүз реал, саусағыма киіп алған мына алтын сақина және қолыңызға табыс еткен хат түюлі екен. Одан соң жауабымды тоспастан терезеден алыстап кетті. Дегенмен, хат пен орамалды жерден көтеріп алғанымды және өтінішін орындайтыным жайында ымдап белгі бергенімді байқап үлгерді. Сөйтіп, хатты табыс ету үшін осынша мол ақы алғаннан кейін және адресіне қарап өзімді сізге жіберіп отырғанын ұққаннан кейін, — өйткені, сізді, сеньор, өте жақсы білемін ғой, — оған қоса, осынау сүйкімді сеньораның көз жасы көңілімді босатқандықтан ешкімге сенбей, хатты сізге өз қолыммен апарып тапсырғанды мақұл көрдім, сөйтіп жолға шығып, сеньора хатты берген кезден бастап санағанда он алты сағат бойы жүріп осы қазір ғана жеттім, ал жалпы, өзіңіз де білетін шығарсыз, екі ара он сегіз миль болады ғой”.
Елгезек те ерекше бұл шабарманның сөзін есім шыға тыңдадым, аяғымнан әл кеткені сонша, құлап кете жаздап шақ тұрдым. Ақыры хатты ашып, онда мынадай сөздер жазылғанын оқыдым:
“Дон Фернандо әкеңізбен сөйлесем, менің әкеммен тілдесуі қажеттігін айтам деп өзіңізге берген уәдесінде тұрды, бірақ мұның Сізден гөрі өзіне пайдалы болатын түрі бар. Біліп қойыңыз, сеньор, оның өзі маған құда түсті, ал әкем болса, дон Фернандоның, өз ойынша, Сіздің алдыңыздағы артықшылықтарына қызығып оған қуана-қуана келісім берді, сол себепті екі күннен кейін некеміз қиылмақшы, бірақ мұны олар жан баласына білдірмеуге тырысып отыр, бұған тек көктегі құдірет пен үй-ішіндегі кейбіреулер ғана куәлік етпекші. Жағдайым қазір қандай екенін осыдан-ақ біле беріңіз; келуіңіз керек пе, жоқ па — оны өзіңіз шешіңіз; ал мен Сізді сүйемін бе, жоқ па — оны оқиғаның қалай аяқталары көрсетеді. Құдайым қолдап, осы хат өзіңізге тағдырым сертін сақтамайтынның қолына табыс етілгенше жетсе екен деп тілеймін”.
Хаттың жалпы алғандағы мазмұны осындай еді, оқып шыққан соң ешқандай жауап та күтпестен, ақша да алмастан сол бойда жолға шықтым, өйткені дон Фернандо мені ағасына жұмсағанда ат алуға қатысты сауда-саттық жайын емес, өз қылтың-сылтыңына қатысты сауда-саттық жайын ойластырғанына көзім анық жеткен еді. Дон Фернандоға деген ашу-ызам мен ұзақ жылдарға созылған адалдықпен һәм іңкәрлікпен аялап сақтап жүрген асыл қазынамнан айрылып қалам ба деген қорқыныш қанат байлағандай болып қаламызға келесі күні-ақ, тап сол Лусиндамен жүздесуге жол тартатын дағдылы уақытымда ұшып жеттім. Қалаға жасырын келіп, қашырымды өткенде өзіме хат әкеп тапсырған мейірбан жанның үйінде қалдырдым, ал тағдыр болса бұл жолы маған қатты қарасты: Лусинданы сүйіспеншілігіміздің куәсіне айналған терезе торының ар жағында тұрған жерінен жолықтырдым. Лусинда екеуіміз бір-бірімізді алыстан-ақ тани кеттік, байқауымша, ол менің кім екенімді әлі жақсы білмейді екен, мен де оның кім екенін онша біле қоймайтын боп шықтым. Жалпы, әйелдің құпия ой-ниеті мен аумалы-төкпелі мінез-құлқын жетік білдім, сырын аштым деп мақтана алатын жан табылар ма екен? Қайдан табылсын. Сөйтіп, көзі шалған бойда-ақ Лусинда маған былай деп тіл қатты:
“Карденьо! Үстіме кигенім некеқиярға арналған көйлек, залда мені залым Фернандо, құлқынқұмар әкем мен куәлар күтіп отыр, алайда олар менің некеге тұрғанымнан гөрі өлім тапқаныма куә болатын шығар. Бекерге күйінбе, жан досым, шамаң келсе некеқиярыма қатысуға тырыс, егер мұның шырқын сөзім бұза алмаса, онда қойныма жасырған қанжар, қандай қатерлі күштердің де шырқын бұза алатын осы қанжар, бұл жалғандағы тіршілігімді аяқтап, өзіңді сүйгендігіме және әлі де сүйетіндігіме деген сеніміңнің берік орнығуына бастама бола алады”.
Жауап қатып үлгере алмаймын ба деп сасқалақтаған мен сол арада оған асығыс-үсігіс былай дедім:
“Айтқан сөзің ісіңнен алшақ кетіп жүрмегей, сеньора, егер сен маған деген адалдығыңды дәлелдеу үшін өзіңмен бірге қанжар алып жүрген болсаң, мен сені қорғау үшін және тағдыр бізге теріс қараған жағдайда өзімді-өзім жоқ қылу үшін өзіммен бірге шпага алып жүрмін”.
Бұл сөзімді оның ести қойғанына күмәнім бар, өйткені дәл осы кезде біреу келіп оған күйеудің күтіп отырғанын хабарлады. Сол сәтте-ақ қайғы толы қара түнім басталды, қуанышымның күні құрдымға батты, көзімнің жарығы құмбыл болды, ойларымның ойран-ботқасы шықты. Қыздың үйіне кіруге әл-дәрменім жетпеді, тіпті орнымнан қозғалуға да халім болмады. Бірақ, соңынан бұған қатысуым қажеттігін түсініп, — өйткені онда не түрлі жағдай болуы мүмкін ғой, — өзімді зорлап көндірдім де, ішке ендім. Бұл үйдің қуыс-тесігіне шейін өзіме жақсы таныс болғандықтан, оған қоса үйде құпияға толы абы кіріп, күбі шығу қарбаласы жүріп жатқандықтан мені ешкім байқай қойған жоқ. Сөйтіп жан адамның көзіне шалынбай залға өттім де, қолайлы сәтті құр жібермей, терезенің екі кілемнің қабысқан жиегі көлегейлеп тұрған ойығына барып тұрдым, осы жиектің арасындағы саңылаудан залда не боп жатқанның бәрін көре алатын едім. Сол жерде тұрғанымда жүрегімнің қалай атқақтай соққанын, басыма қандай ойлар келгенін, сондағы көрген-білгенімнің бәрі өзіме қалай әсер еткенін жеткізіп беретін сөз таба алар ма едім қазір? Оның бәрі соншалықты көп болды және сөзбен жеткізіп бере алмайтындай сипатта болды, тіпті сол жеткізіп бере алмайтынымның өзі жақсы. Бір масқарасы, күйеу жігіт залға күнделікті киіп жүретін киімімен кірді, Лусинданың немере ағасы күйеу жолдас міндетін атқарды, залда отбасы мүшелерінен басқа бірде бір адам болған жоқ. Аз уақыттан соң киінетін бөлмеден қасында шешесі мен екі күтуші әйел бар, тектілігі мен көркіне сай керемет сәнді киінген Лусинда шықты, ең биік талғамның тұрғысынан алып қарағанда да нәзіктік пен пәктіктің асқар шыңы боп табылатын қызға, әлбетте, тап осылай киіну ғана жарасар еді. Әрі айран-асыр болған, әрі ашу қысқан мен бейбақ оның дәл қандай киім кигенін есте сақтай алмадым. Тек кигендерінің алқызыл және ақ түсте болғандығы ғана, сосын бас киімі мен үстіндегі киімін көмкерген асыл тастардың жарқылы ғана есімде қалды, бірақ мұның бәрі оның алтын түстес әдемі шашының ғажайып көркемдігімен салыстыруға да келмейтін: асыл тастар жарқылымен және залда жанып тұрған төрт шамшырақтың жарығымен сән жарыстырған оның шашы айрықша шырайымен көзді арбап тұрған-ды. Беу қапер, жан тыныштығын жалмайтын қатыгез жауым-ай! Кереметтей жақсы көретін дұшпанымның көрерге көз керек әдемі ажарын неге тағы оралтып тұрсың сен еске! Одан да сен, қатыгез қапер, Лусинданың жанымды жаралаған зұлымдығына қаным қайнап одан кек қайтаруға, жә болмаса, өзімді өзім мерт қылуға әрекет жасауым үшін оның сол жерде істеген ісін еске салып, соны көз алдыма көлденең тартсаң етті!.. Осынау шегіністерге бола сөге көрмеңіздер мені, сеньорлар, — қасіретімнің ауырлығы сондай, ол жайында үстіртін сыдыртып айтып беруге болмайды және олай айтылмауға да тиіс, бұған қатысты жайлар, менің түсінігімше, ұзақ-сонар әңгімені қажет етеді.
Священник бұған жауап ретінде оған ренжу ойларында жоқ екенін, керісінше, оны барынша мұқият тыңдап отырғандарын, өйткені осынау ұсақ-түйектің өзі әңгіменің тоқетерінен кем тартымды еместігін, сондықтан ондай жайларға тоқталмай кетуге болмайтынын мәлім етті.
— Сонымен, — деп Карденьо әңгімесін әрі жалғады, — жұрттың бәрі залға жиналып, жергілікті священник жарғы бойынша атқарылатын рәсімді орындау үшін күйеу мен қалыңдықты қолынан ұстап: “Сеньора Лусинда, осында тұрған сеньор дон Фернандоны, қасиетті шіркеу талабына сай, өз жұбайым деп тануға келісесіз бе?” деп сұраған кезінде мен екі кілемнің арасынан басымды сұғып жіберіп, көңілім алай-түлей болып, Лусинданың өзімді өлім жазасына кесуге не өмір сыйлауға тиіс жауабын естімекке бар зейінімді салып тына қалдым. Шіркін-ай, сонда атып шығып: “Беу, Лусинда, Лусинда! Не істегелі тұрғаның жайында ойланшы, берген уәдеңді есіңе алшы, өзіңнің мендік екеніңді, басқа ешкімдікі бола алмайтыныңды білші! Аузыңнан “иә” деген сөз шыққан бойда-ақ, менің де жаным кеудемнен шығып кететінін ескерші. Өй, опасыз Фернандо, жан рақатымды жалмаған жауыз, өмірімді қара түнекке айналдырған қаскөй! Саған өзі не керек? Көздеген мақсатың не? Христиандық рәсім арқылы арманыңның асқар шыңына жетуге қақың жоқ екені есіңде болсын, өйткені Лусинда — менің жұбайым, ал мен оның күйеуімін!” деп айқайды салғанымда ғой. Нәгүман біреумін ғой өзім де! Қазір енді Лусиндадан қол үзіп, қауіп-қатерден жырақ жүрген шақта ғана сол кезде қандай қарекет жасауға тиіс болғаным, бірақ жасамағаным жайында айтып отырмын. Қазір енді баға жетпес асыл қазынамды қолдан шығарып алған кезде ғана соны өзімнен тартып әкеткен жанды қарғап-сілеп отырмын, егер қазір күйіп-пісуге тауып отырғандай күш-жігерді сол кезде тапсам одан кек қайтара алатын едім ғой. Амал қанеки, сол кезде милау да қоянжүрек болғандығым себепті, ендігі қалған өмірімді қорлықта, есуастықта және өкініште өткізуіме тура келеді де.
Лусинда не айтар екен деп священник үнсіз тосып тұрды, бірақ ол біраз уақытқа шейін тіл қатпады, сөйтіп енді өзіме адалдығын дәлелдеу үшін қанжарын шығаратын шығар, немесе бұл істі менің қолайыма қарай бұратын, күйеудің күдерін біржола үздіретін шын сөзін айтуға оқталып тұрған шығар деп ойлай бастаған шағымда ол бәсең де жабырқау үнмен: “Келісемін”, деп күбір ете қалды, одан соң дон Фернандо да сол сөзді қайталап айтып, Лусинданың саусағына сақина кигізді. Осы сәтте олар бір-бірімен некенің ажырамас жібімен жалғанды. Бірақ, күйеу жігіт жұбайын сүйіп алуға ыңғайлана берген кезде қыз жүрегін басқан күйі ес-түс жоқ шешесінің қолына сылқ етіп құлап түсті. Енді менің Лусинда келісімін беріп, үміт-арманымды мазақ еткен тұста, сөйтіп сертінен айныған шақта және сол қас-қағымда қолымнан сусып шығып кеткен бақытымды қайтып оралта алмайтынымды аңғарған кезімде қандай күйде болғанымды айтып беруім керек шығар. Діңкем құрып, құр сүлдерім ғана қалды, аспандағы құдіретті күштер мені шапағатынан айырғандай, арқасына салып арқалап жүрген қара жер қас жауыма айналғандай, күрсініс жасауға — ауа демін, көзімнен жас парлатуға — су ылғалын бермей қойғандай көрінді. Тұла бойым от боп жанды, бар болмысым өшпенділік пен қызғаныш жалынына оранды. Лусинда талықсып құлаған сәтте төңірегіндегілердің бәрі абыр-сабыр боп қалған-ды, шешесі болса Лусинданың тыныс алуын жеңілдету үшін көйлегінің түймесін ағытып жатып қойнынан конвертке салынған хат тауып алған, хатты сол бойда Фернандо іліп әкетті де, шамшырақ жарығына тосып оқи бастады; оқып болғаннан кейін креслоға сылқ етіп отыра кетіп, ауыр ойға берілгендей қолымен жағын тіреніп қалды: жұбайының есін жиғызбаққа жанталасып жатқан жұртқа қол ұшын беруді ойына да алмады.
Үйдің іші астан-кестең боп жатқанын көрген соң, көзге шалынам ба, шалынбайым ба дегенді де алаң қылмастан тығылған жерімді тастап шығуды ұйғардым, егер өзімді байқап қалғандай болса, тіпті оларға қолма-қол жаза беру секілді шетін істен де тайынбауға бекіндім: тек алдамшы дон Фернандоны ғана емес, есінен танып жатқан екі жүзді жеңілтек қызды да жазаламақшы едім, тұла бойымды баурап алған ыза-кектен ешкімге аяушылық білдірмейтіндей жағдайда болғанмын. Алайда тағдыр өзімді, шамасы, бұдан да асқан бақытсыздықты бастан кешсін деп шешкен шығар (егер осы кезге шейін өткергенімнен артық бақытсыздық бола қойса), — ол кезде ақыл-есім бүтін болды (оны кейін осы жерде ғана жоғалттым ғой). Жексұрын жауларымнан кек қайтармақ райымнан қайтқан соң (ал олардан өш алу маған тіптен оңай еді — жақын маңайда жүргенімнен олар мүлдем бейхабар-тұғын), өзімнен өзім өш алғанды және солар тартылуға тиіс жазаға өзімді өзім тартуды жөн көргенім де сол ақыл-есімді әлі жоғалта қоймағандығымның салдары еді; ақиқатында, бұл оларға жобалаған жазамнан да ауырырақ еді, — мен оларды өлтіргім келген, — өйткені, аяқ асты келген қаза қасіреттен қолма-қол арылтады, ал азап шектіру арқылы жаймен жылжып жететін ажал өлімді сағат сайын көз алдыңа елестетеді, бірақ өмірден күдерің үзілмейді. Қысқасы, мен үйді тастап шықтым да, қашырымды қалдырған жерге қарай бет алдым. Оны ерттеуге әмір етіп, мініп алдым да, тіпті қожайынға да хош айтпастан, Лотқа ұқсап артыма бұрылып та қарамастан, қаланы тастап кете бардым. Маң далаға шығып, өзіммен өзім оңаша қалғаннан кейін, түннің қара түнегі құшағына алып, құлаққа ұрған танадай тыныштық күйзеліске ерік бергеннен кейін, өзімді біреулер естіп, танып қояды-ау деп қысылып-қымтырылмастан әрі қорықпастан, Лусинда мен дон Фернандоға қарғыс жаудырып, бейне бір өзіме жасаған жаманшылықтарынан өш алғым келгендей бар даусыммен айқайды салдым келіп. Лусинданы мен қатыгез, адамшылықты ұмытқан, алдауыш және жақсылықты білмейтін жан деп, көбіне-көп пайдақұмар жан деп сөктім, өйткені оның махаббат көзін кіреукелеп, өзін менен тартып алып, тағдырдың еркетотайына табыс еткен де тек сол дұшпанымның байлығы болатын. Алайда, түрлі айып тағып және қарғыс жаудырып тұрған кезімнің өзінде де оған аяушылық білдірумен болдым: бұған таңғалатын не бар, дедім оны ақтап алуға тырысып, ата-анасы әлпештеп өсіріп отырған, айтқандарын бұлжытпай атқаруға әрдайым әзір әрі соны әбден дағды қылған қыз солардың тілегін орындауды ұйғарған ғой, оның үстіне оны соншалықты танымал әулеттен шыққан, әрі дәулетті, әрі кішіпейіл кавальероға бергелі отыр емес пе, ал егер қыз бұл ұсыныстан бас тартса, онда оны ақылынан адасқан деп табулары мүмкін немесе басқа біреуде ықыласы бар деп те ойлап қалулары ықтимал, ал мұндай әңгіме оның ар-намысы мен жақсы атына көлеңке түсіретінінде еш күмән жоқ. Бірақ, сол арада өзіме өзім қарсы дау айтып, егер ол мені күйеуім деп атаған жағдайда ата-анасы оның тәуір таңдау жасағанын мойындап, оны ақтап алған болар еді ғой, дедім; өйткені, дон Фернандо оны айттырғанға дейін, егер тек ата-анасының тілегі ақыл-парасатқа арқа сүйегенді жөн санаған болса, қыздарына менен артық күйеуді арман етпегендері де кәміл, сондықтан амалсыз да ақылсыз қадам жасап, дон Фернандоға келісім бермес бұрын қыздың маған уәдесін беріп те қойғанын батыл түрде мәлім етуіне болар еді ғой, ал мен болсам өз тарапымнан оған қолма-қол көмекке келіп, сол арада ойлап тапқандарының бәрін түгел растап бермес пе едім, дедім. Ақыр соңында бұл қыз өзінің тұрақсыздығы, еркетотайлығы, шектен тыс атаққұмарлығы мен сый-құрметке әуестігі салдарынан мені өзіне еліттірген, сөйтіп үміт отын маздатып, адал ниетімнен айнымауға сеп болған сөздерін ұмытып кеткен дейтін қорытынды жасадым.
Түннің қалған бөлегін жолда өткіздім, сол бұрынғыша бар даусыммен зар айтып, сол бұрынғыша уайым шегумен болдым, сөйтіп таң ағарып атқан кезде тауға келіп жеттім, жол да, жоба да таппай тау ішінде тағы үш тәуліктей адасып жүрдім, сөйтіп жүргенде ақыры осы араға таяу маңайдан көкорай шалғынды көзім шалып, сондағы бақташылардан мына тау қыратының әсіресе қай тұсы адам аяғы баспаған меңіреу түз екенін айтып берулерін сұрадым. Олар маған осы жағы деді. Одан соң сол жақта ғұмырымды аяқтайын деген мақсатпен осы жерге қарай бағыт алдым, арып-ашып әбден күйі кеткен қашырым осындағы бір жыра-жықпылда тұяқ серіпті, расын айтқанда, шамасы, өзімді қажеті шамалы жүк көріп, арқалап жүре беруден жалықса керек. Сөйтіп жаяу қалдым, сілем қатып шаршап, аштықтан бұратылып, жападан-жалғыз тентіреумен болдым, тіпті кімнен және қайдан көмек сұрарымды да білмедім. Жерде қанша уақыт сұлап жатқаным есімде жоқ, әйтеуір бір мезгілде тұрдым, қарным ашқанын сезгем жоқ, қарасам — қарсы алдымда ешкі бағушылар тұр екен, маған тамақ берген де солар еді. Олар өзімді кезіктірген шақта қандай күйде болғаным, нендей сорақы да өрескел нәрселерді шатқаным жайында айтып берді, осыған қарап мені ақылынан адасқан деп тауыпты. Ақыл-есімді жоғалтып алатын кезім болатынын өзім де кейін анық сезіне бастадым: кей-кейде көңілім күрт бұзылып, ақыл-ойым күңгірттеніп сала береді, сол кезде бойымды ашу қысып, бұлқан-талқан болам, үстімдегі киімнің дал-дұлын шығарып жыртып, адам жүрмейтін мына меңіреу түзді ащы айқаймен жаңғырықтырам, тағдыр-талайыма қарғыс жаудырып, қас жауыма айналған сол қыздың есімін сан қайталап айта берем, сондай шақта мені тек бір ғана ой, бір ғана тілек меңдеп алады — Лусиндаға жалбарынумен өмірімді тәмам етсем деймін. Ал, ақыл-есім қалпына түскен кезде сілем қатып, діңкелеп қалатыным сонша, аяғымды әзер қозғаймын.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 22