Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 20

Ол дрок бұталарын көп етіп кесіп алды да, қожайыны батасын берген кейін онымен қоштасты, — қоштасу кезінде екеуі де егіл-тегіл еңіреп жылаумен болды. Одан соң Санчо Росинантқа отырып, — Дон Кихот оған өзіңе қандай қамқорлық жасасаң Росинантқа да сондай қамқорлық жаса деп әмір еткен еді, — жазықтықты бетке алып жүріп кетті, жолшыбай мырзасының кеңесі бойынша жерге деміл-деміл дрок бұталарын тастап бара жатты. Тым құрыса бірер құтырынысымды көріп кет деп Дон Кихоттың қанша қылқылдағанына қарамай жүрісін жалғай берді. Алайда, жүз қадам да ілгерілемей жатып қайтып оралып:
— Айтайын дегенім, сеньор, әлгінде сіз өте орынды құлаққағыс еттіңіз: құтырынған қылықтарыңызды көрдім деп кібіртіксіз ант беруім үшін соның біреуін көріп кеткенім артық болмайды екен, ал, жалпы алғанда, осы арада қалып бара жатқаныңыздың өзі-ақ сіздің тарапыңыздан жасалып отырған әжептәуір ессіздік қой, — деді.
— Ау, мен саған не деп едім? Тоқтай тұр, Санчо, әрі қара да, бері қара, сөйткеніңше мен де бір қитұрқыны жасап үлгерем, — деді Дон Кихот.
Сол арада ол асқан шапшаңдықпен дамбалын шешіп тастады да, жалғыз көйлекпен ғана қалып, еш кідірместен екі қайтара тоңқалаң асып түсті — басын төмен жіберіп, өкшелерін жоғары қаратып аунаған сәтінде ап-айқын көрініс берген әртүрлі нәрселерге екінші мәрте көз тоқтатуға жүзі шыдамаған, қожайынының құтырынысын енді еш күмәнсіз куәландыра алатынына көңілі толып, қанағат алған Санчо тізгін қақты. Енді осы арада қашан қайтып оралғанынша біз одан қол үзе тұрамыз, ал ол онша көп күттіре қоймайды.
ХХҮІ тарау
Мұнда Дон Кихоттың ғашық адам ретінде Сьерра Моренада жүзеге асырмақшы болған жаңа қисынсыз қылықтары жайында айтылады
Қайғылы Бейне Рыцарының жалғыз қалған кезде не істегені жайындағы әңгімеге ойысқанда тарихта былай делінеді: белінен төмен қарай түгел жалаңаш, белінен жоғары қарай түгел киім киген, секіруі мен тоңқалаң асуын тоқтатқан Дон Кихот мұның есерсоқтығына бола жолдан қалуды қаламаған Санчоның аттанып кеткенін көрген бойда-ақ биік таудың төбесіне өрмелеп шығып, бұрын да талай мәрте ой кешкен, бірақ әлі бәлендей бір нық шешімге келе қоймаған нәрсесі жайында, дәлірек айтқанда: Роландтың анайы жарыместігіне еліктеген жөн бе әлде Амадистің жабыңқы жындысүрейлігін үлгі еткен жөн бе дегеннің төңірегінде ой кешті; сөйтіп, өзімен-өзі сөйлесіп кеткен ол былай деді:
— Ортақ пікірге құлақ қойсақ, Роланд даңқты да жау жүрек рыцарь болған, бірақ оған таңғалатындай не бар? Қалай дегенмен де, ол жадыланған адам ғой, сондықтан оны өлтіру үшін өкшесіне түйреуіш тығу қажет-ті, сондықтан жеті қабат темір ұлтаны бар етігін аяғынан ешқашан шешпейтін. Дегенмен, бұл қулығы оны құтқара алмады — Бернардо дель Карпьо мұнысын аңғарып қойып, Ронсевальда тас құшағында тұншықтырып дымын құртты. Алайда, оның жау жүректігі жайында езе беріп неғыламыз, енді оның ақыл-есін қалай жоғалтқанына ойысайық, — ал ақыл-есін ол бастау жанынан Анжеликаның басқан ізін жолықтырғаннан кейін, бақташының бұған Анжеликаның тал түстегі апшы қуыратын аптап кезінде Аграманттың пажы, бұйра бас мавр баласы Медормен кем дегенде екі рет төсектес болғанын хабарлағаннан кейін жоғалтқанында дау жоқ-ты. Осы хабарға шынымен сенгеннен кейін, анығырақ айтқанда сүйген ханымы өзін масқараға ұшыратқанына көзі жеткеннен кейін, оның нәгүманға айналуы қиын шаруа емес-ті, бірақ мені айтам-ау, мен қалайша оның құтырынғанын аудыртпай қайталамақпын, менде бұған жуитын еш те бір сылтау жоқ қой? Өйткені, мен Дульсинея Тобосскаямның нағыз тірі маврды өмірі бірде бір рет көрмегеніне, туған анасы секілді әлі күнге шейін ар-ұяты таза қыз күйінде қалып отырғанына ант бере алам ғой. Егер оған олай емессің деп күдік келтіріп, ақыл-есті жоғалтудың Қаһарлы Роланд азабын шеккен түрін таңдасам, онда оны жазықсыз жәбірлеген боп шықпаймын ба? Екінші жағынан, Амадис Галльскийдің ақыл-естен де адаспай, не қилы құтырынуға да жол бермей, жалғыз тек сезім шынайылығымен ғана теңдессіз даңққа қол жеткізгенін де білем: тарихтың айтуына қарағанда, Ориана оған тәкаппарлық танытып, қашан өзі бейіл білдіргенше көзіне көрінбеуге әмір еткен кезде ол әлдебір тақуамен бірге Жұпыны Жартасқа барып жатып алумен ғана шектелген еді, сонда жатып көзінің жасын көлдете төгіп, құдайға күндіз-түні құлдық ұрумен болған-ды, сөйтіп аса бір қатты қайғырып, қасіретке батқан сәтінде құдіретті күш те ақыры оның зарына құлақ асқан-ды. Олай болса, қазір маған тыр жалаңаш шешініп, өзіме ешқандай жамандық жасамаған ағаштарды мазалап, қажет болған кезде шөлімді қандыратын бұлақтың мөлдір суын лайлап әуре-сарсаңға түсудің не қажеті бар? Амадистің есімі мәңгі жасай берсін, Ламанчалық Дон Кихот оның істерін шама-шарқы жеткенше қайталай берсін, ол жайында да кейін, кезінде әлдебіреу туралы айтылғандай, “Ол ерлік жасаған жоқ, бірақ ерлік жасамақ жолда қаза тапты” дейтін болады. Дульсинея Тобосская мені өңменімнен итермесе де және маған тәкаппарлық танытпаса да, қайталап айтам, одан қол үзіп жырақ кеткенімнің өзі-ақ жетіп жатыр. Сөйтіп, енді кіріс іске! Амадистің қарекеттері, қаперіме оралыңдар, сендерге еліктеуді неден бастауым керегін айтыңдар. Айтпақшы, есіме түсті, оның айрықша қатты көңіл бөлген ісі құдайға құлдық ұру мен одан шапағат тілеу болған еді ғой. Бірақ, таспиықсыз не бітірмекпін?
Алайда ол сол сәтте-ақ бұның қалай орайын келтірудің жолын тапты, атап айтқанда: көйлегінің салпылдаған етегінің едәуір бөлегін жыртып алды да, оның он бір жерінен түйін түйді, бір түйінін үлкендеу етті, сөйтіп матаның бұл жыртындысы өзі осы жерде өткізген уақыттың өне бойында оған таспиықтың қызметін атқарды және “Ave Marіa” дұғасын миллион рет оқып шығуына артығымен жетті. Сөйте тұрғанымен, бұл арада өзінің сырын тыңдап, көңілін жұбататын тақуаның болмағанына қатты өкініш білдірді, сондықтан уақытын былай өткізді: көкораймен серуендеп, таңның атысы, күннің батысы өлең жолдарын ағаштың қабығына ойып жазып, майда құмның бетіне шимайлаумен болды, бұл өлеңдерінде негізінен өзінің қайғы-шерін ақтарып, Дульсинеяны дәріптеді. Әйтсе де, Дон Кихотты ақыры іздеп тапқан кездерінде, оның барлық жазған өлеңінің, одан арғы іздестірулер көрсеткеніндей, тұтасы да, оқуға жайлысы да мына төмендегідей жолдар боп шықты:
Жалаңаш таулар жамылғысы,
Кемері қарлы шыңдардың,
Беу, бұталар, ағаш, шөптер!
Әуеніне зарлы мұндардың
Зар қосыңдар жабылып.
Сөйтіп, шерлі бұл қайғы, —
Әлем білмейді ондайды! —
Бар маңайға кетсін тарап:
Дон Кихот бұл жүрген жылап,
Сағынып қатты Дульсинеяны
Тобосолық.
Мұнда шексіз азап шегіп,
Сүйгенінен қол үзген
Нақсүйер жүр күн өткізіп.
Оны осынау жапан түзбен
Махаббат пірі, тентек бала,
Табыстырды алдап қана.
Тесік торсық секілді
Күн сайын солмақ, тамшылап.
Дон Кихот бұл жүрген жылап,
Сағынып қатты Дульсинеяны
Тобосолық.
Қатері көп қан майданда
Жетпекке даңққа асығып,
Аттанған-ды ол сормаңдай.
Шарқ ұрды іздеп ғашығын,
Қу медиен мына өлкеден.
Соқты оны Амур осы жерде,
Жота, жауырын, желкеден,
Қамшы да жеді қансырап.
Дон Кихот бұл жүрген жылап,
Сағынып қатты Дульсинеяны
Тобосолық.
Жоғарыда келтірілген өлең жолдарын тауып алғандар Дульсинея есіміне тіркелген Тобосолық деген сөзге ішек-сілелері қатып күліп алды; сосын Дон Кихот, шамасы, Дульсинея есіміне Тобосолық дегенді қосақтамаса, онда шумақтың мағынасы түсініксіз боп қалар деп шешкен ғой десті; олардың бұл жорамалының жаны бар-ды, өйткені мұны кейін рыцарымыздың өзі де мойындаған-ды. Оның бұдан да басқа жазған өлеңдері көп болатын, бірақ ілгеріде айтылып өткеніндей, толық сақталғаны және ажыратып оқуға көнетіні осы шумақтар ғана еді. Сөйтіп, оның күндері осылайша өлең құрастырумен, аһылап-уһілеумен, айнала маңдағы тоғайлардың фавндары мен сильвандарына, өзендердегі нимфаларға, көзі жасаураған қамкөңіл Эхоға мұң шағумен — зарын тыңдап, көңілін жұбатып, жанашырлық білдіруін сұрап жалбарынумен өтіп жатты; сондай-ақ, ол Санчо қайтып оралғанша қорек ете тұратын шөптерді іздестірумен де айналысты; айта кетерлік нәрсе, егер анау үш күннен кейін емес, үш аптадан кейін келсе, онда Қайғылы Бейне Рыцарының ұсқыны тіпті туған анасы да танымастай өзгеріп кеткен болар еді.
Жә, мейлі ол өлең құрастырып, күңірене күрсініп жата берсін, енді біз елшілік сапары кезінде Санчо Пансаның басынан қандай жағдай өткенін әңгімелейік, ал оның басынан мынадай жағдай өткен еді: күре жолға шығып алғаннан кейін ол Тобосоға қарай бағыт ұстаған-ды, сөйтіп ертеңіне тап сол ана жолы өзін көрпеге салып қақпақылдау секілді жағымсыз нәрсе жасалған бекетке келіп жетті; оған жөндеп көз тоқтатып та үлгермей жатып, кенет өзін ана жолғыдай әуеде жоғары-төмен ұшып жүргендей сезімге тап болды, сондықтан оның мұнда түскісі келмей қалды, ал шындығында мұнда осындай бір кідіріс жасайтындай мезгілде келіп жеткен, өйткені түскі тамақтың уақыты еді, талай заманнан ыстық ас ішпей жүрген бұған осы бір қажеттілігін өтеудің реті келіп-ақ тұрған.
Түсерін әлде түспесін білмей екі ойлы болғанымен, жаңағы қажеттіліктің жетегімен бекетке қарай жайлап жақындай берген. Бірақ, тап осы кезде іштен екі адам шыға келіп, мұны көрген бойда-ақ танып қойды. Сөйтіп, бірі екіншісіне қарап:
— Мынаны қараңыз, сеньор лиценциат! Мына салт атты — анау әлгі шытырман оқиға іздеушіміздің үйіндегі күтуші әйел айтқан, қожайынымен бірге атқосшы ретінде сапарға аттанған Санчо Панса емес пе? — деді.
— Тап соның өзі ғой, оған қоса Дон Кихотымыздың атын мініп келеді, — деп жауап қатты лиценциат.
Олардың мұны бірден таныған себебі, бұл екеуі — ана жолы Дон Кихоттың кітаптарын тексеруден өткізіп, оларға үзілді-кесілді үкім шығарған священник пен шаштараз — өзінің селоласы болатын. Санчо Панса мен Росинантты таныған, Дон Кихот жайында сұрап білуге аңсары ауған екеу бұның жанына жақындады, сол арада священник оның атын атап, оған былай деп тіл қатты:
— Достым Санчо Панса! Қожайының қайда?
Санчо Панса да оларды жазбай танып, мырзасының қай жерде және қандай ахуалда екенін бұлардан жасырып қалуға бекінді, сондықтан қожайыны аса маңызды бір іспен айналысып жатқанын, ал оның қандай іс екенін жаны шығып кетсе де айтпайтынын мәлім етті.
— Жо-жоқ, мұның болмайды, Санчо Панса, — деп қарсылық білдірді шаштараз, — егер оның қайда екенін айтпасаң, онда біз басқа ойға бекінеміз, — тіпті қазірдің өзінде солай ойлай бастадық, — атын мініп жүргеніңе қарағанда сен оны өлтіріп, дүние-мүлкін тонап алды деп білеміз. Анау-мынауды қой да, бізге мына аттың иесін тауып бер, әйтпесе көресіңді көрсетем.
— Сіз өйтіп қорқытпаңыз, мен біреуді тонап-өлтірумен шұғылданатын адам емеспін, оларды өлтірсе өз тағдыры мен жаратқан өлтірсін. Қожайыным қазір тауда өз қалауымен күнәлары үшін күңіреніп жатыр.
Сол арада Санчо өзіне өзі ие бола алмай бар сырын ақтарып салды, Дон Кихотты қандай жағдайда қалдырғанын да, оның қандай оқиғаларды бастан кешкенін де, қожайыны есі кете ғашық болған сеньора Дульсинея Тобосскаяға, яғни Лоренсо Корчуэлоның қызына, арналған хатты табыс ету үшін өзінің, Санчо Пансаның, қалай сапарға аттанғанын да айтып берді. Священник пен шаштараз Санчо Пансаның аузынан естіген мына хабарға қатты таңырқанды, Дон Кихоттың шалық ұрған адам екені және есалаңдықтың қандай түріне шалдыққаны өздері үшін құпия сыр болмағанымен, олар қашан да болсын тағы да тағы таңырқанудан танбайтын. Олар Санчо Пансадан сеньора Дульсинея Тобосскаяға әкеле жатқан хатты көрсетуін сұрады. Анау хаттың аталмыш қойын дәптердің бір парағына жазылғанын және Дон Кихоттың оны алғаш кездескен елді мекенде қайта көшіртіп алуға әмір еткенін айтты; алайда, священник хатты көрсетуін өтініп, әдемі қолтаңбамен көшіріп бере алатынын ескертті. Санчо Панса қойнына қолын жүгіртіп, әрлі-берлі іздеп, дәптерді ақыры таппай қойды, ол тіпті оны күні бүгінге шейін іздесе де бәрібір таппаған болар еді, өйткені дәптер Дон Кихоттың өзінде қалған-ды, оны бұған беруді ұмытып кеткен, ал мұны оған ескерту Санчоның қаперіне де кірмеген. Қойын дәптердің жоқ екенін білген Санчоның өңі қағаздай қуарып кетті, одан соң қайтадан о жер, бұ жерін жанталаса қармаланып, дәптердің жоқтығына қайтадан көз жеткізген соң, дереу қос қолымен сақалына жармаса кетіп, жарты бөлегін жұлып алды, онымен де тынбай өршеленіп жұдырығымен өз бетіне өзі бес-алты рет салып-салып жіберіп, мұрнын қанатып тастады. Мұны көрген священник пен шаштараз одан не болғанын, неге бұлай өзіне-өзі қол жұмсап жатқанын сұрады.
— Маған не болды дейсіздер ме? — деп дауыстап жіберді Санчо. — Оңбайтын нәрсе болды: айдың-күннің аманында дегендей, қас қағым сәтте үш қодықтан айрылып қалдым, әттең-ай, әр қайсысы тұтас бір қамал-сарайға татырлық еді.
— Қалайша? — деп сұрады священник.
— Дульсинея Тобосскаяға арналған хат пен қожалығында қалған төрт әлде бес қодықтың үшеуін маған беру жөніндегі мырзамның жиен қарындасына бұйрығы бар қойын дәптерді жоғалтып алдым, — деп түсіндірді Санчо.
Сол арада ол сұр есегінің қалай қолды болғанын баян етті. Священник оның көңілін жұбатпаққа тырысып, іздеп тапқан кезде қожайыны оған жаңа бұйрық жазып беретінін, бірақ қазіргі тәртіп пен заңға сәйкес қағаздың үлкен парағына жазатынын, себебі қойын дәптердің бетіне түсірілген вексельді ешкімнің қабылдамайтынын, төлем де жасамайтынын айтты.
Санчо бұл уәжге тоқтады да, ондай жағдайда Дульсинеяға арналған хаттың жоғалып кеткеніне онша қайғырмайтынын, өйткені түгелге жуық жатқа білетінін, оны бұлардың қашан болсын, қай жерде болсын өз аузынан жазып алуға ықтиярлы екенін хабарлады.
— Ендеше, айта бер, Санчо, біз жазып алайық, — деді шаштараз.
Хаттың мазмұнын еске түсірмекке тырысқан Санчо Панса қайта-қайта желкесін қасып, теңселіп, салмағын біресе бір аяғына, біресе екінші аяғына ауыстырумен болды, біресе жоғары, біресе төмен қарады, саусағының тырнағын жартысына шейін жеміріп қойды, сөйтіп не айтар екен деп тосып тұрған священник пен шаштаразды әжептәуір уақыт дал қылғаннан кейін ақыры былай деп мәлім етті:
— Құдай ақы, сеньор лиценциат, бұл хаттан есімде қалғанның бәрін шайтан сыпырып-сиырып кеткен секілді. Әйтеуір оның: “Аса құдіретті және көңілшек сеньора” деп басталатынын білем.
— Қой, көңілшек болмас, — деп түзетті оны шаштараз, — абзалы, “ақ көңілді” немесе “билігі үстем сеньора” болар.
— Иә-иә, солай, — деді Санчо. — Әрі қарай, егер қара басып ұмытып қалып жүрмесем былай делінетін... егер қара басып ұмытып қалмасам: “Қатты күйзелген әрі ұйқтамай жүрген, әрі жарақаттанған жан қолыңыздан сүйеді, жақсылықты білмейтін және ешкім танымайтын сұлу” делінетін, сосын оған денсаулық және түрлі ауру тілейтіні жайында айтылатын, — қысқасы, осындай біраз нәрсе сөз болатын, ал ең соңында: “Өле-өлгенше бір сендік Қайғылы Бейне Рыцары” деп аяқталатын.
Санчо Пансаның кереметтей қапері екі жолаушыны күлкіге қарық қылды, оған расымен қайран қалғандарын айтып, әлгі хатты тағы да екі рет жатқа оқып беруін сұрады, ал бұлар, өз тарапынан, оны есте сақтап қалмаққа және реті келгенде қағазға түсірмекке уәде етті. Санчо хатты тағы да үш мәрте жатқа айтып, не қилы сандырақ сөзді көзінен тізді. Одан соң қожайыны тап болған түрлі кептер жайында баяндап берді, бірақ түсуге тәуекелі жетпей тұрған мына бекетте өзін қалай қақпақылдағандарын жасырып қалды. Оған қоса, сеньора Дульсинея Тобосскаядан ұнамды жауап болатынын алдын-ала сезіп-білген қожайыны қазір императорлық немесе, құрығанда, корольдік орынтақты иемденуге құлшынып отырғанын мәлім ғып, екеуара осылай бәтуаласқандарын және Дон Кихоттың батырлығы мен білегінің күшін қаперге алғанда мұның түк қиындығы жоқтығын хабарлады; сөйтіп осының бәрі іске асқан кезде Дон Кихот оны, Санчоны, үйлендірмек, өйткені оған шейін мұның қатыны ана дүниеге аттанып та кетпек, оған тіпті зәредей күмән жоқ, сонан соң қожайыны оған император ханымының күтуші әйелін айттырады, бұл әйел орасан үлкен әрі бай қожалықтың мұрагері боп табылады және қожалығы құрлықта орналасқан, анау әлгі шағын арал, шайтан арал дейтіндерден аулақ, өйткені ондай жерлер қазір оған онша ұнамайды. Мұның бәрін Санчо деміл-деміл мұрнын тазалап тұрып, барынша байсалды әрі бейкүнә кейіпте баян етті; селоластары соны көріп, бейшара Санчоның да ақыл-ойын еліттіріп әкеткен болса, Дон Кихоттың дәнекүстігі қандай дәрежеге жеткені деген ойдан тағы да таң-тамаша болысты. Алайда олар оны бұрыс ойдан айнытып дұрыс жолға салуға талап қылған жоқ: өз ойының жетегімен жүре берсе көңілі тыныш болады деп түйді, оған қоса оның неше алуан қияли әңгімесін тыңдау да бұлар үшін бір ғанибет нәрсе еді. Сондықтан олар бұған қожайынының дені-қарны сау болуын тілеп құдайға жалбарынудан жалықпауы керегін, өйткені күндердің күнінде, өзі айтқандай, император болуы немесе, аз дегенде, архиепископ атануы, немесе басқа бір жоғары лауазымға ие болуы — әбден-ақ мүмкін және орындалуы да оңай нәрсе екенін айтты. Бұған Санчо былай деп жауап қатты:
— Сеньорлар! Расында да, тағдыр табанын тайғанақтатып, қожайыным император емес, архиепископ болу жайындағы ойға жабысып қалса не болады? Кезбе архиепископтар атқосшыларына әдетте қандай сый-сияпат жасаушы еді, соны алдын-ала біліп қойсам деп ем.
— Дәстүрлі сыйлық мынадай, — деді священник, — мұндайда әдетте оған діндарлардың шағын қауымына басшылық ету тапсырылады, сондай-ақ олардың жан сырын тыңдау міндеті қоса жүктелуі де мүмкін, немесе шіркеуге кіші діни қызметкер боп тағайындалуы ықтимал, ал олар жақсы жалақы алады, оған қоса тап сондай ірі мөлшердегі көлденең табысы тағы бар.
— Бірақ, бұл үшін, — деп қарсылық білдірді Санчо, — атқосшы үйленбеген адам болуы және, ең аз дегенде, шіркеуде қызмет етерлік қабілет байқатуы керек қой. Олай болса, бәрінің құрығаны, өйткені, ең әуелі айтарым, мен үйлі-баранды адаммын, екіншіден, сауатым жоқ! Сонда деймін-ау, қожайыным кезбе рыцарьлар арасында қалыптасқан дәстүрге сай император болғысы келмей, архиепископ болуға аңсары ауса мен қайтпекпін?
— Уайым жеме, достым Санчо, — деп шаштараз сөзге араласты, — қожайыныңды үгіттейміз, түсіндіреміз оған, архиепископ болмай, император болғаны рыцарьлық ұстанымына сай келетінінн айтамыз, оның үстіне бұл оған әлдеқайда оңайға түсетін шаруа, себебі ол өзі оқып-тоқудан гөрі опырып-жапыруға бейімдеу ғой.
— Маған да солай секілді көрінеді, — деп келісе кетті Санчо, — бірақ естеріңізге салып қояйын: оның қолынан келмейтін нәрсе жоқ. Ал енді өзім құдайға оны өзіне де оңтайлы, мені де жарылқайтын жаққа қарай бағытта деп жалбарынатын болам.
— Сен салиқалы адамның сөзін айтып тұрсың, — деді священник, — оған қоса шынайы христианша әрекет жасамақсың. Бірақ қожайыныңды әлгінде өзің әңгімелеп берген, өзіне-өзі тілеп алған мағынасыз азабынан қалай арылтамыз, міне қазір енді сол жайында ақылдасуымыз қажет. Осының жайын ойластыру үшін және жүрек жалғап алу үшін, — мезгілі болды ғой, — бекетке кіргеніміз жаман болмас еді.
Санчо оларға ішке кіре берулерін өтініп, өзі осы арада күте тұратынын, онда неге кірмегенін және не себепті оған кіруге болмайтынын кейін түсіндіре жататынын айтты, сосын өзіне ыстық тамақ, ал Росинантқа сұлы әкеп берулерін сұрады. Олар аулаға кіріп кетті де, бұл сыртта тұрып қалды, көп ұзамай шаштараз оған тамақ әкеліп берді. Бұдан кейін священник пен шаштараз ойлағандарын қалай орындауға болатыны жайында ұзақ отырып кеңесті, сөйтіп ақыры священник Дон Кихоттың көңілінен шығатындай әрі көздеген мақсаттарымен үйлесім табатындай бір амал ойлап тапты, анығырақ айтқанда — ол шаштаразға мынадай ойға келгенін мәлім етті: ол өзі қаңғыбас бикеш боп киінбек, ал шаштараз бар өнерін салып оның малайы секілді сүдін табуға тиіс, сөйтіп олар осындай кейіпте Дон Кихотқа аттанады, барған соң бұл, священник, жәбір көрген, қорғансыз бикештің түріне еніп одан бір бұйымтайын орындауын өтінеді, ал айбынды кезбе рыцарь ретінде анау бұл өтінішті, сөз жоқ, аяқ асты қалдырмайды. Айтылмақ бұйымтайдың мән-жайы мынадай болатын: Дон Кихот бикешке еріп барып, ар-намысын қорлаған әлдебір жауыз рыцарьдан кек әперуге тиіс еді; оған қоса, анау қашан жауыз рыцарьдың тиісті сыбағасын бергенше бикеш одан бетпердесін де шешпеуге, сондай-ақ егер әлдене жайында білгісі келіп сұрақ қояр болса, ешқайсысына жауап та қайтармауға кеңшілік етуін өтінбекші еді. Сөзінің соңында священник егер осындай шарт қойылса Дон Кихоттың еш ойланбайтынына, сөйтіп оны осындай жолмен ана жерден шығарып алатындарына және амалдап селоға жеткізетіндеріне нық сенім білдірді, ал селоға барған соң бұлар есалаңдықтың мұншалықты ерекше түрін емдеудің тағы бір амалын қарастыра жатады ғой.
ХХҮІІ тарау
Священник пен шаштараздың көздеген мақсатына қалай жеткені туралы, сондай-ақ осынау теңдесі жоқ хикая беттерінде айтып өтуге тұрарлық басқа да нәрселер жөнінде
Шаштараз священниктің ойлап тапқан амалына дау айтқан жоқ, керісінше, қуана қоштады, сөйтіп олар бұны қолма-қол іске асыруға кірісті. Бекетшіден әйелдің киім-кешегі мен бас киімін таптырып алды, кепілдікке священниктің су жаңа сутанасын қалдырды. Бұқаның сұр түсті әлде жирен түсті екені белгісіз жалбырақ құйрығынан шаштараз өзіне сала құлаш сақал жасады, бекетші бұл құйрықты әдетте тарақ түйреп қою үшін пайдаланатын. Бекет иесінің зайыбы бұл дүниелердің неменеге қажет болғанын сұрады. Дон Кихоттың нәгүмандығы жайында қысқаша түрде баян етіп, қазіргі кезде оның тауда жатқанын хабарлаған священник осынау асай-мүсейдің бәрі оны сол жерден шығарып алу үшін қажет боп тұрғанын түсіндірді. Бекетші мен зайыбы оның нәгүман атандырған адамы — ана жолы өздерінде тоқтаған, бальзамды ойлап тапқан кісі екенін, көз алдарында көрпемен әуеде қалықтаған атқосшының қожайыны екенін бірден сезе қойды, сөйтіп сол арада священникке оның бекетте бастан өткергенінің бәрін түгел жайып салды, Санчоның соншалықты жасырған сырын да қалыс қалдырмады. Ақыр соңында бекетшінің әйелі священникті келістіріп тұрып киіндірді: оған шұғадан тігілген, бәрінің де ортасында тілігі бар, жалпақтығы алақандай қара барқыттан жолақ жүргізілген юбка, жасыл барқыттан тігілген, астары ақ атлас корсаж кигізді — юбка секілді, бұл да король Вамба заманынан қалған дүние еді. Ал, әйел бас киімінің орнына священник өзі түнде төсекке жатқанда киетін, сырып тігілген кенеп телпегін кигенді қолай көрді, маңдайын кенеп тінді қара матаның қиығымен байлады, сол матаның тағы бір бөлегінен бетперде жасап алды, онысы өте үйлесімді шығып, беті мен сақалын түгел көмкеріп тұрды. Бәрінің сыртынан қол шатыр орнына қолдануға болатындай етегі ересен жалпақ қалпақты бастыра киді, одан соң иығына жамылғысын ілді де, қашырына бірқырындап әйелдерше жайғасты; ал, әлгінде айтылғандай, бұқаның салтақ-салтақ құйрығынан жасалған, жартылай бозғылтым, жартылай жирен сақалы беліне түскен шаштараз екінші қашырға қонды.
Сөйтіп екеуі жиылғандармен қоштасты, олардың арасында мейірімді Мариторнес те бар еді, ол өзінің күнәкар пенде екеніне қарамастан осынау тауқыметі мол әрі шынайы христиандық бастама боп табылатын істерінің сәтті аяқталуын сұрап жаратқанға жалбарынуға уәде ететінін айтты. Бірақ, бекеттен былай шығып үлгермей жатып, аяқ астынан священникке өзінің әлем-жәлем киініп, әдепсіздікке ұрынғаны жайында, өйткені дін қызметкеріне тіпті ізгі мақсат үшін болса да бұлайша әлеміштену жараспайтыны жайында ой келе қалды; сөйтіп, осы ой-тұжырымын шаштаразға айтып берген соң, оған киімдерін ауыстырып киюге ұсыныс жасады. Себебі, деді священник, оның ұғымынша, шаштараз қорғансыз бикешті, ал өзі оның малайын бейнелегені жөн болмақ: сонда ғана ол діни дәрежесін онша жайдақтай қоймайды; ал әгәраки шаштараз бұған келіспесе, онда бұл Дон Кихотты шайтан алып кетсе де әрмен қарай аттап баспайды. Осы арада олардың қасына Санчо келген еді, киген киімдерінің түрін көріп күлкіге бір жарып қалды. Шаштараз болса, бұл кезде священниктің ұсынысын басы бүтін мақұлдаған-ды, сөйткен соң анау ойлап тапқан амалының мән-жайын түсіндіру мақсатында шаштаразға Дон Кихоттың алдында өзін қалай ұстауы керегін, оны ілестіріп әкету үшін, сөйтіп мәнсіз де мағынасыз опынысын өткеретін орын ретінде таңдаған ит байласа тұрмайтын меңіреу түкпірді тастап шығуы үшін оған не айтуы керегін үйрете бастады. Шаштараз бұған жауап ретінде біреудің жөн сілтеуінсіз-ақ бәрін ойдағыдай атқарып шыға алатынын мәлім етті. Дон Кихот жатқан шатқалға жеткенше киім ауыстырмай тұра тұрмақ болған ол киім-кешегін жинап салып қойды, ал священник аталмыш сақалды жақсылап таңып алды, сөйтіп олар Пансаның бастауымен сапарларын әрмен жалғады; жолай Санчо оларға қожайыны екеуі таудан жолықтырған делқұлы турасында баяндап берді, бірақ шамадан мен оның ішінен табылған нәрселер жайын жасырып қалды, өйткені бұл мықтымыз былайша аңғалдау көрінгенімен, ақшаға айрықша ашкөз адам еді.
Ертеңіне олар мырзасын қай жерде қалдырғанын жаңылмай табуы үшін белгі ретінде тастап отырған Санчоның бұтақтарын ұшыратты; жер бедерін шырамытқан ол осы арадан шатқалдар басталатынын, егер сеньор Дон Кихотты құтқаруға шынымен-ақ көмегі тиетін болса киімдерін ауыстырып киер шақ туғанын жария қылды; айта кетер нәрсе, олар Санчоға Дон Кихоттың көзіне мұндай киіммен көрінудің қаншалықты маңызды екенін, тек осының арқасында ғана оны қазіргі жан түршігерлік тіршілігін өзгертуге мәжбүр ете алатындарын түсіндіріп, өздерінің кім екені және танитын-танымайтыны турасында жұмған аузын ашпауын қатаң түрде ескерткен еді; егер ол Санчодан хатты тапсырдың ба деп сұраса, — ал оның сұрамай қоймайтыны анық, — онда бұл: тапсырдым, бірақ Дульсинея сауатсыз болғандықтан жауабын ауызша қайтарды, егер шат-шәлекейім шығып ашуланғанымды қаламаса, осы жауапты естіген бойда-ақ аса маңызды бір шаруаға байланысты дереу өзіме келіп жетсін, деп әмір етті, деуі керек; бұлар да қарап қалмай өз уәжін айтпақ, осылайша оны тәуірлеу тірлік кешуге болатын жерге алып шығатындары сөзсіз, сөйтіп бұлардың қолғабыс-көмегі нәтижесінде Дон Кихот императорлық демей-ақ қойсақ та, әйтеуір, корольдік орынтаққа апаратын жолмен жылдам басып жүріп кетпек, — ал, архиепископ атануға иегі қышымаса да болады. Санчо мұның бәрін зейін қоя тыңдап, көңіліне түйіп, қожайынына архиепископ емес, император болуға кеңес бермек ниеттері үшін алғысын айтты, өйткені атқосшысын кезбе архиепископтан гөрі императордың молырақ жарылқайтынына сенімі кәміл-ді. Бұған қоса ол аяшының қайтарған жауабын, абзалы, Дон Кихотқа өзінің бұрынырақ барып жеткізгені дұрыс шығар, — бәлкім, оны ана жерден алып шығуға соның өзі-ақ жеткілікті боп қалар, сонда бұлар бос әуре-сарсаңға түспес еді, дегенді айтты. Санчоның ойын өте орынды деп тапқан олар мынау мырзасы жайында хабар-ошар әкелгенше тоса тұрғанды жөн көрді.
Санчо көп аңғардың біріне еніп көзден таса болды, ал мыналар жартастар мен әр жерде бір қарауытқан ағаш шоқтарының саялы көлеңкесімен сылдырап бұлақ ағып жатқан аңғарда қалды. Аптапты күн, — оқиғаның бұл өңірде күн аса қатты ыситын тамыз айында өтіп жатқанын айта кеткен ләзім, — күндізгі уақыт, — атап айтқанда, күндізгі сағат үштің мезгілі, — осының бәрі көз алдарынан көрініс берген әсем алаңқайды одан әрі тартымды етіп, Санчо қайтып оралғанша осы жерде бола тұруға деген ықыластарын арттыра түсті және олар осыған нық байлам жасады. Сөйтіп, көлеңкеде демалып отырған жолаушылар кенет әлде бір аспап әуезінің сүйемелдеуінсіз-ақ жан тербейтін жағымды әуенді естіп таңырқанып қалды, өйткені олар бұл маңайды мынадай асқан шебер әнші жүретін орын деп мүлдем ойламаған-ды. Көпшілік қауым ұғымында тоғайлар мен көкорай шалғынды жерлерді бал таңдай бақташылар жайлап алған дейтін түсінік бар, бірақ бұл ақиқаттан гөрі, ақындардың ойдан шығарған өтірігіне жақындау түсінік қой. Қарапайым бақташының әуселесі келмейтін, астананың көзі ашық, көңілі ояу тұрғыны ғана шығара алатын өлең жолдарының әнге қосылып жатқанын аңғарған бұлар аң-таң боп аңырып қалды! Және олар қателеспеген де болатын, өйткені аталмыш өлең жолдары мынадай еді:
Сүйгеніңнің илікпейтін себебі не, іңкәр ғып?
Тәкаппарлық.
Қандай сонда енді маған қалған іс?
Қызғаныш.
Ол не нәрсе, жүргізетін жырақтау?
Ұнатпау.
Олай болса, жүректі қан жылатпау
Мүмкін емес, енді оған жол жабық.
Сенімімді алып кетті олжа ғып:
Тәкаппарлық, қызғаныш пен ұнатпау.
Қауіп қандай, қоятұғын құса ғып?
Құштарлық.
Азап артып жүрген маған қандай күш?
Жазмыш.
Кім осылай болсын деп әмір таратқан?
Жаратқан.
Олай болса, өтпегенім сараптан,
Жаза алмайды емдеп мені дәрі де,
Себебі, соны хош көріп тұр бәрі де:
Құштарлық, жазмыш және жаратқан.
Күйінішті көбейтетін, пайдасы аз қай қылық?
Табандылық.
Опындырған мені қандай қатыгез?
Ақыл-ес.
Не нәрсені ардақ тұтты бойымдағы аңқаулық?
Денсаулық.
Олай болса, махаббатым көп жаулық
Жасағаннан құламақпын құрдымға,
Сезімменен есептеспес құр мына,
Табандылық, ақыл-ес пен денсаулық.
Күннің мезгілі, жылдың маусымы, адам аяғы баспаған жер, әншінің дауысы мен өнері — осының бәрі екі жолаушының жүрегін қуаныш пен шаттыққа толтырды, қыбыр етіп қозғалмаған күйі ән қайта басталар деп күтіп қалды; бірақ үнсіздік жалғаса берді де, бұлар осынау керемет әсем дауыстың иесін іздеп таппаққа ниет қылды. Сөйтіп, осы ойларын іске асырмаққа енді-енді оқталған сәттерінде әлгі дауыс бұларды дереу отырған жерлеріне қайта қонжитып, қайтадан шырқатып сала берді де, мына бір сонетті айтты:
Қасиетті достық! Тәмам жұртты таң қыла,
Шын бейнеңді бір көрсетіп бердің де,
Пәк күйіңде кеттің заулап зеңгірге,
Эмпирейге, қайғы-мұңсыз қауымға.
Сол жерден, сол қияннан тамыр ұстап,
Жалғандық ақиқатты жеңбесін деп,
Ізгілік зұлымдыққа ерік бермесін деп,
Жөн сілтеп, тұрсың бізге, жолды нұсқап.
Жерге түскін немесе салғын тыйым
Кейпіңді киген азғындарға күнәкар,
Жер бетінің қасіреті көкейін тескен.
Әйтпесе, мұнда күн туар қиын,
Тағылық жайлап тағы да, қайта табар
Қалыбын әу бастағы астан-кестең.