Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 11

Дон Кихот осынау түкке алғысыз төсегіне келіп қисайды да, сол арада оған үй иесі әйел мен қызы екеуі ем жасай бастады, сөйтіп шамалыдан соң оның денесіне басынан аяғына шейін жыпырлатып пластырь жапсырылып тасталды, ал Мариторнес — астуриялық бикешті осылай атайтын — бұларға жарық түсіріп тұрды. Ем жасаумен айналысып жатқан үй иесі әйел Дон Кихоттың денесі көк ала қойдай екенін көріп, бұл көгерген дақтар, сірә, құлағаннан болмас, сабағаннан болар деген болжам айтты.
— Жоға, сабағаннан емес, — деп қарсылық білдірді Санчо. — Сор айдағанда, кедір-бұдырлы үшкір тастан жаратылған жартас тап болып, соның әр бұдыры денеге бір дақ тастап отырды ғой. Осы сөзіме сеніңіз, сеньора, — деп қосып қойды ол сосын, — мына қара майыңыздан азын-аулақ артылар болса, оған құштарлар табылады: менің де белім біртүрлі сырқырап тұр.
— Онда, сіз де, шамасы, құлап қалған болдыңыз ғой? — деп сұрады үй иесі әйел.
— Жоға, мен құлағам жоқ, — деп жауап қатты Санчо. — Бірақ, қожайынымның құлағанынан қатты шошынғаным сонша, құдды өзім де таяққа жығылғандай, тұла бойым түгел ауырып тұр.
— Ондай-ондай болады, — деді қыз. — Мен де өзім жиі-жиі түс көрем, түсімде биік мұнарадан құлап кеткендей, бірақ жерге әлі құлап түспегендей күй кешем, сосын оянғанымда бейне бір шынымен-ақ құлап түскендей тұла бойым езіліп, қатты шаршап тұрам.
— Мәселе қымқа басқашалау, сеньора, — деп қарсылық білдірді Санчо, — қожайыным Дон Кихоттың денесі қанша жерден көгерсе, өз денемнің де сонша жерден дерлік көгергенін сезінгенімді әсте түсімде емес, өңімде және дәл қазіргіден әлдеқайда сергектеу әрі ширақтау кезімде бастан өткергем.
— Мына кавальероның есімі кім? — деп сұрады астуриялық бикеш Мариторнес.
— Ламанчалық Дон Кихот, — деп жауап қатты Санчо Панса. — Ол — кезбе рыцарь, жер бітіп, су аққалы ғұмыр кешкен рыцарьлардың ішіндегі ең жүректісі әрі мықтысы.
— Кезбе рыцарь деген не? — деп сұрады күтуші.
— О не дегеніңіз, соны да білмейсіз бе? — деп дауыстап жіберді Санчо Панса. — Кезбе рыцарь деген ол, ой, қарындасым-ай, анау-мынау емес! Осы қазір біреуден ит қорлығын көріп таяқ жесе, көзіңді ашып-жұмғанша-ақ ертең император боп шыға келеді. Осы қазір жер бетінде одан артық мүттайым, одан асқан мүсәпір жан болмаса, ертең ол атқосшысының таңдауына екі жә болмаса үш король тәжін ұсынады.
— Онда неге осынша қайырымды мырза сізге ең болмаса бір графтық алып бермей жүр? — деп үй иесі әйел сөзге араласты.
— Тез арада қайдан бола қойсын, — деп жауап қатты Санчо. — Біздің шытырман оқиға іздеп шыққанымызға бар-жоғы бір ай ғана болды, әлі күнге шейін осы қалай дейтін бірде-бір шытырман оқиға жолыққан жоқ. Кейде тәуірлеуін табам ба деп талпынғаныңмен, татымсыздауына тап боласың. Бірақ, егер қожайыным Дон Кихот жарақатынан, яғни, ауыртып алған жерінен айықса, өзім де ғұмырбақилық жарымжан боп қалмасам, онда сіздерге берген сертім болсын, испанның ең дөкей шонжарына да сәлем бермейтін болам.
Дон Кихот бұл әңгімені зейін қоя тыңдап жатты, сосын шамасы келгенше орнына тіктеліп отырып, үй иесі әйелді қолынан ұстап, былай деп үн қатты:
— Оллаһи, сүйкімді сеньора, мен секілді адамға қамал-сарайыңыздан баспана бергеніңізге өзіңізді бақытты санауға тиіссіз, өйткені өзімді өзім мақтамай отырғанымның себебі өзіңді-өзің дәріптеу қадіріңді кетіреді, дейді ғой, бірақ мен жайында сізге атқосшым айтып бере алады. Өз тарапымнан қосарым, қолғабыс-көмегіңіз қаперімнен өмірбақи өшпейтін болады, ақырғы тынысым біткенше өзіңізге ырза боп өтем. Бір өкініштісі, құдіреті күшті иелеріміздің ықтиярымен махаббат қағидалары сана-сезімімді осыншама еркімнен тыс түрде баурап алмаған болса және есімін дәл қазір өзім ойша атап тұрған қайырымсыз сұлудың жанары өз дегеніне біржола көндірмеген болса, онда бас еркімді мына бір сүйкімді қыздың жанары біржола жаулап алған болар еді.
Үй иесі әйел, оның қызы және мейірбан Мариторнес үшеуі кезбе рыцарьды құдды бір ол грек тілінде сөйлеп тұрғандай үрпиісе тыңдады; олар тек оның өздерін ағыл-тегіл мақтап, ырзашылығын айтып жатқанын ғана аңдады, әйтсе де, мынандай топан сөзге құлағы үйренбегендіктен оған аң-таң боп қарап қалды: мұны олар мүлде басқа әлемнен келген жандай көрген-ді. Ақыр соңында, жылы сөзі үшін рыцарымызға өзінің трактирлік тілінде алғысын айтқан үй иесі әйел қызын ертіп кетіп қалды да, астуриялық бикеш Мариторнес Санчоға ем-дом жасауға кірісті, ол да бұндай емге қожайынынан кем ділгерлік көріп отырмаған-ды.
Малшы мен Мариторнес бұл түнді қызықты өткізуге алдын-ала уағдаласып қойған болатын, сөйтіп бикеш меймандар тыныш тауып, қожайындар ұйқыға басқан шақта осында өзі келмекке, құшырын қандырып, көңілі не қаласа соның бәрін орындауға малшыға сөз берген. Ал, енді осынау келісті бикеш жайында жұрттың айтқанын аңдасақ, бұл секілді уәделерін ол ну орманның ортасында тұрып берсе де және тіпті жанында куәгері болмағанына да қарамастан, қайтсе де орындамай қоймайды екен, өйткені аталмыш бикеш өзінің дворян тұқымынан екенін кереметтей мақтан тұтып айтып жүретін көрінеді, бірақ, оның өз ойынша, трактирде күтуші болуы оған қорлық саналмайды екен, себебі мұндай халге жетуіне тағдырдың алуан талқысы мен басына тап болған бақытсыздықтар кінәлі көрінеді.
Шатырының тесігінен жұлдыз сығалап тұрған осы қора-жайдың нақ кіре берісіне Дон Кихоттың әрі қатқыл, әрі енсіз, болымсыз да орнықсыз төсегі орналасқан-ды, ал сәл әрменіректен Санчо Панса өзіне жатар орын әзірлеген, оның төсек-орны қамыс бойрадан және жүн деуден гөрі түтуге көнбестей боп ұйысқан кендір талшықтары салынған деуге келіңкірейтін жамылғыдан тұратын. Бұл екеуінің ар жағынан, әлгінде айтылып өткендей, төсек орнына өзінің ең тәуір деген екі қашырының ер-тұрманы мен әбзелдерін пайдаланған малшы жайғасқан-ды, — ал, жалпы, оның жүні жылтыраған семіз, тоқ та ширақ он екі қашыры бар-тын, себебі аревальдық бай малшының бірі болатын және бұл малшымызды әжептәуір жақсы білетін осы хикаяның авторы құлаққағыс еткендей, ол тіпті өзіне ағайын боп келеді екен, сондықтан оған көбірек көңіл бөлуді қажет деп тауыпты. Жалпы алғанда, Сид Ахмет Бен-инхали — әуестігі айрықша және қай жағынан алып қарағанда да адал әңгімеші: оның бұл қасиеті осы арада өзіміз хабар етіп отырған жайлардың бәрін де, соның ішінде тіпті жүрек айнитын, көңіл аударуға тұрмайтын нәрселерді де көз таса қалдырмағанынан байқалып отыр, осы себепті тәкаппар да маңғаз тарихшылардың одан үлгі алғаны артық болмас еді; өйткені, олардың болған оқиғалар жайындағы үстіртін әрі шамадан тыс келте қайырылған әңгімелері құшыр қандырмайды, әлде қырсыздығынан ба, әлде арам пиғыл араластырғанынан ба, әлде надандығынан ба, болған жайдың тоқ етері сиясауыттың түбінде қалып кетеді. Ал,Таблант Рикамонтскийдің авторы мен граф Томильястың ерліктері жайындағы кітап авторының жөні басқа, лайымда даңқы асып, атақтары аспандай бергей: түк қалдырмай бәрін егжей-тегжейлі жазатындарын айтсаңшы, шіркіндердің!
Сөйтіп, қашырларын қарап, тағы да кішкене жем-шөп беріп қайтқан әлгі малшы қолды-аяқтай Мариторнесті күтіп, ерін жастанып, төсегінде ұзынынан түсіп жатқан. Тұла бойын пластырь жапқан Санчо да орнына жайғасқан, бірақ қабырғаларының ауырғаны мазасын алып көпке дейін көз іліндіре алмаған. Дон Кихот та бүйірлерінің сыздауын ауырсынып, қоян секілді көзін бақырайтып ашып жатқан. Бекеттегі абыр-сабыр да тиылып, маңайдың бәрін қараңғылық басқан-ды, тек кірер есіктің аузында ғана фонарь жанып тұрған.
Құлаққа ұрған танадай тыныштық пен рыцарымыздың бақытсыздығына кінәлі қай кітаптың болмасын әр бетінде кезігетін оқиғалар жайындағы жабысқақ ойлар оны кез-келген адамның қиялына әлдеқалай кіре қоймайтын оғаш та ақылға сыйымсыз бір арманға жетеледі, анығырақ айтқанда, ол өзін бейне бір еңселі қамал-сарайға келіп жеткендей, — оның өзі түскен бекеттерді әрдайым қамал-сарай деп жобалайтынын білеміз ғой, — бекетшінің, яғни қамал-сарай қожасының, қызына бұл айтып жеткізгісіз әсер қалдырғандай, сөйтіп ол қыз бұған бір көргеннен ғашық боп, бүгін түнде ата-анасына білдірмей келіп бір-ер сағат жанында болуға уәде бергендей көрінді; бірақ өзі ойдан шығарған осынау қисынсыз қиялды күмәнсіз де талассыз шындық ретінде қабылдаған ол сол бойда-ақ аяшына деген кіршіксіз адалдығы қандай ауыр сынаққа душар болатынын көз алдына елестетіп уайым шегіп кетті, сөйтіп қасына тіпті сарай ханымы Кинтаньонасын ертіп королева Джиневраның өзі келсе де мейлі, жүрегінің әміршісі Дульсинея Тобосскаяға опасыздық жасамауға өзіне-өзі ойша серт берді.
Сонымен, ол өзін осылайша қайдағы бір пәтуасыз оймен алдарқатып жатқанда, оны тағдырдың талқысына түсіретін сәт, — астуриялық бикеш бой көрсетуге тиіс уақыт та келіп жеткен-ді және, айтқандай-ақ, тап солай болды да: жалаң аяқ, үстінде жалаң төсек көйлек, басында шашын ұстатқан жуан жіптен тоқылған торы бар бикеш аяғын жымын білдірмей басып, ылдым-жылдым адымдап малшымен тар төсекте табыспаққа үш мейман жатқан бөлмеге келіп кірді; бірақ ол есікке жақындай бергенде-ақ аяқ дыбысын сезіп қалған Дон Кихот денесіне жапсырылған пластырьлар мен бүйірлерінің сыздағанына қарамай төсегіне тіктеліп отырып, қиялдағы сүйкімді сұлуын құшпаққа құшағын айқара ашты. Қолын алға созып жіберген астуриялық бикеш үн-түнсіз және барынша сақтықпен сүйіктісіне қарай өтіп бара жатқан жолында кенет Дон Кихоттың қолына кезігіп қалды да, анау жүрегі тас төбесіне шыққан күтушіні білегінен шап беріп ұстай алып, өзіне қарай икемдеп, кереуетке әкеп отырғызды. Оның қап тігетін кенептен тігілген көйлегіне қолын тигізген рыцарымыз мұны әлемде жоқ айрықша жұқа жібек деп тапты. Білегіне ілген әйнек моншақтары бар еді, онысы бұған шығыстың аса бағалы інжуі секілді боп көрінді. Жылқының жалын еске салатын шашын жарқылы күн сәулесінен де өткір өте таза араб алтынының талшықтарына ұқсатты. Үстінен, шамасы, ашып кеткен салаттың иісі аңқып тұрса керек, бірақ бұл оған еліттіріп ес кетірер хош иіс секілді сезілді. Қысқасы, оның түсінігінде астуриялық бикештің бейнесі өзі романдардан оқып алған әлдебір принцессаның бейнесіне ұласып, құдды бір құштарлық сезімін тежеуге тағаты болмай, үстіне жоғарыда аталған киім-кешегін іле салып, жаралы рыцарьға жолығуға келіп тұрғандай көрінді. Сөйтіп, идальгомыздың көрсоқырлыққа қол бергені сонша, түйсіну қабілеті де, осынау келісті бикештің бойынан тарап тұрған иіс-қоңыс та, сондай-ақ малшыдан басқа жанның жүрегін айнытып құстыратын басқа қасиеттері де оны бұл ойынан айныта алмады, — керісінше, айдай сұлу перизатты құшағына қысып отырғандай сезімде болды. Сөйтіп, ол құшағын ажыратпаған күйі сырбаз үнмен сыбырлай сөйлеп былай деді:
— Беу, сүйкімді де ақпейіл сеньора, таңғаларлық сұлу сымбатыңызға көз тояттатуыма мүмкіндік берген шектен тыс мейірімділігіңіздің өтемін немен ғана қайтара алар екем! Алайда ақ ниетті адамдардың қыр соңынан қалмайтын тағдырдың қырсығы дал-далым шығып, сілем қатып осы төсекке келіп жамбас тигізуіме, оған қоса, қанша ынтызарлы болсам да, ынтығыңызды басуға еш мүмкіндік таппауыма әкеп соқтырып отыр ғой. Бұл кедергіден басқа, әсте аттап өтуге болмайтын тағы бір кедергі бар, атап айтқанда, ол — ең асыл ой-армандарымның жалғыз ғана әміршісі, жан теңеспес Дульсинея Тобосскаяға адалдыққа берген антым. Айтайын дегенім, арамызда осындай кедергілер тұрмаса, онда мен, әрине, шамам келгенше аянып қалмас ем және өзіңіздің шексіз мейірбандығыңыз тарту еткен осы бір аса қолайлы сәтті құр жібермеген болар ем.
Рыцарымыздың құшағында отырған Мариторнестің дымы құрып, қара терге түскен болатын; оның сөзіне құлақ та қоймаған әрі түк ештеңесін түсінбеген ол құшақтан босап шықпаққа үнсіз бұлқынумен болған. Арамы тілек тынышын кетіріп, ұйқысы қашқан, сүйіктісінің келгенін табалдырықтан аттаған бойда-ақ аңғара қойған малшы бұл кезде Дон Кихоттың оған не айтып отырғанына бар ынты-шынтысымен құлақ түріп жатқан-ды; ақыры астуриялық бикеш өзіне опасыздық жасап, басқа біреуге берілмекші-ау деген қызғаныш жетегімен Дон Кихоттың жанына жақындаңқырап барып тоқтап, әңгімесінің ауанын түсінбек үшін пәтуасыз сөздеріне құлақ тосты; бірақ бикештің босап шыққысы келіп бұлқынып, Дон Кихоттың оны жібермей жатқанын көргенде бұл арпалыс оған онша ұнамай, махаббатқұмар рыцарьдың сопақша келген жағынан бар күшімен құлаштап періп кеп қалды да, аузын қанатып салды; бұны да қанағат тұтпаған малшы оның үстіне қонжия кетіп, бас-көз жоқ төмпештей жөнелді. Бұдан соң Дон Кихоттың онсыз да орнықсыз, шатқаяқ сәкілерге орнатылған төсегі малшының қосымша салмағын көтере алмай сол сәтте-ақ жерге гүрс құлады; төсек құлаған кезде шыққан кереметтей тасыр-тұсыр бекетшіні де оятып жіберді, сол бойда-ақ ол бұның бәрі Мариторнестің қылығы екенін түсіне қойды, өйткені, шақырған даусына жауап қатпаған болатын. Күдігі қаншалықты негізді екеніне көз жеткізу үшін ол тұрып, май шам жағып, жаңағы қырғын төбелес болып жатыр деп ойлаған жағына қарай бет алды. Екі иығын жұлып жеп кіріп келе жатқан қожайынын көрген күтуші қатты абдырап, зәре-құты қалмай қорқып, ұйқтап жатқан Санчо Пансаның қасына барып бүк түсіп жата қалды. Қожайын ішке айқайды сала кірді:
— Әй, қайдасың сен қыз? Ант етем деп айтайын, осының бәрі сенің істеп жүргенің!
Бұл кезде Санчо да оянған; әлдебіреудің бар салмағымен үстіне қонжия кеткенін сезіп, оны жаман түс көріп жатқанға жорып шошыған ол оңды-солды жұдырық сілтеуге көшкен және бұл бет-алды соққыларының басым бөлегі Мариторнеске дарып жатқан-ды, — ал, Мариторнес болса, соққы жанына батқандықтан ұят атаулының бәрін былай жиып тастап, оған оңдырмай есе қайтара бастағандықтан Санчоның да ұйқысы шайдай ашылған-ды; сөйтіп, енді өзін біреудің аямай ұрғыштап жатқанын сезген, бірақ оның кім екенін біле алмаған ол шап беріп Мариторнеске жабыса кетті, одан соң екеуінің арасында көз алдыңа елестетудің өзі қиын сұмдық қиян-кескі әрі соншалықты күлкілі айқас басталып кетті. Бекетшінің қолындағы білте шамның жарығынан бикешінің жағдайы қиындап кеткенін көрген малшы Дон Кихотты тастай беріп, соған көмекке ұмтылды. Оған еріп бекетші де ұмтылды, бірақ оның мақсаты басқашалау болатын: осы шулығанның бәрі жалғыз тек Мариторнестің ғана кінәсінен болып жатқанына еш шүбә келтірмеген ол күтушісін тәртіпке шақырып қоймақ еді. Одан соң ертегідегі: “ит мысыққа, мысық итке” дегендей ахуал орнады, — малшы Санчоға, Санчо күтушіге, күтуші Санчоға, бекетші күтушіге жармасып, бір-бірін жедел төмпештің астына ала бастады. Осы арада бекетшінің шамы өшіп қалды да, тастай қараңғыда тоқайласқан жаугерлер бір-бірін нобаймен соққылауға көшті және бұл кездегі соққыларының аяусыз болғаны сонша, біреудің жұдырығы біреуге тиген жердің бәрін қан қақсатып жатты.
Бұл күні осы бекетте толедолық ескі Қасиетті ағайындықтың жасауылы қонып жатқан болатын. Айқастың ала бөтен айқай-шуын естіген ол өз дәрежесін айқындайтын таяқшасы мен қағаз салынған қаңылтыр қорапша секілді заттық айырым белгілерін ала сап, қармаланып шолан ішіне енген бойда:
— Әділ соттың атымен әмір етемін, тоқтатыңдар! Қасиетті ағайындықтың атымен айтамын, тоқтатыңдар! — деп айқайды салды.
Ішке кірген жасауыл ең әуелі оңбай соққы жеп, есінен танған қалпы күйреп түскен төсегінде ұзынынан сұлап жатқан Дон Кихотқа тап болды, сөйтіп сипаланып жүріп сақалын тауып, оны уыстай алған бойда: “Әділ сотқа көмекке келіңдер!” деп бірнеше мәрте айқайлады. Бірақ, әлгі адамның қозғалмақ түгіл қыбыр етпегенін көрген ол бұны өлген кісі екен, ал қалғандары соны өлтірушілер екен деп ойлап қалды, осындай күдікке бой алдырған сәтте-ақ:
— Қақпаны жабыңдар! Ешкімді сыртқа шығармаңдар — мына жерде адам өлтірілді! — деп бұрынғысынан да қатты айқайлап жіберді.
Бұл айқай төбелесіп жатқандардың зәресін кетірді, бәрі де жасауылдың дауысын естіген-естіген жерлерінде қалшиып қатты да қалды. Одан соң бекетші үйіне, малшы ер-тұрманына, күтуші құжырасына оралып, сормаңдай Дон Кихот пен Санчо ғана орындарынан қозғала алмай ондалап жата берді. Сол арада жасауыл уысын жазып, Дон Кихоттың сақалын жібере салды да, қылмыскерлерді ұстап, тұтқындамақ үшін жарық тауып әкелмекке кетті; алайда бөлмесіне қарай беттеп бара жатқан жолында бекетші фонарьдың білтесін қасақана басып кеткендіктен оның бұл әурешілігінен ештеңе өнбеді, — одан соң жасауыл от жанып жатқан ошаққа қарай жөнеп, әжептәуір уақыт пен күш жұмсауының арқасында ақыры екінші шамды жақты.
ХҮІІ тарау
Мұнда рыцарымыз, сорына қарай, әлдебір қамал-сарай деп жобалаған бекетте ер жүрек Дон Кихот пен сенімді атқосшысы Санчо Пансаны күтіп тұрған жаңа өрескел азап пен мазақ жайында баяндалады
Бұл екі ортада Дон Кихот та есін жиып, атқосшысына тағы да тап сол ана сойыл жауған алқапта жатып жанына шақырғандай дауыспен дыбыс берді.
— Санчо достым, сен ұйқтап жатырсың ба? Ұйқтап жатырсың ба, достым Санчо?
— Жын-пері біткен жабылып түні бойы жан алқымға алғандай күй кешкенде ұйқтап жарытарсың бұл арада, нәлет мені атқыр, — деп тіл қатты Санчо күйініш пен налаға толы үнмен.
— Мұндай ойға бой алдыратын ретің әбден бар, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — өйткені, не мен ештеңе түсінбеймін, не бұл дуаланған қамал-сарай. Сенің біліп қойғаның жөн... Тұра тұр, сен әуелі қазір өзіңе айтқалы жатқан нәрсемді мен өлгеннен кейін де құпияда сақтайтының жайында ант етуің керек.
— Ант етем, — деді Санчо.
— Ант беруіңді талап етіп отырған себебім, кімнің де болсын ар-намысына кір келмегенін жөн көрем, — деп түсіндірді Дон Кихот.
— Ау, мен өзіңіз өлгеннен кейін де жақ ашпаймын деп антымды беріп қойдым ғой, — деп наразылық білдірді Санчо, — бірақ, құдай қош көріп, ертең-ақ аузымнан шығып кеткей!
— Маған мұншалықты жедел өлім тілейтіндей саған не қиянат жасап едім? — деп сұрады Дон Кихот.
— Сіздің бұған ешқандай қатысыңыз жоқ, — деп қарсылық білдірді Санчо. — Мен өзім тумысымнан нендей де болсын нәрсені бойымда ұзақ сақтауға жоқпын: сақтайсың-сақтайсың келіп, бір кезде қарасаң бұзылып кеткенін көресің — міне, менің қорқатыным осы.
— Қалай болғанда да, сенің шын берілгендігің мен адамгершілігіңе сенем, — деді Дон Кихот. — Сөйтіп, енді біліп қойғаның артық болмас, бүгін түнде мақтан тұтып айтуыма тұрарлық таңғажайып оқиғаның бірін бастан кештім. Тоқ етерін айтқанда, сен де бұдан мағлұмдар бол, әлгінде осы қамал-сарай иесінің қызы қойныма келді, сондай сүйкімді және сондай нәзік, ондай қызды жер-дүниеден іздесең таппайсың. Иығына ілген киімін кім суреттеп бере алар? Ақыл-ойының зеректігін ше? Жүрегімнің әміршісі Дульсинея Тобосскаяға адалдығымды сақтауым себепті бұл арада өзім сөз етпеуге және ауызға алмауға мәжбүр болып отырған, көз таса мүшелерін ше? Айтарым тек біреу ғана: әлде қолыма кездейсоқ жағдай әкеп қондырған бақыт құсын құдіретті күштер қызғанды ма, әлде, бәлкім, — жоқ, бұған күмән жоқ, — бұрын айтқанымдай, дуаланған қамал-сарайда отырғандығымыздан ба, әйтеуір тек екеуіміз бір-бірімізге деген сүйіспеншілігімізді керемет тәтті сөздермен жеткізе бастағанымыз сол еді, әлдебір жексұрын дәудің көзге көрінбейтін әрі қайдан тап болғаны беймәлім жұдырығы шықшытымнан сұрапыл күшпен сарт ете қалғаны, әліге шейін қан түкіріп жатырмын, одан соң оның мені сілейтіп салғаны сонша, Росинанттың кешегі көргенсіздігі салдарынан жылқышылардың бізге көрсеткен, өзің жақсы білетін, жәбір-жапасынан кейінгі жағдайдан да нашар жағдайға душар болдым. Осыған қарап, бұл қыздың сұлулық қазынасын әлдебір жадыланған мавр күзетеді-ау және оның қызығын көруді маған жазбаған-ау деген тоқтамға келдім.
— Маған да жазбаған, — деп Санчо іліп әкетті, — мені төрт жүзден астам мавр төмпешке алды және өлермендікке салынғандары сонша, жылқышылардың жегізген сойылдары маған дәмді бәліш пен тәтті тоқаш тәрізді көрінді. Бірақ, әділін айтыңызшы, сеньор, екеуіміз бірдей қол-аяғымызды қимылдатудан қалып сұлап жатсақ, бұны сирек кездесетін әрі керемет қуанышты оқиға деп айтуға бола ма? Сіздің, әйтеуір, аздап та болса жолыңыз болды: әлгінде айтқаныңыздай, құшағыңызда айдай сұлу ару отырды. Ал, мен ше? Мен болсам, жұдырық қана жедім және әбден тойдырғаны сондай, енді өле-өлгенше сонша жұдырық жей қоймаспын деп ойлаймын. Шамасы, өзім осындай сормаңдай боп жаратылғанмын ғой деймін: кезбе рыцарь емеспін және ешқашан болмайтын да шығармын, бірақ пәле-жала атаулының бәрі дерлік мені іздеп табады!
— Сонда, сені де сабағаны ма олардың? — деп сұрады Дон Кихот.
— Ау, мен сізге не жайында айтып жатырмын, жекжат-жұрағатымды түп-тұқиянымен шайтан алғыр? — деп Санчо оған қарсы сұрақ қойды.
— Қиқарланба, достым, — деп жуаси сөйледі Дон Кихот. — Қазір мен шипалы бальзам әзірлеуге кірісем, сосын екеуіміз қас пен көздің арасында құр аттай боп шыға келеміз.
Азар дегенде май шам тауып жаққан жасауыл дәл осы сәтте жалған өліктің ау-жайын білмекке бас сұға қалған-ды; үстіне жалғыз ғана жейде киген, басына орамал байлап алған, қолына май шам ұстаған, ашу мен ызадан түрі әлемтапырық боп кеткен жасауылды көрген Санчо қожайынына қарап еріксізден-еріксіз:
— Сеньор! Мынау әлгі жадыланған мавр емес пе, дымымызды біржола құртқалы келіп тұрған жоқ па? — деген сұрақ қойды.
— Оның мавр болуы мүмкін емес, сиқырлағандар көзге көрінбейді, — деп жауап қатты Дон Кихот.
— Бәлкім, көрінбесе көрінбейтін де шығар, бірақ сезінуге әбден болады, — деп қарсылық білдірді Санчо. — Бұл жайында сізге қабырғаларым сарнап бере алады.
— Менікі де, — деп мойындады Дон Кихот. — Алайда соған қарап қарсы алдымызда тұрған мына адамды жадыланған мавр деудің еш қисыны жоқ.
Жасауыл бермен жақындап, екеуінің өзді-өзі кәкір-шүкір әңгіме айтып жатқанын көріп, аң-таң боп тұрып қалды. Осы арада айтар кетер бір жәйт, Дон Кихот әлі шалқасынан сұлап жатқан болатын: өлімші боп таяққа жығылған және тұла бойына түгел пластырь жапсырылған оның қозғалар шамасы жоқ-ты. Сол арада жасауыл қасына келіп:
— Халың қалай, сен бейбақтың? — деді.
— Сыпайырақ сөйлеуге болмай ма? — деп ескертті Дон Кихот. — Әлде бұл араның салт-дәстүріне сай кез-келген мәнжубас кезбе рыцарьлармен осылай сөйлесуге ықтиярлы ма?
Мынадай мүттайым халде жатқан адамның аузынан мұндай кемсіту естимін деп ойламаған жасауыл жынданып кетуге шақ қалды: қолындағы май шамымен Дон Кихотты бір-ақ ұрды; май шам оның тура басына барып тиіп, бас сүйегін опырып кете жаздады, ал анау қараңғылықты пайдаланып тайып тұрды.
— Енді ешқандай күдік қалған жоқ, сеньор, — деді Санчо Панса, — бұл жадыланған мавр боп шықты, қорып жүрген қазынасын ол, шынында да, басқа біреулерге тарту етпек тәрізді, ал бізге арнаған сыйы тек жұдырық қана, кейде тіпті шаммен де шарт еткізуден тайынбайды.
— Дұрыс айтасың, — деп қоштады оны Дон Кихот, — бірақ мұндай арбаушылық айла-амалдарға көңіл аударып жатпауымыз керек және сондайға бола ашу шақырып, күйіп-пісуіміздің де жөні жоқ: өйткені, мұның бәрі елестер мен бұлдыр бейнелер ғой, — сондықтан, қанша құлшынсақ та кек қайтарар ешкімді таба алмаймыз. Одан да, тұра алсаң орныңнан тұр, Санчо, қамалдың комендантына бар, азын-аулақ май, шарап, тұз және розмарин тауып әкелуге тырыс, мен бұлардан шипалы бальзам дайындауым керек: шынымды айтайын, сол маған өте қажет боп тұр, өйткені әлгі елестің салып кеткен жарақатынан қан әлі сыздықтап жатыр.
Сүйек-сүйегінің шыдатпай сырқырап ауырғанына қарамастан, Санчо төсегінен тұрып, қараңғыда қармаланып бекетшінің бөлмесіне қарай қозғалды; бірақ, жолшыбай дұшпанының әңгіме ауаны қайда бұрыларын білмекке тың тыңдап тұрған жасауылға соқтығып қалды да, оған:
— Сіз өзіңіз кім болсаңыз да, сеньор, бізге ілтипат жасап, мынадай бір қолғабыс көрсетіп жіберсеңіз етті — азын-аулақ розмарин, май, тұз және шарап берсеңіз, — бұның бәрі жер-дүниедегі рыцарь біткеннің ішіндегі ең елеулілерінің бірін емдеуге қажет, ол өзі қазіргі кезде осы шоландағы кереуетінде жатыр, бекетіңізде жүрген жадыланған маврдан жарақаттанып қалды, — деді.
Бұл сөздерді естіген жасауыл мұның бәңгі біреу екенін сезе қойды; бірақ таң қылаң бере бастағандықтан есікті ашты да, бекетшіні дауыстап шақырып алып, оған әлгі жынды сүрейдің өтінішін жеткізді. Бекетші Санчоға тілегенінің бәрін тауып берді, ол мұны Дон Кихоттың қолына табыс етті. Дон Кихот болса, бұл кезде басын қос қолымен қысып алып ондалап жатыр еді; шындығында, бар-жоғы тек екі жерінде ғана әжептәуір ісік бар-ды, ал бетіне сорғалап ағып жатқан қан емес, тер болатын, өйткені үстемелене берген мазасыздық пен әбігершіліктен маңдайы шынымен-ақ терден шылқып кеткен-ді.
Дегенмен, ол әлгі нәрселерді алып, бәрін жақсылап араластырғаннан кейін қоспаны отқа қойып қыздыруға кірісті де, біраз ұстап бальзам дайын болғандай көрінген кезде оттан түсірді; сосын бальзам құятын әйнек құты тауып берулерін сұрады, бірақ бүкіл бекетте бірде-бір әйнек құты жоқ боп шықты; одан соң ол бұл мақсатқа зәйтүн майының қалбырын пайдалануды ұйғарды: бекетші оны бұған тегін тұтынуға басы-бүтін бере салды. Мұнан кейін Дон Кихот қалбырға қасиет дарытуды көздегендей, зарлы үнмен сексеннен астам рет “Pater noster” және шамамен сонша рет “Ave Marіa”, “Salve” және “Credo” сөздерін қайталап айтты, әр сөзді айтқан сайын шоқындыру ишаратын жасап отырды. Аталмыш рәсімді атқару үрдісіне Санчо, бекетші мен жасауыл үшеуі қатысып тұрды, ал малшы бұл кезде дағдылы әдетінше түк ештеңе болмағандай қашырларын айналшықтап жүрген-ді. Рәсімді орындап болған бойда-ақ Дон Кихот осынау айрықша бальзамның шипалық қасиетін қолма-қол өзіне сынап көрмек болып, дәрмек қайнатылған шағындау шөгенді алып, қалбырға құйылғаннан артылып қалғанын, яғни шамамен жарты асумбрадайын, түгелдей дерлік сіміріп салды, бірақ ішіп болып шөгенді былай қойғаны сол-ақ екен, лақылдатып құсты дейсің келіп, қатты құсқаны сонша, асқазанында запыраннан басқа ештеңе қалған жоқ; қыстығу мен лоқсудан қара терге түскен ол үстіне көрпе жауып, оңаша қалдыруларын сұрады. Өтініші орындалғаннан кейін, ол сол арада жатып үш сағаттан астам ұйқы соқты, ал оянғанында тұла бойында керемет бір жеңілдік барын, сүйектерінің сырқырағаны да тиылғанын сезінді, сөйтіп барлық сырқатынан құлан таза айыққанын аңғарып, шынымен-ақ Фьерабрас бальзамын дайындап алған екем, бұл дәрмекпен енді тіпті ең қатерлі деген айқастарға, қақтығыстар мен ұстасуларға қорықпай кіре беруіме болады екен деген сенімі орныға түсті.
Дон Кихоттың таңғажайып түрде аяқ-асты сауығып шығуы атқосшысын таң-тамаша қалдырып, шөгенде қалғанды ішіп алуға рұқсат сұрады, ал онда әлі де әжептәуір мөлшерде бальзам бар-тын. Дон Кихот ырзашылық еткен соң, Санчо шөгенді қос қолдай ұстап басына төңкерді де, бар ықыласымен құныға және құшырлана сіміріп, бальзамның қожайыны ішкеннен гөрі сәл аздау бөлегін ішіне қотарып алды. Бірақ, сормаңдай Санчоның асқазаны Дон Кихоттікі секілді нәуетек болмай шықты: қашан құсып тастағанша жүрегі айнып, лоқсып, терге малшынып, басы айналып, жаны мұрнының ұшына келген оның өмірмен қош айтысар сәті жеткеніне еш күмәні қалмады; әбден сілесі қатып, діңкелеген ол бальзамның өзіне де, оны өзіне ішкізген зұлымға да қарғыс жаудырумен болды. Оның қандай қасірет шегіп жатқанын көрген Дон Кихот:
— Менің ойымша, Санчо, жағдайыңның нашарлап кеткен себебі — рыцарьлар қатарына қабылданбағаның-ау деймін, бұл сұйықтықтың рыцарьлық орденге өтпегендерге септігі тимейтініне сенімім кәміл, — дегенді айтты.
— Егер мұны алдын-ала білген болсаңыз, онда неге оны маған ішуге рұқсат еттіңіз, өзімді де, бүкіл жекжат-жұрағатымды да жын соққыр!..
Бірақ тап осы арада ішімдік ақыры нәтижесін берді де, бейшара атқосшы қос тесіктен бірдей іш босата бастады: өзі құлай кеткен бойра да, жамылғы еткен кендір көрпесі де сол бойда-ақ мүлдем іске алғысыз боп қалды. Іш құрылысы аузына тығылғандай лоқсып, қара суға түсіп терлеп, тұла бойы қалш-қалш етіп бейнет шеккені сонша, тек өзі ғана емес, қасында тұрғандар да оны жан тапсырғалы жатқандай көрді. Осынау жан алқымға тақалған арпалыс екі сағатқа жуық созылды, бірақ одан соң да атқосшымыздың жағдайы жақсара қойған жоқ, — қожайынына керіғалаң түрде сүлесоқ, дел-сал халге тап болды, аяғын басып тұра алмады, ал Дон Кихот болса, әлгінде айтылғандай, бұл кезде әбден айығып, қунап-ширап қалған-ды, енді қазір ол шытырман оқиға іздеуге аттанбаққа құлшынып шыдамсызданып тұрған, себебі жолда тоқтап қалу деген сөз оған күллі адамзат баласын және Дон Кихоттың көмегіне зәру барша жанды өз қорғауы мен қамқорлығынан тыс қалдыру боп табылатындай көрінген; бұған қоса, бальзамының ғажайып құдіретіне де қалтқысыз сеніп алған-ды. Осы тілектің жетегіне ілескен ол салт мінетін көліктерін сол үшін өз қолымен ерттеп, жүктерін артты да, атқосшысының киініп алуына көмектесіп, оны есегіне әкеп отырғызды. Сосын өзі Росинантқа мініп, ауланың алыс түкпіріне қарай аяңдап, сонда тұрған қысқа сапты найзаны қымқырып ала кетті — бұны енді нағыз найзаның орнына қолданбақшы еді.
Бекеттің қарамы жиырма шақты адамдай боп қалатын мейманы мен тұрғыны, — бір сөзбен айтқанда, онда қанша адам болса соншасы түгел, араларында бекетшінің қызы да бар, барлығы одан көз алмай қарап тұрды; бұл да қызды көзімен ішіп-жеп, оқтын-оқтын ауыр күрсінумен болды, оның бұл күрсінісі көкірегінің терең түкпірінен шыққандай боп естілетін, бірақ жұрттың бәрі оның күрсінісін бүйірі ауырғаннан деп жобалады, — бәрі болмаса да, әйтеуір, кеше кеште оған пластырь жапсыруға куә болғандар солай деп ойлады.
Рыцарь мен атқосшы үйдің кіре берісіндегі басқышқа таяп келген кезде, Дон Кихот бекетшіге қарап сырбаз да маңғаз кейіппен былай деп тіл қатты:
— Сеньор алькайд, осы қамал-сарайда өзіме көрсеткен жақсылығыңыздың