Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - I - 18

— Менің атым Карденьо, туып-өскен жерім — өзіміздің Андалусиядағы әдемі қалалардың бірі, мен — текті әулеттен шыққан жанмын, ата-анам — дәулетті адамдар, бірақ қасіретімнің шектен тыс ауырлығы сонша, әке-шешем қанша жерден қайғырып жүрегі қан жыласа да, туыстарым маған қанша жерден жанашырлық білдірсе де, оны жеңілдетуге олардың бар байлығы жетпейді, өйткені жаратқан иеміз жолықтырған бақытсыздықты жеңуге дүниедегі қандай кереметтің де қауқары жоқ. Туған жерімде бейне бір көктің құдіретімен жаралған деуге болатын, Амурдың өзі адам таңғаларлық сұлулық тарту еткен, одан асқан сұлулықты өз басым көз алдыма ешқашан елестете алмайтын бір ару мекен етті — иә, Лусинда сондай керемет сүйкімді қыз еді, ол да өзім сияқты әрі бай, әрі текті жерден шыққан-ды, бірақ менен гөрі бақыттылау еді және өзімнің ақ-адал пиғыл-ниетім үміт еткеннен гөрі тұрақтылығы аздау болды. Осы Лусинданы мен ерте жастан сүйгенмін, құрметтегенмін, құдірет тұтқанмын, ол да мені балғын жастағы қызға тән қылықпен шын жүректен құлай сүйген болатын. Ата-аналарымыз ой-ниетімізден хабардар еді, бірақ бұны онша уайым қылып та жүрген жоқ-ты, — түп мақсатымыз некеге отыру ғана боп шығатынын олар түсінетін, өйткені шыққан тегіміз бен дәулетіміз тұрғысынан бір-бірімізге әбден лайықты болуымыз себепті, алдын-ала осылай ұйғарым етілген деуге де келіңкірейтін. Жылдар өтіп жатты, бір-бірімізге деген ынтызарлығымыз арта түсті, ақыры Лусинданың әкесі әдеп сақтау керек деген желеумен маған үйлеріне келе беруге тыйым салғанды жөн көрді — бұл ретте ол ақындар мақтауын асырған Тисбаның ата-анасына еліктегендей болды. Бірақ мұндай тыйымнан кейін құштарлығымыздың жалыны одан бетер өршіп кетті, өйткені тілдесуге салынған тежеу аузымызға қақпақ қойғанымен, қаламымызға тұсау сала алмады, — ал, қаламның өзіміз сүйген жандарға жүрегіміздің тереңінде не жатқанын ауыздан гөрі еркінірек, кеңірек, толығырақ айтып бере алатын қасиеті бар, өйткені сүйгенің қасыңда тұрған кезде ең берік деген ниет пен ең батыл деген ауыздың да қысылып-қымтырылып, мылқау боп қалатын жағдайы жиі кездеседі ғой. Ой, дүние-ай, оған қаншама хат жаздым десеңші! Жан тебірентерлік бейкүнә лебізге толы қаншама жауап хат алдым десеңші! Оған деген махаббатым жайында жан-жүрегімнің ынтызарлық сезімін жайып салған, оттан ыстық тілегімді жеткізген, есте жүргендерімді ермек еткен және құштарлығыма барынша ерік берген қаншама ән шығарып, өлең жаздым десеңші! Ақыры, сілем қатып, оны бір көруге зар болып діңкем құрыған кезде, өзім арман еткен және соған өзімді әбден лайықты сезінген сыйымды алуға қажетті деп тапқан ойымды орындауға және оны мүмкін болғанынша тезірек іске асыруға ниет қылдым, атап айтқанда: Лусиндамен заңды некеге тұру жөнінде әкесінен рұқсат сұрауға тәуекел еттім және солай істедім де. Жауап ретінде ол маған: өзіне көрсетілген осынау құрмет үшін ырзашылық білдіретінін, мені жоғары бағалайтынын және асыл қазынасын қолыма табыс етуге әзір екенін, бірақ әкемнің көзі тірі болғандықтан, бұл тараптағы келіссөз жүргізу соның тікелей парызы екенін айтты. Оған қоса, егер бұл некеге әкемнің көңіл хошы болмаса, бұны онша оңтайлы көрмесе, Лусинданың өз қара басы жасырын түрде үйлене салуға болатындай немесе күйеуге бере қоятындай қыздардың қатарына жатпайтынын мәлім етті. Мен оған жанашыр ақыл-кеңесі үшін алғысымды жаудырдым, өйткені оның сөзі маған өте орынды көрінген, сондай-ақ сырымды жайып салсам, әкемнің келісім беретінін де сезгем. Осы мақсатта арман-ойымды ақтару үшін тура тартып әкеме бардым, бірақ бөлмесіне кірген бойда-ақ қолына әлдебір ашылған хатты ұстап отырғанын көзім шалды, әлдене айтып үлгергенімше болмай әкем әлгі хатты қолыма ұстатып: “Мына хатты оқы, Карденьо, герцог Рикардо саған қамқорлық жасамақшы”, деді. Өздеріңіз де білетін шығарсыздар, сеньорлар, герцог Рикардо — испан гранды ғой, сарайы біздің Андалусиядағы керемет көрікті жерге орналасқан. Мен хатты алып оқып шықтым, оның маған өте ұнамды болғаны сонша, егер әкем герцогтың өтінішін орындамаған жағдайда оған бірінші боп өзім қарсы шыққан болар ем; анығырақ айтқанда, ол әкемнен мені дереу өз сарайына жіберуін сұрапты, онда үлкен ұлының жанында малай емес, серік болады екем, ал ол, герцог болса, маған деген ілтипатының дәреже-деңгейіне сәйкес тиісті лауазым баспалдақтары бойынша өрлеуімді өз міндетіне алады екен. Хатты оқып шыққан соң, әсіресе әкемнің: “Герцогтың тілегіне сәйкес сен, Карденьо, екі күннен кейін соған аттануың керек, — герцогтың қабілет-мүмкіндігіңе, өз ұғымымша, лайықты нәрсенің бәріне қол жеткізуіңе жол ашып бергені үшін құдіреті күшті құдайға алғысыңды айт”, деген сөзін естігеннен кейін, не дерімді білмей сілейіп тұрып қалдым. Әлгі лебізіне әкем бірнеше ақыл-кеңесін қосақтады. Аттанар алдында кешкісін Лусиндамен жүздесіп, оған болған жайдың бәрін баян еттім, одан соң әкесімен сөйлесіп, Рикардоның өзім жайында қандай ойы барын білгенімше күте тұруын, Лусинданы ешкімге ұзатпауын өтіндім. Ол осыған уәде етті, ал Лусинда бұл уәдені сансыз көп серт беруі және сүйіспеншілік сезімін білдіруі арқылы нықтады. Сөйтіп, ақыры герцог Рикардоның иелігіне келіп жеттім. Оның мені аса жылы мейіріммен қабылдап, ерекше ілтипат көрсеткені сонша, сол сәттен бастап-ақ герцогтың байырғы малайлары бұған қызғаныш білдіріп, маған не қилы қысастық жасай бастады, өйткені олар герцогтың маған бөлекше бейіл беруі өздеріне зиян тигізеді деп ойлаған-ды. Менің келгеніме әсіресе қатты қуанған герцогтың Фернандо есімді кенже ұлы болды; Фернандоның, сымбатты да сүйкімді, қолы ашық әрі қызуқанды жас жігіттің, арада аз уақыт өткенде менімен керемет достасып алғаны сондай, сарай адамдарының арасындағы барлық әңгіме тек екеуіміздің достығымыз жайында ғана болды. Оның ағасы да мені ұнатып, оң қабақ білдіріп жүргенімен, дон Фернандоның маған деген ыстық ықыласы мен мейірімі жеткен деңгейге жуықтай қоймайтын-ды. Ал, енді достар арасында айтылмас сыр қалмайтындықтан (бұл кезде мен дон Фернандоның жолдас-жуығы болудан қалып, оның досына айналған едім), ол маған ойында жүргеннің бәрін, соның ішінде әсіресе махаббат мәселесіндегі көңіліне алаң кіргізіп жүрген жайларын, жасырмай баян ететін. Ол бір шаруа отбасынан шыққан бойжеткенді, әкесіне тәуелді дәулетті адамның қызын, ұнатып қалған-ды, ал бойжеткеннің сүйкімділігі, сыпайылығы, аңғарымпаздығы мен қарапайымдылығы сонша, оны білетін жандар осы қасиеттерінің қайсысы басым екенін, қайсысын алдымен атауға боларын білмей қиналатын. Шаруа қызының осындай сирек кездесетін қасиеттері дон Фернандоның сүйіспеншілігін күн өткен сайын өршіте түскені сонша, ақыры ойлаған мақсатын орындау үшін және қыздың қарсылығын жеңу үшін оған үйленем деп уәде етпек болды, өйткені басқа бір амал-айла қолдану — бос әурешілікпен бірдей еді. Бұл жайдан хабардар болғаннан кейін, мен, достық қақымды пайдаланып, көңілге әбден қонымды дәлелдемелер мен бұлтартпас мысалдарды алға тарта отырып, бұған көлденең тұруға және оны алған бетінен қайтаруға талпынып бақтым. Алайда бұл әрекетімнің бекершілік екеніне көзім жеткеннен кейін әкесіне, дон Рикардоға барып бәрін түгел айтып беруді ұйғардым, бірақ дон Фернандо, сұңғыла да ақылман адам болғандықтан, ішке бүгіп жүрген сырымды сезіп қойып, үрейге бой алдырды, — адал қызметші ретінде өз қожайынымнан, яғни герцогтан, абырой-атағына кір келтіретін нәрсені жасырып қалуды жөн санамайтынымды ол жақсы түсінген еді. Сосынғы жерде, мені дал қылып, басымды қатырып қою үшін маған есіл-дертін алған сұлуды ұмытудың ең тәуір амалы — бірнеше айға бір жаққа кетіп қалу дегенді айтты, яғни менімен бірге әкеме барғысы келетінін хабарлады, ал герцогқа өзіне бірнеше тәуір ат сатып алмақ ойы барын, өйткені біздің қаладағыдай жақсы аттар жер-әлемнің еш түкпірінен табылмайтынын айтпақ болды. Сүйіспеншілік сезімінің жетегіне ерген мен, оның бұл әңгімесін естігеннен кейін бұдан да гөрі келіссіз ұйғарымның өзін бірден-бір парасатты да ақылды шешім деп табудан тайынбайтын халде болғам, ал бұған себепкер жалғыз-ақ нәрсе — сүйікті Лусиндаммен жүздесудің өте бір қолайлы жағдайы мен мүмкіндігі туып тұрғандығы еді. Осы ой мен тілекті басшылыққа алған соң, оның ұсынысын құптап, мақсат-мұратын мақұлдап, бұл ниетін барынша тезірек іске асыруы керегін, өйткені, шынында да, көңілден кетпегенмен көзден кетудің, яғни ара жікті ажыратудың түбі өз нәтижесін бермей қоймайтынын айттым. Алайда, біраз кейін білгенімдей, маған осы әңгіменің шетін шығарып жүрген кезде Фернандо әлгі шаруа қызымен оның болашақ күйеуі ретінде тар төсекте табысып та қойған екен, сөйтіп енді құпиясын жария қылу үшін басына қатер төнбейтін қолайлы сәттің тууын күтіп жүр екен, өйткені бұл тентектігін білген кезде герцогтың өзіне қандай шара қолданатыны жайындағы ойдан зәре-иманы қалмай қорқатын-ды. Айта кетерлік жай, бозбаланың сүйіспеншілігі көбіне-көп махаббат емес, нәпсіге құмарлық боп табылады, ал нәпсіге құмарлықтың түп мақсаты — тояттану, тоят алғаннан кейін нәпсіқұмарлық та толас табады, ал сүйіспеншілік секілді көрінген сезім ұясына қайта қонуға мәжбүр болады, өйткені ол табиғат белгілеген шектен асып өте алмайды, ал шынайы махаббат болса мұндай шек дегенді мүлдем білмейді, — тоқ етерін айтқанда, шаруа қызының рақатына батқаннан кейін-ақ Фернандоның оған деген құштарлығы суынып, ынтығы басылып қалды. Әкесінің өзіне деген ашуы тарқауы үшін әу баста оны бір жаққа кетем деп алдаусыратып бақса, енді қазір көзге күйік бола бермес үшін шынымен-ақ жырақ кетуге құлшынып жүрген-ді. Герцог келісімін беріп, маған дон Фернандомен бірге аттануға әмір етті. Біз менің туған қалама келіп жеттік, әкем оны лайықты түрде қарсы алды, өзім келген бойда-ақ Лусиндамен жүздесіп қайттым, сөйтіп іңкәрлігім қайта өршіді (шындығында, іңкәрлігім ешқашан өшкен де, әлсіреген де жоқ-ты), бұл жайында, сорыма қарай, Фернандоға мәлім қылдым, — оған мұны мәлім еткен себебім, өзіме көрсетіп жүрген айрықша достық пейіліне қарап, өзім де одан ештеңе жасырмауға тиіс секілді сезінгем. Лусинданың сұлулығын, сүйкімділігі мен сезімталдығын аузым көпіріп мақтағаным сонша, анау бойына осындай ізгі қасиет біткен қызды бір көруге құштар болды. Сұм тағдырдың түртпегімен оның тілегін орындап, бір күні кеште Лусинданы шырағдан жарығында терезе алдында тұрған жерінен көрсеттім, ол екеуіміз әдетте осы терезе арқылы тілдесетінбіз. Үстіне кигені төсек көйлек қана еді, оны Фернандоның көзі шалған бойда-ақ осы күнге шейін назарына іліккен сұлулық атаулының бәрі түкке алғысыз боп қалды. Орнында сілейіп тұрды да қойды, өзіне-өзі келе алмай, айран-асыр күйге түсіп, аяқ асты ғашық бола салды, ал бұл қаншалықты шынайы ғашықтық еді — оны бақытсыздықтарым жайындағы кейінгі әңгімемнен біле жатасыздар. Оның маған түк ештеңе білдірмей, тек өзімен-өзі оңаша қалған кездерінде құдіретті күштерге ғана сыр ғып айтып жүрген бұл сезімін өршіте түсу үшін сұм тағдыр бір күні оны Лусинданың маған жазған хатына жолықтырды, бұл хатында ол менен әкесіне барып өзін айттыруымды сұрап жалынып-жалбарынған болатын; қыздың айрықша сезімталдығы, қарапайымдығы мен нәзіктігі аңғарылып тұрған бұл хатты оқып шыққан Фернандо маған әдетте жер бетіндегі әйел атаулыға бірдей етіп бөлініп берілетін сұңғылалық пен сұлулықтың бәрі бір ғана Лусинданың бойында жинақталған екен дегенді айтты. Ақ-адал шыным, қазір алдарыңызда отырып күлбілтелемей-ақ ашып айтуыма болады, Фернандоның Лусинданы қалай мақтауына да қисын жеткілікті екенін түсінгеніммен, мұндай мақтау сөздерді оның аузынан естуім өзіме тіптен ұнаған жоқ, сондықтан одан қорқып, сақтана бастадым, өйткені ол реті келген-келмегеніне қарамай минут сайын дерлік мені Лусинда жайында сөзге тартатынды шығарды, бұл менің бойымнан қызғанышқа ұқсас бір сезімді оятты, бірақ ақжүрек те адал Лусинда тарапынан күтпеген қадам жасалады деп әсте қауіптенген жоқ едім; қалай болған күнде де, тағдырым мені өзі табыстырмақ болған бақытымнан қауіптене бастауға мәжбүр етті. Сөздеріміздің сәнділігі мен мәнділігі өзін айрықша жан рақатына бөлейді деген желеумен дон Фернандо менің Лусиндаға жазған хатым мен оның маған жолдаған жауабын оқуға әрдайым бөлекше ықылас білдіріп отырды. Ақыры бір жолы Лусинда менен өзі қатты ұнататын рыцарьлық романдардың бірі Амадис Галльскийді оқып шығуды өтінген болатын...
Рыцарьлық романның атын естуі мұң екен, Дон Кихот сол сәтте-ақ жігіттің сөзін бөліп жіберді:
— Егерде сіз, жарқыным, сеньора Лусинданың рыцарьлық романдарға әуестігін әу бастан хабарлаған болсаңыз, онда оның ақыл-ойының асқақтығына мені иландыру үшін ешқандай мақтау мен мадақ қажет болмас еді, ол өз алдына, егер осындай қызықты кітаптарды оқуға құштарлық танытпаса, оның ақыл-ойы да өзіңіз, сеньор, мәлім еткендей, осынша сұңғылалыққа жете алмас еді, сол себепті де мен үшін оның сұлулығын, адамгершілігі мен ақылдылығын сипаттауға көп сөз шығындаудың қажеті жоқ, — оның талғамы қандай екенін білсем-ақ болды, оны сол бойда-ақ әлемдегі ең сүйкімді және ең ақылды әйел деп табам. Осыған орай, сеньор, оған Амадис Галльскиймен бірге Дон Рухел Греческийді де қоса жіберуіңізді сұрар едім, — сеньора Лусиндаға Дараида мен Гарайя да, бақташы бала Даринельдің тапқыр сөздері де, сондай-ақ оның буколиктеріндегі өзі өте ұнамды түрде, әрі асқан шеберлікпен, өз бетінше әнге қосып орындап жүретін өлеңдері де айрықша қатты ұнарына сенімдімін. Алайда өзім анықтаған бұл кемшіліктің орнын кейін толтыруға болады, оны толтыратын шақ өзіңіз маған ілесіп деревняма барған кезде туады, өйткені сол жерде жанымның жұбанышы, өмірімнің қуанышы боп табылатын үш жүзден астам романды қолыңызға ұстатам. Әйтсе де, бірде-бір романның қолымда қалмағанына да күмән жоқ, — бәрі де сол зұлым, қызғаншақ, жауыз сиқыршылардың қылғаны. Сөзіңізді бөлмеу жөніндегі уәдемді бұзғаным үшін кешірім сұраймын, жарқыным, бірақ өзім отырған жерде рыцарьларға қатысты шаруалар мен кезбе рыцарьлар жайында әңгіме қозғалған кезде мен үшін оған араласпай қалу да бір, күн сәулесінің — жер бетін қыздыра алмауы да, ай сәулесінің — жер бетін дымқылдай алмауы да бір. Сөйтіп, енді кешірім етуіңізді өтінем және әңгімеңізді әрмен жалғауыңызды сұраймын, дәл қазір бізге керегі де осы болып тұр.
Дон Кихот Карденьоға арнап осы әңгімесін айтып жатқан кезде анау басын тұқыртып, терең ойға шомғандай үн-түнсіз отырды да қойды. Дон Кихот оған әңгімесін жалғау жөнінде екі мәрте өтініш білдірді, бірақ анау басын көтерген жоқ және ләм-мим деп жауап та қатпады; арада біраз уақыт өткеннен кейін ғана, ақыры, басын сілкіп жіберіп:
— Айтқаным айтқан, атышулы алаяқ Элисабат емшінің королева Мадасимамен ашына болғаны анық — және мені бұл ойдан айныта алатын немесе олай болмады деп дәлелдей алатын адам әлі туа қойған жоқ, оған қоса, басқаша ойлап, басқаша пайымдайтын біреу шықса, оны барып тұрған ақымақ деп білем! — деді.
— Өй, сіз, анандай-мынандай! — деп айқайлап жіберді аяқ асты ашу шақырған Дон Кихот (дағдылы әдетінше, ол, әрине, жеріне жеткізіп сыбап салған болатын). — Өй, бұныңыз сіздің тарапыңыздан жасалып тұрған шектен тыс қиянат қой, немесе, ашығын айтқанда, пасықтық! Королева Мадасима — аса қадірменді сеньора, сондықтан осындай текті әулеттен шыққан әйелдің қайдағы бір ноқай оташымен төсектес болуын көз алдыңа елестетудің өзі мүмкін емес, ал кімде-кім олай емес, басқаша дейтін болса — ол нағыз жексұрын суайт боп табылады. Және мен мұны оған жаяу да, аттың үстінде де, қарумен де, қарусыз да, күндіз де, түнде де, қалай хош көрсе солай дәлелдеп бере алам.
Карденьо оған қас қақпай қарап отырды; қазір ол ақыл-естен ажыраңқырап қалған халде еді, сондықтан әңгімесін жалғай алмайтын, ал Дон Кихот болса, ештеңе тыңдағысы келмейтін жағдайда болатын, өйткені королева Мадасима жөнінде естігендері оны шамадан тыс шамдандырып жіберген. Таңғаларлық нәрсе: ол королеваға бейне бір өзінің шын мәніндегі, яғни туа бітті сеньорасы ретінде ара түскен-ді, ал соның бәрі әлгі түкке тұрғысыз жеркенішті романдардың қырсығы болатын! Карденьо, әлгінде айтылғандай, онсыз да ауытқыңқырап отырған, ал оған суайт, жексұрын және басқа осындай атақтар таңылған кезде быт-шыт боп ашуланды да, жерде жатқан тас кесекті ала салып Дон Кихотқа жіберіп қалды, тас оның кеудесіне барып тиіп, анау отырған жерінде етпетінен құлап түсті. Қожайынына жәбір жасалып жатқанын көрген Санчо Панса делқұлыға жұдырығын ала жүгірген, бірақ анау оны лайықты қарсы алды: бір-ақ ұрып жалпасынан түсіріп, іле-шала үстіне қонжия кетіп, айызы қанғанша соққылады. Санчоны қорғамаққа талпынған бақташы да соның кебін киді. Сөйтіп үшеуін үш жаққа лақтырып, сілейтіп салған мүсәпір түк ештеңе болмағандай асықпай аяңдап тау арасына кіріп қарасын жоғалтты. Санчо орнынан тұрып, жоқ жерден бостан-бос таяқ жегеніне жаны күйіп, ашуын бақташыдан алды: бәріне кінәлі сен, өйткені бұл адамның есі кіресілі-шығасылы екенін алдын-ала ескерткен жоқсың, егер ондайын білген болсақ қам жасар едік те, сыбағасын берер едік, дегенді айтты. Бақташы ескерткенін, егер оны Санчо естімесе, онда өзінің кінәсі жоғын айтып қарсылық білдірді. Сөйтіп, Санчо Панса оны бір сөзбен мұқатып, анау оған екі сөзбен жауап қатып, осындай қызды-қызды сөз алмасудың нәтижесі бір-бірінің сақалына жармасып, бір-бірін төмпештің астына алуына әкеп соқтырды, егер Дон Кихот келіп тыныштандырмаса, екеуінің де пәрша-пәршасы шығатыны кәміл-ді.
Бақташымен айқастан айызы қанбаған Санчо айқайын салып:
— Неңіз бар менде, тақсыр, сеньор Қайғылы Бейне Рыцары! Ол да мен сияқты қарапайым пенде ғой, рыцарьлар қатарына қабылданған адам емес қой, ендеше жәбір көрсеткені үшін оны еш қысылып-қымтырылмастан төмпештеп алуыма және әділдікті сүйер адам ретінде жекпе-жек күш сынасуға қақым бар ғой! — деді.
— Солайы солай, бірақ, менің білуімше, болған жайда оның ешқандай кінәсі жоқ, — деді Дон Кихот.
Оның бұл ескертпесі қарсыластарды сабасына түсірді де, Дон Кихот сол арада бақташыдан Карденьоны қалай іздеп табуға болатынын тағы сұрады, өйткені оның бастан кешкен оқиғаларын аяғына шейін тыңдауға айрықша құштар көрінеді. Бақташы оған әу баста айтқанын қайталады, яғни Карденьоның анық қай жерді мекен ететінін білмейтінін, бірақ егер Дон Кихот осы өңірді асықпай араласа, онда оны — есі дұрыс қалпында ма әлде ауыш күйінде ме — әйтеуір бір таппай қоймайтынын айтты.
ХХҮ тарау
Ламанчалық ержүрек рыцарьдың Сьерра Моренада бастан кешкен ғажайып оқиғалары және оның Қапалы Серіге еліктеп басына азап артуы жайында
Бақташымен қоштасқан Дон Кихот қайтадан Росинантқа қонып, Санчоға соңынан еруге әмір етті, есегі секілді бұл да бұйрықты өте ықылассыз орындады. Ақыры олар таудың адам жүре алмайтын нағыз ойқы-шойқысына келіп жетті, сол арада Санчоның мырзасымен қалай тілдесерді білмей қыпылықтап есі кетті, бірақ өткен жолғы ескертпесі жадында жүргендіктен, бірінші болып өзі сөз бастауын күтті. Алайда үнсіздік тым ұзаққа созылып кеткендіктен, төзімі таусылған ол былай деп тіл қатты:
— Сеньор Дон Кихот! Батаңызды беріп, жөніме жіберіңізші мені, тақсыр: тап осы қазір үйіме, қатын-балама қайтқым кеп тұр — әйтеуір, қалай болғанда да, ойымдағының бәрін айтып, олармен құмардан шыққанша қауқылдаса алам ғой, ал өзіңізге еріп мынадай меңіреу түзді күн демей, түн демей шарлау, оған қоса сөйлегім келіп тұрғанына қарамай аузын буған өгіздей үндемеу де бір — өзімді тірілей жерге көміп тастау да бір. Тағдыр тәртіп беріп, анау әлгі Укроп па әлде Езоп па еді, соның заманындағыдай, жануарларды сөйлей алатын етсе де жаман болмас еді: ойыма не келсе соның бәрін есегіме жыр қып айтып берер ем, жаным да жай тауып қалар еді. Әйтпесе, шытырман оқиға іздеп өмір бойы сергелдеңге түсу оңай нәрсе емес және оған кез-келген адамның шыдамы жете бермейді, оның үстіне тапқан оқиғаңның түрі үнемі сені тепкілеу, көрпеге салып қақпақылдау, таспен ұру, жұдырық жегізу боп шығады, ал сенің аузыңа қақпақ қойылған, құдды бір мылқау сияқтысың, ішіңді тесіп бара жатқан нәрсең жайында айтуға да ықтиярың жоқ.
— Иә, саған да оңай тиіп жүрген жоқ, Санчо, — деді Дон Кихот, — аузыңа салған тыйымды алып тастағанымша асық боп, шыдамың таусылып жүр. Ендеше, ол тыйым алынды деп есептей бер, ойыңа не келсе соны айта бер, бірақ бір ғана шартым бар: бұл еркіндік тек таудан әрмен өткенімізше ғана күшінде болады.
— Мейлі, — деп келісті Санчо, — менің осы қазір сөйлегім кеп тұр, ал кейін құдай тағы не бермес дейсің. Ал, онда, аталмыш еркіндік күшіне енсе, өзіңізге мынадай бір сауал тастасам деп ем: анау, қалай еді, королева Мұндарсимаға соншалықты есіңіз кетіп ара түскеніңіз неғылғаныңыз? Әлгі, қалай еді, аббат оның көңілдесі болды ма әлде болмады ма, соған соншалықты тіреліп тұрған қандай шаруаңыз бар еді? Өйткені, сіз оларға жөн сілтеп, жол көрсететін адам емессіз ғой, егер сол арада үндемей қалсаңыз, ана есерсоқтың әңгімесін асықпай аяқтап шығары кәміл-ді, сөйтіп бұл іс кеудеңізге келіп тиген тас кесексіз, тепкілеусіз және жарты дюжина29 жұдырықсыз-ақ аяқталар еді.
— Әңгіме былай ғой, Санчо, — деп Дон Кихот қайта сөйлеп кетті, — егер королева Мадасиманың қандай қадірлі де зиялы әйел болғанын мен секілді жақсы білсең, онда шамадан тыс шыдамдылық көрсеткенімді өзің-ақ мойындар едің: менің орнымдағы басқа біреу осындай былғаныш сөзді жария қылған тілді жұлып алар еді. Шын мәнінде де, әлдебір королеваны емшімен төсектес болды деу ғана емес, солай ойлаудың өзі шектен тыс қиянат қой. Ал, бұл істің шындығы мынадай: әлгі жындысүрей тілге тиек еткен дәрігер Элисабатты, осынау ізгі ниетті адамды және кемеңгер кеңесшіні, королева өзінің қасында емші әрі тәлімгер ретінде ұстаған-ды. Алайда, оны сол емшінің көңілдесі болды деу — қатаң жазалауға лайықты сорақылық. Егер мұны айтқан кезінде Карденьоның ақыл-естен айныңқырап та қалғанын ескерсең, онда, сірә, не айтып, не қойғанын оның өзі де білмегеніне келісерсің деп ойлаймын.
— Менің де айтып тұрғаным осы ғой, жынды адам аузына келгенді соға бермей ме, оған көңіл аудармауыңыз керек еді, — деп құлаққағыс етті Санчо. — Егер өзіңізге сәттілік қол ұшын бермегенде, тас кесек кеудеңізге тимей, тура барып басыңызға тигенде, онда халіміз мүшкіл болған болар еді, ал осының бәрі сол құдай атқан королеваның қырсығынан ғой. Карденьо болса, қылшығы да қисаймай оп-оңай құтылып кетер еді, өйткені ол ақылынан адасқан адам ғой!
— Кез-келген кезбе рыцарь әйел заты атаулының ар-намысын, олар кім болсын мейлі, соның ішінде әсіресе королева Мадасима сынды құдіретті де құрметті королевалардың ар-намысын, есі бүтін адамдардан да, есі ауысқан адамдардан да қорғауға міндетті; мен өзім бұл королеваны ізгі істері үшін айрықша құрмет тұтам, өйткені ол көз тартатын көрікті әйел ғана емес, сонымен бірге қайғы-қасіретте де мейлінше ұстамды әрі шыдамды әйел болған-ды, ал қайғы-қасірет оған қас-қағым сәт мұрша таптырмаған-ды. Дәрігер Элисабатпен әңгімелесу, ақыл-кеңесін тыңдау оған көп пайда келтірді, көп нәрсеге көзін ашып, өмірдегі алуан ауыртпалыққа шыдамдылық танытуға көмектесті. Ал, әрі надан, әрі бәле баққан қара тобырға бұл жағдай королева оның көңілдесі деп ойлауға және сондай сөз таратуға желеу болды. Бірақ, мен тағы айтам және тағы екі жүз рет қайталаймын, осындай ойда жүргендер мен осындай сөз тарататындардың бәрі де өтірікші.
— Ал, өз басым ештеңе ойламаймын да, ештеңе таратпаймын да, — деді Санчо, — неғылса о қылсын, керек еді маған солар. Көңілдес болды ма, болмады ма — бұған жауапты олар құдай алдында береді. Менің ештеңеде шаруам жоқ, мен ештеңе де білмеймін, біреудің ісіне араласып, бірдеңесін тіміскілеу маған жат нәрсе, әлдекім біреуге ор қазса, әуелі соған өзі түседі. Оның үстіне мен жарлы болсаң арлы болма дегендей ептеп-септеп күнімді көріп жүрген жанмын, мейлі тіпті олар көңілдес болса болған да шығар — маған одан келіп-кетер не бар? Ал, жұрттың жайы мәлім, басқаларды үріп ішіп, шайқап төгіп отыр-ау деп ойлайды, ал шындығында, бақсам бақа екен дегендей, іліп алар ештеңесі жоқ. Бірақ, енді кімнің екі елі аузына төрт елі қақпақ қойып болады? Тіпті, оны айтпағанда, жаратқанға да тіл тигізіп, шұнақ құдай деп жататындар бар.
— О, жасаған! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Сен бетің ауған жаққа лағып кеттің ғой, Санчо! Тізбектетіп отырған мақалдарыңның әңгімемізге қатысы қанша? Құдай ақы, үніңді өшір, Санчо, болашақта тек есегің жайында ғана қам жеуді біл, өзіңе қатысы жоқ нәрсеге алаңдаушы болма. Одан соң, барлық бес сезіміңнің бесеуімен де бойыңа сіңіретін кез жеткен нәрсе мынау: осы күнге шейін істегенім, қазір істеп жүргенім және болашақта істейтінімнің бәрі де ақылға қонымды әрі рыцарьлық іс-әрекет ережелеріне сай боп табылады, ал бұл ережелерді мен осыны ұстанған әлемдегі барлық рыцарьдың бәрінен де жақсы білем.
— Сеньор! — деп наразылық білдірді Санчо. — Ал, сонда ешқандай бағыт-бағдарсыз тауда тентіреп жүру мен жынды немені іздеу де рыцарьлық қастерлі ереже санала ма? Ол өз алдына, әлгіні іздеп тапқандай болсақ, кім біледі, бәлкім, оның бастаған ісін аяқтауға аңсары ауып кетуі де мүмкін ғой, — бітпей қалған әңгімесін емес, сіздің басыңыз бен менің қабырғаларыма қатысты әңгімені айтып тұрмын, — сөйтіп, бізге қарсы бастаған соғысын толық жеңіспен аяқтауы да ғажап емес қой.
— Айттым ғой саған, Санчо, аузыңды жап! — деді Дон Кихот. — Біліп қойғын, бұл өңірге мен тек жындысүрейді іздеу үшін ғана келіп тұрған жоқпын, оған қоса осы арада әлденендей бір ерлік жасап, сол арқылы күллі әлемде мәңгі өлмес даңқ пен құрметке бөленгім келеді. Және ендігі жерде бұл ерлігіме кезбе рыцарь атаулының бәрі өз тұрғысынан алып қарағанда еш те бір теңдесі жоқ нәрсе ретінде, өздерін атақ-даңққа жеткізетін өнеге ретінде және өз өнерлерінің өлшемі ретінде қарайтын болады.
— Немене, сонда бұл ерлік өте қауіпті ме? — деп сұрады Санчо Панса.
— Жоқ, — деді Қайғылы Бейне Рыцары. — Бірақ қолымызға мардымсыз карта түссе, таза-тақыр ұтылып та қалуымыз ықтимал. Алайда, бәрі сенің әбжілдігіңе байланысты.
— Менің әбжілдігіме дейсіз бе? — деп қайталап сұрады Санчо,
— Иә, — деді Дон Кихот, — өйткені өзім жұмсағалы отырған жақтан неғұрлым жедел оралар болсаң, онда әуре-сарсаңым да соғұрлым тез аяқталмақ, сөйтіп ұлылыққа қол берген дәуренім де жедел түрде салтанат құра бастамақ. Алайда, осылай дегенде нені меңзеп отырғаным турасында саған бұдан әрі жұмбақтай беруімнің жөні жоқ, сондықтан, Санчо, сен біліп қойғын, айтулы Амадис Галльский әлемдегі ең жақсы рыцарьдың бірі болатын. Жоқ, олай айтпауым керек еді: ең жақсы рыцарьдың бірі емес, ең жақсысы, біріншісі, алдына жан түспегені, сол тұста жер бетінде ғұмыр кешкендердің бәрінен жоғары тұрғаны сол еді. Онымен әлде бір нәрседен тең түстім дейтінді дәлелдемек болған анау әлгі дон Бельянис те және басқалар да түбі оңбайды, — оның бәрі әншейін әңгіме, шын сөзім. Бұған қоса айтарым, атағын шығаруға ынтық суретші шеберліктің шыңына шыққан тарланбоз суретшінің туындыларына еліктеп бағады, ал осы шарттың мемлекет мәртебесін асыруға септігін тигізетін, құрметке лайық қандай қызмет пен кәсіпке де қатысы бар, міне сондықтан ұстамды да шыдамды болып көрінгісі келетіндер Одиссейге еліктеуге тиіс және еліктейді де, өйткені оның бастан кешкен бақытсыздықтарын суреттеген Гомер шыдамдылық пен ұстамдылықтың шынайы үлгісін алдымызға тартқан болатын, сол сияқты Вергилий де Эней бейнесінде ата-анасын құрмет тұтатын ұлдың ұлағатты істері мен тәжірибесі мол, жау жүрек әскербасының аңғарымпаздығын сипаттаған еді және екеуі де өз кейіпкерлерін өмірде қандай болса, сондай кескінде емес, қандай болуға тиіс кескінде суреттеп, сипаттаған еді, осы арқылы бұлардың ізгі қасиеттерін болашақ ұрпақтардың еліктеуіне лайықты үлгі ретінде ұсынған-ды. Амадис те ержүрек әрі ғашық рыцарьлардың тап осындай аспандағы жол көрсетер жарық жұлдызы, ғаламшары, күні болатын, сол себепті махаббат пен рыцарьлық туы астында шайқасқа шыққан мына біздің бәріміз де соған еліктеуге тиіспіз. Ендеше, достым Санчо, менің ойымша, кезбе рыцарьлар ішінде кімде-кім Амадис Галльскийге басқалардан гөрі көбірек еліктейтін болса, сол рыцарьлық іс-әрекеттің маңдайалды машығына мейлінше маңайласа түспекші. Бірақ, Амадистің айрықша ұстамдылық, айбын, батырлық, көнбістік, шыдамдылық және сезім шынайылығын танытқан шағы Ориана өзінен теріс айналған кезде өз басына азап артып, Қапалы Сері деген жасырын атпен Жұпыны Жартасқа барып жатып алған кезі еді; оның бұл есімінде, әрине, терең мән бар-ды және өзі айрықша құштарлықпен таңдап алған тіршілік тәртібіне сай келетін. Ал, мәселе өзіме тірелсе, маған дәулерді кескілегенше, айдаһарлардың басын шапқанша, андриактарды өлтіргенше, әскерлерді түре қуғанша, флотилияларды су түбіне жібергенше және арбаушылық айла-амалдарды талқандағанша оның осы ісіне еліктеген жеңілдеу. Ал, бұл маңай өзім ойға алған істі жүзеге асыруға өте қолайлы орын болғандықтан, тағдыр-талайым асқан мейірімділікпен ретін келтіріп тұрған осынау оңтайлы жағдайдан айрылып қалуымның қисыны жоқ.
— Сонда осынау меңіреу түзде нендей іспен айналыспақсыз, соны білуге рұқсат етпес пе екенсіз, тақсыр? — деп сұрады Санчо.
— Ау, саған айтқан жоқпын ба? — деп жауап қатты Дон Кихот. — Мен Амадиске еліктеп есінен адасқан, күдер үзіп, қаһар төккен адам секілді көрінбекпін, осы арқылы әрі көзсіз батыр Роландқа да ұқсап бағуға тырыспақпын: ол бастау жанынан Сүйкімді Анжеликаның басқан ізін жолықтырып, оның Медормен құмар қандырғанын аңғарып, жынданып кетіп еді ғой — сөйтіп, ағаштарды тамырымен жұлып, жылғалардағы тұнық суды лайлап, бақташыларды өлтіріп, табындарды қырып, лашықтарды өртеп, үйлерді қиратып, биелерді айдап кеткен-ді және тарих шежіресіне мәңгілікке жазып қоюға лайықты тағы да жүз мыңдай әрекет жасаған болатын. Әрине, мен Роландтың жә болмаса Орландоның, немесе Ротоландоның, — оны олай да, былай да атай береді, — барлық істеген ісін: ақылға сыйымсыз тентектігін, айтқан сөзін, ойлаған ойын бұлжытпай қайталамақ емеспін, тек оның өзім өте маңызды деп тапқан істерін ғана мейлінше дәлдікпен қайта тірілтпекпін. Бәлкім, тек Амадиске ғана еліктеумен шектелермін, ол зардапты жын ойнақ жасамай-ақ, тек көз жасын көлдетуімен және сезімге берілуімен ғана өзін-өзі ешкімнің ешқашан қолы жетпеген даңққа бөледі ғой.