Demokrasinin Kilit Taşı - 39

Hürriyet Gazetesi “Bir Günün Hikayesi” sütununa Irmak Hükumeti ile ilgili olarak; ”Evli evine, köylü köyüne, üniversitesi olan kürsüsüne” diye bir başlık atmıştı. Bakanların koltuklarını bıraktıktan sonra ne yapacaklarını ele alıyor, milletvekillerini meclise, senatörleri eski yerlerine, hocaları ise üniversitelerine yerleştiriyor, “gelin görün ki ortada’da bir kaç kişi kalıyor” diyerek “örneğin; Nermin Neftçi ne yapacak ? İlhan Evliyaoğlu ve Mehmet Gölhan ne yapacak” diyor, en önemlisi “dimyata pirince giderken, evdeki bulgurdan olan Büyükelçi Melih Esenbel, Dışişleri Bakanlığı'ndan ayrılınca ne yapacak.?" diye soruyordu.
Bu konuda öteki bakan arkadaşlarımı bilmezdim ama benim yerim en baştan hazırdı. Bu kabinenin kısa ömürlü olacağını düşünerek TEK'deki görevimden ayrılmamış sadece izin almıştım.
Hükumet üyelerinin hepsi kısa ve geçici bir görev yapacaklarını bilerek bakanlıkları kabul etmişlerdi.Bu kısa bakanlıklarımız sırasında hepimiz, biraz sevinmiş, biraz gurur duymuş, biraz da üzülmüştük.
Görevlerimizi yaparken de en iyi niyetlerle sorumluklarımızı yerine getirmeye çalışmıştık. Her an bitebileceği beklenen bir görevin ciddi bir devlet anlayışı ile yapılmasının zorluklarını yaşamıştık.
Üstelik bu görevlerimizi yaparken tabandan alabileceğimiz bir güçten, siyasi bir partinin en küçük bir desteğinden bile yoksun olarak her çeşit eleştirilere açık olarak sadece kişiliklerimizi ortaya koyuyorduk.
Kendimize göre bakanlıklarda verdiğimiz hizmetlerin yanı sıra, gerek Kıbrıs Harekatı'ndan sonraki gelişmelerede olsun, gerek anarşik olayların önlenmesinde ve bastırılmasında olsun alınan kararlarda kabinenin üyeleri olarak hepimiz olumlu işler yaptığımıza, yalnızca ülkemiz için çalıştığımıza inanıyorduk. Üstelik hiçbir şey yapmamış olduğumuz bile düşünülse, en azından, partilerin boş bırakmada bir sakınca görmedikleri, devlet üniteleri olan bakanlıklara sahip çıkmış, süresi içinde bir bütçeyi parlamentodan geçirebilmiştik.
Bir kısım basının “Şanssız Irmak Hükumeti'nden geriye hoş bir seda kalmamıştır, yoklar zinciri, zamlar, olaylar kaldı” demelerine karşın biz hepimiz bir gönül rahatlığı içinde, koyu bir hükumet buhranının sürdüğü bir zamanda, zamların, yoklukların, olayların üstesinden geldiğimizi herkesin bildiğine, gördüğüne inanmıştık.
Hukuk Fakültesi'nden sınıf arkadaşımız olan Prof. Turan Esener, eski bir bakanın koluna girmiş Meclis koridorlarında dolaşırken “ Yahu arkadaş, şu politika ne biçim şeymiş meğer, siz bu işlere nasıl tahammül edebiliyorsunuz?” diye soruyor “Hocam bu da bizim işimiz, alışkınız biz hepimiz” cevabını alıyordu.

Bizde Bindik Bu Tahta, Sallandık Bir Kaç Hafta
Bakanlar Kurulu son toplantılarını yapıyordu. Birlikte önemli devlet görevleri yapmış, sorumlulukların riskini paylaşmış olmamızın, belli bir politik görevi birlikte yaşamanın verdiği arkadaşlık ve dostluklarla doluyduk. Eşlerimizle birlikte gelecekte bu dostluklar daha da koyulaşacağa benzemekte idi.
Herkes birbirine "hoşcakal" dedi, gelecek yaşantı için başarılar diledi. Bakanlık odamı toplarken eski milletvekili, ağabeyimin yakın arkadaşı Ahmet Kutsi Tecer'in “ Bizde bindik bu tahta, sallandık bir kaç hafta” sözünü hatırlıyordum.
Basın durur mu ? Yine yazıyordu : “Hocalar takımı geldiler, geldikleri gibi gidiyorlar, aralarında Şubat'ı olduğundan da kısa bulanlar, Koltuğumuza tam da ısınıyorduk diyenler, Mart'ın gelmesini dört gözle bekleyenler vardır” gibi yazılar gazetelerde çıktıkca, benim gibi politikadan gelmelere göre, olağan karşılanıyor ama üniversiteden gelen arkadaşlarca sanırım yadırganıyordu. Yadırgamaya da hakları vardı diye aramızda konuşuyorduk. Politika alanına kısa sürede uyum sağlamak kolay iş değildi. İlimle uğraşmaya ders vermeye hiç benzemezdi.
Sayın Kutsi Tecer'in bir zamanlar söylediği tekerlemesi bir mizah ölçüsü içindeydi. Bizim kısa süreli bakanlıklarımız için şaka yollu bir benzerliği de olabilirdi ama uzun yıllar politika yapmış insanlara göre bu uğraştan ayrılabilmek o kadar da kolay bir iş değildi.

Politikayı Bırakabilmek
Aslında ben, CHP'den İnönü ile birlikte ayrıldığım zaman, politikaya da güle güle demiştim. Politikayı bırakmak öyle sigarayı bırakmak gibi kolay bir iş değildi. Siz onu bıraksanızda o bilincinizin altında, bazan günlük yaşantınızın içinde, gazetenizde, haberlerde, dostlarınızın arasında, rüyalarınızda ve her yerde bir uzun süre sizinle birlikte yaşıyordu.
Politik nitelikli bir görevi yapmak ayrı şeydi, politikayı bırakabilmek ise apayrı bir şeydi.Örneğin politikadaki görevinizi bırakmakla, politikayı da bırakmış olamıyordunuz.
Uzun süre bir partinin içinde görev yapmış inanarak çalışmış, belli üst düzey görevlere kadar gelebilmişseniz, artık içinizde o eski çalışmalarınızın, o inandığınız şeylerin, kalıntıları birikmiştir. Siz görevleri bıraksanız, o kuruluşlardan ayrılsanız bile, bu birikim kişiliğinizle özdeşleşmiş ve onun bir parçası olmuştur. Eski günlerinizin özlemini duyarsınız, kendinizi bir boşluğun içine düşmüş gibi görürsünüz, buna alışmak oldukca zordur. Başkalarını bilmezdim ama ben bu duygular içinde bulunmuştum.
Uzun siyasal yaşantınızdaki eski anıları “nostaljik birer fantazi” olarak belleğinizin bir köşesine yerleştirirsiniz.Zaman zaman onları anımsamak insana bir çalışma gücü, bir onurlu sevinç verirdi.
İnönülü yıllarda politika bir takım moral ölçülerine göre yapılırdı. O zamanlar kişisel ihtiraslar henüz partileri kemirmiyor, aksine parti içi kurallarla faydalı durumlara dönüşüyor ve kuruluşlara bir dinamizm getiriyordu. Hatalardan dönmek, özeleştiri yapabilmek erdem sayılıyordu. Çifte standarda baş vuranlar demogojinin dozunu kaçıranlar ve yalancılar ayıplanıyordu.
CHP'nin içinde bu kurallara uyarak yetişen pek çok partililer ve yöneticiler vardı.Partinin tarihten gelme yapısının yanında bu nitelikleri, toplum içindeki onun saygınlığını bir kat daha artırır, öteki partililer de örnek olurdu.
Demokratik öykümüz İsmet İnönü'nün demokrasi kapısını açması ile başlamıştı. Biz henüz çiçeği burnundaki gençler CHP'nin içindeki ufak tefek görevlerini üstleniyor, karı koca olarak bundan sevinç duyuyorduk. Bu uğraşlar bize, hukuk kitaplarından yeni okuduğumuz demokrasi sisteminin uygulanmasını yapıyormuşuz gibi gelmişti. Eşim Nizamettin'le birlikte ben bu yeni hayat biçiminin ve katıldığımız partinin bize gereksinim duyan şovalyeleri gibiydik. Derken çocuklarımız oldu. Bir ara ben bıraktım Nizam sürdürdü. Sonra o yeniden bana devretti.Bizim ev kendisini sanki politikaya adamıştı.
CHP'de çalışabilmek, ülke için çalışmakla eş değer anlam taşırdı. Kendimizi bir misyonun, bir idealin içinde görürdük. Yükselen değerlerin bizi sarıp sarmaladığına inanıyorduk. Partiler demokrasisi ile, bizim politik bilincimizin yaşı aynıydı. İlkemize yeni gelen demokrasi ile birlikte büyüyor, birlikte yaşlanıyor, olgunlaşıyorduk.
Ben eşiminde destek vermesi ile görevlerim konusunda bir tırmanışın içine girmiştim. Paşa'nın önderliğinde çalışan bir öğrenciye benzetirdim kendimi, kadın politikacının az oluşu inanarak yaptığım çalışmalarım tırmanışımı hızlandırmıştı. İki dönem milletvekilliği yapmış Merkez Yönetim Kurulu'na kadar yükselebilmiştim.
İnsanın inanarak bu görevleri sürdürmesi inançla eylemin bütünleşmesi bir ayrı güç oluyor ve başarılara daha kısa yoldan ulaşabilmesini sağlıyordu. Çocuklarımızda bu havanın içerisinde büyümüşler, genç yaşlarında parti, particilik nedir, ne değildir anlamışlardı. Bu güzel anılarımın öyküsü, siyasi hayatımın en uzun ve en değerli kesimini (1950-1970) kapsar ve 12 Mart'a kadar süre gelir.

İnönüsüz Yıllara Geçiş ve 12 Mart
12 Mart yumuşak bir askeri idare olarak gelmiştir, ama: Siyasi partilerin yapısında, seçmen planında ve parti liderleri üzerinde uygulanan politikalar da büyük değişiklikler yapmış, özet olarak demokratik rejimin bazı profillerinde, normal rejime geçtildikten sonra bile, uzun süre olumsuz etkiler yaratmıştır.
12 Mart müdahelesi sırasında, ülkemizde demokrasi henüz çok yeniydi. Partiler demokrasisi içindeki emekleme çağını yaşıyordu. (1950-1971) Yirmi senelik bir sürecin içinde bulunuyordu. Acemilik uygulamaları sırasında bir de askeri yönetim kesintisi geçirmişiti. (27 Mayıs Devrimi)
İsmet Paşa, demokrasiyi ülkeye getirmiş insandır. Celal Bayar'ın tabiriyle "O isteseydi, iki asker gönderir, partileri de kapatırdı" Halbuki, Onun ideali bu hayat biçiminin ülkede yerleşmesi, sistem olarak maya tutması ve sürdürülmesidir. Bu nedenle kendisinden sonra da bu sistemi yürütecek politikacıların yetişmesi O'nun için çok önemlidir. Acemi politikacıların elindeki uygulama hatalarından her zaman çekinmiştir.
12 Mart Askeri müdahalesinin Parlamento üzerindeki gölgesi, iki yıl sürmüştür. (1971-1973) Bu süreç içinde İnönü, hükümletler çekilip, yenileri kurulurken, Başbakanlar değişirken, Anayasanın en önemli maddeleri kaldırılmak isteniriken, ortaya atılan sorunlarla uğraşmış, bazı anormal isteklerin, rejimi ilerideki yıllarda büsbütün yolundan çıkarması olasılığı bulunan tekliflerin kabulünü önlemiş, durmadan düzeltici ve olumlu çalışmalar yapmıştır.
CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, bu davranışlarıyla askeri müdahalenin nisbeten az zararla atlatılabilmesindeki en büyük rolü oynamıştır.
Türkiye'nin siyasi kaderindeki varlığı ile, çok büyük zorlukları bulunan bu yarı askeri yönetimlerin, iki yıl süren geçidinde İsmet Paşa gibi, hem ordu bünyesini tanıyan, hem de diplomatik kuralları iyi bilen ve potikanın yurt düzeyinde nabzını her an kontrol eden bir liderin bulunması bana göre büyük şanstır.
Parlamentonun üzerindeki müdahale gölgesinin bertaraf edilmesinde, İnönü ömrünün sonralarına rastlayan en çetin politik görevini yapmış, "Üçüncü İnönü Savaşı"nın kazanılmasında da başarılı olmuştur.
CHP Genel Başkanı İnönü'ye gelince, O, ortanın solunun en öndeki isteklisi ve sürekli destekcisidir. Yukarıdaki saydığımız zorluklarla uğraşırken, partisi tarafından yapılacak desteğin, kendisine güç vereceğini söylüyordu. Bu katkıların esirgenmemesi gerekirken, aksine O'nu bir de kongre açmazlarının ve teşkilat anlaşmazlıklarının içine doğru çekiyorlardı.
İsmet Paşa'nın yurt çapındaki başarılarına bütün bu çetin engeller bile mani olamamıştır. Kucağında getirdiği 40 yıllık partisinin zararlı yollara saptığını görünce, önce genel başkanlıktan sonra da partiden ayrılmıştır. 12 Mart süreci içinde CHP'nin hükümetten ayrılması bardağı taşıran son damla olmuştu.
Seçimlerden sonra idi ; Senatör İnönü'yü evinde ziyaret etmiştim. Bana "Meclis Başkanının seçilmesi için bir umut görüyor musun?" diye sormuştu. Aslında hükümetlerin kurulamamasına üzülüyordu " Kaç ay oldu hala 12 Marttaki kurulan hükümetler işbaşındalar, bu nasıl olur"diye konuşuyor, CHP-AP Koalisyonunun ülkeye fayda getireceğini tekrarlıyordu.
Meğer O'nu son görüşümmüş, ölümünden kısa süre sonra, CHP-MSP koalisyonu kuruldu... 12 Mart'tan çok önceleri parti meclisi toplantıylarında yaptığı konuşmaları anımsıyordum "Türkiye'ye en büyük tehlike, şeriat yanlılarından, dinsel siyasal bir akımdan ve irticadan gelebilir" derdi. Genç milletvekilleri olarak bizler, hepimiz ise, artık sorunların ekonomik olduğunu, sağ-sol tartışmalarının önem taşıdığını söyler dururduk.

SONUÇ
12 Mart sonrası anılarımda yazdığım biçimde gelişmişti. Partinin direksiyonunu tutan eller değişmiş yeni bir rota çizilmişti. İsmet Paşa'yı haklı bulanlar bu rotayı beğenmeyerek istifalarını verdiler ben de onlardan biriydim.
CHP'nin tam da tarihten gelme temeli üzerinde (Kemalist ve Atatürkçü) gelişmekte olan bir dinamizme kavuştuğu sırada yeni bir misyon yarattığını zanneden Ecevit belki de haberi olmadan belkide ben de artık lider olabilirim inancı ile direksiyonun başına geçiyor ve inandırıcı bir temelin üzerinde gelişmekte bulunan esas misyona ve onun ilerlemesine engel oluyordu.
Sanırım Ecevit soldaki bir partinin tarihi temelleri üzerinde gelişemeyeceğine inanıyordu, o yeni bir sol yaratmak istiyordu. Ama bu yeni sol ne batıdaki örneklerine uygun olarak ne de vaktiyle red-i miras ettiği için ülke gerçeklerine ve tarihi gelişme esaslarına uygun bir temelin üstünde bulunuyordu. Bu yeni sol bize göre temelsizdi ve havada kalıyordu....
Irmak Kabinesi'ndeki beş aylık geçici görevim son bulduğu gün bakanlık odamdan ayrıldığım sırada kendi kendime düşünüyordum. Rejim buhranları, hükümet krizleri çekilmiş, bütün bu sıkıntıların sonucunda öyle Ecevit'in söylediği gibi, ilerici toplumla geride kalanlar arasında bir çekişme olmamış, bu çekişmelerin sonucunda, toplumu ferahlatıcı,insanları daha mutlu, daha özgür kılıcı yeni kurallar ortaya çıkmamıştı. Aksine siyasi hayatımız, toplum yapımız 12 Mart Askeri Müdahalesi'nden sonra çok gerilemiş hatta müdahale öncesi durumdan da daha gerilere gitmişti. İktidardan indirilen bir hükumetin başbakanı eski koltuğuna oturtulurken, dini siyasete alet eden bir parti güçlenmiş, yeniden hükümete girmişti.
Cumhuriyet Halk Partisi'ndeki geçici parlama ve sayısal gelişmenin bütün bu geriye dönüş olaylarını önleyici bir etkisi olmamış, gerçeklere uymayan politikalar izlenerek aksine bu gidişata bilinçsizce yardımcı da olunmuştu. Henüz çok yeni olan partiler demokrasimizde bir takım kuralsızlıklar baş göstermiş, örneğin milletvekili transferleri ile koltuk kapma yolu açılmış partilerin içinde güçlenen liderler, temsili demokrasinin ve parti içi demokratik yapıların dejenere olmasına göz yummuştur.
12 Mart her şeyi yerli yerinden oynatmış, her şeyi değiştirmiş, daha ileri ki yıllarda ortaya çıkacak olan toplumsal ve siyasal olumsuzlukların ve problemlerin öncüsü olmuştur.
Çantamı koltuğumun altına alarak evime ve işime döndüğümde, belleğimin bir köşesinde sakladığım, o insana çalışma gücü ve onurlu bir yaşama sevinci veren, Cumhuriyet Halk Partisi içinde geçirdiğim, 12 Mart öncesine rastlayan İnönü'lü yılların, bu son gelişmelerle ne büyük bir tezat teşkil ettiğini şimdi daha iyi anlıyordum. Meğer o yıllarda biz demokrasinin gerçekten bütün kuralları ile ülkemize getirildiğini ve böylece sürebileceğini sanmışız.
Bakanlığım sırasında ise partilerin dışından ve hükümet cenahından, devletin bir köşesinden olaylara bakınca, insan gelişmekte bulunan bir ülkede demokrasinin yerleşebilmesi için daha ne kadar büyük zorluklara katlanılması gerektiğini anlıyordu.
“12 Mart'tan sonra ülke gerçeklerine uygunsuzluğunu ispatlamış yönetimlerin başa gelmesinden ciddi endişe duyuyorum” diyen İsmet İnönü meğer ne kadar da haklıymış.