De Geschiedenis van Woutertje Pieterse, Deel 2 - 06

"Ja, ze benne-n-allemaal lamme... enz."
--Jelui buigt je nek onder 't juk...
"Juist! "Ze" buigen den nek onder 't juk!"
--Als 'r 'n koning komt, of 'n keizer, of 'n prins, dan slaat
de-n-angst jelui in de buik als seneblade!"
"Ja, de-n-angst slaat ze-n-in de buik as seneblade!"
--En, als jelui kerels was...
"Precies, as "ze" kerels wasse...
--Dan zou jelui...
"Ja, dan zouwen "ze"...
--'n Mensch is vry gebore...
"We benne vry gebore!"
--En 't hollandsch hart... wàt zeg je daar, vrouw Gooremest? Wàt? 'n
dochter van... m'nheer...
Een allervreeselykst woord scheen den volksredenaar op de lippen te
besterven. Hy werd bleek.
--'n Dochter van... m'nheer...
--Wel zeker! Vraag jy 't maar aan Verlaan.
De ontstelde jenever-Gracchus wendde zich vragend tot den
schipper. Deze knikte toestemmend.
--Is 't waarachtig waar, Klaas? Wis en waarachtig? En waarom heeft
ze zich dan zoo... angekleed als 'n gemeene meid?
--Och, 't benne de spulle van m'n dochter Geert, zieje. 't Is 'n
rykeluîs grap...
--Ah! Jongens... er uit, er uit! Moeder Gooremest wil slapen,
'n Mensch is niet van steen of yzer. Er uit, allemaal!
"Weg met de tirannen!" "'n Mensch is vry geboren!" "Alle menschen
zyn gelyk!" "Het hollandsch hart"... enz.
--Sjt! Er uit, zeg ik je, er uit! Die... jongejuffrouw...
"Wàt? Die meid? Wat zou ze?"
"Sjt! Ze is de dochter van--maar mondje toe,
hoorje!--van... m'nheer--ja, hoe donder is 't mogelyk, niet waar?--de
dochter van m'nheer... Kopperlith!"
"Op...de...kei...zers...gracht? Man, wat zeg je? Van
m'nheer... Kop...per...lith? Op de kei... zersgracht?"
--Ja, wis en bliksems! Er uit! Er uit!
"Z'n... eigen dochter?"
Alsof 'n behuwd-hoedanigheid de zaak minder verpletterend gemaakt had!
--Z'n bloed-eigen dochter, zeg ik je! Maar... mondje toe, dit begryp
jelui! Er uit, er uit!
De hollandsche harten, onbuigzame republikeinen, onkreukbare karakters,
vrygeboren menschen met nooit gebogen nekken ... slopen als geranselde
honden de kroeg uit.
De uitvinding om z'n beschermeling te verheffen tot 'n bewoonster
van de Keizersgracht, bracht Klaas Verlaan meer "moffedukaten" op,
dan-i liefst aan z'n kleinkinderen verantwoordde. En tevens komt ze
den lezer te-hulp by 't zoeken naar zeker tertium, naar de oorzaak die
den Amstelhavenknecht zoo koppig maakte in 't bestormen van die kroeg.
Wouter begreep minder van de zaak dan ieder ander, juist omdat hy in
den waan verkeerde zooveel meer dan anderen te weten van 't meisje
dat daar op tafel stond. Toen-i den... gladgeschuurden duit zag,
dien Verlaan in de hand der kroeghoudster gedrukt had, en later
'n dergelyke manoeuvre met den Republikein...
Kopperlith? Kopperlith? Op de Keizersgracht? Femke op de
Keizersgracht? Maar juist by dien hoogen heer Kopperlith immers zou
hy overmorgen...
Z'n hoofd dreigde te bersten. Als-i op dàt oogenblik...
Neen, denken kon-i niet. Misschien bleef hem nog eenig besef dat
hyzelf Woutertje Pieterse was, maar heel zeker is 't niet. Voor-i
hieromtrent tot 'n onherroepelyk eindbesluit was gekomen, werd hy in
één greep met 'n paar anderen de deur uitgeworpen door Klaas Verlaan
en den hollandschen Republikein.
Wel zeker! Hy was niet beter dan andere stervelingen, en moest dus
plaats-maken voor de "bloed-eigen" dochter van m'nheer Kopperlith op
de Keizersgracht.
De volte op straat was zeer gedund. Wouter bleef in de buurt van
de herberg die hem tot 'n tempel was geworden, om te zien waar z'n
godinnetje belanden zou. De braking was aan 't bedaren. Nog altyd
evenwel werd er van-tyd tot-tyd iemand buiten de deur gezet die,
belust op de vreemdheid van 't geval, nog zoo graag 'n beetje had
willen blyven om 't wonder te zien. Men krygt niet elken dag 'n
"bloed-eigen" dochter van m'nheer Kopperlith te aanschouwen.
Sommigen dan wilden zich aansluiten by 't driemanschap Verlaan,
Republikein & Gooremest, om mee-opgenomen te worden in aanspraak op
de baten der veelbelovende ruwaardy. Maar ons trium-viraat voelde
zich sterk genoeg, en vond geen reden om 't aantal deelhebbers in de
vermoedelyke vruchten van den arbeid, grooter te maken dan noodig
was. Menigeen die mee-schreeuwde: "er uit! er uit!" ontving zelf
'n handtastelyke vermaning om 't voorbeeld by de les te voegen.
Eindelyk hield het uitwerpen van overbodige getuigen geheel op. Juist
toen Wouter zich verstouten wilde om door 'n spleet te gluren van de
gordyn aan de glasdeur, werd deze geopend, en de Republikein trad er
uit. Hy hoorde hoe Verlaan hem nariep:
--Dáár ergens op 'n hoek in de Paardenstraat, weetje! Kyk nu maar
eens niet op 'n daaldertje... en klop ze maar flink op, en zeg aan
den sleeper ...
Het woord: "sleeper"--een nu verouderd amsterdamismus voor
wagenverhuurder of huurkoetsier--gaf Wouter 'n licht van betwistbare
helderheid. Dat de Republikein 'n rytuig bestellen moest, was duidelyk,
maar... Femke in 'n koets of brommer? Of ... al was 't maar in 'n
sleê... zy?
Hy wachtte. Op bespieden van het inwendige der kroeg, was geen kans
meer. Vrouw Gooremest had de blinden gesloten. Zou er nu 'n bruikbaar
licht over deze zaak opgaan uit die Paardenstraat?
Na lang wachten kwam er 'n rytuig aanrollen. De Republikein sprong
er uit. De deur van de kroeg werd geopend, en Klaas Verlaan vertoonde
zich met z'n vermeende juffer Kopperlith op den dorpel...
--Femke, ik ben hier! riep Wouter, wild toeschietend, ik ben hier! O
God, o God, Femke, ga niet mee met die vreemde mannen!
--Wat bliksem is er dàt nou weer voor een! schreeuwde Verlaan, die
Wouter by den kraag pakte en naar binnen trok. Wat mot jy? Wat ben
jy? Wat wil jy?
--Femke, ga niet mee met die vreemde mannen. Ik zal je thuis brengen,
ik, Wouter!
--Die jongen is niet wys, zei Vrouw Gooremest, laat 'm los. Hy heeft
hier al den heelen avend staan huilebalken als 'n kalf, en geen duit
verteerd. Nou dáárom niet... ik wil maar zeggen dat-i niet wys is.
Wouter trachtte de hand van 't meisje te vatten, en bemerkte nu dat
ze allerzonderlingst was toegetakeld. Van gelaat, hoofd, schouders
en gestalte, was niets te zien. Waarschynlyk had de gastvrye Vrouw
Gooremest haar familie-mantel voor dit doel afgestaan. Men doet zoo
veel voor 'n bloed-eigen dochter van m'nheer Kopperlith! Toch was de
edelmoedigheid van de ekonomische jeneverprinses niet zóó ver gegaan,
dat ze meer dan één kaarsje had aangelaten, na 't sluiten van de
eigenlyke nering. Dat armzalige nachtpitje had juist even genoeg licht
verspreid, om niet dezen of genen aan den misgreep bloottestellen
'n tafel of stoel in-plaats van overtollige gasten buiten de deur te
werpen. En nu...
Nu vlamde het zoo zonderling, en zoo onwillig, en zoo fantastisch! En
ook zyzelf stond daar zoo vreemd! En zoo spookachtig trilden de
omtrekken van die gestalte...
--Bist du es, Erich?
--Femke, Femke, ik smeek je-n-om-godswil, ga niet met die vreemde
mannen mee!
En, zich losworstelend uit den greep van Verlaan, wierp hy zich voor
haar neder, rukte den mantel open, greep hare hand, en bedekte die
met tranen en kussen...
--Wat ik je zei, riep Vrouw Gooremest, de jongen is stapelgek!
--Femke, nooit zal ik je weer verloochenen! Schop me, trap me, dood
me, maar... ga niet mee met die vreemde mannen!
--Licht! riep 't meisjen op zeer gebiedenden toon, en met vreemden
tongval.
De Republikein nam 't smeerkaarsje van de toonbank, en hield het by
de groep, zoodat de knielende gestalte van Wouter nagenoeg zichtbaar
werd. Het meisje staarde door 'n spleet van haar mantelkap op hem neer,
en zweeg, en verroerde zich niet, en scheen natedenken, en trok de
hand niet terug, die Wouter aan z'n lippen geklemd hield...
Verlaan maakte een beweging als om den indringer wegterukken...
Maar zy, den vryen arm uitstrekkend boven Wouter's hoofd, wees den
schipper terug, en zeide:
--Mein Bruder!
--Ook alweer 'n bloed-eigen zoon dus van m'nheer Kopperlith, mompelde
de republikein. Wat die jongelui 'n rare manier hebben om hun nachten
doortebrengen!
De lezer begrypt dat-i deze oneerbiedige woorden niet luid worden
liet. Al z'n hoorders wisten waar de "bloed-eigen" vader van die twee
vagebondjes woonde, en dus: mondje-toe voor de Keizersgracht! Men
had al byzonder ongemanierd moeten wezen--of geen republikeinsche
Amsterdammer--om dit niet te begrypen.
Toen Wouter weer tot bezinning kwam, stond-i op straat. De brommer was
weggereden, met of zonder haar. Met of zonder die beide mannen. Dit
wist-i niet. Maar 't bekommerde hem nu minder ... Zy had hem haar
broeder genoemd, ernstig, plechtig, boekerig, kerksch... dit was
hem genoeg!
--O, myn God, ik dank u, riep hy. Gy zyt goed en genadig en
vergevensgezind... o myn God, ik dank u!
en:
--Gut, ik wist niet dat Femke zóó spreken kon! Ze moet het wel heel
innig gemeend hebben... anders zou ze "broêr" hebben gezegd, zooals
we gewoon zyn.
En hy beloofde zichzelf, overmorgen schatryk te worden "in den
handel." Schatryk, en... Koning alweer, om meer nog, véél meer nog,
van Femke te worden, dan haar broer...
Juffrouw Laps had eer van de les! Maar dit wist Wouter zelf niet,
al voelde hy geheel anders dan gister nog.
Voor 't oogenblik was-i opgetogen met z'n nieuwen titel. Hoe toch
kwam zy aan zoo'n schoon woord? Zoo verheven? Zoo Bybelsch? Zoo
voornaam? Zy, zoo eenvoudig anders!
--Ik ben Femke's broeder! juichte z'n hart, en--hoe vermoeid ook--hy
liep als op stelten, en verwonderde zich dat-i 't hoofd niet stootte
aan de wolken.



Een hoofdstuk zonder aventuren, dat gerust kan worden overgeslagen
door elken lezer dien 't om voortzetting van de geschiedenis
te doen is. Alleen op 't slot wordt de eentonigheid eenigszins
afgebroken door 't zonderling lotgeval van 'n kruiwagen en 'n
onbillyken droom, 't eenige wat de uitgeputte auteur ditmaal
leveren kan.

Sedert eeuwen vernemen wy uit de boeken, dat we den morgenstond
zoo byzonder schoon vinden. Een fransche verzenmaker gaat zelfs
zóó ver, dat-i de opgetogenheid over 't opgaan der zon, aanbeveelt
als graadmeter van de "deugd." Wouter kende dit axioma niet, en
veroorloofde zich dus met begrypelyke verdorvenheid van heel andere
vingers te droomen, dan de "roosverwige" van Aurora. Hy dacht aan
de hand die hy gekust had, en... menschelyk gesproken, z'n "deugd"
was er niet minder om.
Het gevoel dat hem doorstroomde, onttoog hem aan z'n omgeving. De
volheid van zyn gemoed belette hem acht-te-slaan op de leegte der
straten, iets dat hem anders byzonder had moeten treffen, zoowel door
't verschil met al de woeligheid van weinige oogenblikken geleden,
als omdat-i nog nooit op dat uur buitenshuis geweest was. Egoïst
als alle gelukkigen, kwam 't hem heel natuurlyk voor, dat al wat
het leven had zich verborg en opsloot, om ruimte te maken voor zyn
geestdrift. In zulke stemmingen bestaan er in 't Heelal slechts twee
dingen: niemendal en... ik! De gansche schepping verliest, als 'n
trouwende vrouw, haar naam by 't huwelyk met die ééne gewaarwording,
met dat ééne gevoel: ze gaat er in op.
Wouter's oogen dwaalden langs uithangborden, en naambordjes op de
hoeken der straten. Z'n onverschillige blik las: "Botermarkt" en:
"hier gaat men uit porren." Ook kon-i te weten komen waar kousen
te-koop waren, of wagens te-huur, en wie 'n smid was, of 'n timmerman,
of... "in" 't een-of-ander...
Lieve god, wat doet er dat alles toe? Hy had Femke's hand
gekust! Welk verstandig wezen kon 't in z'n hoofd krygen dat er,
na dàt evenement, iets aan gelegen lag of men op die markt boter
verkocht, of schoensmeer? Of die man "uit porren" ging, of "in"
effekten was? Hoe mal toch, dat duizenden e|n duizenden op de wereld
zich bleven aanstellen alsof er niets byzonders gebeurd was! Zelfs
de straatsteenen lagen daar precies als naar gewoonte, en toch--wáár
was het!--hy had Femke's vingertoppen gekust, en zy had hem "broeder"
genoemd!
't Is wel jammer dat de wereld niet verging in dien
zomernacht. Horatius had er 'n aardige illustratie by gewonnen voor
z'n fractus illabitur orbis. Ik geloof waarlyk dat Wouter by zoo'n
kataklysme zou overeind gebleven zyn, en--voor 't byna ondenkbaar
geval dat-i notitie van de zaak had genomen--hoogstens gevraagd hebben:
of zy zich bezeerd had?
Het kan den lezer die eenigszins op de hoogte van z'n tyd is, bekend
zyn dat de wereld niet verging, en dat er op dien vrydag-nacht naar
oude gewoonte 'n zaterdag volgde, die ook alweer niet de laatste van
z'n soort is gebleven.
Wouter vergaf aan de zon dat zy opging, aan de Botermarkt dat ze
Botermarkt heette, aan den porder dat-i porde, aan den effektenman
dat-i "in" effekten was, hy vergaf alles aan allen omdat hy zich zoo
gelukkig voelde.
Toch kostte het hem eenige moeite, overtuigd te blyven dat het
gebeurde geen droom was. Dit noopte hem zich de geschiedenis van
de vyf laatste uren herhaaldelyk, voortezeggen, om verzekerd te
zyn dat nergens 'n gaping was, zooals die welke men gewoonlyk in
gewrochten der verbeelding aantreft. De slotsom was bevredigend,
maar toch... hoe jammer, niet waar, dat-i niet een van die vingers
had kunnen meenemen--de pink was genoeg geweest, die lieve pink!--als
tastbaar getuigenis van 't gebeurde. Femke mocht oppassen, als-i ooit
weer haar hand aan z'n lippen voelde!
Doch neen, ook zonder zoo'n verslindende zorg voor 't bewaren van
'n tastbaar blyk... 't was wáár! Hy had haar hand gekust, zy had hem
"broeder" genoemd. Geen onverschilligheid van zon, straatsteenen,
porders of effectenlui, kon daaraan iets veranderen.
Ga je gang, zon! Rys of daal naar verkiezing, als je dan onvatbaar
bent voor den triumf van 't allerheerlykste. Die ongevoeligheid zal
niets veranderen aan het feit...
Maar... mocht-i dan eigenlyk dat feitje wel voor zoo héél belangryk
houden? En waarom toch! Had niet, lang geleden reeds, diezelfde Femke
hèm 'n kus gegeven, en toen geheel uit eigen beweging? En... die nieuwe
broerschap? Eilieve, waarom zou dit nu op-eenmaal meer beduiden dan
de oude betrekking van "vrindje" waarop hy altyd zoo had aangedrongen,
en die hem nooit geweigerd was?
Hy begon te vreezen dat-i zich tevredener gevoeld had, dan-i
redeneerender-wyze kon verantwoorden. Hierop rekende hy zich de
kreditposten van z'n geluk voor--men bedenke dat-i "in den handel"
geweest was, en er overmorgen wéér in gaan zou--en trachtte hoog
gewicht te hechten aan de erlangde vergiffenis voor 't verloochenen.
Nu ja, geen zwarigheidzoeker of dwarsdryver kon ontkennen dat-i sedert
gister op dit punt 'n wyde schrede was vooruitgegaan, en zelfs sedert
z'n indringen in de kroeg van Vrouw Gooremest. Nog geen vol uur geleden
dreigde z'n gemoed te bezwyken onder Femke's verachting, en nu... nu...
Toch begon hy zich te kwellen met de vrees dat er eigenlyk weinig
geschied was dat hem reden gaf tot de opgetogenheid die hy niet van
zich zetten wilde. De onnoozele knaap wantrouwde z'n geluk, omdat hy
't niet begrypen kon.
De oorzaak zal wel hierin gelegen hebben dat-i slechts wist wat er
geschied was, en verzuimde zich rekenschap te geven van den samenhang,
zoowel der gebeurtenissen, als van z'n aandoeningen. Hy was als iemand
die den oogenblikkelyken barometerstand waarneemt, en daarby vergeet
het voorafgaande in rekening te brengen. Een door styging bereikt
standpunt heeft 'n andere meteorologische beteekenis, dan datzelfde
standpunt als rezultaat van daling. Gebeurtenissen, aandoeningen,
en zelfs zedelykheid, zyn onderworpen aan de algemeene wet der
traagheid. Wie zich toelegt op genezing van 'n fout, en ten-halve
geslaagd is, staat hooger dan 'n ander die in gelyksoortige fout
verviel en daarin afdaalde tot hetzelfde peil. Wat by dezen gegronde
reden geeft tot bezorgdheid, kan in den ander gelden als hoopvolle
verbetering. Iets dergelyks bepaalt den graad van geluk en tegenspoed,
of althans den indruk daarvan. En slechts met dien indruk hebben wy
te doen. 't Was karakteristiek van Wouter, dat-i--niet tevreden met
z'n veronderstelden rykdom--zich zooveel moeite gaf z'n kapitaal
natetellen.
En de uitslag was niet volstrekt geruststellend. Hy wist de
by-omstandigheden niet aan elkaar te knoopen, die hem gelukkiger
maakten dan hy-zelf verklaren kon, doch welker invloed duidelyk
kan gemaakt worden voor ieder die niet zoo van naby in 't gebeurde
betrokken is. Men ziet zichzelf niet, en geeft zich maar zeer gebrekkig
rekenschap van den samenhang der gebeurtenissen en aandoeningen die
ons buitengewoon gevoelig maken voor zekere indrukken. In elk ander
tydsgewricht van z'n leven, na àndere voorbereiding, op 'n àndere
plaats, en te-midden van àndere omgeving, zou 't nachttooneeltjen
in die vuile herberg, waarby Wouter 'n hoofdrol speelde, hem veel
minder sterk hebben aangegrepen. Tot zelfs de nawerking van Fockink's
likeur--zoo ontzenuwend anders!--verhoogde het schynbaar of wezenlyk
gewicht der zaak. Juist de uitputting die op zuike opwekkingen volgt,
had hem tot buitengewone krachtsinspanning gedwongen, toen-i zyn Femke
in gevaar meende te zien. En op-nieuw voelde hy zich vernietigd na
't ondergaan der blyken van haar verachting. Wie dáár niet bezweek,
moest zéér veel veerkracht ontwikkelen, en deze ontwikkeling zelf was
'n oefening in kracht. Na Fockink, het dringen door de menigte! Na
die inspanning weer, haar... glimlach aan 'n ander, haar verachting
voor hèm! Toen had-i geschreid als 'n kinderachtig jongetje. En, nà
deze reeks van Rückschläge en défaillances--ik zoek 'n goed hollandsch
woord voor de hier bedoelde moed-smoorende ontkrachting--na dit alles
hield z'n gebogen ziel spankracht genoeg over, om hem wegteslingeren
uit z'n donkeren schuilhoek en, neervallend voor Femke's voeten, haar
te bezweren: "Femke, Femke, ik ben hier... ik Wouter! Om-godswil,
ga met die vreemde mannen niet mee!"
Dàt was het! Dáárom voelde hy zich zoo gelukkig. [6]
Wouter had het recht veroverd--'n recht dat zoovelen zich aanmatigen
zònder grond--dat hy zichzelf voor iets mocht aanzien. En zonderling,
zelfs het... kuiperytje van de oefenaarster had hem goed-gedaan.
Fancy schynt wel terdeeg geweten te hebben wat ze deed
of... toeliet. Nog zeer onlangs was haar pleegballing 'n kind,
meer kind zelfs dan byna ieder die even ver als hy van 't uur zyner
geboorte verwyderd was. Bovendien was-i zeer kort geleden nog ... 'n
kind in alle beteekenissen van 't woord.
Doch zie, daar wierpen hem de omstandigheden den kerel in den weg,
die hem zoo majestetisch verbood tabak te geven aan 'n "opvreter van
Stad en Land." Tot Wouter's groote verbazing voelde hy in zichzelf de
kracht--en den lust zelfs--die waarschuwing te trotseeren. Zeker was
geen der omstanders daarover zoo verrast als hy. Ze hadden dikwyls
"brutale bliksems" gezien, en konden niet weten dat Wouter ... nu ja,
van 'n bliksem had hy iets, maar brutaal was-i niet. Toch had hy zich
by die gelegenheid voorgedaan als 'n persoonlykheid, eenigszins als
'n persoon... jazelfs--op 'n beetje na!--als 'n wezenlyke man.
Kort daarop was deze onthulling gevolgd geworden door 'n beroep op
z'n ridderlykheid. "Dieven, moordenaars, en... 'n vrouw in nood!" De
gekste zotternyen die uit al die boeken in z'n gemoed gezaaid waren,
werden daar snel genoeg verwouterd, om terstond voor-den-dag te
treden als iets schoons: hy durfde! Hy durfde, ja, maar... niet
omdat-i moed had, o neen! Het durven-zèlf trok hem aan. God en die
zeven planken kunnen getuigen aan hoeveel ridders hy z'n woord zou
gebroken hebben, wanneer-i niet was uitgetogen op den jammerkreet der
belaagde onschuld. Dat-i gedurende z'n heldentocht geleden had aan
ontmoediging, is waar, doch men bedenke dat juffrouw Laps hem slechts
gebakken aardappelen voorzette, en geen enkelen moordenaar. Zoo'n
onthaal werkt niet bezielend. Om ons 't recht te geven, Wouter te
verdenken van... terugtrekkende krygskunde, zou men hem moeten hebben
waargenomen als z'n dame in werkelyk gevaar geweest was. Hoe dit zy,
de jongen, of 't kind van weinig tyds geleden, was ten-stryd getrokken
als n man. En... juffrouw Laps--'n volwassen persoon toch!--had hem
als zoodanig niet versmaad. Integendeel. Er bleek al spoedig dat-i
haar welkomer was in z'n hoedanigheid van ridder dan, byv. de oude
Pennewip zou geweest zyn, dien hy nooit had hooren beschuldigen van
verregaande onvolwassenheid. Ook had zy verzekerd dat ze hem liever
had dan Stoffel, 'n persoonlykheid die toch nog altyd--waarheid
bovenal!--'n paar duim langer was dan hy.
Misschien waren deze opmerkingen voldoende om hem den moed te geven
zich in veel opzichten "groot" te voelen. Maar toch zou er 'n gaping
bestaan hebben in z'n aanspraken op volwassenheid, indien er niet méér
geschied was. Z'n zonderlinge gastvrouw--hoe afschuwelyk ook vroeger
in zyn oog--had de verdienste gehad, snaren aanteroeren, die lang na
't verlaten van haar woning bleven doortrillen in z'n gemoed. Ze had
hem geleerd dat-i man was, en mneer, of iets anders ten-minste--'n màn!
Dit werd hem toegeroepen door de wakker geschudde zinnen, die met
z'n gekittelde ydelheid om den voorrang dongen in 't bevestigen
van z'n mondigheid. 't Was zeker al iets heel schoons--en niet
elk protestantsch handelsjongetje gegeven!--te kunnen dienen als
schild tegen dieven en moordenaars, maar... dat àndere... o, lieve
onbaatzuchtige edelmoedige Laps! Had ze hem niet de mogelykheid
aangetoond, dat hy--hy, Wouter!--kon bemind worden als verloofde,
als bruîgom, als echtgenoot... méér nog dan dat: als de minnaar in
'n boek? Zeker, zeker, ook zóó had-i Femke lief, ook zóó--ànders ook,
God weet het!--maar... ook zóó! Dit bewustzyn had de oefenaarster
in hem opgewekt, zy die eerst zich beklaagde over z'n verregaande
onleerzaamheid, en zoo spoedig reden had tot verdriet over den weg
dien z'n pas opgedane wysheid al te haastig insloeg. Had ze niet
als 'n Virgilische by, honig vergaard voor 'n ander? Was 't niet
'n pynigend: sic illae--Femke!--non mihi? [7]
Zóó althans vatte Wouter de zaak op, al bracht-i er dan Virgilius
niet by te-pas. Er was geen twyfel aan, dat juffrouw Laps hem,
met den vinger als 't ware, gewezen had op 'n vroeger onbekende
plek in z'n gemoed, en tevens dat deze ontdekking in-verband stond
met z'n eerzucht zoowel, als met z'n begeerte om te weten, en "het
Lot uittedagen". En over dit alles lag de gloed--we moeten oprecht
zyn!--niet van z'n liefde voor Femke zoozeer, als van de ontwaakte
zinnelykheid die hy natuurlyk met deze liefde verwarde ... zooals
meer gebeurt, by dokters en patiënten beiden.
Van dit alles wist-i alweer zeer weinig. Gemakshalve bepaalde hy zich
tot den hoogmoed die by z'n nieuwen rang paste, naar-i meende. Als
'n jonge haan dien de kam zwelt, nam-i zich voor... o allerlei! Dit,
o.a. dat-i nooit weer aan Femke vragen zou of ze "maagd" was, en
ook niet wat toch die Bilderdyk kon bedoeld hebben met het malle
woord wulpsch? Hy wist het nu, o goden, zoo goed als Bilderdyk zelf,
en begreep dat zulke praatjes tegenover Femke niet passen zouden in
den mond van 'n "man."
Het dooreenhaspelen van deze nieuwe ondervinding en z'n genegenheid
voor 't meisje, 'n gevoel dat voor 't minst zeer hartelyk was...
Men bedenke dat-i weinig andere meisjes had leeren kennen, en dat
de onvoedzame dorheid van z'n huiselyken kring hem voorbeschikte tot
het gulzig inslikken van de eerste liefelykheid de beste.
...dit, en het licht dat juffrouw Laps zoo onvoorzichtig geworpen
had op z'n aandoeningen, boezemden hem ook jegens haarzelf 'n
vriendschappelyk gevoel in. Om stipt eerlyk te zyn, had-i eigenlyk
tot haar moeten terugkeeren, en heel vriendelyk bedanken voor de
prettige promotie. Maar zóó ver ging z'n erkentelykheid niet. Het
was al veel dat z'n afkeer veranderde in iets als medelyden, en
wanneer-i had kunnen toegeven in de overbruischende mildheid van
z'n hart ... waarlyk, hy had haar met genoegen z'n heelen broer
Stoffel afgestaan! Heel goedig nam-i zich voor, daaromtrent by
de eerste gelegenheid te dienen van konsideratien en aanpryzend
advies. Inderdaad, hy wou gaarne iedereen gelukkig zien, en waarom
dan háár niet, haar die hem zoo zelfopofferend den weg had gewezen
tot wat hy aanzag voor z'n eigen geluk?
Maar al wat niet Femke-zelf was, hield hem slechts vluchtig bezig. Al
z'n eerzuchtige plannen van ... grover aard, weken beschaamd terug
voor z'n besluit om háár lieftehebben, háár te dwingen tot liefde. De
werelddeelen die van hem hun geluk wachtten...
Láát ze wachten! Voor zulke nietigheden had-i nu geen ruimte in z'n
ziel. Hy dacht aan Femke, aan haar zachte mollige hand...
't Is waar ook! Nooit had hy die hand zóó gevoeld. Hy meende vroeger
dat ze ruwer was, steviger...
Maar, eilieve, dan had-i vroeger verkeerd gemeend. Nu wist hy--ja, ja,
ja, want gedroomd had-i niet!--nu wist hy, dat de hand die zoo flink
'n zware ben met waschgoed van den grond wipte, fluweelig was als
't boordsel van Hamlet's mantel, die vergulde kraag waaraan-i zooveel
gom had besteed om 't ding behoorlyk te doen glimmen.
En ook had-i zich vroeger vergist in Femke's stem. En in haar
toon! Want zie, altyd zoud-i zich hebben voorgesteld dat zy, iets
nauwkeurig willende zien in 't donker, zou gevraagd hebben nàar...
licht, o ja, maar anders uitgesproken, heel anders! Of liever, ze
zou--zoo meende Wouter in de dagen van z'n onkunde--ze zou by zoo'n
gelegenheid gezegd hebben:
"Wil jelui asjeblieft die kaars even byhouden?"
En de houding? Die heele Klaas Verlaan--'n man as 'n boom toch!--en
z'n makker, stonden verbluft! Wat ze die rechterhand uitstrekte! En
toch alweer... 'n droom was 't niet, al geleek het dan precies
op 'n droom! By 't openslaan van den mantel, had-i duidelyk den
blauw-geruiten boezelaar gezien. Zoo-iets ziet men niet zoo helder
in den slaap! Hy had de ruitjes kunnen tellen, als-i niet aan iets
anders gedacht had ... o, aan heel wat anders, en byna zelfs aan niets!
Neen, neen, gedroomd had-i niet! Maar toch... wat al raadsels!
Wat beteekenden die praatjes van den schipper over 'n m'nheer
Kopperlith? Wat bewoog hem zich met Femke te bemoeien? Haar
te... verlagen tot 'n ander? Hoe wist-i zoo op-eenmaal dat gemeene
wyf uit de kroeg aan z'n zy te krygen, haar en dien schreeuwer over
menschenrecht? Waarom ging Femke, in-weerwil van z'n bede, met die
mannen mee? Of ... zat zy alleen in dat rytuig. En waarom niet te-voet,
gelyk kinder- en bleekmeisjes gewoon zyn? En waarheen? Kon zy op
dat uur by de Holsma's te-recht? Of was ze naar hare moeder gereden
... die óók vreemd zou opzien als Femke daar kwam aanrollen in 'n
brommer! En uit welke fondsen zouden de "daaldertjes" betaald worden,
waarover die schipper gesproken had met 'n voorname onachtzaamheid
alsof 't maar duiten waren?
Och, wat al mysterien! Maar hoofdzaak was en bleef dat hy haar vingers
gekust, en dat zy hem ten-aanhoore van drie personen allerplechtigst
haar broeder genoemd had.
Dit stond vast als 'n rots. Al 't overige? By de eerste gelegenheid
zoud-i haar vragen om inlichting, die ze hem niet weigeren zou ... hèm,
haar broêr.., neen, broedèr. Zóó zei ze!
Wat overigens 't gevaar aanging--of liever ... 't onbehagelyke--van
haar weggaan met die mannen, hy telde het niet meer. Al waren er tien
mannen met haar in dat rytuig geweest, by de minste onbehoorlykheid
hoefde Femke slechts de rechterhand uittestrekken, en allen zouden
gekropen hebben voor haar voet. Dit immers had hyzelf gezien, en dit
zou hy, Wouter, ook doen--met byzonder veel genoegen, waarlyk!--als-i
maar zeker wist dat ze hem terstond zou opheffen, of althans de hand
reiken tot 'n kus...
Zoo mymerend doolde hy met lamme schreden--want hy voelde zich zeer
vermoeid!--door de als uitgestorven straten der stad.
Na de Kalverstraat te hebben doorgeslenterd, bereikte hy den Dam. Daar
stond 'n lange reeks van rytuigen voor en naast het Paleis te
wachten. De koetsiers zaten te dutten op den bok, en bleven hierdoor
bewaard voor de zonde van 't verwensenen der hooge gasten, die zich