De Geschiedenis van Woutertje Pieterse, Deel 2 - 21

en wel bepaaldelyk naar 't oude vrouwtje met die vygen. Zeker neem
ik 't háár niet kwalyk dat zy zich onthoudt van twistgeschryf tegen
professer Oosterzee en andere steunpilaren van 't ware Geloof. Inplaats
daarvan levert zy ons aanleiding tot opmerkingen van geheel anderen
aard, wel beneden de aandacht van sommige lezers misschien, doch de
myne niet onwaard. Al zy 't dan dat m'n intelligentie niet ontwikkeld
genoeg is om doortedringen tot de achterste schuilhoeken van zekere
mysterien--getuige die duit van zoo-even--toch overvalt me soms
'n aanval van fierheid op m'n onwetendheid, tegenover de velen
die zich hunner onwetendheid, niet bewust zyn. Op dit oogenblik,
byv. zoek ik naar de zielegeschiedenis van die vrouw. Want... 'n
ziel heeft ze. En 'n geschiedenis ook. Zy is zuigeling geweest. Zy
is kind, jonkvrouw, bruid, echtgenoot, moeder geworden. En nu is ze
grootmoeder. Misschien wel meer dan dat. Niemand doorloopt een zoo
lange baan zonder ten-minste iets optevangen van de indrukken die hy
ondergaat. Zy heeft velen gekend, sommigen gehaat, eenigen liefgehad,
meer misschien dan eenigen of velen: één! En er waren er, die háár
beminden. Wie, hoe, waarom? Wat gaat ons dit aan? 't Moet zoo geweest
zyn. Zy is moeder geworden, en werd dus eenmaal uitverkoren, al was
't dan ook maar met de uitverkorenheid van 'n enkel oogenblik. Velen
van hare betrekkingen heeft zy overleefd, en dus by 't doodbed gestaan
van bekenden, vrienden, verwanten, lievelingen. Ook met Staatkunde is
zy in aanraking gekomen voor-zoo-ver niemand geheel-en-al den invloed
kan ontgaan, dien deze uitoefent op iedereen. Toen, toen, en toen,
heeft ze haar kraampje moeten ter-zy halen, of wel geheel sluiten en
wegsleepen misschien, omdat er 'n Prins zou voorbykomen, omdat er
'n Keizer jarig was, omdat de christenen 'n Bededag wilden houden of
'n Dankstond. Misschien ook wel eens omdat de Burgemeester uit z'n
humeur was, want in byzonder vrye landen is niets vryer dan de luimen
der kleine heeren. Hing niet ook zeer dikwyls haar handel af van
't straatrumoer der revolutien? Wy weten immers hoe de steenen die
door de groote-mannetjes du jour worden geworpen in den oceaan der
Wereldgeschiedenis, kringen vormen, rondom voortkabbelend tot den
uitersten rand der Maatschappy, ook in de diepte zich uitbreidend
tot de onderste laag, waar ze ten-laatste vygen- en zuurvrouwtjes
bereiken? Veel is haar over 't hoofd gegaan, veel heeft haar geraakt,
aangedaan, gewreven, geschokt. En die vrouw zou geen geschiedenis
hebben? Gy die dit meent, erkent liever dat ge verleerd hebt zulke
geschiedenissen te lezen, en tracht dit te herstellen, en wordt niet al
dommer en dommer door u verheven te wanen boven 't allerkleinste. En
vooral... zit niet zoo uilig te wachten op 't lichtstraaltjen uit de
lantaarns van de Prescotten, en de Mac-Auleys en de Mills. De ware
studie van den mensch is: de Mensch. Dit blyft eeuwig waar, al verkoopt
zoo'n studie-exemplaar zure augurken en bedorven vygen aan 'n speetje.
Ze had traan-oogen, dit is waar, en zag er juist even onaptytelyk uit
als haar vygen. Rimpels had haar gelaat niet--wàs 't 'n gelaat?--het
waren voren en groeven. Als vochtige zeemen lappen hingen de plooien
over elkander heen, en de toeschouwer had moeite zich voortestellen
hoe al die vouwen van de overvloedige huid haren weg vonden, en
telkens weer haar eigen plaats wisten intenemen, na zoo zonderling
te zyn heen-en-weer geworpen door de mummelende beweging van haar
mond. Hierin zal dan ook wel eens verwarring ontstaan zyn, maar wat
was er aan te doen? Niemand hield er boek van, en elke plooi hing
waar ze verkoos. Is 't wonder dat die overkompleete lappen wel eens
misbruik maakten van 't volslagen gemis aan tucht en kontrole?
Het vrouwtje was bezig met haar middagmaal. Een kleine jongen van
'n jaar of vier, had haar in een met stopverf geheelde vuurtest,
'n papje van aardappels en uien gebracht, dat ze niet zonder moeite
en verlies naar den mond geleidde met 'n yzer drietandje, geleend
misschien uit het magazyn van haar buurman. Onder het eten verloor ze
geen oogenbiik haar zaak uit het oog, en monsterde met kinderkundigen
blik 't onmondig deel van Publiek, dat haar etablissement naderde
of... voorbyging. Want zeer veel kinderen gaven blyk van de wysbegeerte
die ons leert dat aardsche goederen, met vygen en al, niet volstrekt
onmisbaar zyn voor ons geluk, en dikwyls zelfs schadelyk. Misschien ook
was de slapte van de markt het gevolg eener finantieele krisis, gelyk
in den handel soms voorkomt. Om zich edel te wreken, misschien ook
om den snoeplust van andere kinderen optewekken--wie toch doorgrondt
de finesses van den handel?--neen... uit hartelyke genegenheid voor
't jongetje welks overgrootmoeder ze was, gaf zy 't kind 'n ristje
van haar vygen. Ik moet er by zeggen dat ze aan haar geschenk de
onereuze voorwaarde verbond, dat de bevoorrechte de helft daarvan
moest uitkeeren aan z'n zusje.
--En mag ik dan 't stokje houden, vroeg de knaap. Heelemaal? 't
Heele stokje?
--Ja, liewes, jy mag 't stokje houden, heelemaal!
De oogen van 't kind glinsterden van geluk. Daar ging één vyg
naar-binnen. De tweede volgde. Daarna... zuiver de helft van de
derde. Na de amputatie werd de overschietende helft weer netjes
aangeregen, en: "ik mag 't stokje houden!" juichte de kleine. Toen
't oudje haar test had leeggegeten, gaf ze die aan 't kind terug, met
liefkozingen en 'n kus. De knaap sprong heen, jubelend het geschenk
voor kleine Rachel omhoog houdend. Deze stond op eenigen afstand by
'n groepjen andere kinderen te spelen, en liep op de blyde mare haar
broertje te-gemoet. Ze struikelde en viel, en bezeerde zich... al of
niet, maar schreide zooals vallende kinderen gewoon zyn.
Wouter had dit alles aangezien. Reeds eenige oogenblikken geleden
namelyk, was-i in de nabyheid van de oude vrouw blyven staan met
het voornemen háár te vragen naar de woning van den man die 't
smeerige briefje geaccepteerd had. Zy geleek zoo byzonder weinig op
'n struikroover, vond-i, en de konfidentie dat hy belast was met 'n
gewichtige finantieele operatie zou veilig kunnen worden neergelegd
in haar schoot. Toch weifelde hy. Ook in Glorioso kwamen zeer oude
vrouwtjes voor, die op 't beslissend oogenblik in welgewapende mannen
veranderden! Terechtwyzing kon hy evenwel niet ontberen. Wel wist hy
nu met zekerheid dat-i zich in de straat bevond waar-i "zaken" had,
maar... in welk huis? Van de nummers was niets te zien, of slechts
nu-en-dan 'n enkel, want van gevel tot kelder hingen de puien vol
lappen en lompen. Dáár in die ruïne, juist achter de zitplaats van
de vygen- en zuurvrouw, moest naar z'n berekening de gezochte persoon
wonen, doch hy vertrouwde die berekening niet. In dat bouwvallig huis
kon geen zak guldens aanwezig zyn, meende hy, en zelfs zooveel duiten
niet. Hy begon nu iets beter dan vroeger 't onsmakelyk praedikaat
van z'n briefje te begrypen. Want in de gansche straat ontwaarde hy
geen verblyf dat er uitzag alsof daarin ooit 'n wissel kon betaald
worden. Peinzend bleef hy staan, en liet zich 'n oogenblik afleiden
van z'n gedachten door het kleine tooneeltje met dat kind. Bybelvast
als-i was, haalde het juichen van den knaap hem Numeri XIII voor den
geest, waar de verspieders komen aanloopen met druiven en granaatappels
en... vygen. "Ook dáár wordt gesproken van 'n stok, van 'n draagstok,"
dacht Wouter, en juist liep hy gevaar zich te verdiepen in... heel iets
anders dan z'n naastbyliggenden plicht alweer, toen hy het tweejarig
Racheltje struikelen en vallen zag. Fluks by-de-hand, richtte hy
't kind op, en wischte haar traantjes af, en droeg het naar de oude
vrouw, die hem zeer vriendelyk bedankte.
--Chot sel je hondertmaal sechene, jongeheer! zei ze.
Nu weet ik wel dat weinig zaken goedkooper zyn dan de toewensching
van Gods zegen. En ook dat die oude vrouw geen reden had, byzonder
gewicht te hechten aan Wouter's nietig dienstbetoon. Dat kind zou wel
vanzelf weer opgestaan en tot de overgrootmoeder gekomen zyn. Maar
toch deed haar vriendelyke dankzegging hem goed. Noch Motto noch
m'nheer Wilkens, de praktische heeren die zoo grondbeginselig alle
bemoeienis met de zaken van 'n ander verafschuwden, hadden besef van
't genot der aandoening die de Duitschers Menschenfreundlichkeit
noemen, en waarvoor wy, meen ik, geen woord hebben. 't Is iets als
de vertaling in het dagelyksche, van de hoogdravende Menschenliefde
die maar 'n deugd is voor zeldzame feestdagen, tooneelstukken,
levensbeschryvingen en grafschriften. Wouter was gaarne vriendelyk,
en nooit voelde hy zich zoo ontlast van de pynlyke beschroomdheid die
hem gewoonlyk drukte, dan wanneer zich 'n gelegenheid aanbood zich
eens recht welwillend te toonen. Ook thans schepte hy uit dit kleine
voorval den moed het oude vrouwtje naar de woonplaats te vragen van
Roebens, den man dien-i zocht.
--M'n êêche kleinsoon, jongelief! Heb je sake met 'm? Chots seeche d'r
op! Hier woont-i, vlak achter me... kyk, dáár de trap op. Cha jy gerust
na-bove, en loop m'r deur tot 't derde pertaal, waar je die dékes ziet
hangen, en al dat beddechoed, en z'n sjabasj engels-hemt. En je klopt
an de deur naast de cheutsteen, en je roept: Roebe, Roebe! Want Roebe
Roebes hiet-i. En-i is kemissjenèèr in lompe, en m'n êêche kleinsoon,
en Racheltje's fader, werachtich as Chot!
Deze plechtige bevestiging van hare berichten omtrent Roeben's
maatschappelyk standpunt en familiebetrekkingen, was minder
overbodig dan ze schynt. Wouter had reeds moeite te begrypen hoe
iemand die dáár woonde, honderde guldens zou kunnen betalen. Maar
dit laatste nu eenmaal aannemend als mogelyk, kwam het hem vreemd
voor dat de beschikker over 'n som die hem zoo aanzienlyk toescheen,
de kleinzoon wezen zou van 'n arme zuurvrouw, en Racheltje's vader. Hy
kende de eigenaardigheid niet die de Joden--zooals veel Aziaten--nog
altyd van Westersche volken onderscheidt, dat ze zeer dikwyls 'n
redelyke welvarendheid achter schynbare armoed verbergen. Niet zonder
uitzondering, maar--vooral in de lagere standen--heerscht by sommigen
iets dat men het omgekeerde van bluf of reklame zou kunnen noemen,
en als tegenstelling met de Kopperliths komt ons deze opmerking goed
te-pas. Dat de kommissionair in lompen--een der schakels tusschen
papierfabrikanten en voddenrapers--z'n grootmoeder daar op de straat
liet zitten... lieve God, ze verkoos niet anders! Ze was opgebracht
by den handel, by dien handel, en daarby wou ze sterven. Ook was
"zuur" en bedorven kruienierswaar haar specialiteit. In elk ander
"vak" zou ze met handen en hersens verkeerd hebben gestaan, en
zelfs met haar neus. Want ze rook den graad van ontbinding waarin
haar goederen behoorden te verkeeren om te passen in 't kader
van haar ondernemingen. De tachtigjarige oorlog dien ze gevoerd
had tegen flauwen kooplust, slecht weer, lastige policie--eens
namelyk had 'n onwaardige magistraat het veilen van bedorven goedje
verboden... 't is lang geleden!--de leerschool die ze had doorloopen
met taai geduld... zie, dat alles kon ze niet van de meet af opnieuw
beginnen. Haar kunst was zoo lang geweest als haar leven, en wat
er van dat leven nog kon overschieten, zou gewis te kort zyn voor
't aanleeren van nieuwe kunst. Ik beweer hiermee geenszins dat
de door haar gekozen specialiteit in-allen-deele aan de illuziën
van hare jeugd had beantwoord. Éénmaal zou haar de verzuchting
ontsnapt zyn--'t wordt door wel-onderrichte maar onbescheiden
getuigen verzekerd--"als ik nògeens in de wereld kwam, ging ik in 't
knokenvak!" Maar ze troostte zich by 't bedenken dat ook deze loopbaan
wel haar onaangename zy hebben zou, al scheen dat anders aan wie er
buiten stond. En in-allen-geval, er was geen spraak van dat ze haar
leven zou òverdoen. Ééns gekozen, blyft gekozen. De zaak lag er toe,
en Jehovah-zelf kon 't niet ongedaan maken dat Vrouw Roebens haar
gansche ziel aan zure augurken en verrotte vygen besteed had. Wat
er in den hemel moet worden aangevangen met zulke zielen... ei,
en de jongeheer Pompile dan, met z'n witte-gronden-driekleur,
en z'n krieuweltjes? En m'nheer Wilkens met z'n diemetten? Welke
ontwikeling brengen dezulken mee in den hemel? En dat zy eenmaal daar
aanlanden, is toch zeker. Want Pompile was van de Walekerk, en Wilkens
hollandsch-griffermeerd. Twee zeer goede gelooven, gelyk ieder weet.
Wouter bedankte heel beleefd voor de gegeven inlichting, en klauterde
naar-boven. Jammer dat er geen roovers waren op die uitgesleten
trappen, want het was er zoo donker dat men lust krygen zou zichzelf
te bestelen. Het klimmen van onzen jongste-bediende vereischte een
zeer eigenaardige gymnastiek. Heel beneden had z'n rechterhand zich
weten meester te maken van 'n touw. Na 't stygen van 'n paar treden,
was-i wel genoodzaakt z'n oogen te ontslaan van alle dienst, maar
't gewicht der expeditie kwam des te zwaarder op z'n handen neer,
die slechts van-tyd tot-tyd 'n oogenblik rust kregen als-i wat
vasten grond onder de voeten meende te hebben. De tyd tusschen deze
tempoos in, werd aangevuld door zekere slingering, 'n exercitie
waarvan historie en industrie ons drie toelichtende voorbeelden
aanbieden. Wouter hing daar--maar in 't donker--als de "plukkers"
van vogelnestjes op de Javasche Zuidkust, of: als de verzamelaars van
eiderdons in 't hooge Noorden, of: als de krygslieden van Herodes,
die in hangende bakken de roovers in de rotsen bevechten, gelyk in
't XIVe boek van Josephus te lezen staat. Wouter kende de plaat die
in de frans-hollandsche vertaling van dat werk ter opheldering daarby
gegeven is, en niet zonder angst berekende hy wat z'n lot wezen zou als
het touw brak. Daar-i volstrekt niet zien kon, zag hy allerduidelykst
de rotspunten en kloven waarop en waarin hy zou neerkomen. Goddank,
de eerste verdieping was eindelyk bereikt, en hy kon wat uitrusten. De
toegang tot de tweede was nauwer, en het touw waaraan hy zich moest
ophyschen, iets gladder en dunner. Met moed ving hy ook dezen tocht
aan, en werkte zich dapper tot 'n portaal hooger op. Hier hoopte
hy dat-i zich 'n verdieping mocht verteld hebben, maar helaas, de
werkelykheid geeft niets toe. Wie slechts twee verdiepingen klimt,
staat niet hooger dan twee verdiepingen. Dit is nu eenmaal zoo:
nil sine labore!
Wouter tastte rond naar den deurflankeerenden gootsteen, maar
helaas! Hy zag in, dat nog altyd z'n naastbyliggende plicht in stygen
bestond, en dit bleek hem te meer toen hy na eenig zoeken in 't bochtig
portaal, 'n spleet in de voorpui bemerkte, die hem toeliet 'n oog te
slaan op 't buitenhangend garneersel van de vensters. Daar was niets,
niets, niets te zien van 'n "sjabbasj engels-hemt." Er hingen kousen
en mutsen en allerlei lappen te drogen, maar nog altyd woei daar
de vlag niet waarop hy koers zette. Hooger dus, hooger! Wat zoo'n
jongste-bediende op 'n koopmanskantoor zonderlinge naastbyliggende
plichten te vervullen heeft! Die soldaten van Herodes... dit is de
vraag niet. Den derden trap op! Zeker was hy op den goeden weg, want
de uienlucht werd sterker en sterker. Nog 'n beetje volharding, en hy
zou te-land komen in de buurt waar de spys bereid was, die hy beneden
in de bekende vuurterrine had te zien gekregen. Waarlyk, het touw
was ten-eind! Voorzichtig schoof hy den voet vooruit, en bleef grond
voelen, wel 'n halven palm in omtrek. En nòg 'n proef die goed afliep,
en nòg een... hy had iets onder zich, dat vergelykender-wys naar vasten
bodem geleek. Om zich heen tastend ontdekte hy den gootsteen, en al
was er niets te zien van 't feesthemd, hier zou 't wezen! Hy klopte
op den gis tegen den wand, en riep: m'nheer Roebens, m'nheer Roebens!
--Nou, k'm m'r binne, antwoordde een vrouwestem, wat e skendaal in
't pertaal! Wâ mot je? Wissels? K'm in, en maak so'n lewaai niet. Me
man is siek.
Daar er 'n deur geopend werd, kon Wouter nu eindelyk zien. De vrouw
die zich vertoonde, beantwoordde z'n vraag of daar m'nheer Roebens
woonde, bevestigend. En hy trad binnen.
--Van de heeren Ouwetyd en Kopperlith, stamelde Wouter met 'n mislukte
poging om iets officieels te brengen in stem en houding.
En hy haalde het smeerige briefje voor den dag.
--Fader, zei de nog jonge vrouw, d'r binne ze-n-al met een f'n de
wisseltjes... och Chot, de stumpert het 'r f'n nacht fan legge yle!
Wouter vond het vreemd dat zy iemand scheen toetespreken, want
buiten haar zag hy niemand in de kamer. Dit werd evenwel terstond
opgehelderd. Er klonk antwoord achter de gordynen van 'n bedstee.
--Je heb 'm wakker gemaakt! zei de vrouw op verwytenden toon.
--Och, wat spyt me dat, antwoordde Wouter met meer vriendelyke
belangstelling dan z'n funktie meebracht of toeliet.
Zeker, als 't wisseltje hèm behoord had, zoud-i hebben voorgesteld
'n andermaal eens terug te komen.
--Wâ sel ik je segge, riep de zieke, ik hep de koors. En f'n wie
komt het?
--Van de heeren Ouwetyd & Kopperlith...
--Dâ ken me nie skele. As ik je seg, dâ me dat nix skele ken! Ik
fraag je wie de trekker is. Kyk jy 'ns Ribbetje, of 't briefie
is f'n Sjomele, of 't briefie f'n Bussemakers, of 't briefie f'n
Bebbel Roels in Keule? Want er ferfalle drie f'ndaag... een f'n
sefen-en-dertig, sestien, acht, en een f'n driehondert-drie en een
f'n sevehondert-dertien, ses, twaalf. En geef me nog wat asynwater,
Ribbetje, want ik heb so'n dorst f'n de koors. Sefehondert dertien,
ses, twaalf is f'n Sjomele, en hier is 't gelt.
Rebekka gaf haren echtvriend iets te drinken. Toen ze daarop Wouter
verzocht haar 't briefje te toonen, hield deze het haar voor, zonder 't
lostelaten. De vrouw toonde zich door dit komiek wantrouwen volstrekt
niet beleedigd. Ze scheen 't niet vreemd te vinden, zoo weinig zelfs
dat ze 'r geen acht op sloeg.
--'t Is f'n Sjomele, fader.
--Sefehondert dertien, ses, twaalf, goet! En hier is 't gelt.
De zieke scheen bezig iets optedelven onder z'n matras. Men hoorde
hem woelen en hygen, en weldra 't geluid van gevulde geldzakken die
tegen elkaar stootten. Rebekka wees Wouter 'n latafel aan, waarop
ter-nauwernood 'n plekje leeg was. Daar zou wel 'n pen liggen, zei
ze. En ook bracht ze hem na eenig zoeken 'n aptekersfleschje met
wat inkt.
--Ja ... maar ... juffrouw ...
--Ribbetje, ik hep weer so'n dorst, klaagde de zieke.
Dit doet me genoegen voor Wouter. Die dorst bewaarde hem voor al
te ruwe uiting van beleedigende voorzichtigheid. Met Rebekka, die
op-nieuw haren man te drinken reikte, trad hy op 't bed van den zieke
toe. Ze scheen bevreesd dat kou of tocht by 't openen der gordynen ...
--Ik zal je helpen, juffrouw, riep Wouter, meezorgend dat de
opening niet grooter werd dan juist noodig was om 't verlangde
doortelaten. Nadat Roebens gedronken had, reikte hy twee zakken
geld aan.
--Maar, zei Wouter weifelend, ze hadden me gezegd dat het geld me
zou worden voorgeteld?
--As ik je seg dâ 'k de koors hep, en siek ben as e geslage man, wâ wil
je? As ik heb geteekent m'n hant f'r betale, na, wâ sel ik doen? Ik
betaal. En as ik teeken m'n hant f'r telle, sel 'k telle. Help 'm,
Ribbetje, en geef me wat drinke, ik heb so'n dorst f'n de koors. En
tel 'm 't gelt foor ... sefehondert dertien, ses, twaalf.
Het jonge vrouwtje, na haar man gelaafd te hebben, hurkte op den vloer
neer, en Wouter knielde er by. Ze stortte het geld in haar schoot uit,
en wilde beginnen te tellen. Maar 't ging niet. Zyzelf kon niet wys
worden uit de tallooze geldsoorten die haar man had weten by-een te
brengen. Men zou er 'n muzeum mee opgezet hebben. Ook was er geen
plaats, want de vloer lag vol prullen. Ach, de oude Gerrit wist het
wel, en als 'n donderslag klonk Wouter de vreeselyke profetie in de
ooren, "als je 'r afkomt met 'n daalder, mag je van geluk spreken!" Hy
werd zeer angstig.
Daar stommelde iets op de trap, en 't oude vygenvrouwtje vertoonde
zich in de geopende deur. Ze sprak bargoens, en scheen Ribbetjen iets
te zeggen over dat geld. Het jonge vrouwtje hield op met uitzoeken
en tellen.
--Fader, d'r is grootemoe, en se seit ...
Hier volgde een-en-ander dat Wouter weer niet verstond, maar wel
onderscheidde hy eenige keeren den naam van Racheltje. Nogeens begon
de oude vrouw haar verhaal, en ze wees op hem, en scheen zich driftig
te maken tegen al die afgeknabbelde dertiend'halven en schellingen
en byna onherkenbare muntstukken.
--Na, zei de zieke, 'k heb wel goet gelt ook as 't weze mot. Hier,
Ribbetje, neem an ...
Hy reikte z'n vrouw 'n grooten zak over, die hy met blykbare moeite
had opgegraven uit z'n beddegoed.
--Neem an, Ribbetje, en tel er uit ... twee hondert stuks, en dan nog
... twintich stuks, en ... ses. En ... doe 'r 'n achtetwintich by,
die goet is, en ... ses Uiterse duiten, en laat 'm gaan met Chot! En
geef me te drinken, Ribbetje, w'nt ik hep so'n dorst.
Wouter ontving z'n geld in gerande dukatons, en bedankte zeer
vriendelyk. De welwillendheid van die oude vrouw had hem goed gedaan,
tot roerens toe. Wanneer-i op dat oogenblik in het toekennen van
vereering had moeten kiezen tusschen haar en de zooveel beter geboren
mevrouw Kopperlith ...
Zonder 't minste opzet om 't rimpelig moedertje natepraten, wenschte
hy haar by 't weggaan duizend goddelyke zegens toe. Haar, en m'nheer
Roebens die zoo ziek was. En de jonge vrouw die zoo liefderyk haar
man verzorgde. En kleine Racheltjen ... o, allemaal!
Eerst toen hy de straat bereikte, schoot hem in den zin
dat-i--sakkerloot, hoe jammer!--by het teekenen ... z'n krul vergeten
had. Nu, dàt 'n andermaal! Hy was verheugd dat-i menschen ontmoet
had die hem zoo beminnelyk voorkwamen, en dit was meer waard dan de
mooiste krul.



Alweer over 't kleine. Wouter wordt op post gezet voor de zenuwen
van "mevrouw." Kent de lezer Gus Halleman nog? Verhandeling
over het denken. De auteur maakt tenslotte fiasco in colloquia
prava. [20]

Mochten sommige lezers klagen dat ik hen gedurende vele hoofdstukken
reeds, byna zonder afwisseling rondleid op 'n tentoonstelling van
nietigheden, dan neem ik deze klacht aan als betrekkelyke lofspraak
... op die nietigheden zeker niet, maar op m'n arbeid. Een zeer
groot gedeelte des levens bestaat nu eenmaal uit 'n aaneenschakeling
van 't geringe. Ik zou aan de waarheid te-kort doen indien ik
deze eigenaardigheid over 't hoofd zag. En aan de goede trouw,
als ik 't deed om hof te maken aan iets wat met betwyfelbare
juistheid "aristokratie van den smaak" wordt genoemd. Ook 't woord:
tentoonstellen, is my een niet ongewenschte kwalificatie van m'n
arbeid. Zeker, de artist stelt de indrukken tentoon, die hy van
de wereld opving, en weergeeft in zekeren vorm ... den zynen! Om
evenwel ook de vele graven en markiezen onder m'n lezers tot moedhouden
optewekken--onder ons gezegd, de onverzadelykste liefhebbers van zekere
voornamigheid logeeren in stal of keuken--verbind ik my Wouter niet
te laten sterven voor-i statiglyk zal geprezenteerd zyn aan 't een of
ander hof. Misschien zelfs ga ik verder, en huur 'n huis voor hem op
de Keizersgracht. Om de vermetelheid optedoen die voor zoo'n sprong
noodig is, wacht ik 'n oogenblik van byna krankzinnige tuchteloosheid
af. In kalme stemming zou 't niet lukken. Het is echter de vraag of
hy--aangeland in zóó verheven sfeer--fyner dingen zal te zien krygen
dan de aandoening die 't oude vygenvrouwtje bewoog ook op haar beurt 'n
herodiaansche expeditie naar de derde verdieping te ondernemen en dus
haar "handel" over te laten aan de bescheidenheid der voorbygangers,
alleen om Wouter te beschermen tegen al te uitgebreide muntkennis
van haar kleinzoon.
Wat overigens het aristocratische van den smaak aangaat, de myne is
van edel bloed. Te edel, b.v. om zich aftegeven met de zeer burgerlyke
voorkeur van mevrouw Kopperlith, die geen schoonheid vatte zonder goud,
fluweel en aanzienlykhedens, en die dus hierin--op de naïveteit na--nog
altyd op de laagte stond van 't kind Wouter. Wat my betreft, ik blyf
aan redelyk goed brood de voorkeur geven boven zieke truffels. Doch,
voor den honderdsten maal, niet hierin ligt het kriterium van den
smaak. De eenige eisch is: waarheid. Den kunstenaar die hiernaar
streeft, zal al 't andere toegeworpen worden ... natuurlyk op de
toejuiching der koprolithen na, die hy missen kan.
Wouter oogstte by m'nheer Dieper eenigen lof in over den uitslag van
z'n tocht, en vernam tot hartsterking: "dat-i 't by-gelegenheid eens
weer mocht doen." Maar Gerrit verzekerde dat het niet altyd zóó zou
afloopen, wat ieder weldenkende volmaakt met Gerrit eens wezen zal.
De bezigheden die men onzen jongsten-bediende opdroeg, kwamen vrywel
overeen met den voorsmaak dien hy daarvan had gekregen op den eersten
dag. Kopieeren, boodschappen doen voor m'nheer Pompile, het knippen en
opplakken van staallapjes, ziedaar hoofdzakelyk z'n werk, om nu niet
te spreken van 't vegen op de zolders en in 't magazyn, lokalen waar,
volgens m'nheer Wilkens, voor 'n jong-mensch altyd iets te leeren viel.
Het is my een gewetensplicht hier alle aanleiding tot zeker misverstand
uit den weg te ruimen, dat zeer veel jongelieden welkomer wezen
zou dan behoorlyk is. Ik verklaar uitdrukkelyk, geen aanmerking te
maken op de soort van bezigheden die men Wouter opdroeg. Niet hierin
waarlyk ligt het zwaartepunt myner aanklacht tegen zekere klasse van
menschbedervers. De stalen moesten nu eenmaal uitgezocht, geknipt en
opgeplakt worden, en die brieven gekopieerd ... wie anders dan hy kon
daarmee belast worden? En zelfs die boodschappen! Geestverheffend
waren al deze werkzaamheden voorzeker niet, doch men neemt geen
jongste-bediende in 'n lappenhandel, met het doel om meetewerken aan
't verheffen van z'n geest. Dit is evenmin de eisch zyner vorming,
als 't in billykheid verwacht kan worden van de personen die over hem
te beschikken hebben. De bekende spreuk: il n'y a pas de sot métier,
il n'y a que de sottes gens acht ik hier van volkomen toepassing. Een
geest die zich niet weet te ontwikkelen in-weerwil van 't handwerk,
is de moeite der ontwikkeling niet waard. In-weerwil? Dit is de
vraag. Juist zulke nietige bezigheden laten het denkvermogen vry. Ik
meen reeds ergens gezegd te hebben dat ik jaloers was op Spinoza den
brilleslyper ... den geluksvogel! Ook roerde ik in myn Mattheus XIX
de hier behandelde stelling aan. "Uit de Schrift leert men strikvragen
stellen, maar er is veel antwoords in 't denken by 't spinnewiel." [21]
Niemand staat voor 't geringe te hoog, en zeker was dit dan ook 't
geval niet met onzen Wouter, die aan 't breidelen van z'n begeerten zoo
byzondere behoefte had. De kwestie was of-i netjes knipte en plakte,
of z'n kopie korrekt was? Hierin alleen lag z'n naastbyliggende plicht,
en niet in 't onbesuisd haken naar voornamer werkkring. Schreef niet
ook Jezus voor, getrouw te zyn in 't kleine?
Nog 'n andere bezigheid kwam--aanvankelyk nu-en-dan, later
byna geregeld--voor Wouter's rekening. Hoe weinig er ook in de
zomermaanden "gehandeld" werd, toch kwam het by-uitzondering voor,
dat er verzendingen moesten geschieden "naar buiten." Het "pakken"
van zulke goederen in grof lynwaad behoorde natuurlyk tot de funktien
van Gerrit. Sedert vele jaren evenwel, had deze zich zoo geoefend in
't voorwenden van allerlei oorzaken tot onthouding van arbeid, dat men
zich telkens genoodzaakt zag de hulp van Flip den kruier interoepen,
en de posten die deze interventie op 't "weekbriefje" te-voorschyn
bracht, bezwaarden het handelsgeweten van den jongeheer Pompile. Uit
eigen beweging nam Wouter, by-gelegenheid eener byzondere styfte van
Gerrit's rhumatiek, de paknaald ter-hand, en werd zoo geprezen over
den uitslag van z'n eerste poging om dat werk te verrichten--men had
het tot-nog-toe voor 'n vak gehouden dat zonder speciale opleiding
ontoegankelyk was--dat de jongeheer Pompile al zeer spoedig hem
gelastte de goedheid te hebben by èlke voorkomende gelegenheid als
pakhuis-knecht optetreden. En inderdaad, de pakken die hy vervaardigde,
waren onberispelyk! Kantig van rand, plat aan de zyden, symmetrisch
gebouwd--gemetseld, had ik byna gezegd--netjes genaaid, wèl bestand
tegen stuwing, wentelen en nattigheid, keurig gemerkt... waarlyk, er
was elegantie in de balen die Wouter pakte. En... de stevigheid! Men