De Geschiedenis van Woutertje Pieterse, Deel 2 - 31

niet of de vele zuigelingen die daarby waren, moesten meedragen in
't onderhoud van den straatweg? Maar al had ik ze geteld, en al wist
ik dat, om godswil, lezer, hoe kon Wouter hier helpen, hy die nog ver
af was, en van de heele zaak geen kennis droeg? Geloof me, als Wouter
in dit byzonder geval God met anderhalven stuiver was te-hulp gekomen
in 't redden van vyf, zes ongelukkigen, ik zou 't zeggen! Reeds voor
mezelf houd ik niet van nederigheid, waarom zou ik--ten-koste nogal
van m'n roem als nauwkeurig geschiedschryver--preutsch omgaan met
de verdiensten van 'n ander? Wouter zat nog altyd lang en breed te
peinzen over... die twee meisjes, en wie z'n indrukken gekend had, zou
gevonden hebben dat-i ditmaal byzonder weinig op 'n plaatsvervangende
Voorzienigheid geleek. Er was toch iets aardigs in, dacht hy, zoo
op-eenmaal door 'n vrouw uit Haarlem uit z'n gewonen kring gehaald
te worden. Hy wou graag gelooven dat ze de wereld niet van den
allerfraaisten kant intraden, maar 't was die Wereld toch, 't was
'n uitvlucht, iets ongewoons. Zoo'n meisje had toch veel voor. Wie
zou ooit hèm komen halen, wie hèm verlossen van Stoffel, Kopperlith's
en gewoonheid? Die meisjes waren "gevallen" o zeker, en dit is heel
verkeerd, maar hadden ze niet byzonder prettige genoegens te wachten
van 't opstaan? Ieder weet dat God graag vergeeft--men moet bedenken
dat het z'n eenige uitspanning is--en ook de Maatschappy strekt tot
verrekkens toe haar armen uit om berouwhebbenden aan haar vriendelyke
borst te sluiten. Onder al die omhelzers bevindt zich alligt 'n prins
die zich zoo verheugt over 't weervinden van 'n verloren schaap,
dat-i al z'n koningryken wat weinig acht om op 't laatste blaadje
van den roman te worden neergelegd aan de voeten... och, hoe jammer
dat Jansen plaats had, genomen in de roef!
Maar met al die overleggingen hebben we niet te maken, omdat, we nu
te Sloterdyk zyn. Daar Wouter er nog niet was, zag God-zelf zich wel
genoodzaakt 'n hand uittesteken. Hy verwekte een verlosser in Israël,
in de gedaante van 'n kleinen boerenjongen, die uit het dorp over
de vaart heen bemerkte dat er by het tolhek iets byzonders aan de
hand was, en z'n ontdekking aan twee, drie anderen meedeelde. Dezen,
gedreven door den geest, maakten er ook geen geheim van, en alles
liep uit, de brug over, naar den slagboom: er was Publiek! Wat kan
'n artist meer verlangen? "A la bonne heure!" zei de man, en hy
gaf bevel de paaltjes in den grond te slaan, waaraan 't zeil werd
opgeheschen, ontrold, vastgehecht... och, zoo kleurig! Heel Sloterdyk
stond verbaasd, en er was reden toe. Want, al z'n leven, men kreeg
de geschiedenis der schoone Genoveva van Brabant te aanschouwen! Wie
't zag, zou moeten erkennen dat Wouter groot gelyk had, toen-i in z'n
print-kleurperiode zoo jaloersch was op dat leven in 'n woesteny. Geen
kind in heel Sloterdyk dat er niet precies zóó over dacht. Het zeil was
verdeeld in vier kolommen, en overdwars in zeven ryen, 'n verdeeling
die me straks kan komen te staan op 't vertrouwen van den lezer. Want
zie, de man zong welgeteld negen-en-twintig koepletten, en 't zal dus
schynen dat ik òf 'n koeplet van eigen vinding valschelyk onderschuif,
òf dat ik--erger nog--te-kort doe aan 't zeil. 't Een is zoo onmogelyk
als 't ander. Men schudt geen poëzie als de hier bedoelde uit den mouw,
en wat het zeil aangaat, wie zag er ooit een met negen-en-twintig
vakken? Blyft men in-weerwil hiervan m'n nauwkeurigheid wantrouwen,
't spyt me wel, maar ik zal trachten my in 't verdriet daarover
weer te schikken. Men is nu eenmaal niet voor z'n pleizier op de
wereld. Misschien ook voelt de ergdenkende lezer berouw, als-i den
tekst van de Complainte gelezen heeft. Hy zal inzien dat men zoo-iets
niet machtig wordt zonder nauwkeurige bronnen geraadpleegd te hebben.
Men moet daartoe beneden de twaalf jaar zyn, of... véél ouder. Dat de
Sloterdykers er niet veel van verstonden, deed weinig schade aan 't
effect. De acht-en-twintig kleurige tooneeltjes op 't zeil schreeuwden
wèl zoo hard en spraken duidelyker dan de beide zwervers. En wat
men op printjes niet begreep, werd opgehelderd door 't larmoyeerend
orgel. [30]
Niemand van de toeschouwers had achtgeslagen op 't naderen van de
schuit. Wonder was 't niet, want toen ze begon in-zicht te komen,
had men zich even te-voren vermaakt met de exekutie van Golo,
die zoo duidelyk op het drie-en-twintigste vakje was voorgesteld
dat slechts weinigen er geen kippevel van kregen, en wie in dit
ongevoelig geval verkeerde, wachtte zich wel het te zeggen. Niemand
beklaagde den booswicht, en als de Sloterdykers zitting hadden gehad
in die rechtbank, zouden de stukjes waarin hy gesneden werd, nog
veel kleiner uitgevallen zyn. De chères en de grandes tendresses
waarop Genoveva vervolgens onthaald werd, waren op 't zeil heel
aanlokkelyk voorgesteld. 't Doet me genoegen dat Wouter er niets van
gezien heeft. Ook had de schilder middel gevonden, den toeschouwer
te doordringen van haar aanhoudend omgaan met "J. C." [31] slechts
afgewisseld door 't biddend en dankend gebruiken van ongekookte
boomwortelen. Och, men hoeft zoo weinig fransch te verstaan om zulke
dingen innig te begrypen! Nog één koeplet, en heel Sloterdyk was aan
't bidden en uitgraven van boomwortels gegaan. Ieder ziet in dat het
publiekje van den troubadour, in zoo'n gewyde stemming wel wat anders
te doen had dan op de schuit te letten, die daar zoo onverschillig kwam
aanschuiven alsof er nooit 'n Genoveva in de wereld geweest was. En die
hinde! Juist toen 't arme dier bezig was met z'n miracle nouveau, door
quoiqu'on lui porte van honger te sterven op dat graf, hoste de jager
voorby. De lyn van zoo'n haarlemmer-schuit is tachtig vaam lang... [32]



Oorsprong der vrymetselary. Hoe men 't moet aanleggen om met
sommige menschen kennis te maken. Wouter komt niet te Haarlem. [33]

Ze was terdege boos. De lezer zal wel weten dat invloed, macht,
gezag, heerschappy, overwicht en de van al deze factoren grootendeels
afhangende tevredenheid met zichzelf voortdurend in stygende of
dalende beweging zyn. Wie aan de verliezende hand is, voelt zich
genoopt naar bondgenooten omtezien, en opent met 'n klein toespraakje
de preliminaire onderhandelingen. Hy tracht te weten te kernon of
er kans bestaat dat anderen in z'n verdriet deelen--of al was 't
maar in z'n afkeuring--en hy staat gereed het minste blyk daarvan
aantegrypen tot herstel van de ondergane krenking. Het spreekt vanzelf
dat de onderliggende party gewoonlyk meer scherpzinnigheid aan deze
taktiek ten-koste legt dan de zegepralende tegenstander die weleens
op z'n behaalde lauweren in den dut valt, en niet aan versterking van
standpunt begint te denken voor de stygende invloed van den vyand
hem daartoe aanspoort. In oogenblikken van betrekkelyke gelykheid
openbaart zich de wryving in morren, twist, krakeel, vechtpartyen
of oorlog, al naarmate de stryd zich tot individueele belangen
bepaalde, of wyder gebied innam. Daar evenwel zoodanige gelykheid
nooit lang aanhoudt, en er alzoo telkens op-nieuw 'n onderliggende
party gevormd wordt die aan herstel van standpunt behoefte voelt, is
dat zoeken naar geestverwantschap 't perpetuum mobile geworden dat
de gansche maatschappy in beweging houdt. De machtigste korporatie
die ooit bestond, moet begonnen zyn met de vraag: of 't niet waar
was? Maar de Geschiedenis zwygt over de tallooze malen dat er op die
vraag geen weerklank werd gegeven, of wel 'n antwoord dat verdere
onderhandelingen afsneed en alle toenadering onmogelyk maakte. Het
is aan 'n zeer byzonder toeval te danken, dat ik kan meedeelen hoe
de eerste poging van de waardin was beantwoord geworden. Zie hier wat
de schipper had gezegd, toen ze terstond na 't instappen van de roef
'n gesprek trachtte aanteknoopen:
--Zeg 'ns, mensch, als ik jou was, zou ik me nou ereissies heel
bedaard houwen. Ik ben hier baas aan-boord, versta je dat?
Zeker verstond ze 't wel, maar ze zal evenmin als ik begrepen hebben
hoe dat baasschap hier te-pas kwam? En wat de bedaardheid aangaat,
waaraan de schipper betuigde zich te willen overgeven zoodra hy háár
was... och, ik zeg dat die schipper onmogelyk weten kon wat-i in dat
vreemd geval doen zou.
--Wel nou keman, nog bedaard ook, en dat na zoo 'n veraffrentasie!
Meer had ze niet gezegd, en daarmee was 't voor datmaal uit
geweest. Laat ons de geestkracht en de gevatheid bewonderen, waarmee
ze dat komfoor te-baat nam om den aanval te hervatten. Doch we weten
reeds dat ook die poging schipbreuk had geleden op de onafhankelykheid
van karakter die de deugdzame schipper wist te putten uit z'n
tonteldoos. Het speet ons voor de waardin, maar we zyn niet ondankbaar
voor de leering hoe goed het is, by zekere gelegenheden eigen vuur
by de hand te hebben. Het wyf zat nu heel menschenkennig te loeren
op 'n derde gelegenheid. Dat er in elk kuras gapingen zyn, wist ze
wel... lieve god, pater Jansen en Wouter waren in 't geheel niet
geharnast! Ja, had ze maar met die twee alleen te doen gehad. Maar
de schipper was drukkend pedant en groots. Hy blufte op z'n gezag
aan boord, op z'n deugd, op z'n zes gehuwde kinderen:
--Allemaal best af, m'nheer pastoor, best! Twee by 't waagdragen...
'n mooi vak, m'nheer pastoor!
Jansen liet z'n kin op de gevouwen handen, en deze op den knop van z'n
rotting rusten, maar antwoordde niet. Z'n gelaat teekende droefheid,
en de waardin bespiedde z'n stemming. 't Was, meende zy, al iets dat-i
door z'n zwygen weinig blyk gaf van den lust om in vriendschappelyke
verstandhouding tot den schipper te komen.
--En de derde is op 'n armenschool... als onderwyzer, weet u. Dàt
is er een! Als-i 'n woord ziet, vraagt-i dadelyk waarvan ontleent
zich dat? En hy wéét 't! Nou, ik heb ze best opgebracht, dat moet ik
zeggen. 't Oog op God, zoo zei ik maar altyd, en dan...
Een blik op de roef.
...eerlyk door de wereld! Wat zegt U, m'nheer pastoor?
Helaas, Jansen zei weer niets, en de fondsen van de waardin rezen
'n beetje. 't Leek wel of nu de beurt aan den schipper was gekomen
om behoefte te voelen aan wat weerklank. De man verwonderde zich
dat-i met z'n "God voor oogen!" niet beter slaagde vooral omdat-i
met 'n geestelyke te doen had, die beroepshalve wel verplicht was
zulke praatjes heel mooi te vinden. Maar hierin vergiste zich onze
schipper. Over 't algemeen vinden die heeren 't niet aangenaam dat
de terminologie van 't vak door leeken ontwyd wordt. Ze houden meer
van zondaren dan van dilettanten in zaligmakery, omdat 'n klant boven
'n konkurrent gaat. Deze algemeene waarheid was nu wel niet op den
goeden Jansen toepasselyk, maar de teleurstelling van den schipper
werd er niet geringer om. Sedert dertig jaren verkondigde hy z'n
fameuze hoofdgrondstelling tweemaal daags--op den zeldzamen keer na,
dat-i geen enkelen passagier in de roef had--en nog nooit was z'n
hoogstmerkwaardig maxime aangehoord zonder hem 'n zalvend: "ja, ja,
schipper, daar heb je wel gelyk in!" optebrengen. Dit behoorde tot de
emolumenten van z'n verheven beroep, en die pastoor zat maar zwygend op
z'n neus te staren! Zelfs voor het ditmaal zoo byzonder toepasselyke:
"eerlyk door de wereld!" had die vervelende passagier geen goedkeurend
woordjen over, geen knikje! Er moesten andere loopgraven geopend
worden:
--Ja, God voor oogen, zeg ik maar. Nou, onze Chris--want Chris heet-i
naar z'n grootmoeder, omdat die ook Chris heette--'t is 'n eerst
platje. 't Was eigenlyk m'n vrouws moeder... ook 'n brave vrouw,
dat kan ik je gerust zeggen, m'nheer pastoor! 't Mensch is dood,
maar anders... Jan, vier 'n scheutje tot die modderpraam voorby is.
Jan de knecht vierde drie vaam van de jaaglyn. Heel noodig was 't
juist niet, maar de schipper vond de gelegenheid gunstig iets van
z'n zeemanschap te laten zien.
--Ja, m'nheer pastoor, zoo ben ik! Ik heb graag wat speling in de
lyn als er drukte-n-in de vaart is. Een mensch moet op z'n zaken
passen, en... God voor oogen! Dan kom je 'r wel. Haal nu maar weer in,
Jan. Zóó heb ik ze opgebracht, alle zes, m'nheer pastoor. En onze Chris
zei--want hy is 'n platje--"wel, vader, waarom noemen je de menschen
haarlemmer-schipper? Nou, ik begreep terstond dat er wat achter stak,
maar waar 't 'm zat kon ik niet raden, want geleerd ben ik, om 't zoo
'reis ronduit te zeggen, niet. Maar ik versta m'n werk als de beste...
Waarschynlyk om Jansen hiervan te overtuigen, gelastte hy nu z'n knecht
het dek van de schuit dat met teer en gestampte schulpen besmeerd was,
met water te bevochtigen.
--'n Paar pussies maar, want ziet u, m'nheer pastoor, anders kleeft
het zoo, als er den heelen dag de zon op staat. Nou, en m'n.. eene
dochter--Jansje heet ze, omdat ze eigenlyk naar my genoemd is,
want... myn naam is Jan--nu die is getrouwd met 'n boekbinder. Die
heeft ook al haar vierde... allemaal meisjes. En de tweede is in de
blye verwachting, want haar man is op 'n kantoor in de accynsen. Daar
worden alle varkens gewogen... van de stad, weet u?
--Maar, m'nheer, waagde Wouter te vragen, waarom mag men u geen
haarlemmer-schipper noemen?
--Ja, niet waar, dàt is 'n vraag! Nou, hy is 'n guit, dat zal je
hooren. En alles maar zoo droog-weg. Hy zei... maar zeg eens, ben je
meer te Haarlem geweest?
Of Wouter er geweest was!
--Want anders kan je 't niet zoo dadelyk begrypen. Maar ik wou m'nheer
pastoor vertellen van m'n derde dochter. Die woont in de Langstraat, en
haar man heeft 'n winkel, en daarin verkoopen ze zoowat van alles. 't
Is om 't nu zoo eens uittedrukken: 'n komeny, maar aanspreker is-i
ook, en hy bedient 'n begrafenisfonds, en dat geeft nogal. Toen
verleden haar jongste gestorven is, hebben ze-n-uit hun eigen bus
twintig gulden gehad. Bn nu is de middelste ook ziek, 'n meisje,
m'nheer pastoor, met kromme beentjes en nogal pieperig. Ja, 't gaat
'rlui best. Ze wil altyd dat ik m'n rust zal nemen omdat ik op jaren
kom, want Pietje heet ze, omdat ze genoemd is naar m'n vader, en die
heette Piet. En ze wil dat ik zal uitscheien met werken omdat ik zoo
erg op jaren kom, m'nheer pastoor, en al zooveel beleefd heb. Maar
ik zeg maar altyd: né, zoolang God me kracht geeft...
Zóólang zoud-i zeven uren daags in dien stuurstoel zitten, en nog
meer beleven, en haarlemmer-schipper blyven, of wat-i dan volgens
z'n guitige zoon wezen mocht.
--Een mensch moet op z'n post blyven naar Gods bestel, m'n-heer
pastoor. Dàt heb ik altyd m'n kinderen voorgehouden, en daarom gaat
het hun best.
--Maar, m'nheer, waarom mag men u geen haarlemmer-schipper noemen?
--Precies, zoo kom je-n-op 't ware punt van de zaak. Wel, jongeheer,
hy zei--maar 't is 'n guit, dat zal je zien--"vader, zeid-i, zoodra
je Halfweg gepasseerd bent, word je Amsterdammer-schipper." 't Is
waar ook, zei ik, en ik had er nooit aan gedacht. Zoo zieje wel dat
zoo'n jongen me de baas is. Maar... God voor oogen, dat 's best van
allemaal. Wel ja, straks voorby Halfweg--als je-n-in die streken
bekend bent, zal je 't zelf zien--dan kom ik, om zoo te zeggen, van
Amsterdam, en hier gaan we nog altyd maar naar Haarlem. Hoe vind je
die? En hy is pas zeventien!
Wouter glimlachte even uit goedhartigheid, maar verder kon-i 't
niet brengen. Dat de maçonnieke poging van den schipper om met pater
Jansen in gesprek te komen niet gelukken kon, spreekt vanzelf. Dit zou
't geval gebleven zyn al ware de meegedeelde geestigheid eenigszins
geestiger geweest, want de goede man repeteerde z'n theologischen
kursus. Hy overpeinsde of er iets goeds kon gedaan worden, en
wat? Geestelyke hovaardy was hem vreemd, maar toch voelde hy als
fatsoenlyk man 'n instinkmatigen afkeer van 't wyf dat hy wel zou
moeten aanspreken als-i besloot zich het lot van die twee meisjes
aantetrekken. Dit nu hield hy in z'n onnoozelheid voor plicht, en... zy
wist het! Ze wist dat er slechts 'n gepaste aanleiding noodig was om
hem aan 't spreken te krygen. Zonder uitbundige instemming hebben we
hem hooren beweren dat er op 'n Simmenarie zooveel menschenkennis
viel optedoen, maar wel durven we deze eigenschap toekennen aan
de vele simmenarien die onze waardin in haar jeugd bezocht, en na
voleindigde studien op ryper leeftyd bestuurd had. Met grapjes of
'n geestigheid was die ernstige pastoor niet te genaken, dit voelde
ze wel. Met opgedrongen vriendelykheid evenmin. De weg naar z'n
gemoed... ze wàs er!
--Dàt kan ik niet aanzien, riep ze, 't schreit werachtich tot
God! Schipper, leg 'ereis an, en neem die stumperts in je schuit. Ik
ben goed voor de vracht.
--Ik mag 't niet afslaan, zei de schipper, die Jansen aankeek alsof-i
zich verontschuldigde. Zaken zyn zaken, dat zal m'nheer pastoor ook
wel weten.
Hy riep den jager toe, halt te houden. De lyn plaste in 't water,
en de schuit werd naar wal gestuurd. De waardin die uit de roef in
den stuurstoel gestapt was, riep en wenkte de tobbende orgelfamilie
die na eenige opheldering over de onverwachte vriendelykheid in de
schuit werd opgenomen.
--Zit jelui daar nou maar ereis heel op je gemak, lieve menschen,
en rust wat uit. Ik ben goed voor de vracht...
En Jansen aanziende:
... wel ja, niet waar, men moet z'n evenmensch 'n beetje helpen in
de wereld?
Ziedaar nu haar derde: "niet waar?" en 't beste! Jansen antwoordde wel
niet terstond, maar zag haar vriendelyk aan, en toen ze daarop blyk gaf
naast hem te willen plaatsnemen, overschreed de ruimte die hy maakte,
de grens niet die de welwillendheid in zulke gevallen aanwyst. De
waardin gunde zich de genoegdoening, den schipper 'n zegepralenden blik
toetewerpen. Maar we mogen aannemen dat-i met het oog op God dien slag
overleefd heeft, daar we van-goeder-hand weten dat-i eerst jaren daarna
overleden is, waarschynlyk in 'n oogenblik dat-i 'n verkeerden kant
uitzag. Wie dit vermoeden te liefdeloos vindt, mag veronderstellen
dat de man, ook zonder de minste fout in de richting van z'n oogen,
ten-laatste bezweken is aan deze of gene ziekte die Gods macht te-boven
ging. Aan ouderdom, by-voorbeeld. Want dat gebeurt soms.
Hoe dit zy, by de gelegenheid die we hier behandelen, hield de man zich
kras. Hy verdampte zoo goed mogelyk z'n ergernis over den triumf van de
waardin. Deze was er werkelyk in geslaagd met den geestelyke in gesprek
te komen, en Wouter luisterde aandachtig toe. Nu 't ys eenmaal gebroken
was, bleek het wyf raad te weten voor 't wegruimen van de schotsen.
--Best, wees jelui maar vroolyk in de schuit! riep ze toen de tonen
van het draaiorgel zich deden hooren. Ja, m'nheer pastoor, ik hou
van vroolykheid, en de man kan nu zitten by z'n werk! 't Was niet
aantezien, niet waar?
--Ja, juffrouw, zoo'n orgel is 'n heele vracht.
--En die arme vrouw met al haar wurmen van kinderen! [34]
--Ja, zeker, juffrouw, 't is wel om meely mee te hebben. Maar...
Wat-i "maren" wou, wist hyzelf niet recht. Geheel onwillekeurig
voelde hy aandrang tot iets als protest tegen háár bevoegdheid om 'n
aandoening te openbaren die goed was, of by hem voor goed doorging. De
slimme feeks, op den weg gebracht misschien door 'n eigenaardige
uitdrukking op z'n gelaat, begreep iets van de vyandige strekking
die zich zoo schroomvallig openbaarde, en nam haar maatregelen:
--Och, m'nheer pastoor, ik kan m'n evenmensch niet zien lyen. Als
ik niet zoo vol behuisd was... kyk, ik nam zoowaar graag een van die
stumperts by me, al was 't de kleine jongen die op 't orgel zat.
--Hé, riepen Jansen en Wouter tegelyk.
--Ja, m'nheer, ja, jongeheer, zoo ben ik, werachtich as Chot!
--Maar, juffrouw...
--Och, m'nheer pastoor, menig mensch is niet zooals-i 'r uitziet. Ik
heb altyd m'n evenmensch geholpen, dat heb ik. Daar heb je nu die
twee meissies daar vóór in 't ruim! Wat is 't geval? De een heeft
geen moeder, geen vader, geen levendige ziel... nooit gehad, m'nheer
pastoor! Wat doet ze? Ze loopt voor oud vuil op de straat rond. Ze
had om zoo te zeggen, geen hemd aan 't lyf. Wat heb ik gedaan? Ik heb
'r kleeren gekocht, voor dertig gulden kleeren, m'nheer pastoor! En
die andere? Nou, die heeft 'n moeder... godbetert! Liever géén, zeg
ik. Ze stuurt 'r kind de straat op om jongens nateloopen, jongens en
heeren! Nou, 't zyn er heeren na! En van dat schandloon wil de moeder
't hare hebben! Ik vraag u, m'nheer pastoor, wat komt er te-recht van
'n meid die op straat loopt?
De arme Jansen was verbluft, en niet genoeg ingewyd in de geheimen van
't vak, om zoo terstond te weten wat er te antwoorden viel. De vrouw
ging voort:
--Toen heeft ze my 'n brief geschreven... of ze 'm zelf geschreven
heeft, laat ik daar, maar ze vraagt of ik niet in Haarlem 'n
nette fatsoenlyke dienst voor haar weet by stille menschen,
en... en... en... om 'n beetje voorschot, zooals 't by zulke
gelegenheden gaat. En wat doe-n-ik? Ik zend haar tien dukatons. Tien
dukatons, m'nheer pastoor! En nu ik kom om haar aftehalen--wel ja,
van m'n verlies kan ik niet leven!--wat gebeurt er? De menschen
schelden me-n-uit!
Hier begon de edele vrouw zeer toepasselyk te schreien. Wouter bleef
haar bewegingloos en met open mond aanstaren. Jansen was geheel in de
war. Uit het ruim der schuit klonken 'n paar wegstervende maten van
de fransche complainte. De schipper richtte z'n oog... altyd op God,
natuurlyk, maar nu ook zeer in 't byzonder dan eens op de wolken,
dan weer op den nagel van z'n linkerduim, 'tgeen scheen te moeten
beteekenen dat het verhandelde hem niet aanging.
Met allerlei praatjes bracht de waardin 't zoover dat Jansen
haar uitnoodigde de reis naar Haarlem niet met de beide meisjes
voorttezetten. "Hy zou haar wel eens willen spreken" zeide hy, en
ze had er niets tegen. Hieruit vloeide voort dat Jansen, Wouter,
de waardin en haar beide beschermelingen zich by 't "overloopen"
te Halfweg 't genoegen ontzegden den haarlemmer-schipper te zien
overgaan in 'n amsterdammer. Zy wenschten hem goede reis, en namen
gezamenlyk plaats aan 'n herbergtafeltje voor 't gastvrye Huis
Ter-Hart, waar Wouter alweer niet van z'n preek over zuinigheid
verloste. Arme Styntje!
De waardin kwam 'n volle schuitbeurt later thuis dan ze gedacht
had. Voor haar vertrek van 't Huis Ter-Hart had ze Jansen, Wouter en de
beide berouwhebbende Kaatjes te-voet het pad der deugd zien inslaan,
dat was--in dit byzonder geval, en zonder de minste konsekwentie voor
den vervolge--den vervelenden straatweg naar Amsterdam...
Om-'s hemelswil, we willen toch hopen dat Jansen niet van plan is
die twee schepsels by Styntje te introduceeren?



AANTEEKENINGEN

[1] = het kennen van de oorzaken der dingen.
[2] = mengsel.
[3] Idee 1149 besluit M. met de overweging, dat de massa noch goed
noch slecht is.
[4] = schennis van de menschelyke waardigheid.
[5] I. 1156 behelst een archaeologische beschouwing over het hossen.
[6] In I. 1163 weidt M. uit over de bron van smart en geluk.
[7] = zoo voor haar, niet voor my.
[8] In een noot by Idee 140 stelt M. het realisme, dat op
middeleeuwsche schilderyen een der omstanders afbeeldt met afgewend
gelaat, de neus tusschen duim en wysvinger, hooger, dan de verklaring
van den modernen schipperenden Renan, die Lazarus schyndood verklaart!
[9] = O, Meliboeus, een god heeft deze... idylle voor ons gemaakt.
[10] In I. 1180 weidt M. uit over Hollandsche tooneelkunstenaars en
Napoleon's tooneelbegaafdheid.
[11] In I. 1181 geeft M. een beschouwing over Rotgans' stuk als
navolging van navolging.
[12] Naar aanleiding eener uitweiding over de z.gen. onschuld der
meisjes Pieterse betoogt M. aan 't slot van I. 1184, dat alle studie
ascetisme vordert: een oratio pro domo!
[13] In 1191a betoogt M. dat orde en arbeid geneesmiddelen zyn voor
krankzinnigheid.
[14] Dit hoofdstuk wordt onderbroken door een beschouwing over de
"diepzinnige kwestie, of 'n auteur uitspraak en dialekt" zyner personen
moet weergeven, naar aanleiding van 't op een congres te Antwerpen
verhandelde, eindigend in een lofrede op Busken Huet. (I. 1194-1199.)
[15] In I. 1213 volgt hier een komische uitweiding over de
aristocratische voornamen der jonge Kopperliths.
[16] De verrukking van Prinses Erika ontlokt aan M. een uitweiding over
"echt-vaderlandsche" krantenschryvers en de burgervadery in Wouter's
tyd. (In I. 1223.)
[17] = de gevolgtrekking geldt: van zyn tot kunnen, d. w. z. omdat
het zoo is, moet het ook kunnen.
[18] Pienders = pinda's of apenootjes.
[19] M. besluit 't hoofdstuk met "'n bespiegeling over gebrek aan
israëlitische kontroverse"; hy constateert, dat de Joden niet meer
van Jehovah afvallen tot vreemde eerediensten, maar hy verwondert
er zich over, dat hun rabbi's en geleerden evenmin het Christendom
bestryden. Hy wyst op allerlei wetsovertredingen die de Joden geregeld
begaan, door 't erkennen van niet-Joodsche vorsten, 't omgaan met
onbesnedenen, het niet kwytschelden van alle schuld om de zeven jaar
enz. M. komt tot de conclusie, dat de Joden "even uitmuntend als de
Christenen 't kunstje van akkommodeeren verstaan." (I. 1224.)
[20] = kwade samensprekingen.
[21] I. 183.
[22] In I. 144 en 464.
[23] = afkeer van leegte.
[24] Nader licht M. dit toe met een beschouwing over de bestryding
van het geloof aan spoken en wonderen: "daar het kind geen stap in
de maatschappy doet zonder iets van dien god te vernemen," is het
"ouders en opvoeders onmogelyk deze spokery uit te roeien door
onthouding." (I. 1233.)
[25] Wouters tocht naar het "buiten" der Kopperliths leidt M. in met
een schoone verhandeling over buitenplaatsen; opmerkingen over hun
ontstaan, de geestelyke ontwikkeling hunner bewoners in de 17de en
18de eeuw, het verschil tusschen een werkelyke buitenplaats en een
optrek worden afgewisseld met de geestige anecdote van pastoor Alonzo
Ramirez. (I. 1236-1242.)
[26] De onaanzienlykheid van de Roomsche kerk in die achterbuurt
ontlokt M. een lange uitweiding over den toestand der katholieken
in ons land, over de halfheid van Thorbecke en de liberalen, die het
beginsel, dat godsdienst geen voorwerp van staatszorg mag zyn, niet
doorvoeren; over zedelyken schoonheidszin, verderfelyke goddienery
en natuurstudie met eenige Engelsche en Duitsche voorbeelden van
minderwaardig zielevoedsel voor kinderen. (I. 1254-1259.)
[27] Zie noot blz. 305.
[28] Dat wil zeggen: in het tuchthuis waar de veroordeelden Campêche-
of Fernambakhout raspten. (M.)
[29] In I. 1272 geeft M. een verhandeling over de machteloosheid van
wet, regeering en philantropie in den stryd tegen de onzedelykheid:
de theorie vermag hier niets tegen de praktyk. Het eenige middel
om den handel in ontucht te gronde te richten is ware beschaving,
d. i. "zy, die den lust inboezemt, en de bekwaamheid meedeelt, om
genot te vinden in arbeid."
[30] In het troubadourslied wordt verhaald van de edele Genoveva, die
door den verrader Golo van overspel beschuldigd, aan den dood ontkomt,
doordat twee dienaars haar met haar kind laten ontkomen. In het woud
leeft ze van wortels, haar kind wordt door een hinde gezoogd. Op de
iacht vindt haar gemaal haar: Golo's verraad komt uit en Genoveva
wordt in eere hersteld: maar ze blyft een ascetisch, vroom leven
leiden, ze voedt zich enkel met boomwortels, en denkt slechts aan
Jezus Christus. Als ze sterft treuren allen,--de hinde weigert op
haar graf alle voedsel en sterft er.
[31] = Jezus Christus.
[32] Om zyn naam als letterkundige eer aan te doen verklaart M. dit
te weten, niet door het meten van het touw, maar door het raadplegen
van andere bronnen: als Plinius en Plutarchus! Vervolgens geeft hy in
I. 1278 het in de opschriften van vorige hoofdstukken (zie blz. 265
en 288)aangekondigde "stuk 17de eeuwsche volksroem," voorafgegaan
door een afbrekende kritiek van Engelsche letterkundigen op Vondel
en Cats, n.l. een citaat vol buitenlandsche lof over de geregeld
varende Treck-schuyten, "dat bestemd was 'n helder licht te werpen
op den vermoedelyken afloop van Wouter's reis naar Haarlem."
[33] Dit laatste zinnetje voegde Mevr. de Wede. Hamminck-Schepel
aan dit opschrift toe naar aanleiding van uitlatingen van M. over
Wouters reis.