De Geschiedenis van Woutertje Pieterse, Deel 2 - 30

Wouter zou weer ruimschoots in de gelegenheid geweest zyn de
psychologie van de massa te bestudeeren, als-i niet te zeer vervuld
ware geweest van z'n zucht om... ja wat? Hy wou helpen, redden,
te-rechtbrengen, hy wou iets doen. Wel ja, 'n mensch heeft niet alle
dagen twintig ryksdaalders in z'n zak! En niet dikwyls valt zoo'n
schitterend standpunt samen met 'n drama als hier vertoond werd, noch
met de akeligheid waarmee 't--niet gansch onverhoopt, om de waarheid
te zeggen--straks dreigde of beloofde te sluiten. Er werd namelyk
geroepen: "te-water!" en dit woord klinkt vreeselyk in de ooren van
'n hollandsch jongetje, opgebracht in de vreeze voor kou-vatten en
den wallekant!
--Te-water, allo, dat wyf de vaart in, sebit! En die meiden na huis!
Naar huis, o onbesuisde menigte? Naar wèlk huis? Naar de krotten waar
ze onder opzicht komen zouden van zulke moeders? Ik ben overtuigd dat
geen myner lezers, indien hy 't hier beschreven voorval had bygewoond,
zich met die hoogst onfatsoenlyke zaak zou bemoeid hebben. Maar,
lezer, gesteld eens dat ge hadt moeten stemmen? Zoudt ge in-gemoede
hebben durven roepen: die meisjes naar huis? Men behoeft waarlyk
niet zoo onnoozel als pater Jansen te wezen, om verlegen te zitten
met de keus tusschen twee hellen. En wat het lynch-vonnis tegen die
waardin aangaat... onze Maatschappy--hier niet byzonder oneigenaardig
vertegenwoordigd door 'n troep gemeen--is wel zonderling! Het schepsel
dat men hier te-water wilde dringen, was een van háár leden, en 'n
lid ook van 't gild dat diezelfde Maatschappy blykens eeuwenlange
ervaring nooit heeft kunnen ontberen. Waarom nu, als zoo'n onmisbaar
meubelstuk onzer beschaving zich in 't openbaar vertoont, op-eens
zooveel verontwaardiging voorgewend? Verbiedt niet de wysheid der
volkeren 't schenden van z'n aangezicht? Bedenk toch, o preutsche
Maatschappy, dat zoo'n winkelierster in ontucht een uwer meest
vooruitstekende neuzen is!
--Te-water met dat wyf, werd er weer geroepen, de vaart in!
Er viel optemerken dat de hevigheid van dit geschreeuw in omgekeerde
rede stond tot de nabyheid van de plek waar de bedoelde exekutie
zou plaats hebben, en hieruit bleek dat de verst-afstaanden 't meest
verontwaardigd, d. i. de deugdzaamsten waren. We mogen aannemen dat ze
zich in hun braafheid wel 'n beetje gesterkt voelden door de betere
kans zich snel uit de voeten te maken, zoodra het deugd-zoenoffer
zou liggen te spartelen in de Haarlemmer-vaart Ieder weet immers dat
niets op aarde onvermengd is, tot en met de courage van de braven
toe? Hierop scheen de waardin dan ook te rekenen, want ze gaf weinig
blyk van angst, en de uitkomst bewees dat ze gelyk had. Het doet
me leed dat ik den lezer, die waarschynlyk braaf is, en--als die
verst-afstaanden!--met fatsoenlyk verlangen uitziet naar de zegepraal
der deugd, eenigszins moet teleurstellen. Het wyf werd beschimpt
en gehoond, maar... ze bleef droog. Wie er spyt van heeft, trooste
zich met de kameraadschap van Wouter, die by mangel aan ander emplooi
van moed, gulheid en goeden wil, zoo byzonder graag eens iemand uit
het water gehaald had. "'t Komt zoo zelden voor!" mymerde hy, en dit
vind ik ook. Het redden van drenkelingen moet 'n vervelend vak wezen,
tenzy men er compérage by te-pas brengt, en hieraan werd noch door
Wouter noch door 't kandidaat-offerlam gedacht.
Wel ver van zich op 't altaar der zedelykheid te laten zoen-offeren,
noch zelfs blyk te geven dat ze zich rechtens als de zwakste
beschouwde, dreigde de waardin met de policie.
--Wel nou nog mooier! Jy, schandvlek, wou jy de policie roepen jy? Je
mag God danken dat er geen diender in de buurt is, jy, die hier de
meissies komt verdibbeseeren!
--Ik heb 't zwart op wit, schreeuwde zy weer. En, als er policie was,
zou ik 't jelui laten zien!
Wàt? Haar dy? Neen, denk ik. Dat ze in haar recht was? Dit ook wel
niet, maar toch was de kans dat de vertegenwoordigers der autoriteit
haar niet geheel-en-al in 't ongelyk zouden gesteld hebben, grooter
dan sommigen wel meenen. [29]
De vrouw uit Haarlem raakte alzoo niet te-water. Een vuil partyblad
uit de dagen waarin m'n geschiedenis voorvalt, beweerde dat ze zich
redde door den kreet: "als jelui niet ophoudt met dringen, laat ik
m'n kerel stemmen voor X!" Dit was gelogen, anakronistisch gelogen,
gelyk dan ook slechts van 'n blad dat tot... die andere party
behoorde, te verwachten was. Nooit zou men zoo'n afschuwelyk laag
verzinsel vinden in 'n blad van de... niet-andere party. Hoe dit zy,
'n leugen wàs het. Ieder beschaafd mensch en krantlezer weet dat het
kiesrecht der echtgenooten van zulke dames, eerst van eenige beteekenis
is geworden na 't uitsluiten van de arme drommels die zich moeten
tevreden stellen met minder winstgevenden werkkring. Onze Maddam dééd
niet aan staatkunde, en dit is 't slechtste niet wat ik van haar zou
kunnen zeggen. In-plaats daarvan pakte zy een der meisjes by den arm,
en duwde haar naar 't gapend luikje van de schuit. "Allo, d'r in,
as 'n meid! Koman, ik heb nou genoeg van dat gezanik! Toe, allo,
d'r in, en jy ook!" Met deze woorden werd ook het tweede Kaatje
ingescheept. De schuit wiegelde by 't opstappen en dreunde by 't
neerkomen op den vloer van 't ruim. Van onwil bleek er niets. De
bedroefde "moeder" die de zoo vurig begeerde boezelaar uit het oog
verloor, verdubbelde haar eentonig misbaar. De waardin scheen nog
iets aan den wallekant te doen te hebben. Had ze misschien pas 'n
krygsgeschiedenis bestudeerd? Trachtte zy zeker soort van veldheeren
natevolgen, die de specialiteit beoefenen, hun overwinnaars jaloers
te maken op de kunstige ingewikkeldheid van hun terugtrekken? Wou ze
't slagveld verlaten met kalmte, met majestueuze waardigheid? Och,
neen, op eer en roem was ze in 't minst niet gesteld, maar er viel voor
haar iets optemerken, en daarom aarzelde zy. Ze wilde weten of er van
dien pastoor en dat jongetje wat te halen viel. Wouter's aandringen by
Pater Jansen om voorzichtigheidje te spelen had haar aandacht gewekt,
en ze wilde meer van de zaak weten voor ze die beide personen uit het
oog verloor, 'n oplettendheid die rechtstreeks tot de eischen van haar
"vak" behoorde. Een gelyke indruk, doch hier slechts 't uitvloeisel
van gewoon bedelaars-instinkt, bewoog de "radelooze moeder" nogeens
ter-markt te komen met haar radeloosheid:
--Hi, hi, hi, m'n arm kind!
Wouter vroeg weer aan z'n begeleider, of er dan van hunnentwege
volstrekt niets aan de zaak te doen zou wezen?
--M'n arm kind! En... m'n boezelaar! Als ik dan in-godsnaam maar m'n
boezelaar weerom had!
Deze uitroep rymde vry-wel op den loop van Wouter's gedachten.
--Drie skelling en 'n oortje!
Weer rekende Wouter z'n Mentor voor, dat dit nog geen vollen gulden
bedroeg.
--Och, m'nheer, nog niet eens 'n volle heele gulden! Wat scheelt òns
die eene gulden?
De waardin en de moeder bespiedden om 't zeerst wat er tusschen die
twee broeide.
--Hoor eens, jongeheer, 't mag niet, zei Jansen, 't mag waarlyk
niet! Maar...
--Toe, asjeblieft, m'nheer!
...dan zal ik 't er byleggen. Ga je gang! Ik zal om geld schryven aan
m'n broer te Vucht. Maar gauw dan, 't is geen pleizierig staan hier.
Jansen stapte naar de roef, en Wouter op de vrouw toe. Hy haalde
't grauwlinnen zakje waarin z'n geld geborgen was voor den dag, had
'n beetje tyd noodig om den styf in-een-gedraaiden hals te laten
ontkrinkelen...
De waardin zag dit heel goed, en berekende den inhoud naar de snelheid
van de wenteling. Maar... 't kon kopergeld wezen? Neen, Wouter haalde
een ryksdaalder voor den dag.
--Hi, hi, hi, m'n arm kind!
De treurende moeder stak de hand uit, en gebruikte de ander om de
oogen rood en blind te schuren met haar voorschoot. Van de "drie
skelling" sprak ze niet meer. Inderdaad, waarom dien weldadigen
jongeheer op de gedachte te brengen dat 'n ryksdaalder méér bedroeg
dan de oorzaak van haar gejammer, en dat er volgens de eenvoudigste
regelen van komptabiliteit iets viel terug te geven? Ze veranderde
dus van tekst, en huilde nu by-voorkeur over haar "verloren kind"
'n onderwerp dat haar voorkwam in beter evenredigheid te staan met
'n schadeloosstelling van vyftig heele stuivers. Wouter stond met
open mond, en... wachtte? Ja, neen, ik kan waarlyk niet zeggen of-i
wachtte. De vrouw droeg wel zorg, genoeg met haar oogen te doen te
hebben om geen voedsel te geven aan de gissing dat zy op wachten
verdacht was, en misschien was het voor Wouter-zelf 'n verrassing
toen hy op-eens--in-godsnaam, 't moest wel!--zich aanstelde alsof
't wel werkelyk z'n bedoeling was geweest den ganschen ryksdaalder
te offeren op 't altaar van... van... ja, van wat eigenlyk?
--God zal 't je duizendmaal loonen, jongeheer!
--Dat 's vier zak guldens, en nog 'n beetje toe! riep 'n rekenaar
uit den hoop.
--Duizendmaal, jongeheer! Hi, hi, hi, wat zal er van m'n arm kind
worden?
Er begon waarachtig kans te komen dat Wouter beproeven zou de
zedelyke toekomst van dat "arme kind" eenigszins te verbeteren,
door de jammerende moeder 'n tweeden ryksdaalder aantebieden.
't Was waarlyk Wouter's verdienste niet dat-i ditmaal bewaard bleef
voor 't verergeren van de reeds begane fout. Hy hoorde mompelen:
"nou, voor twee-gulden-tien levert ze-n-'t heele nest dat ze thuis
heeft" waarmee waarschynlyk de ons reeds eenigszins bekende "wurmen"
bedoeld werden. Deze taxatie kwam ons weldoenertje liefdeloos en
onhoffelyk voor. Opgewekt tot verzet tegen de "massa" die natuurlyk
met luid gelach den uitval toejuichte, wilde hy... zou hy... och,
't kwam er niet toe. Pater Jansen stond in den stuurstoel te wenken,
de schipper nam zyn plaats by 't roer in, de knecht maakte het touw
los waaraan de schuit had vastgelegen, en z'n "aan-boord, wie mee
mot!" maakte aan de vertooning 'n eind. Onder luid spotgejuich van de
menigte op den wallekant, gleed de schuit heen. De waardin had heel
fatsoenlyk plaats genomen in de roef, misschien wel om den edelmoedigen
jongeheer in 't oog te houden, schoon men ook zonder deze strategische
byzonderheid erkennen moet dat haar middelen zoo'n gedistingeerdheid
wel veroorloofden. 't Scheen haar alweer niet erg te hinderen dat de
personen die ze in dat hokje vond, ruimer plaats voor haar maakten dan
stipt gezegd noodig was. Elk ander zou zich beleedigd getoond hebben
over de verregaande inschikkelykheid waarmee ze ontvangen werd. Maar
zy? Onze twee helden hoorden haar by 't binnentreden zeggen: "ook
goed! Beter zóó, dan allemaal op 'n hoop, lieve menschen! Wie zweeten
wil, kan z'n gang gaan, maar ik houd van de ruimte. Wel ja, niet waar?"
Dit vraagje werd gericht tot den état major die in den stuurstoel
zat, en ik zou 't overgeslagen hebben als 't me niet te-pas kwam om
'n opmerking te maken over den oorsprong van de Vrymetselary. Van:
vrymetselary liever, zonder lidwoord. Ik vind het wel zonderling dat
men nog altyd daarnaar zoekt, alsof 'n aanleiding die zich dagelyks
aan onze oogen vertoont, en die zoolang bestaan heeft als er menschen
op de aarde wonen, eenmaal in nauwkeurig bepaalbare omtrekken 'n
historische gebeurtenis zou geweest zyn. Elke Nyl moet, volgens
zeker soort van volksvoorgangers, z'n byzondere bronnen hebben die
men met den vinger op de kaart kan aanwyzen, en uit valsche schaamte
voor den leerling die er naar vraagt, wil men maar niet erkennen
dat die bronnen heel eenvoudig in de wolken liggen. Waarom zou een
der tallooze waarneembare spruitjes die 't hunne bydragen om zoo'n
rivier te maken tot wat zy is, meer dan elk ander beekje, meer dan elke
àndere vereeniging van doorgesypelde druppels, den naam van eigenlyke
bron verdienen? Zoo bestaan er veel vraagstukken welker oorzaak van
bestaan... 'n vraagstuk behoorde te zyn, of niet eens 'n vraagstuk. We
kunnen de oogen niet opslaan zonder Wording waartenemen, en toch blyft
men nog overal droomen van 'n Schepping. 't Lykt wel of zekere natuur-
en geschiedfilozofen hun beroep leerden op 'n registratiekantoor,
en vandaar de meening meebrachten vóór alles geroepen te zyn de
wereld-akten van 'n vasten datum te voorzien. Het boekdrukken, 'n
hoogstbelangryk vak zeker, maar slechts in zeer letterlyken zin van
't woord: 'n Kunst, het "stichten" van steden, de volksverhuizingen...
Hola, we zyn er! En 'n behoorlyke date certaine hebben wy ook. Wel
zeker, de lieftallige herderin was aan 't volksverhuizen met haar
twee veroverde schapen, en men schreef: haarlemmer kermis, den
zooveelsten dag. Ziedaar registratie! Och, ik moet wel korrekt tewerk
gaan. Vanwaar anders dan uit 'n deugdelyk vastgestelden kermistyd zou
ik den orgelman bekomen, die straks langs de vaart over den weg moet
sukkelen om op 't juiste oogenblik onze Maddam te-hulp te komen in
haar natuurvrymetselary? Er is veel talent noodig om dit uitteleggen
aan lezers die 't niet zonder uitlegging verstaan. Vooreerst gelieve
men te begrypen dat er op den ganschen weg, althans zoover 't oog van
onze reizigers reikte, geen orgelman te zien was. Niets natuurlyker. De
man was met de zynen--waaronder z'n gewichtig instrument--'n vol uur
voor 't afvaren der schuit van Amsterdam vertrokken, en 't spreekt
dus vanzelf dat men hem nog niet had ingehaald. Zonder loggen of
zonschieten kan nu de lezer vry precies berekenen hoeveel geografische
zoetwater-ellen door ons vaartuig waren afgelegd, toen de edele vrouw
die betuigd had van ruimte te houden, aan 't stuurstoelpersoneel
vroeg: of 't niet waar was? Strikt genomen hadden Jansen, Wouter
en de schipper 't recht gehad, hierop te antwoorden dat ze 't wel
gelooven wilden maar niet met zekerheid wisten. Inderdaad, men moet
niet alles voor waar aannemen wat er door den eersten den besten
gezegd wordt. Die vrouw kon booze redenen gehad hebben om 't publiek
in 'n verkeerden waan te brengen omtrent haar opinie over zweeten en
benauwdheid. Maar, och, ons drietal dacht zoo diep niet na. Jansen was
te bedroefd om te spreken, en Wouter te zeer vervuld van... iets dat op
'n aventuur geleek, om zoo terstond te kiezen tusschen twyfel, geloof
en ontkenning. Wat den schipper aangaat, hy hééft geantwoord. Maar,
lezer, zoolang ik u niet meedeel wàt de man zei, is 't voor u alsof-i
niet geantwoord had, en ge hebt dus 't recht, u voortestellen dat de
schuit 'n haarbreed verder was dan op 't oogenblik toen de belangryke
vraag gedaan werd. Hoe kan 't na deze opmerkingen iemand in 't hoofd
komen, te meenen dat men dien orgelman reeds had ingehaald? Haasten
laat ik me zoomin als 'n haarlemmer-trekschuit zelf. De schipper
heeft geantwoord, o ja, maar ik ben aan 't woord over de vrymetselary,
en dat gaat vóór. Hoe kan 't anders, daar juist de vraag "of 't niet
waar was, dat ze van ruimte hield?" my de opmerkingen in de pen gaf,
die nu--misschien niet eens terstond--zullen volgen! Zou ik tuchteloos
genoeg wezen my met het antwoord te bemoeien voor ik de vraag heb
afgehandeld? Zulke kapriolen...
Die orgelman dan was door Fancy besteld om zich niet voor 't juiste
oogenblik te laten zien, en we zouden verkeerd doen haar beschikkingen
vooruit te loopen, vooral wanneer we door geduldig wachten gelegenheid
vinden iets zeer wetenswaardigs te vernemen over den oorsprong van
vrymetselary. Waar de bronnen van den Nyl zyn, heb ik reeds gezegd,
en als ik nu ook dat andere ophelder zal de billyke lezer erkennen
dat ik niet gierig met nieuws ben, schoon 't wel wat veel is voor
één hoofdstuk.
Eilieve, wat ter-wereld bewoog die waardin tot de vraag: "of 't
niet waar was?" Weetgierigheid? Om-godswil, hoe konden Wouter en
de schipper, of zelfs Jansen die 'n "gestudeerd" persoon was, meer
van de zaak weten dan zyzelf? 't Mensch was wel zoo oud als ik, dat
heel erg is, schoon ik tot eer van haar Publiek erkennen moet dat ze
't veel verder dan ik in de wereld gebracht had. Maar, gewaardeerd
of niet, men wordt geen zeven-en-vyftig jaar zonder ruimschoots
tyd te hebben tot beoordeeling van de vraag of men aan ruim- of
nauw-zitten de voorkeur geeft. Waarom in deze zaak de meening van
anderen ingeroepen? Hoe zou ze 't opgenomen hebben, als een van
de drie haar geantwoord had: "ik ben 't volstrekt niet met u eens,
juffrouw. U houdt meer van benauwdheid, want de groote die of die
heeft gezegd... enz?" Ik doe de werkelykheid geen geweld aan, door te
veronderstellen dat zoo'n tegenspraak niet zou gewaagd zyn zonder
beroep op den bekenden grooten dichter die frazen geleverd heeft voor
alle gelegenheden. Ik vraag my af wat ikzelf op haar nederig verzoek
om inlichting zou geantwoord hebben indien ik in dien stuurstoel had
gezeten? Maar ik kan me de mogelykheid daarvan niet voorstellen omdat
ik op dat tydstip niet geboren, en alzoo nòg onbekwamer was dan nu in
't oplossen der vraagstukken van zoo aetherischen aard als waartoe
afkeer van benauwdheid schynt te behooren. Er is geen woord van waar,
van deze klassifikatie, bedoel ik, want op m'n volstrekte onbekwaamheid
om vóór m'n geboorte meetepraten, valt niets aftedingen. En ongeboren
wàs ik. Er liggen honderd twee en zeventig genien tusschen myn
eersten kreet en 't laatste woord van die waardin. De lezer weet
dat er in Nederland dertien genien op 'n maaneklips gaan, en kan
dus nu precies uitrekenen wanneer ik jarig ben. Men wordt verzocht
de miskende meetetellen, anders zou men tot de slotsom komen dat ik
nog in de wieg lig.
--Maar ik houd van de ruimte. Wel ja, niet waar?
Mensch, waarom vraag je dat? Is 't uit wysbegeerte? Heb je aan
duitsche filozofie gedaan, en wil je misschien de eigenschappen van 't
leelyke ding an und für sich dat je--met permissie--je ikheid noemt,
objektievelyk onderwerpen aan de subjektieve reinen-vernunftskritiek
van den haarlemmer-schipper die z'n pyp stopt?
--Asjeblieft, schippertje!
Zoowaar, ze wil hem den koperen vuurbak aanreiken, waarin 'n turfkool
ligt te glimmen, voor verstuiving bewaard door 'n deksel van messing,
voor uitdooving ook door vyf ronde gaten, juist groot genoeg om
aan pypekoppen den toegang open te laten naar 't vuur. Toegang? 't
Mocht wat! De schipper, deugdzaam, griffermeerd en verontwaardigd,
vader van zes gehuwde kinderen, antwoordde ditmaal niet. Hy haalde
'n tondeldoos uit z'n zak, nam de roerpen onder den oksel, en bikte
z'n eigen vuur. Was er geen konsekwentie in dat waardig gedrag van den
haarlemmer-schipper? En is 't billyk, my te verwyten dat ik by-voorkeur
beelden teeken die thuis hooren op laag terrein? Kan men zich iets
verheveners voorstellen dan die tondeldoos en dat vuurslaan voor eigen
rekening--als schryver zou de man 'n gek figuur gemaakt hebben!--terwyl
hy de hand maar hoefde uittesteken om met z'n pyp den koperen cylinder
te bereiken die hem zoo gul... neen, zoo verleidelyk werd aangeboden
door de ondeugd? Of, al ware het dat-i met z'n grootkop zou te-kort
geschoten hebben om 't altaar te bereiken dat de valsche Vestale hem
aanlangde, zou niet Wouter, de hulpvaardige by-uitnemendheid, het
vaasje met de meest mogelyke toewyding hebben vastgehouden? Meent ge,
lezer--gy die 'n man van ondervinding en oordeel zyt, en bovendien
als Christen bedreven in de geheimenissen der demonologie--meent ge
dat ooit aan 'n haarlemmer-schipper die op 't punt staat z'n eerste
pyp aantesteken...
Ze waren alzoo pas by de Eén honderd Roe, of ter-nauwernood zoo
ver. Alweer 'n bewys dat die orgelman nog niet "in-zicht" kon
wezen. Finaal onmogelyk!
... meent ge dat ooit de Satan zich aan zoo'n schipper aanlokkender
kan vertoond hebben dan in de warme gedaante van 'n gloeiende kool? En
tòch deugdzaam! Tòch konsekwent!
Deugdzaam? Ja. Maar wie van konsekwentie spreekt, heeft alweer slordig
gelezen. Hoe kan men weten of 's mans pyp-opsteken voor eigen rekening
en risiko, in overeenstemming kan gebracht worden met het antwoord
dat de vrouw zoo-even van hem moet gekregen hebben, zoolang men van
dat antwoord geen kennis draagt? Overyling... uw naam is lezer! Stel
dat-i gezegd had: "Eulalia, ik bemin u meer dan m'n schuit!--en nog
altyd weet geen sterveling of-i wat anders zei--zou 't dan niet van
onvergeeflyke harteloosheid getuigd hebben, als-i zoo kort daarop
Eulalia's vuur had afgewezen? Dat mannen veranderlyk zyn weet ik,
en niemand betreurt deze karakterfout meer dan ik, doch juist daarom
noem ik 't voorbarig dien schipper te stempelen tot uitzondering,
voor wy 'n beetje meer van hem weten. In de eerste plaats alzoo...
Lieve God, wat moet ik nu 't eerst vertellen? De natuurmetselary
wacht op verklaring. De schipper zuigt en blaast, de tondel tintelt,
en klaagt over m'n spelling, nu ja, maar kan ik 't helpen dat onze
taalwetgevers hun eigen wetten niet volgen? De waardin schuift met
mismoedig gebaar den versmaden vuurbak zoo ver ze maar eenigszins
reiken kan over 't roertafeltje binnenwaarts, en verbergt haar smart
onder den uitroep:
--Wel man, als 't je niet lykt mot je 't maar zevend'half voet van
je zetten. Graag of niet! 'n Mensch z'n lust' is 'n mensch z'n leven...
En, 't hoofd buiten de deur-opening stekende, herhaalde zy de
gewichtige vraag:
... wel ja, niet waar?
Jansen en Wouter hadden nu twee zaken voor één optelossen.
De vrouw wilde weten of 't waar is dat 't leven van den mensch in z'n
lust bestaat, 'n onderwerp dat weleens tot de konkluzie zou kunnen
leiden dat men niet juist alle dooden op 't kerkhof behoeft te zoeken,
schoon ik niet verzekeren kan dat de weetgierige vraagster van deze
vroolyke slotsom 't ware besef had. Er bleek dat het zoo duidelyk
uitgezwegen non tali auxilio van den schipper 't mensch gewond had,
en ik verkies nu in haar herhaalde poging om eigen indruk aan 't
oordeel van anderen te toetsen, 'n bydrage te vinden tot den oorsprong
der maçonnerie.
Ten-allen-tyde bestonden er menschen die meer te zeggen hadden dan
'n ander, en zy die--zooals op 't oogenblik onze schipper--aan 't roer
zitten, maakten wel eens misbruik van hun voordeeliger standpunt. Laat
ons onderzoeken wie de vrouw was die daar in de roef zat, en telkens
haar hoofd buiten 't deurtje stak alsof ze kennis maken wou. Wie ze
was? Wel hoe kan ik dit weten, ik ken 't mensch niet. De vraag is
zonderling. Ik weet alleen dat ze zoo-even terdeeg was uitgescholden,
en daar ze nog geen gelegenheid had gehad het gepeupel dat haar met
zooveel verachting behandelde, te doen verzwelgen door dezen of genen
afgrond, bevond ze zich in 'n staat van vernedering die 't midden
hield tusschen wrevel en kontritie, wel eenigszins gematigd of tot
nader order teruggedrongen door den wensch om Wouter te ontlasten
van z'n ryksdaalders. Wat haar boosheid aangaat, spot er niet mee,
verwaten lezer. Ik had U wel eens willen zien, tien minuten na
't afgryselyk oogenblik dat 'n brokje Publiek u gebruikt had als
voorwerp van deugdmanifestatie!
Tien minuten, zeg ik? Misschien was 't nog wat minder, schoon
ik erkennen moet dat de schipper z'n tonteldoos... goddank, met
'n tintelende t dezen keer, 't staat er! Ja, de schipper had z'n
vuurtuig geborgen waar zulks te doen gebruikelyk is. Hy dampte deftig
en dapper, en reeds had-i aan Jansen verzekerd dat het vandaag
mooi weer was. Toch blyf ik beweren dat de schuit nog geen volle
tien minuten gevaren had. Zóólang nog maar was de waardin woedend
geweest. Dit komt iemand die 't nooit ondervond zoo heel erg niet
voor, maar men moet bedenken dat de deugdzame gemaaktheid waarmee
't roefpubliek zich by haar binnentreden tegen 't voorbeschot had
gedrongen, geen goed aan de zaak deed. Men kan gerust aannemen dat haar
minuten dubbel telden, en waarschynlyk is 't aan deze byzonderheid te
wyten dat sommige historieschryvers, haar zielewenteling verwarrende
met de kopernikaansche gegevens van 't andere zonnestelsel, in de
dwaling vervielen dat onze schepelingen den orgelman reeds in 't
oog konden hebben. Niets is minder waar. De man was de Driehonderd
Roe al lang voorby, toen de vrouw de eerste keer vroeg "of 't niet
waar was?" En nu? Nu, na alles wat er sedert dat gewichtig oogenblik
plaats vond? Dat ik instaat ben op 't kleinste wereldkaartje de
plek aantewyzen waar hy zich bevond, mag beschouwd worden als 'n
billyk schryvers-prerogatief. Maar zoolang ik m'n meerdere kennis
voor mezelf houd, baat die alziendheid weinig aan 'n ander. Om
nu evenwel bewys te geven dat ik op dat geestelyk overwicht niet
groots ben, deel ik gulweg wat van m'n overvloed mee, door alles
te vertellen wat ik van de zaak weet. Het zal velen interesseeren,
vooral omdat er iets onmogelyks in voorkomt. De orgeldraaier dien
ik den lezer vóór den tyd laat zien, was 'n Franschman. Dit is niet
volstrekt onmogelyk. Om geloofszaken had-i z'n land verlaten. Ook dit
gaat de perken van 't denkbare niet te buiten. Wie verlaat niet soms
z'n vaderland wegens verschil van opinie met z'n medeburgers? Hierin
lag alzoo de mogelykheid van z'n aanwezen niet, maar hy torschte een
straatorgel, en dit vind ik ongeoorloofd-byzonder, omdat zoo'n ding
in Wouter's tyd nog niet bestond. Zoo ziet men dat alle verbeteringen
in armwezen, politiek en industrie worden aangekondigd door 'n soort
van voorloopers. 't Voorgeslacht heeft er geen weet van--omdat het
overleden is--de tydgenoot miskent en steenigt ze uit broodnyd,
en de naneef... nu, dit ben ik in dit geval, en ik zal m'n émigré
geven wat hem toekomt. Vooreerst dan kan ik u na 't raadplegen met al
de oude schryvers die de zaak behandeld hebben, verzekeren dat-i op
't oogenblik toen de waardin bezig was met de vruchtelooze poging om
't hart van den schipper te doen smelten, in z'n koeterwaalsch stond
te kibbelen aan 't Sloterdyker tolhek. Hy trachtte vrye passage te
bedingen, maar 't lukte niet. Z'n vrouw--zaagt ge ooit 'n orgelman
zonder vrouw?--en haar kinderen--wie zag ooit 'n orgelvrouw zonder
kinderen?--nu, 't heele gezin stond om hem heen, en wachtte met angst
de beslissing af. Maar de tolgaarder was onvermurwbaar, en betoogde op
staathuishoudkundige gronden dat ouwerwetsche kwalen als die waarin
hy een zoo nuttig bestaan vond, met de meeste stiptheid moesten
gehandhaafd worden, omdat alleen hieruit te-eeniger-tyd de algemeene
afkeer kan voortvloeien die de afschaffing zal mogelyk maken. "Maar
ik zal 't niet beleven, zeid-i, en m'n kinderen ook niet!" Dit
was wèl gezegd, voorwaar, en hy had gerust nog 'n paar geslachten
verder kunnen gaan, wat-i zeker naliet uit de bescheiden vrees zich
gezegender stamvaderschap aantematigen dan de Heer hem toedacht. Vol
karakter, en met 'n aandoenlyk vertrouwen op de taaiheid van misbruik,
bleef-i z'n recht tot plicht verheffen, en eischte twee duiten de
persoon. Had de man geen gelyk? By de minste weifeling liep de Staat
gevaar dat de Regeering in den Haag zyn toegevendheid tot precedent
stempelen, en zich daarop beroepen zou om eens 'n enkelen keer met
den tyd meetegaan. Wie huivert niet? En wie huivert niet nogeens by
de bedenking dat misschien alle Haarlemmers en Amsterdammers op-eens
vice-versa aan 't verhuizen zouden gaan, als zoo'n tweeduits-slagboom
werd overgebracht naar 'n muzeum? Wie 't wèl meent met z'n dierbaar
vaderland en ouwerwetsche zotternyen, huivere ten derden maal. Maar
dan is 't ook genoeg.
De vrouw van den orgelman was 'n Duinkerksche, en kon zich redelyk
verstaanbaar maken, maar haar aanhouden had even weinig gevolg als de
niet verstane hoewel best begrepen vertoogen van haar echtgenoot. Wat
te doen? De stumperts waren nu eenmaal de tien, twaalf duiten niet ryk,
die er noodig waren om Haarlem te bereiken, waar ze zeker opgang en
goede zaken zouden maken met hun zeil. Want ze hadden 'n zeil, waarop
'n fraaie geschiedenis stond afgebeeld. Het was, om 'n paar staken
gerold, gedragen door de twee oudste kinderen, die nu echter by dien
slagboom hun vrachtje moedeloos hadden neergelegd. Ook 't orgel was
op den grond gezet, en de vermoeide man ging er op zitten, niet zonder
vrees dat men tol zou komen vorderen voor 't beetje rust dat-i waarlyk
wel noodig had. De vrouw was uitgepraat, en de tolgaarder had alle
verzoeking tot het schenden van z'n plicht afgesneden door zich in z'n
huisje terugtetrekken, waar-i z'n werkzaam leven voortzette. De nood
was hoog, en alzoo de redding naby. Nu denkt de lezer dat Wouter aan
de beurt komt. Welzeker, wat beteekenden voor hem tien duiten, of al
waren 't er twaalf! Ik heb de kinderen niet geteld, en weet bovendien