De Geschiedenis van Woutertje Pieterse, Deel 2 - 18

zien--want die worden op myn kantoor door m'nheer Dieper betaald,
weetje?--de wissels van prins Torlonia! Wat zeg je daarvan! Je ziet
dus wel dat de jongeheer Flodoard niet hoeft te schilderen voor z'n
brood? Hy moet volstrekt Mozes in 't Doornbosch eens zien, Pompile,
maar ... alles is nu op de zaal in de hoezen, weetje, anders bederft
het satyn van de stoelen--want er zyn stoelen met satynen zittingen
op de zaal--en 't verguldsel van de spiegels, weetje, omdat mevrouw
naar-buiten gaat, naar Groenenhuize--want zoo heet eigenlyk m'n
Buiten--en ik ook ... ik meen dat ik ook naar-buiten ga. Ben jy wel
eens buiten geweest, mannetje, zeg?
--J...a...wel, m'nheer!
Dit antwoord viel den gek tegen. 't Was dan ook wel 'n beetjen
onvoorzichtig van Wouter zoo plomp op de ydelheid te trappen van
iemand die duidelyk te kennen gaf dat-i het buiten-zyn voor z'n
privatief domein houden wilde.
--Jy ... weleens ... buiten geweest? En wáár dan, mannetje?
--Op den Singel, m'nheer, buiten de Aschpoort.
Alweer zou hier 'n algemeen schaterend gelach zyn opgegaan, indien
er door iemand anders dan den oudeheer zelf mocht gelachen worden
op 't kantoor. Deze oefende in z'n eentje zoo goed mogelyk de
funktien van koor uit. Dieper legde z'n pen neer. Wilkens fronsde
't voorhoofd. Pompile meesmuilde. En zelfs 't officieel gelaat van
Eugène vertrok zich byna in 'n plooi.
--Hi, hi, hi, buiten de Aschpoort! Maar, jongen... maar,
kereltje... maar, ventje... dat is niet buiten, mannetje! Gut, Pompile,
wat toch zulke burgerlyke menschen rare ideën hebben!
--O ja, papa!
Weer verkneuterde zich de oude dwaas van pleizier over Wouter's
domheid, en de knoop van z'n jasje moest het ontgelden.
--Buiten is... wat je noemt: buiten, heelemaal buiten, weetje?
Of Wouter 't nu wist, zullen we daar-laten. Hy kromp verlegen in
elkaer.
--O ja, m'nheer! Zeker, m'nheer! Ik wist niet wat m'nheer bedoelde...
--Juist! Hi, hi, hi... hy wist niet wat "buiten" was. Nu,
nu, ik neem 't je niet kwalyk, wees maar gerust! Buiten-zyn
is... 's-zomers buiten-zyn, weetje? Dat is... 'n Buitenplaats
hebben, begrypje? Nu... ik heb 'n Buitenplaats... by Haarlem in
den Hout... och, Eugène, hy weet zeker niet wat "den Hout" is. Zeg,
weet je wel?
--N...e...e...n, m'nheer!
Wouter jokte. Hy wist zeer goed wat "den Hout" was. Dit stond immers
in z'n geografieboekje? En... Laurens Coster dan, met z'n vermoeiende
uitvinding! Welke Hollander zou "den Hout" niet kennen? Of nu onze
kleine bediende zich zoo onnoozel hield om z'n kinderachtigen patroon
den vollen triumf van z'n uitlegging te laten, weet ik niet. Misschien
zeid-i maar neen, uit verlegenheid, want de graagte waarmee men
z'n domheid van zoo-even als iets vermakelyks had aangegrepen, had
hem zéér gedaan. Hy was beschaamd alsof men hem op diefstal betrapt
had... neen, erger!
--Ja ja, ik heb 'n Buiten in den Hout, vlak by de "Logementen"... zeg,
Pompile, hy mag van den zomer weleens komen kyken op Groenenhuize,
niet waar?
--O ja, papa!
--Zieje, dan kan-i op 'n zondagmorgen met de eerste schuit...
--Vier stuivers, papa!
--Ja, vier stuivers. En 's avends terug, dat 's acht,
niet waar? En... 'n dubbeltje voor den man die hem den weg
wyst. Anders... je hoeft maar te vragen naar 't Buiten van m'nheer
Kopperlith, in den Hout, vlak by de "Logementen" zieje, 't is dus
heel makkelyk te vinden. En je hoeft maar te zeggen: 't Buiten van
m'nheer Kopperlith, want... zieje, mannetje, van den zomer mag jy
heel goed eens buiten komen... omdat ikzelf 'n eigen Buiten heb,
weetje, 'n wezenlyk Buiten... dàt zal je zien. 't Is vlak by de
"Logementen"... in den Hout, weetje? In den Haarlemmer Hout! Hi, hi,
hi, by de Aschpoort! Eugène, help me-n-onthouden dat ik die aan mama
vertel, van middag aan tafel, weetje!
Na nog eenige praatjes van gelyken aard, verloste eindelyk de oudeheer
't kantoor van z'n tegenwoordigheid. Wouter leed meer dan iemand gissen
kon, en wanneer hem op dit oogenblik de keus gegeven was tusschen 't
bestormen van 'n turksche vesting, of 't òpzien... hy had het eerste
gekozen. Schaamte is altyd pynlyk, maar de valsche! En dan op een
zoo onbekend terrein! Nooit, nooit, nooit had hy kunnen gissen dat de
"handel" zoo'n moeilyke zaak was.



Vita longa, ars brevis. Plebejervreugd over "gekochte
kost." Dekadentie van Herkulanum en Pompeji. Wouter's verdriet
over z'n snel begrip. Parafraze van Gerrit op Talleyrand's "pas
de zèle!"

Toen Wouter eindelyk met z'n afschriften gereed was, begon Wilkens
hem toetespreken op 'n toon en in bewoordingen die niet volstrekt
misplaatst zouden geweest zyn by 'n inwyding in de Eleuzinische
geheimenissen, en den adept dan ook niet weinig angstig maakten. De
mysterie kwam evenwel ditmaal neder op iets wat geen byzondere
illuminatie van den geest vereischte of te-weeg bracht. Wouter
kreeg 'n groot aantal gekleurde katoenen lappen, die hy netjes
moest afknippen naar 'n opgegeven maat en daarna op karton plakken,
'n bezigheid waarvan-i zich beter kweet dan m'nheer Wilkens erkennen
wilde. De man was niet gewoon iets goedtekeuren dat niet de eer had
uitgegaan te zyn van hemzelf.
--En, Wilkens, nu moest je-n-eens zoo goed zyn hem in den kelder
te brengen, zei Pompile, die nogeens onder vier oogen by Dieper wou
aandringen op 't klagen over Gerrit's hardnekkig-styve rhumatiek.
Wouter werd weggeleid naar de onderzeesche bewaarplaats van allerlei
heerlyke zaken. Hier kreeg-i de stapeltjes lynwaad van-naby tezien,
waarvan hy reeds de voorsten had waargenomen toen hy dien ochtend zoo
geduldig stond te wachten buiten de glasdeur. Wilkens onderrichtte
hem met 'n pedanterie die moeielyk te beschryven is, omdat gelaat,
houding, stembuiging, jazelfs 't heen-en-weer schuiven van z'n bril,
daarby zóó groote rol speelden dat Wouter zich alweer zeer bezwaard
voelde onder 't gewicht van den nieuwen kursus.
--Dit is... de kelder. Doch ik zou je maar raden Magazyn te
zeggen, want 'n jong-mensch moet altyd... bescheiden zyn in z'n
uitdrukkingen. Voor jonge-lieden is bescheidenheid 'n hoofdzaak,
en dus... magazyn!
--Magazyn, stamelde Wouter.
--Juist! Ma...ga...zyn! Zóó is het! Alle deze goederen
zyn... koopmansgoederen, en alles ligt--gelyk je ziet--op plankjes. Dit
doe ik aldus... om de vochtigheid, want... de vloer is vochtig. Let
daar wel op, en geef acht dat je nooit 'n stuk op den vloer
legt... nooit ofte nimmer!
--Dat zal ik nooit doen, m'nheer!
--Zeer wel! Maar de goederen die op deze tafels liggen... leg ik niet
op plankjes, gelyk je ziet. Want... ze liggen op tafels. Dit begryp
je-n-immers wel?
--O ja, m'nheer!
--Juist! Al deze goederen ontvang ik uit Engeland, namelyk uit
Manchester. Kan je dit onthouden?
--Uit Manchester, in... Engeland, m'nheer!
--Precies! Ze zyn els-breedte, en meten acht-en-twintig yards. Nu
moet je weten hoe lang een yard is. Onthoud dit wel: drie yards zyn
vier ellen. Onthoud dit goed! Indien je een behoorlyk zakboekje hadt,
zou je 't kunnen opschryven. Een jong-mensch moet altyd trachten iets
te leeren. Drie yards maken vier ellen, dit moet je goed onthouden.
Wouter knikte zoo hard hy kon dat-i altyd z'n best zou doen alles
goed te onthouden. Het diepzinnig onderricht werd voortgezet.
--De vyf-kwarts katoenen, anders gezegd: de katoenen van vyf-kwart-el
breed, voor-zoo-ver ik die laat komen uit Manchester, zyn slechts
vier-en-twintig yards lang. Dit maakt dus 'n verschil. En de
zwitsersche katoenen, die ik laat komen uit Mühlhausen in den Elsas...
Hier had-i byna gezegd "een groot land, waarvan myn schoonzoon konsul
is." Maar hy bedacht zich:
...in den Elsas alzoo. Nu--let wel op!--die stukken hebben geen vaste
maat. De maat staat er op, gelyk je ziet, niet waar? Zoo'n papiertje
draagt de benaming van: etiket... e...ti...ket! Onthoud dit wel! En
het cyfer dat daarop genoteerd staat, beteekent wat men noemt:
aunes. De lengte van het stuk in... aunes. Kan je dit onthouden?
--Aunes, m'nheer!
--Zeer wel! Aunes of fransche ellen, want... 'n fransche el noemt
men: aune. Elf van die aunes maken zestien ellen. Ook dit moet je
trachten te onthouden. Wie zich bekwaam wil maken voor den handel,
moet... alles onthouden. Je begrypt dit toch wel?
--Ja, m'nheer!
--Anders moet je 't opschrijven. En hier in den hoek hangen eenige
vegers... je ziet ze wel?
--Ja! m'nheer!
--Daarmee... veeg je. Je veegt er de goederen mee... als er stof op
ligt. Er is hier in den kelder--zeg jy maar altyd magazyn--altyd iets
te doen, vooral voor 'n jong mensch die wat leeren moet. Zie... zóó
veeg je!
En de leeraar streek met 'n stoffer 'n paar maal over 'n stapeltje om
Wouter goed te toonen hoe die bezigheid behoorde verricht te worden. Ik
kan verzekeren dat de les terstond begrepen werd, en dat de leerling
nu op-eens "den handel" weer wat minder moeielyk begon te vinden.
--Dan moet je-n-altyd zorgen dat de stukken behoorlyk recht op elkaar
gestapeld liggen... ziehier, de ruggen in één lyn, en ook de zyden
aan den lichtkant gelyk, want... soms zyn ze niet precies van dezelfde
breedte, zieje. Daarop moet je dus wel letten, want 'n jong-mensch...
--Ja, m'nheer!
--En nooit 'n stuk kreukelen...
--Neen, m'nheer!
--Of in 'n verkeerden plooi leggen...
--Neen, m'nheer!
--Nu zullen wy eens naar de zolders gaan. Want... ook daar is altyd
wat te doen voor 'n jong-mensch.
Wilkens geleidde nu Wouter naar de hoogere verdiepingen van 't huis
waar-i hem met gelyksoortige lessen besproeide. De daar opgestapelde
koopwaren bestonden gedeeltelyk in goederen die zich door de mode
hadden laten voorbystreven, gedeeltelyk in diemet en shirting,
waarin Wilkens "zoo byzonder knap" was. Hy weigerde evenwel iets van
z'n uitstekende bekwaamheid in dit "vak" aan Wouter overtedoen. Dit
kon, zeide hy, zoo niet te-hooi en te-gras geschieden in 'n paar uur
sprekens. Dat het hem op z'n zestigste jaar nu gelukt was eenigszins
op de ware hoogte van de zaak te komen, moest men als 'n zeer byzonder
geval beschouwen. Hy had van der jeugd af "aanleg gehad voor witte
goederen", maar dat gebeurt niet alle dagen. Gewone menschen brachten
't nooit zoo ver.
Wouter hoorde deze mededeelingen met betamelyken eerbied aan, en zou
er nog meer van genoten hebben als-i niet zoo'n honger gehad had. Toch
maakte hy met groote belangstelling kennis met het windas. Dàt was
alzoo de mekaniek die Flip de kruier--en de jongeheer Pompile... met
heel veel kussens--wilde toepassen op de verhuizing van de dikke
mevrouw uit de zykamer! Vanwaar toch dat deze eenvoudige toestel die
door 't straalverschil van twee assen overbodige snelheid omzet in
vereischte kracht, hem aanlokkelyker voorkwam dan al die stapeltjes
katoen en die vegers? Hy zag terstond in, hoe sterk de hand werd die
het touw hield waarmee men 't groote rad in beweging bracht, en dat
de last die slechts invloed had op de dunne spil... waarachtig, men
zou lust krygen met zoo'n ding de dikste mevrouw van de wereld het
venster uittehyschen. Hy hoopte dat-i zoo'n exercitie beleven zou, en
vooral dat men hem vergunnen mocht meetedoen. Wel zou zoo'n prouesse
zonderling afsteken by de dozynen schakingen en venster-evakuaties
waarvan hy ooit gelezen had, maar...
--En met de kisten die dáár staan, hebje je niet te bemoeien, zei
Wilkens. Dat zyn oude papieren die je niet aangaan... volstrekt
niet! 'n Jong-mensch moet zich nooit bemoeien met iets dat hem niet
aangaat. Leer dit van my. En nu zullen wy de zolders sluiten. Ziehier,
op dezen sleutel... één keep. Dit beteekent: eerste zolder. Op dezen
sleutel zyn twéé keepen, hetwelk tweede zolder beduidt. Eén keep:
eerste zolder, twee keepen: tweede zolder... onthoud dit wel!
--Ja, m'nheer!
--En nu zal ik je de zaal toonen. Gedurende den winter gebruiken wy
die zaal niet. Maar des zomers, als de familie naar-buiten is, dan
gebruiken wy de zaal, en wel voornamelyk voor de nieuw-aangekomen
goederen van 't voorjaar. Tracht dit te onthouden.
--Ja, m'nheer!
De fameuze "zaal" werd nu voor Wouter's blikken ontsloten. Het was
een niet zeer groote kamer die er met al haar "hoezen" uitzag als
'n blindeman of 'n hospitaalgast. Zelfs 't vloertapyt was tegen
onbescheiden blikken en ruwe zolen beschermd door 'n grof-linnen
kleed. En ook van Mozes by 't Doornbosch was niets te zien dan 'n bleek
vierkant skelet. Wouter beging de vermetelheid er naar te vragen ...
--Dàt zyn nu eigenlyk je zaken niet! We zyn hier niet om schilderyen
te zien maar om te werken! 'n Jong-mensch moet zich door niets laten
aftrekken van z'n werk! Leer dit van my.
--Ja, m'nheer!
--Je ziet wel dat ook hier alles op plankjes ligt? Zoodra er nu op
't kantoor, of in den kelder, of op de zolders niets voor je te
doen is--want 'n jong-mensch moet nooit ledig zyn!--dan ... veeg je
hier 't stof van de stapeltjes, en je legt alles behoorlyk te-recht
... alles altyd op z'n eigen plaats, begrypje? En kom nu weer mee naar
't kantoor. Ik zal eens met m'nheer spreken over de uren van je gaan
en komen, want ik ben zeer op orde gesteld, en jonge-menschen moeten
zich daaraan wennen.
Er werd bepaald dat de nieuwe jongste-bediende "zoo tegen drieën
eventjes naar huis zou gaan om te eten." En zie--goddank!--'t wàs
byna drie uur, want Dieper sloot z'n boeken, en trok z'n jas aan
"voor de beurs."
Nooit richtte Wouter met zooveel genoegen z'n schreden huiswaarts, 't
Scheen er op toegelegd hem te doen beseffen dat er kringen bestonden
waar even nietige denkbeelden heerschten als in den zynen. Moest-i
genezen worden van den waan dat geen levensopvatting die van zyn
familie kon te-boven gaan in dorheid? Met zeker genoegen zag-i
z'n moeder en zusters weer, en vooral Leentje die hy met nog meer
uitvoerigheid dan de anderen, deelgenoot maakte van alles wat-i
ervaren had. Ze vond het zeer belangryk. Ook de overige leden van
't huisgezin namen begeerig deel aan de byzonderheden uit 'n wereld
die hun zoo nieuw was. Niets evenwel trof juffrouw Pieterse zóó,
als de moeielykheid van 't binnen-komen. Ze vond daarin iets plechtigs.
--Zieje wel, dat's wat ànders dan by zoo'n slechten kerel op den
Zeedyk, waar ieder maar uit- en inliep! Deze menschen zullen niet
op-eens naar Amerika gaan met 'n andermans geld! En ... 'n zaal,
zegje? En ... 'n Buiten? En ... eigen rytuig? Ga jy nu eens naar de
komeny, Leentje, en zeg dat de jongeheer ... neen, praten hoeft niet,
maar 't is toch 'n heel ding voor Wouter, nu by menschen te zyn die
'n zaal in hun huis hebben, en 'n buitenplaats, en eigen rytuig! Als
je nu goed oppast, Wouter ... jongen, je kost is gekocht! Wat zeg
jy, Stoffel?
--Ja, moeder.
--Want ... weetje wat ik zeg? Ik zeg: 'n mensch is sterfelyk. En die
oude heeren ... voor hoe oud zag je ze wel aan, Wouter?
--Moeder, die boekhouder was wel ... zestig. En m'nheer Wilkens
ook zoowat.
--Zieje! Ik zeg dat 'n mensch sterfelyk is. En daarom ... niet dat
ik naar iemands dood verlang, gut né, maar ... als iemand zóó oud is
... wat zeg jy Stoffel?
--Zeker, moeder.
--Als zoo'n boekhouder nu eens ... sterft--want alle menschen zyn
sterfelyk, niet waar?--dan zou Wouter best ... denk eens, Trui?
--Ja, moeder, waarom niet?
--En die m'nheer Willekes ook. Waarom zou Wouter geen boekhouder
kunnen worden, of ... m'nheer Willekes?
--Né, moeder. Uwe meent ...
--Nu ja, wie kan altyd zoo op z'n woorden letten! Ik meen maar
dat z'n kost gekocht is. Wat kan 'n mensch meer verlangen? En dat
zakboekje ... gut, ik heb er graag alles voor over. Kyk jy maar eens
onder je bedstee, Stoffel, daar staat 'n mand met ouwe prullen, en
je zult er zeker nog wel de brieventasch vinden van je vader. 't
Wurm kan er alles in opschryven wat-i onthouden moet, en ... z'n
kost is gekocht ... dàt wil ik maar zeggen! Je mag nu wel 'ns gauw
naar m'nheer Calb gaan om hem te bedanken, Wouter! Want hy is de man
die je gerekommandeerd heeft. Hoe zou je 't vinden, als je-n-eens
'n vers maakte op z'n verjaardag?
Dit voorstel werd door Stoffel afgekeurd. Hy bracht z'n moeder onder
't oog dat m'nheer Calb waarschynlyk, als "man van zaken" 'n hekel
aan verzen hebben zou, en dat 'n stoffelyk bewys van erkentelykheid
... 'n anker wyn, of 'n vaatje boter ...
--Wel zeker, juist wat ik altyd zeg. Denk er aan, Wouter, dat je
m'nheer Calb 'n vaatje boter zendt, of 'n anker wyn ...
--Gut, moeder!
--Nu ja, als je ... boekhouder bent, meen ik. Want ... alle menschen
zyn sterfelyk, en als die m'nheer Dieper zoo klaagt over zinkings
... jongen, je kost is gekocht!
Door deze en dergelyke zottepraat liet zich alweer Wouter's week gemoed
biologeeren tot ingenomenheid met z'n nieuwen werkkring. De niet zeer
aangename indrukken die hyzelf had opgevangen--zonder ze evenwel te
durven verheffen tot meening--werden uitgewischt of overpleisterd door
't waarnemen van de belangstelling zyner verwanten. Hy voelde dat
er iets van den eerbied dien men z'n "patronen" toedroeg afstraalde
op hemzelf, en dit liet-i zich zonder protest aanleunen. Z'n moeder
vroeg hem uitdrukkelyk of-i de saus naast of over z'n aardappelen
hebben wou, want:
--Denk eens, Trui, ze hebben 'n zaal in-huis! En jy, Wouter, eet nu
wat dóór, en ga 'r gauw weer heen. Je moet nu ook van jouw kant toonen
dat wy óók by-de-handte menschen zyn, wat zeg jy, Stoffel? Gut ... 'n
eigen Buiten!
Wouter deed wat-i kon om zich aan doorschynende aardappels en yver
te verslikken. 't Sloeg ter-nauwer-nood halfvier, toen-i zich alweer
'n weg baande door de stokvischbeukery en langs de olievaten, en 'n
oogenblik daarna stond-i hygend en dienstbereid op 't kantoor. Buiten
den ons reeds bekenden stank en de naakte Merkuriussen, vond hy
daar niemand ... ja toch, daar hingen de zoldersleutels! Eén
keep: éérste zolder, twee keepen: twééde zolder! Hy schreef deze
kenmerkende byzonderheden op in de vaderlyke portefeuille die inderdaad
onder Stoffel's bed opgedolven, en meegegeven was met de dringende
aanbeveling tot vlytig gebruik. Ook maakte hy dat eerwaardig zakboek
tot vertrouwde van de andere studiën waaraan hy dien dag een zoo groot
gedeelte van z'n onsterfelyke ziel besteed had. Mochten misschien
eenmaal de lagen stof en asch waaronder de Pietersburg begraven
ligt, worden weggeruimd, dan zal de onderzoekende nazaat nog altyd
kunnen te weten komen hoe lang in Wouter's eeuw 'n stuk engelsch
katoen van acht-en-twintig yards was. En waar de Pleiers woonden,
en de Kruckers en de Hockers, en de juffrouw die borduurpatroontjes
verkocht. En hoe 't Buiten heette van m'nheer Kopperlith. En aan
welk soort van vensterglas men de woning van den jongeheer Pompile
herkennen kon. Waarlyk, men zou lust krygen z'n eigen achterkleinzoon
te wezen, om tegenwoordig te zyn by 't opgraven van al die historische
byzonderheden. Moet de lezer niet erkennen dat reeds hierom alleen de
annalen van Wouter's ontwikkelingsgeschiedenis alle andere jaarboeken
in belangrykheid te-boven gaan? Wortelen ze niet--als de magazyn-kelder
en 't karakter van de firma Ouwetyd & Kopperlith--tot ver beneden de
riolen? Zullen ze niet eenmaal met hun gebladert van zóóveel vellen
druks den schedel belommeren van den laatsten sterveling die over
'n eeuw of wat onfatsoenlyk genoeg wezen zal om nog hollandsch te
verstaan? O, zeker, ik hoor in m'n verbeelding reeds 't verdrietig
geroep van Pompeji en Herculanum: berg, val weer op ons, herbesluier
onze aangezichten met schaamtedekkende lava ... we bezitten niets
... niets ... niets dat waard is het daglicht te aanschouwen na de
heuchelyke verryzenis van Wouter's agenda!
Zóó zal 't wezen! Maar even als de romeinsche bakker wiens achtvakkige
broodjes thans zoo'n eervolle plaats innemen in 't muzeum te Napels,
niet weten kon dat z'n bollen een zoo schitterende karrière maken
zouden, was ook Wouter onbewust van 't belang der byzonderheden die hy
in z'n zakboek noteerde. Hy volbracht de hem opgedragen plicht met z'n
gewone konscientie, maar hoe onmeetbaar groot ook het aantal was van de
wetenswaardigheden waarmee men zoo edelmoedig z'n geest verrykt had,
er kwam toch 'n eind aan z'n opschryven. Hy begon zich te vervelen,
en leed onder zekere verdrietige verwondering over de leegte van z'n
gemoed. De romantiek was--niet voor altoos, waarschynlyk--uitgeput,
geknot, bedorven. Z'n worsteling tegen afdwalen begon vrucht te dragen,
en de inspanning om zich met niets te bemoeien dan wat allernaast
voor-de-hand lag, werd te pynlyker omdat hy met de hem ingegeven
nietigheden z'n ziel niet voeden kon. Hy was als iemand dien men
't ongezond gebruik van snoepery verbiedt, en in-plaats daarvan op
zaagsel en zand onthaalt, of ... op niets. Tien, twaalfmaal las-i
de opgeschreven zaken over, en vond zich in-staat 'n prachtig examen
afteleggen in alles wat hem dien dag geleerd was. Maar juist hierom
vreesde hy dat hem iets mocht ontgaan zyn, want ... want ... hy voelde
zich door den last zyner nieuwe wetenschap niet bezwaard genoeg naar
z'n zin. Ze moest zwaarder drukken, meende hy, en daar dit toch maar
niet het geval worden wilde, lag de schuld zeker weer aan hem! Ook z'n
moeder zei altyd dat er nooit iets van hem komen zou ... óók! Want
hyzelf begon weer--en voor 't eerst niet!--'n dergelyke meening te
koesteren, als 't koesteren heeten mag, dat smartelyk wroeten in eigen
borst! Die m'nheer Wilkens was 'n dóórkundig man met grys haar en
'n bril en over de veertig jaren kantoordienst. Wat die man hem zoo
majestueus verkondigde, moest wel belangryk wezen, en de moeite van
zware inspanning waard. Maar hy, botterik, bleef maar altyd niet
begrypen waarop-i z'n inspanning moest toepassen? De pogingen om
de moeilykheden van z'n nieuwe pozitie te overwinnen, ketsten af
op de onwetendheid waarin toch die moeieiykheden bestonden? Had-i
misschien, om niet al te ver beneden z'n plicht te staan, terstond
moeten weten hoeveel fabrieken en inwoners er waren in Manchester? Och,
als m'nheer Wilkens hem dit maar had gelieven te vragen! Dan zoud-i
z'n onwetendheid ... niet geloochend hebben, o neen ... maar tevens
beloofd morgen bekwamer te zullen zyn. Dan had-i geweten wat er
vandaag aan hem gehaperd had, en hy kon zich beteren!
Men ziet dat de oorzaken van Wouter's verdriet van ongewonen aard
waren. Misschien ook ligt de ongewoonheid slechts in myn poging
om ze te verklaren, want omstandigheden als waarin hy verkeerde,
moeten wel eens meer voorkomen. By elke gelegenheid namelyk, waar
naïve hoogmoed samenvalt met even naïve nederigheid. En dit was hier
't geval. Wouter voelde aandrang tot het allerhoogste, en zou weldra
geklaagd hebben dat er niet iets moeielykers te bereiken was dan
dat. Maar tevens meende hy dat ieder boven hem stond, en dat hy 't
nooit zoo ver zou brengen als de laagste. Op buitengewone inspanning
was-i dus voorbereid. Al de moeite die hy zich ooit had getroost
om meester Pennewip--en z'n dame!--te voldoen, zou kinderspel wezen
by de taak om 'n bruikbaar jongste-bediende by de heeren Ouwetyd &
Kopperlith te worden. Hiertoe dus had-i zich--vooral na de vermaningen
van dien goeden dokter Holsma--met byzonderen yver aangegord. Geen
"som" uit z'n Strabbe, meende hy, vereischte zóóveel scherpte van
oordeel, zóóveel nauwgezetheid, zóóveel geheugen, als er zou te-pas
komen in dien nieuwen werkkring. En zie, den eersten dag den besten
reeds, vatte hy alles wat men hem zei met 'n gemakkelykheid die
hem angstig maakte. Daar moest méér achter zitten! Men wordt geen
Ouwetyd & Kopperlith of jongeheer Pompile--noch zelfs 'n behoorlyke
m'nheer Wilkens!--zonder àndere draken verslagen te hebben dan
men onzen kleinen St. Joris te bestryden gaf! Eén keep ... twéé
keepen ... zeker, begrypen is genot--en dit was vooral in Wouter het
geval--maar juist hierom wantrouwde hy 't genot dat hem ditmaal wat al
te gemakkelyk gemaakt was. De gedachte dat z'n leermeesters met hun
gryze haren, brillen, Buiten's en eigen rytuig, beneden hem stonden,
kwam niet in hem op. Het was hem als iemand wien men te raden geeft:
"wat 'n stokjen is, aan de uiteinden bestreken met zwavel" en die
vreest 'n domheid te zeggen door zoo'n ding te verklaren voor 'n
zwavelstokje. De hem aanbevolen plicht om zich steeds te bemoeien
met het naastbyliggende, was hem op 't hart gedrukt met ernst, en als
iets belangryks ... waarin--dit zeg ik er by--Holsma volkomen gelyk
had! Deze plicht moest dus moeilyk te vervullen zyn, meende Wouter,
doch slechts ten-deele was dit juist gezien. Moeielyk zou ze hèm
vallen, omdat-i de neiging had wat vèr en wat hoog te staren, maar
op-zichzelf beschouwd zou ze byna doorgaans uit 'n aaneenschakeling
van nietigheden bestaan. En juist dit bracht hem in de war. Zonder
de nederigheid die hem eigen was, zoud-i--na 'n oefening van zeer
weinig weken alles geleerd hebben wat er op dat kantoor te leeren
viel--zeer spoedig z'n hoogwyze patroon met hun lappenkraam hebben
geminacht. En zonder z'n hoogmoed ware hy volkomen tevreden geweest
met hun goedkeuring zyner vorderingen in 't vlytig bestudeeren van
niemendal. Wat Oxenstiern aan z'n zoon schreef over de onbeduidendheid
der hefboompjes waarmee de wereld geregeerd wordt, is van volle
toepassing op 'n tal van andere zaken, en niet het minst op kringen
als waarin thans onze Wouter was aangeland. Toch zou men verkeerd
doen 't wanstaltig huwelyk zyner ziel met 'n omgeving van zóó laag
standpunt, in alle opzichten te betreuren. Juist zùlke aanrakingen,
en niet boekerige heldenfeiten, leveren de ware vuurproef. De tyd
moest komen dat Wouter zeggen kon ... niet: "ik ben niets, want ik werd
gesmoord in den lappenwinkel van de heeren Ouwetyd & Kopperlith!" maar:
"zie, hoe ook bedolven onder de modder van misdadige gewoonheid ... ik
bleef myzelf, en heb me tot iets weten te maken." Ik behoef hier
immers niet bytevoegen dat dit de ellendelingen niet verschoont, die
't kind aan deze vuurproef onderwierpen? 't Was hùn doel waarachtig
niet, onzen Wouter tot mensch te maken!

Hy verveelde zich, en voelde verdrietige verwondering over de leegte
van z'n gemoed. Naastbyliggende plicht doen? Als-i eens naar den
zolder ging--twee keepen: den twééden!--om te vegen, en op z'n gemak
dat belangwekkende windas te bekyken?
Zóó gedacht, zoo gedaan! Hy was recht grootsch dat-i den weg
naar-boven wist, en toen hy op de trap de meid ontmoette, die hem
zoo onheusch-officieel had afgewezen aan de boven-voordeur, gunde
hy zich de weelde van eenig gerammel met de sleutels, niet zonder
'n zegevierend blikje dat zeker zeggen wilde: je ziet, ik bèn er,
en wel in dienst!
Zoo'n windas is 'n aardig ding. Er zitten gedachten in, en Wouter
wist ze 'r uittehalen.
--Die dikke mevrouw is zeker tweehonderd pond zwaar ... de fauteuil,
twintig ... de kussens ... hm ... stellen wy voor alles en alles
... tweehonderd-vyftig pond. Ik weeg maar tachtig, denk ik. Als dus
die dikke mevrouw en ik tegenover elkaar hingen aan 'n gewonen takel,
zou ze my 't zoldervenster uithyschen, in-plaats van ik háár uit die
zykamer. Maar als ik háár gewicht oprol om die dunne spil, en ikzelf
wentel dat groote rad ...
Hy hoorde sloffen op de trap. 't Was Gerrit, die eens kyken kwam wie
er naar den zolder gegaan was.
--Ah zoo! Ben jy 't Pieterse. En wat doe je daar?
--Ik ... veeg, zei Wouter.
--Zoo? Nou, als je zóó yverig blyft, zal je gauw slyten, jongen!
--Maar m'nheer Wilkens heeft gezegd ...
--Wullekes is 'n gek. Maar ... wil je vegen, goed! Veeg maar! En wat
veeg je-n-al zoo?
--De stof van de stapeltjes ...
--Daar ligt geen stof op! En al lag er stof op, wat doet dat er toe? En
al deed het er wat toe, wat helpt het of je die van den eenen stapel
op den anderen veegt, hè? Je doet monnikenwerk, wat ik je zeg!
--Gut!
--Ja, monnikenwerk! Je moet niet alles zoo letterlyk opnemen wat
die Wullekes je zegt. Hy schiet met ... varkensvleesch, weetje?
--Hè!
--Dàt doet-i! Ik dacht het wel dat je zou luisteren naar dien
windmaker, en toen ik iemand naar-boven hoorde gaan met de
sleutels--want ik zat in de keuken, omdat ik styf van rimmetiek